“Σκότωσε με δανεικό μαχαίρι”

του Δημήτρη Καλτσώνη

καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου

Πάντειο Πανεπιστήμιο

εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 20/1/2022

Ένα από τα 36 στρατηγήματα που διατυπώθηκαν με το γνωστό αποφθεγματικό, κινεζικό στυλ και που έρχονται μέχρι τις μέρες μας από την παραδοσιακή στρατηγική σκέψη της Κίνας, είναι το “σκότωσε με δανεικό μαχαίρι”. Κατά βάση σημαίνει την πρακτική της επίθεσης στον αντίπαλο και της επίτευξης ενός στόχου με τη χρήση της δύναμης και των μέσων ενός τρίτου.

Οι λεγόμενοι πόλεμοι δια αντιπροσώπων είναι στην πραγματικότητα εφαρμογή αυτής της αρχής. Μεγάλες δυνάμεις, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν ή να επεκτείνουν την επιρροή τους, αξιοποιούν τοπικές αντιθέσεις και τοπικές δυνάμεις, τις εξωθούν σε συγκρούσεις με σκοπό να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους χωρίς να εμπλακούν άμεσα οι ίδιες.

Υπάρχουν ωστόσο και πιο ήπιες εκδοχές εφαρμογής της αρχής, όταν ένα ισχυρό κράτος ευνοεί ή ανέχεται τις αντιδράσεις ενός άλλου κράτους προκειμένου να υπηρετήσει τα δικά του συμφέροντα. Τέτοια είναι η περίπτωση των ΗΠΑ που ευνοούν ή ανέχονται το τουρκικό casus belli σε περίπτωση που η Ελλάδα ασκήσει το αυτονόητο με βάση το διεθνές δίκαιο δικαίωμά της να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ.. Υπενθυμίζεται παρενθετικά ότι α. η συντριπτική πλειονότητα των κρατών έχει χωρικά ύδατα 12 ν.μ, β. η Τουρκία, παρότι δεν έχει υπογράψει την Σύμβαση, έχει ανακηρύξει χωρικά ύδατα στη Μαύρη θάλασσα 12 ν.μ., γ. οι ΗΠΑ και το Ισραήλ (επίσης πολέμιοι του διεθνούς δικαίου της θάλασσας) έχουν αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ.

Γιατί οι ΗΠΑ αξιοποιούν το τουρκικό casus belli ως “δανεικό μαχαίρι”; Όχι μόνο για να διατηρήσουν την Τουρκία υπό την επιρροή τους αλλά και για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Γιατί αν τα χωρικά ύδατα Ελλάδας – Τουρκίας στο Αιγαίο επεκταθούν στα 12 ν.μ., η Ελλάδα θα ελέγχει το 71% (από 43%), η Τουρκία το 9% (από 7%) ενώ τα διεθνή ύδατα θα περιοριστούν στο 20%. Επιπλέον, η χώρα μας σε συνεννόηση με την Τουρκία θα μπορούσε να ενεργοποιήσει τον προβλεπόμενο από τη Σύμβαση θεσμό της διέλευσης τράνζιτ, ώστε πλοία των ενδιαφερόμενων κρατών να διέρχονται από συγκεκριμένα στενά που θα χαρακτηριστούν διεθνή. Από μια τέτοια εξέλιξη ωφελημένη θα έβγαινε και η Τουρκία ενώ θα άνοιγε επίσης ο δρόμος της συνεννόησης για την υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ και ευρύτερα.

Με μια τέτοια έκβαση των πραγμάτων, οι ΗΠΑ θα έχαναν τον διαιτητικό τους ρόλο ανάμεσα στις δυο χώρες, που τους εξασφαλίζει τον έλεγχο και επί των δύο. Επιπλέον, θα έβλεπαν τον έλεγχό τους στο Αιγαίο να μειώνεται. Γι’ αυτό ουδέποτε στήριξαν το δικαίωμα της Ελλάδας, ακόμη και πριν τη διατύπωση του τουρκικού casus belli το 1995, ενώ οι ελληνικές κυβερνήσεις, μένοντας πειθήνιες στις ΗΠΑ, δεν άσκησαν το δικαίωμα αυτό. Έχουμε δηλαδή μια περίπτωση εφαρμογής της προαναφερθείσας αρχής: οι ΗΠΑ χρησιμoποιούν ως “δανεικό μαχαίρι” την Τουρκία.