5 χαρακτηριστικά του νεοϊμπεριαλισμού. Αξιοποιώντας τη θεωρία του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό στον εικοστό πρώτο αιώνα.

των Cheng Enfu & Lu Baolin

Ο Cheng Enfu είναι κύριος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κινεζικής Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών, διευθυντής του Κέντρου Ερευνών για την Οικονομική και Κοινωνική Ανάπτυξη στην Κινεζική Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών και πρόεδρος της Παγκόσμιας Ένωσης για την Πολιτική Οικονομία. Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί του στο 65344718[at]vip.163.com. Ο Lu Baolin είναι καθηγητής στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Qufu Normal.

Ο νεοϊμπεριαλισμός είναι η συγκεκριμένη σύγχρονη φάση της ιστορικής εξέλιξης που χαρακτηρίζεται από την οικονομική παγκοσμιοποίηση και τη χρηματιστικοποίηση του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Τα χαρακτηριστικά του νεοϊμπεριαλισμού μπορούν να συνοψιστούν με βάση τα ακόλουθα πέντε βασικά χαρακτηριστικά. Πρώτον, είναι το νέο μονοπώλιο της παραγωγής και της κυκλοφορίας. Η διεθνοποίηση της παραγωγής και της κυκλοφορίας, σε συνδυασμό με την εντεινόμενη συγκέντρωση του κεφαλαίου, δημιουργεί γιγαντιαίες πολυεθνικές μονοπωλιακές εταιρείες, των οποίων ο πλούτος είναι σχεδόν τόσο μεγάλος όσο και ολόκληρων χωρών. Δεύτερον είναι το νέο μονοπώλιο του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, το οποίο παίζει καθοριστικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομική ζωή και δημιουργεί μια κακοσχηματισμένη ανάπτυξη, δηλαδή την οικονομική χρηματιστικοποίηση. Τρίτο είναι το μονοπώλιο του αμερικανικού δολαρίου και της πνευματικής ιδιοκτησίας, που δημιουργεί τον άνισο διεθνή καταμερισμό εργασίας και την πόλωση της παγκόσμιας οικονομίας και της κατανομής του πλούτου. Τέταρτο είναι το νέο μονοπώλιο της διεθνούς ολιγαρχικής συμμαχίας. Μια διεθνής μονοπωλιακή συμμαχία του ολιγαρχικού καπιταλισμού, με έναν ηγεμονικό ηγεμόνα και πολλές άλλες μεγάλες δυνάμεις, έχει δημιουργηθεί και παρέχει την οικονομική βάση για την πολιτική του χρήματος, τη χυδαία κουλτούρα και τις στρατιωτικές απειλές που εκμεταλλεύονται και καταπιέζουν με βάση το μονοπώλιο. Το πέμπτο είναι η οικονομική ουσία και η γενική τάση. Οι παγκοσμιοποιημένες αντιφάσεις του καπιταλισμού και οι διάφορες κρίσεις του συστήματος υφίστανται συχνά μια όξυνση που δημιουργεί τη νέα μονοπωλιακή και ληστρική, ηγεμονική και δόλια, παρασιτική και παρακμιακή, μεταβατική και θνησιγενή μορφή του σύγχρονου καπιταλισμού ως ύστερος ιμπεριαλισμός.

Η ιστορική εξέλιξη του καπιταλισμού έχει περάσει από διάφορα διακριτά στάδια. Στις αρχές του εικοστού αιώνα, ο καπιταλισμός έφτασε στο στάδιο του ιδιωτικού μονοπωλίου, το οποίο ο Β. Ι. Λένιν ονόμασε ιμπεριαλιστικό στάδιο. Η εποχή του ιμπεριαλισμού έφερε μαζί της το νόμο της άνισης οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης. Προκειμένου να επεκταθούν στο εξωτερικό και να αναδιανείμουν τα εδάφη του κόσμου, οι ηγετικές δυνάμεις σχημάτισαν διάφορες συμμαχίες και ξεκίνησαν έναν σκληρό αγώνα που οδήγησε σε δύο παγκόσμιους πολέμους. Η Ευρασία υπέφερε από συνεχείς πολέμους καθ’ όλο το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Η μία μετά την άλλη, οι εθνικές δημοκρατικές επαναστάσεις και το κομμουνιστικό κίνημα αναπτύσσονταν συνεχώς. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ορισμένες οικονομικά υπανάπτυκτες χώρες υιοθέτησαν τη σοσιαλιστική πορεία ανάπτυξης, εντείνοντας την αντιπαράθεση μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού. Αν και το Κομμουνιστικό Μανιφέστο είχε προβλέψει από καιρό ότι ο καπιταλισμός θα αντικατασταθεί αναπόφευκτα από τον σοσιαλισμό, αυτό ήταν δυνατό μόνο σε πολύ λίγες χώρες. Το καπιταλιστικό και ιμπεριαλιστικό σύστημα, παρά τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε, επιβίωσε. Από τη δεκαετία του 1980 και τις αρχές της δεκαετίας του ’90, ο καπιταλισμός πραγματοποίησε μια στρατηγική στροφή προς τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και εξελίχθηκε στη νεοϊμπεριαλιστική του φάση. Αυτό αντιπροσωπεύει μια νέα φάση στην ανάπτυξη του ιμπεριαλισμού μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.

Στο βιβλίο του Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, ο Λένιν έθεσε τον ορισμό και τα χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού ως εξής:

“Αν ήταν απαραίτητο να δώσουμε τον συντομότερο δυνατό ορισμό του ιμπεριαλισμού θα έπρεπε να πούμε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού…. Πρέπει να δώσουμε έναν ορισμό του ιμπεριαλισμού που θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα πέντε βασικά χαρακτηριστικά του: (1) η συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου αναπτύσσεται σε τόσο υψηλό στάδιο που έχει δημιουργήσει μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή, (2) η συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό κεφάλαιο και η δημιουργία, με βάση αυτό το “χρηματιστικό κεφάλαιο”, μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας, (3) η εξαγωγή κεφαλαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων, αποκτά εξαιρετική σημασία, (4) ο σχηματισμός διεθνών μονοπωλιακών καπιταλιστικών ενώσεων που μοιράζονται τον κόσμο μεταξύ τους, και (5) ολοκληρώνεται η εδαφική διαίρεση ολόκληρου του κόσμου μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικών δυνάμεων. Ο ιμπεριαλισμός είναι ο καπιταλισμός σε εκείνο το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο έχει εδραιωθεί η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου- στο οποίο η εξαγωγή κεφαλαίων έχει αποκτήσει έντονη σημασία- στο οποίο έχει αρχίσει η διαίρεση του κόσμου μεταξύ των διεθνών τραστ- στο οποίο έχει ολοκληρωθεί η διαίρεση όλων των εδαφών του πλανήτη μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικών δυνάμεων.1

Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 1917, ο Λένιν ανέπτυξε περαιτέρω ότι: “Ο ιμπεριαλισμός είναι ένα συγκεκριμένο ιστορικό στάδιο του καπιταλισμού. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του είναι τριπλός: ο ιμπεριαλισμός είναι μονοπωλιακός καπιταλισμός, παρασιτικός ή παρακμασμένος καπιταλισμός, θνησιγενής καπιταλισμός “.2

Με βάση τη θεωρία του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό, θα αναλύσουμε τον σύγχρονο καπιταλισμό έχοντας υπόψη τις πρόσφατες αλλαγές που έχει υποστεί. Ο νεοϊμπεριαλισμός, θα υποστηρίξουμε, είναι η φάση του ύστερου ιμπεριαλισμού που έχει προκύψει στον σύγχρονο κόσμο, στο πλαίσιο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και της χρηματιστικοποίησης.3 Ο χαρακτήρας και τα χαρακτηριστικά του νεοϊμπεριαλισμού μπορούν να συνοψιστούν, όπως αναφέρθηκε, γύρω από πέντε πτυχές.

Το νέο μονοπώλιο της παραγωγής και της κυκλοφορίας

Ο Λένιν δήλωσε ότι το πιο βαθύ οικονομικό θεμέλιο του ιμπεριαλισμού είναι το μονοπώλιο. Αυτό είναι βαθιά ριζωμένο στο βασικό νόμο του καπιταλιστικού ανταγωνισμού, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο ανταγωνισμός οδηγεί στη συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου και ότι αυτή η συγκέντρωση θα οδηγήσει αναπόφευκτα στο μονοπώλιο όταν φτάσει σε ένα ορισμένο επίπεδο. Στα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα, ο καπιταλιστικός κόσμος βίωσε δύο τεράστια κύματα εταιρικών συγχωνεύσεων, καθώς η συγκέντρωση του κεφαλαίου και της παραγωγής ενίσχυε η μία την άλλη. Η παραγωγή συγκεντρώθηκε όλο και περισσότερο σε μικρό αριθμό μεγάλων επιχειρήσεων, με τη διαδικασία αυτή να επιφέρει οργάνωση στη βάση βιομηχανικών μονοπωλίων με διατομεακή διαχείριση πολλαπλών προϊόντων. Αντί για τον ελεύθερο ανταγωνισμό, επικράτησαν μονοπωλιακές συμμαχίες. Ξεκινώντας από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο καπιταλισμός αντιμετώπισε μια κρίση “στασιμοπληθωρισμού” που διήρκεσε σχεδόν δέκα χρόνια, ακολουθούμενη από μια περίοδο κοσμικής στασιμότητας ή μακροχρόνιας μείωσης των ρυθμών ανάπτυξης. Η οικονομική ύφεση και οι ανταγωνιστικές πιέσεις στην εγχώρια αγορά οδήγησαν το μονοπωλιακό κεφάλαιο στην αναζήτηση νέων ευκαιριών ανάπτυξης στο εξωτερικό. Με την υποστήριξη μιας νέας γενιάς τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, οι άμεσες ξένες επενδύσεις και οι διεθνείς βιομηχανικές μεταφορές έφταναν συνεχώς σε νέα ύψη, με το βαθμό διεθνοποίησης της παραγωγής και της κυκλοφορίας να επισκιάζει εκείνον του παρελθόντος.

Το μονοπωλιακό κεφάλαιο αναδιανέμεται παγκοσμίως από την παραγωγή στην κυκλοφορία. Μέσω της αποκέντρωσης και της διεθνοποίησης των παραγωγικών διαδικασιών, έχει προκύψει ένα σύστημα στο οποίο έχουν κατανεμηθεί οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και τα λειτουργικά δίκτυα για την οργάνωση και τη διαχείριση των πολυεθνικών εταιρειών. Οι πολυεθνικές εταιρείες συντονίζουν τις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας τους μέσω πολύπλοκων δικτύων σχέσεων με προμηθευτές και μέσω διαφόρων μοντέλων διακυβέρνησης. Στα συστήματα αυτά, οι διαδικασίες που εμπλέκονται στην παραγωγή και την εμπορία ενδιάμεσων προϊόντων και υπηρεσιών κατανέμονται και διανέμονται σε όλο τον κόσμο. Οι συναλλαγές εισροών και εκροών πραγματοποιούνται στα παγκόσμια δίκτυα παραγωγής και παροχής υπηρεσιών των θυγατρικών, των συμβατικών εταίρων και των προμηθευτών των πολυεθνικών εταιρειών. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, περίπου το 60% του παγκόσμιου εμπορίου αποτελείται από την ανταλλαγή ενδιάμεσων προϊόντων και υπηρεσιών και το 80% αυτού επιτυγχάνεται μέσω πολυεθνικών εταιρειών.4

Στο πλαίσιο των νέων μονοπωλιακών δομών, το δεύτερο χαρακτηριστικό του νεοϊμπεριαλισμού είναι η διεθνοποίηση της παραγωγής και της κυκλοφορίας. Η περαιτέρω συγκέντρωση του κεφαλαίου οδηγεί στην άνοδο γιγαντιαίων μονοπωλιακών πολυεθνικών εταιρειών, ο πλούτος των οποίων μπορεί να είναι τόσο μεγάλος όσο και ολόκληρων χωρών. Οι πολυεθνικές εταιρείες είναι οι πραγματικοί εκπρόσωποι του σύγχρονου διεθνούς μονοπωλισμού. Τα χαρακτηριστικά των γιγαντιαίων μονοπωλιακών επιχειρήσεων μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

Ο αριθμός των πολυεθνικών εταιρειών έχει αυξηθεί παγκοσμίως και ο βαθμός κοινωνικοποίησης και διεθνοποίησης της παραγωγής και της κυκλοφορίας έχει φτάσει σε υψηλότερο επίπεδο.

Από τη δεκαετία του 1980, οι πολυεθνικές εταιρείες έχουν γίνει η κύρια κινητήρια δύναμη της διεθνούς οικονομικής διαπλοκής ως φορείς άμεσων ξένων επενδύσεων. Στη δεκαετία του 1980, οι ξένες επενδύσεις παγκοσμίως αυξήθηκαν με πρωτοφανή ρυθμό, πολύ ταχύτερα από την αύξηση κατά την ίδια περίοδο άλλων σημαντικών οικονομικών μεταβλητών, όπως η παγκόσμια παραγωγή και το παγκόσμιο εμπόριο. Στη δεκαετία του 1990, η κλίμακα των διεθνών άμεσων επενδύσεων έφθασε σε πρωτοφανές επίπεδο. Οι πολυεθνικές εταιρείες δημιούργησαν υποκαταστήματα και θυγατρικές σε όλο τον κόσμο μέσω άμεσων ξένων επενδύσεων, ο όγκος των οποίων είχε επεκταθεί δραματικά. Μεταξύ 1980 και 2008, ο αριθμός των παγκόσμιων πολυεθνικών εταιρειών αυξήθηκε από 15.000 σε 82.000. Ο αριθμός των θυγατρικών στο εξωτερικό αυξήθηκε ακόμη ταχύτερα, από 35.000 σε 810.000. Το 2017, κατά μέσο όρο πάνω από το 60% των περιουσιακών στοιχείων και των πωλήσεων των εκατό κορυφαίων μη χρηματοπιστωτικών πολυεθνικών εταιρειών του κόσμου ήταν εγκατεστημένες ή είχαν επιτευχθεί στο εξωτερικό. Οι αλλοδαποί εργαζόμενοι αντιπροσώπευαν περίπου το 60 τοις εκατό του συνολικού προσωπικού.5

Από τότε που δημιουργήθηκε ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, η συγκέντρωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων, η επέκταση της συνεργασίας και η εξέλιξη του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας οδήγησαν σε συνεχή αύξηση της κοινωνικοποίησης της παραγωγής. Οι αποκεντρωμένες εργασιακές διαδικασίες κινούνται όλο και περισσότερο προς μια κοινή εργασιακή διαδικασία. Τα γεγονότα έχουν αποδείξει ότι η συνεχής αύξηση των εξωτερικών άμεσων επενδύσεων έχει ενισχύσει τους οικονομικούς δεσμούς μεταξύ όλων των χωρών, καθώς και ότι έχει αυξήσει σημαντικά το επίπεδο κοινωνικοποίησης και διεθνοποίησης των συστημάτων παραγωγής και διανομής, στα οποία οι πολυεθνικές παίζουν βασικό ρόλο ως κυρίαρχη δύναμη σε μικροεπίπεδο. Η διεθνοποίηση της παραγωγής και η παγκοσμιοποίηση του εμπορίου έχουν επαναπροσδιορίσει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες συμμετέχουν στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, και αυτό με τη σειρά του έχει αναδιαμορφώσει τις μεθόδους παραγωγής και τα μοντέλα κέρδους εντός των χωρών αυτών. Σε ολόκληρο τον κόσμο, η πλειονότητα των χωρών και των περιφερειών είναι ενταγμένες στο δίκτυο της διεθνούς παραγωγής και του εμπορίου που έχουν δημιουργήσει αυτές οι γιγαντιαίες επιχειρήσεις. Χιλιάδες εταιρείες σε όλο τον κόσμο αποτελούν κόμβους δημιουργίας αξίας στο σύστημα των παγκόσμιων αλυσίδων παραγωγής. Στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις έχουν γίνει οι κύριοι δίαυλοι για τις διεθνείς επενδύσεις και την παραγωγή, οι βασικοί οργανωτές της διεθνούς οικονομικής δραστηριότητας και η ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης. Η ραγδαία ανάπτυξη των πολυεθνικών εταιρειών δείχνει ότι στη νέα ιμπεριαλιστική φάση που οικοδομείται γύρω από την παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου, η συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Δεκάδες χιλιάδες πολυεθνικές εταιρείες κυριαρχούν πλέον στα πάντα.

Η κλίμακα της συσσώρευσης από το πολυεθνικό μονοπωλιακό κεφάλαιο αυξάνεται, διαμορφώνοντας μια πολυεθνική εταιρική αυτοκρατορία.Αν και ο αριθμός των πολυεθνικών καπιταλιστικών εταιρειών δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλος, όλες διαθέτουν μεγάλη δύναμη. Δεν αποτελούν μόνο την κύρια δύναμη στην ανάπτυξη και τη χρήση των νέων τεχνολογιών, αλλά ελέγχουν επίσης τα δίκτυα μάρκετινγκ και όλο και περισσότερους φυσικούς και οικονομικούς πόρους. Σε αυτή τη βάση, έχουν μονοπωλήσει τα έσοδα της παραγωγής και της κυκλοφορίας και έχουν εξοπλιστεί με ένα απαράμιλλο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Μεταξύ του 1980 και του 2013, επωφελούμενες από την επέκταση των αγορών και τη μείωση του κόστους των συντελεστών παραγωγής, τα κέρδη των 28.000 μεγαλύτερων εταιρειών του κόσμου αυξήθηκαν από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια σε 7,2 τρισεκατομμύρια δολάρια, γεγονός που αντιπροσωπεύει αύξηση από 7,6% σε περίπου 10% του ακαθάριστου παγκόσμιου προϊόντος.6 Επιπλέον, αυτές οι πολυεθνικές εταιρείες όχι μόνο διαμορφώνουν συμμαχίες με όργανα της κρατικής εξουσίας, αλλά αναπτύσσουν επίσης δεσμούς με το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, σχηματίζοντας από κοινού χρηματοπιστωτικούς μονοπωλιακούς οργανισμούς που υποστηρίζονται από την κρατική υποστήριξη. Η παγκοσμιοποίηση και η χρηματιστικοποίηση του μονοπωλιακού κεφαλαίου εδραιώνουν περαιτέρω τη συσσώρευση πλούτου του. Από την άποψη των εσόδων από πωλήσεις, η οικονομική κλίμακα ορισμένων πολυεθνικών εταιρειών υπερβαίνει εκείνη ορισμένων ανεπτυγμένων χωρών. Το 2009, για παράδειγμα, οι ετήσιες πωλήσεις της Toyota ξεπέρασαν το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) του Ισραήλ. Το 2017, η Walmart, που αξιολογείται από τον κατάλογο Fortune 500 ως η μεγαλύτερη εταιρεία στον κόσμο, πέτυχε συνολικά έσοδα άνω των 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων, μεγαλύτερα από το ΑΕΠ του Βελγίου. Αν συνδυάσουμε τα στοιχεία για τις πολυεθνικές εταιρείες και το σύνολο των σχεδόν διακοσίων χωρών του κόσμου και καταρτίσουμε έναν κατάλογο με τα ετήσια έσοδα και το ΑΕΠ τους, γίνεται σαφές ότι οι χώρες αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 30% των εκατό μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου, ενώ οι εταιρείες αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 70%.

Αν η παγκόσμια ανάπτυξη συνεχιστεί με αυτόν τον τρόπο, θα υπάρχουν όλο και περισσότερες πολυεθνικές εταιρείες των οποίων ο πλούτος θα είναι παρόμοιος με αυτόν ολόκληρων χωρών. Παρόλο που η βιομηχανική παγκοσμιοποίηση έχει καταστήσει την οικονομική δραστηριότητα πιο κατακερματισμένη, τεράστιες ποσότητες κερδών εξακολουθούν να ρέουν σε λίγες χώρες του ανεπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου. Οι επενδύσεις, το εμπόριο, οι εξαγωγές και η μεταφορά τεχνολογίας διαχειρίζονται κυρίως μέσω των γιγαντιαίων πολυεθνικών εταιρειών ή των υπερπόντιων υποκαταστημάτων τους, και οι μητρικές εταιρείες αυτών των πολυεθνικών μονοπωλίων παραμένουν γεωγραφικά στενά συγκεντρωμένες. Το 2017, εταιρείες από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ιαπωνία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο αντιπροσώπευαν τις μισές από τις πεντακόσιες κορυφαίες εταιρείες στον κόσμο. Περίπου τα δύο τρίτα των εκατό κορυφαίων πολυεθνικών εταιρειών προέρχονται από αυτές τις χώρες.

Οι πολυεθνικές εταιρείες μονοπωλούν τις βιομηχανίες στους συγκεκριμένους τομείς τους, ελέγχοντας και διαχειριζόμενες διεθνή δίκτυα παραγωγής.

Οι πολυεθνικοί κολοσσοί διαθέτουν τεράστιες ποσότητες κεφαλαίου και τρομερές επιστημονικές και τεχνολογικές δυνάμεις, οι οποίες τους εξασφαλίζουν κυρίαρχη θέση στην παγκόσμια παραγωγή, το εμπόριο, τις επενδύσεις και τη χρηματοδότηση, καθώς και στη δημιουργία πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι οικονομίες κλίμακας που προκύπτουν από τις μονοπωλιακές θέσεις που απολαμβάνουν οι πολυεθνικές εταιρείες έχουν διευρύνει το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι “όσο μεγαλύτερος είναι ο στρατός των εργατών μεταξύ των οποίων κατανέμεται η εργασία, όσο πιο γιγαντιαία είναι η κλίμακα στην οποία εισάγονται τα μηχανήματα, τόσο πιο αναλογικά μειώνεται το κόστος παραγωγής, τόσο πιο καρποφόρα είναι η εργασία”.7 Ο υψηλός βαθμός μονοπωλίου που ασκούν οι πολυεθνικές εταιρείες σημαίνει ότι η συγκέντρωση της παραγωγής και η συγκέντρωση του ελέγχου των αγορών αλληλοενισχύονται, επιταχύνοντας τη συσσώρευση κεφαλαίου. Εν τω μεταξύ, ο ανταγωνισμός και η πίστωση, ως δύο ισχυροί μοχλοί συγκέντρωσης του κεφαλαίου, επιταχύνουν την τάση του κεφαλαίου να τίθεται υπό όλο και στενότερο έλεγχο καθώς συσσωρεύεται. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, όλα τα έθνη του κόσμου προώθησαν επιλογές πολιτικής που αποσκοπούσαν στην ενίσχυση των επενδύσεων και στη χαλάρωση των περιορισμών στους οποίους υπόκεινται οι άμεσες ξένες επενδύσεις. Παρόλο που η αυξανόμενη κλίμακα των εξερχόμενων άμεσων ξένων επενδύσεων από τις ανεπτυγμένες χώρες έχει επιταχύνει σε διαφορετικό βαθμό το σχηματισμό κεφαλαίου και την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων στις υπανάπτυκτες χώρες και έχει αυξήσει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών τους, έχει επίσης επιφέρει ιδιωτικοποιήσεις μεγάλης κλίμακας και διασυνοριακές συγχωνεύσεις και εξαγορές σε αυτά τα έθνη. Αυτό έχει επιταχύνει τη διαδικασία μέσω της οποίας οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις χρεοκοπούν ή αναγκάζονται να συγχωνευθούν με πολυεθνικές εταιρείες. Ακόμη και οι σχετικά μεγάλες επιχειρήσεις είναι ευάλωτες.

Σε όλο τον κόσμο, πολλοί κλάδοι έχουν πλέον ολιγοπωλιακή δομή της αγοράς. Για παράδειγμα, η παγκόσμια αγορά κεντρικών μονάδων επεξεργασίας έχει σχεδόν ολοκληρωτικά μονοπωληθεί από τις εταιρείες Intel και Advanced Micro Devices. Από το 2015, η παγκόσμια αγορά σπόρων και φυτοφαρμάκων ελεγχόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από έξι πολυεθνικές εταιρείες-BASF, Bayer, Dow, DuPont, Monsanto και Syngent- οι οποίες μαζί έλεγχαν το 75% της παγκόσμιας αγοράς φυτοφαρμάκων, το 63% της παγκόσμιας αγοράς σπόρων και το 75% της παγκόσμιας ιδιωτικής έρευνας στους τομείς αυτούς. Η Syngenta, η BASF και η Bayer έλεγχαν μόνες τους το 51% της παγκόσμιας αγοράς φυτοφαρμάκων, ενώ η DuPont, η Monsanto και η Syngenta αντιπροσώπευαν το 55% της αγοράς σπόρων.8 Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ομάδας Βιομηχανίας Ιατρικών Συσκευών, οι πωλήσεις το 2010 μόλις είκοσι πέντε εταιρειών ιατρικών συσκευών αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 60% των συνολικών πωλήσεων ιατρικών συσκευών σε ολόκληρο τον κόσμο. Δέκα πολυεθνικές ελέγχουν το 47% της παγκόσμιας αγοράς φαρμάκων και συναφών ιατρικών προϊόντων. Στην Κίνα, η σόγια είναι μια από τις ζωτικής σημασίας καλλιέργειες τροφίμων. Όλες οι πτυχές της παγκόσμιας παραγωγής σόγιας, του εφοδιασμού και των αλυσίδων εμπορίας ελέγχονται από πέντε πολυεθνικές εταιρείες: Monsanto, Archer Daniels Midland, Bunge, Cargill και Louis Dreyfus. Η Monsanto ελέγχει τις πρώτες ύλες για την παραγωγή σπόρων, ενώ οι άλλες τέσσερις ελέγχουν τη φύτευση, την εμπορία και τη μεταποίηση. Αυτές οι πολυεθνικές σχηματίζουν διάφορες συμμαχίες μέσω κοινοπραξιών, συνεργασιών και μακροχρόνιων συμβατικών συμφωνιών.9 Καθώς όλο και περισσότερος κοινωνικός πλούτος καταλαμβάνεται από όλο και λιγότερους ιδιωτικούς καπιταλιστικούς γίγαντες, το μονοπωλιακό κεφάλαιο βαθαίνει τον έλεγχο και την εκμετάλλευση της εργασίας. Αυτό οδηγεί σε συσσώρευση κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα, επιδεινώνοντας την παγκόσμια πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα και την πόλωση μεταξύ πλουσίων και φτωχών.

Στην εποχή του νεοϊμπεριαλισμού, η τεχνολογία της πληροφορίας και των επικοινωνιών αναπτύσσεται ραγδαία. Η εμφάνιση του Διαδικτύου έχει μειώσει σημαντικά το χρόνο και το χώρο που απαιτείται για την κοινωνική παραγωγή και κυκλοφορία, προκαλώντας ένα κύμα διασυνοριακών συγχωνεύσεων, επενδύσεων και εμπορίου. Κατά συνέπεια, όλο και περισσότερες μη καπιταλιστικές περιοχές έχουν ενσωματωθεί στη διαδικασία συσσώρευσης που κυριαρχείται από το μονοπωλιακό κεφάλαιο, γεγονός που έχει ενισχύσει και επεκτείνει σημαντικά το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Η κοινωνικοποίηση και η διεθνοποίηση της παραγωγής και της κυκλοφορίας έχουν υποστεί ένα μεγάλο άλμα κατά την εποχή της καπιταλιστικής οικονομικής παγκοσμιοποίησης στον εικοστό πρώτο αιώνα. Το μοτίβο, που περιγράφεται στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, σύμφωνα με το οποίο έχει δοθεί “κοσμοπολίτικος χαρακτήρας” “στην παραγωγή και την κατανάλωση σε κάθε χώρα”, έχει ενισχυθεί σημαντικά.10

Η παγκοσμιοποίηση του μονοπωλιακού κεφαλαίου απαιτεί τα παγκόσμια οικονομικά και πολιτικά συστήματα να βρίσκονται στην ίδια τροχιά, προκειμένου να εξαλειφθούν τα θεσμικά εμπόδια μεταξύ τους. Ωστόσο, όταν ορισμένες μεταπολιτευτικές χώρες εγκατέλειψαν τα προηγούμενα πολιτικά και οικονομικά τους συστήματα και στράφηκαν στον καπιταλισμό, δεν ανταμείφθηκαν με την ευημερία και τη σταθερότητα που ευαγγελίζονται οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι. Αντιθέτως, η νεοϊμπεριαλιστική φάση αποτελεί το σκηνικό για τις αφηνιασμένες επιθέσεις της ηγεμονίας και του μονοπωλιακού κεφαλαίου.

Το νέο μονοπώλιο του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου

Στο Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, ο Λένιν δήλωσε:

“Η συγκέντρωση της παραγωγής, τα μονοπώλια που προκύπτουν από αυτήν, η συγχώνευση ή η συνένωση των τραπεζών με τη βιομηχανία – τέτοια είναι η ιστορία της ανόδου του χρηματιστικού κεφαλαίου και τέτοιο είναι το περιεχόμενο αυτής της έννοιας”.11

Το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι ένας νέος τύπος κεφαλαίου που σχηματίζεται από τη συγχώνευση του τραπεζικού μονοπωλιακού κεφαλαίου και του βιομηχανικού μονοπωλιακού κεφαλαίου. Το σημείο καμπής στη μετάβαση από τη γενική καπιταλιστική κυριαρχία σε εκείνη του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου εμφανίστηκε γύρω στις αρχές του εικοστού αιώνα, όταν οι τράπεζες στις κορυφαίες ιμπεριαλιστικές χώρες μετατράπηκαν από απλούς μεσάζοντες σε ισχυρά μονοπώλια. Αλλά πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, λόγω των επαναλαμβανόμενων πολέμων, του υψηλού κόστους μετάδοσης πληροφοριών και των τεχνικών και θεσμικών εμποδίων, όπως η εμπορική προστασία, οι δεσμοί μεταξύ των παγκόσμιων επενδύσεων, του εμπορίου, της χρηματοδότησης και της αγοράς ήταν σχετικά αδύναμοι. Ο βαθμός παγκοσμιοποίησης της οικονομίας παρέμεινε χαμηλός, εμποδίζοντας την προς τα έξω επέκταση του μονοπωλιακού κεφαλαίου. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οικονομική παγκοσμιοποίηση επιταχύνθηκε από τη νέα τεχνολογική επανάσταση. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η άνοδος των τιμών του πετρελαίου πυροδότησε μια παγκόσμια οικονομική κρίση και επέφερε το τραγελαφικό φαινόμενο, που ήταν αδύνατο να εξηγήσει η κεϋνσιανή οικονομική επιστήμη, κατά το οποίο συνυπήρχαν πληθωρισμός και οικονομική στασιμότητα. Προκειμένου να βρει κερδοφόρες επενδυτικές ευκαιρίες και να ξεφύγει από το τέλμα του “στασιμοπληθωρισμού”, το μονοπωλιακό κεφάλαιο μετέφερε παραδοσιακές βιομηχανίες στο εξωτερικό, διατηρώντας έτσι το αρχικό του ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Παράλληλα, επιτάχυνε την αποσύνδεσή του από τις παραδοσιακές βιομηχανίες και επιδίωξε να ανοίξει νέα οικονομικά εδάφη. Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και η χρηματιστικοποίηση καταλύθηκαν και αλληλοϋποστηρίχθηκαν, επιταχύνοντας την “εικονικοποίηση” του μονοπωλιακού κεφαλαίου και την αποψίλωση της πραγματικής οικονομίας. Η δυτική οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 1970 λειτούργησε έτσι όχι μόνο ως καταλύτης για τη διεθνοποίηση του μονοπωλιακού κεφαλαίου, αλλά και ως αφετηρία για τη χρηματιστικοποίηση του βιομηχανικού κεφαλαίου. Έκτοτε, το μονοπωλιακό κεφάλαιο επιτάχυνε τη μεταστροφή του από το μονοπώλιο που ασκείται σε μία μόνο χώρα στο διεθνές μονοπώλιο, από το μονοπώλιο της βιομηχανικής οντότητας στο μονοπώλιο της χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας.

Στο πλαίσιο του νέου μονοπωλίου του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, το δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό του νεοϊμπεριαλισμού είναι ότι το χρηματοπιστωτικό μονοπωλιακό κεφάλαιο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομική ζωή, προκαλώντας την οικονομική χρηματιστικοποίηση.

Η μειοψηφία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων ελέγχει τις κύριες παγκόσμιες οικονομικές αρτηρίες

Η επιδίωξη μονοπωλιακής εξουσίας είναι η ίδια η φύση του ιμπεριαλισμού. “Οι μεγάλες επιχειρήσεις και ιδιαίτερα οι τράπεζες όχι μόνο απορροφούν πλήρως τις μικρές, αλλά και τις “προσαρτούν”, τις υποτάσσουν, τις φέρνουν στη “δική τους” ομάδα ή “επιχείρηση” (για να χρησιμοποιήσουμε τον τεχνικό όρο), αποκτώντας “συμμετοχές” στο κεφάλαιό τους, αγοράζοντας ή ανταλλάσσοντας μετοχές, με ένα σύστημα πιστώσεων κ.λπ.”, εξηγεί ο Λένιν:

“Βλέπουμε την ταχεία επέκταση ενός στενού δικτύου καναλιών που καλύπτουν ολόκληρη τη χώρα, συγκεντροποιούν όλα τα κεφάλαια και όλα τα έσοδα, μετατρέπουν χιλιάδες και χιλιάδες διάσπαρτες οικονομικές επιχειρήσεις σε μια ενιαία εθνική, καπιταλιστική και στη συνέχεια σε μια παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία”.12

Στη νεοϊμπεριαλιστική φάση, ένας μικρός αριθμός πολυεθνικών επιχειρήσεων, οι περισσότερες από τις οποίες είναι τράπεζες, έχουν εξαπλώσει ένα πολύ εκτεταμένο και λεπτομερές λειτουργικό δίκτυο σε όλο τον κόσμο μέσω συγχωνεύσεων, συμμετοχών και μετοχοποιήσεων και έτσι ελέγχουν όχι μόνο αμέτρητες μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις αλλά και τις κύριες παγκόσμιες οικονομικές αρτηρίες. Μια εμπειρική μελέτη τριών Ελβετών επιστημόνων, των Stefania Vitali, James B. Glattfelder και Stefano Battiston, έδειξε ότι ένας σχετικά μικρός αριθμός πολυεθνικών τραπεζών κυριαρχεί αποτελεσματικά σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία. Με βάση την ανάλυσή τους για 43.060 πολυεθνικές εταιρείες σε όλο τον κόσμο και τις μετοχικές σχέσεις μεταξύ τους, διαπίστωσαν ότι οι 737 κορυφαίες πολυεθνικές εταιρείες έλεγχαν το 80% της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής. Μετά από περαιτέρω μελέτη του περίπλοκου δικτύου αυτών των σχέσεων, κατέληξαν στην ακόμη πιο εκπληκτική ανακάλυψη ότι ένας πυρήνας αποτελούμενος από 147 πολυεθνικές εταιρείες ήλεγχε σχεδόν το 40 τοις εκατό της οικονομικής αξίας. Από τις 147 εταιρείες, περίπου τα τρία τέταρτα ήταν χρηματοπιστωτικοί μεσάζοντες.13

Η παγκοσμιοποίηση του μονοπωλιακού-χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου

Όταν ο ιμπεριαλισμός εξελίχθηκε σε νεοϊμπεριαλισμό, οι χρηματοπιστωτικές ολιγαρχίες και οι πράκτορές τους παραμέρισαν τους κανόνες του εμπορίου και των επενδύσεων και προχώρησαν σε πολέμους νομισμάτων, εμπορίου, πόρων και πληροφοριών, λεηλατώντας πόρους και πλούτο σε παγκόσμιο επίπεδο και κατά βούληση. Στο πλαίσιο αυτού του συστήματος, οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι παίζουν το ρόλο των εκπροσώπων των χρηματοπιστωτικών ολιγαρχών, υποστηρίζοντας την απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα και την παγκοσμιοποίηση προς το συμφέρον των μονοπωλίων και δελεάζοντας τις αναπτυσσόμενες χώρες να απελευθερώσουν τους περιορισμούς στο λογαριασμό κεφαλαίων τους. Εάν οι ενδιαφερόμενες χώρες ακολουθήσουν αυτές τις συμβουλές, η άσκηση της χρηματοπιστωτικής εποπτείας θα γίνει πιο δύσκολη και η ευπάθειά τους στους κρυμμένους κινδύνους του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα αυξηθεί. Το αποτέλεσμα θα είναι να δοθούν περισσότερες ευκαιρίες στο χρηματοπιστωτικό μονοπωλιακό κεφάλαιο να λεηλατήσει τον πλούτο αυτών των χωρών. Κατά τις δραστηριότητές τους στις κεφαλαιαγορές, οι διεθνείς χρηματοπιστωτικοί επενδυτικοί κολοσσοί τείνουν να επιτίθενται στα εύθραυστα χρηματοπιστωτικά τείχη προστασίας των αναπτυσσόμενων χωρών και να εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες για τη λεηλασία των περιουσιακών στοιχείων που αυτές οι χώρες έχουν συσσωρεύσει επί δεκαετίες. Αυτό δείχνει ότι η χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση και η απελευθέρωση έχουν ασφαλώς δημιουργήσει ένα ενιαίο και ανοικτό παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, αλλά εν τω μεταξύ έχουν δημιουργήσει μηχανισμούς μέσω των οποίων το παγκόσμιο κέντρο ιδιοποιείται τους πόρους και την υπεραξία της λιγότερο ανεπτυγμένης περιφέρειας. Συγκεντρωμένο στα χέρια μιας μειοψηφίας των διεθνών χρηματοπιστωτικών ολιγαρχιών και οπλισμένο με πραγματική μονοπωλιακή δύναμη, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο έχει αποκτήσει αυξανόμενο όγκο μονοπωλιακών κερδών μέσω ξένων επενδύσεων, νέων επιχειρηματικών εγχειρημάτων και διασυνοριακών συγχωνεύσεων και εξαγορών. Καθώς το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο εισπράττει συνεχώς φόρους από όλο τον κόσμο, η κυριαρχία των χρηματοπιστωτικών ολιγαρχών εδραιώνεται.

Από την παραγωγή στην κερδοσκοπική χρηματοδότηση

Το χρηματοπιστωτικό μονοπωλιακό κεφάλαιο, το οποίο έχει απαλλαγεί από τους περιορισμούς που συνδέονται με την υλική μορφή, είναι η υψηλότερη και πιο αφηρημένη μορφή κεφαλαίου και είναι εξαιρετικά ευέλικτο και κερδοσκοπικό. Ελλείψει ρύθμισης, το μονοπωλιακό χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο είναι πολύ πιθανό να λειτουργήσει ενάντια στους στόχους που έχει θέσει μια χώρα για τη βιομηχανική της ανάπτυξη. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπό την καθοδήγηση του κρατικού παρεμβατισμού, οι εμπορικές και οι επενδυτικές τράπεζες λειτουργούσαν χωριστά, η αγορά κινητών αξιών εποπτευόταν αυστηρά και η επέκταση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και η κερδοσκοπική του δραστηριότητα περιορίζονταν σε μεγάλο βαθμό. Στη δεκαετία του 1970, καθώς η επιρροή του κεϋνσιανισμού εξασθένησε και οι νεοφιλελεύθερες ιδέες άρχισαν να κυριαρχούν, ο χρηματοπιστωτικός κλάδος άρχισε μια διαδικασία απορρύθμισης και οι βασικές δυνάμεις που έλεγχαν τη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών έπαψαν να είναι αυτές των κυβερνήσεων και έγιναν οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές των αγορών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η κυβέρνηση του Τζίμι Κάρτερ θέσπισε το 1980 τον νόμο Depository Institutions Deregulation and Monetary Control Act, ο οποίος κατήργησε τον έλεγχο των επιτοκίων των καταθέσεων και των δανείων, και μέχρι το 1986 η απελευθέρωση των επιτοκίων είχε ολοκληρωθεί. Το 1994, ο νόμος Riegle-Neal Interstate Banking and Branching Efficiency Act έθεσε τέρμα σε όλους τους γεωγραφικούς περιορισμούς στις τραπεζικές εργασίες και επέτρεψε στις τράπεζες να ασκούν επιχειρηματικές δραστηριότητες πέρα από τα σύνορα των πολιτειών, αυξάνοντας τον ανταγωνισμό μεταξύ των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Το 1996, εκδόθηκε ο νόμος για τη βελτίωση της εθνικής αγοράς κινητών αξιών, μειώνοντας αισθητά την εποπτεία στον κλάδο των κινητών αξιών. Το 1999 ακολούθησε ο νόμος για τον εκσυγχρονισμό των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και καταργήθηκε πλήρως ο αναγκαστικός διαχωρισμός της εμπορικής τραπεζικής από την επενδυτική τραπεζική και την ασφάλιση, διάταξη που ίσχυε για σχεδόν εβδομήντα χρόνια. Οι υποστηρικτές της απελευθέρωσης του χρηματοπιστωτικού τομέα υποστήριξαν αρχικά ότι αν η κυβέρνηση χαλάρωνε την εποπτεία της επί των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και των χρηματοπιστωτικών αγορών, η αποτελεσματικότητα με την οποία κατανέμονται οι χρηματοπιστωτικοί πόροι θα βελτιωνόταν περαιτέρω και ο χρηματοπιστωτικός κλάδος θα ήταν σε θέση να ενισχύσει καλύτερα την οικονομική ανάπτυξη. Όμως, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο έχει πολλές ατίθασες τάσεις και, αν αρθούν οι περιορισμοί που του επιβάλλονται, είναι αρκετά ικανό να συμπεριφερθεί σαν αφηνιασμένο άλογο. Η υπερβολική χρηματιστικοποίηση θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην εικονικοποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων και στην εμφάνιση τεράστιων φυσαλίδων πλασματικού κεφαλαίου.

Τα τελευταία τριάντα χρόνια, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο επεκτάθηκε σε μια διαδικασία που συνδέεται με τη συνεχή αποβιομηχάνιση της οικονομίας. Λόγω της έλλειψης ευκαιριών για παραγωγικές επενδύσεις, οι χρηματοπιστωτικές συναλλαγές έχουν πλέον όλο και λιγότερη σχέση με την πραγματική οικονομία. Το κεφάλαιο που διαφορετικά είναι περιττό κατευθύνεται σε κερδοσκοπικά σχήματα, διογκώνοντας τον όγκο των πλασματικών περιουσιακών στοιχείων στην εικονική οικονομία. Σύμφωνα με αυτές τις εξελίξεις, η ταμειακή ροή των μεγάλων επιχειρήσεων έχει μετατοπιστεί εκτενώς από τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου στις χρηματοοικονομικές επενδύσεις, και τα εταιρικά κέρδη προέρχονται πλέον όλο και περισσότερο από χρηματοοικονομικές δραστηριότητες. Μεταξύ του 1982 και του 1990, σχεδόν το ένα τέταρτο των ποσών που προηγουμένως επενδύονταν σε εργοστασιακές εγκαταστάσεις και εξοπλισμό στην ιδιωτική πραγματική οικονομία μετατοπίστηκαν στον χρηματοπιστωτικό, ασφαλιστικό και κτηματομεσιτικό τομέα.14 Από τη χαλάρωση των χρηματοπιστωτικών περιορισμών στις δεκαετίες του 1980 και του ’90, οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ προσέφεραν όλο και μεγαλύτερη ποικιλία χρηματοπιστωτικών προϊόντων στο κοινό, συμπεριλαμβανομένων πιστωτικών και προπληρωμένων χρεωστικών καρτών, αποταμιευτικών και τρεχούμενων λογαριασμών, ασφαλιστικών προγραμμάτων, ακόμη και στεγαστικών υποθηκών.15 Η αρχή της μεγιστοποίησης της αξίας των μετόχων που διαδόθηκε από τη δεκαετία του 1980 ανάγκασε τους διευθύνοντες συμβούλους να θέσουν ως προτεραιότητα τους βραχυπρόθεσμους στόχους. Αντί να αποπληρώνουν χρέη ή να βελτιώνουν τη χρηματοοικονομική δομή της εταιρείας τους, οι διευθύνοντες σύμβουλοι σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούν τα κέρδη για την επαναγορά των μετοχών της εταιρείας, ανεβάζοντας την τιμή της μετοχής και αυξάνοντας έτσι τους δικούς τους μισθούς. Από τις εταιρείες που είναι εισηγμένες στον δείκτη Standard & Poor’s 500 μεταξύ 2003 και 2012, 449 επένδυσαν συνολικά 2.400 δισεκατομμύρια δολάρια για να αγοράσουν τις δικές τους μετοχές. Το ποσό αυτό αντιστοιχούσε στο 54% των συνολικών εσόδων τους, ενώ άλλο ένα 37% των εσόδων τους καταβλήθηκε ως μέρισμα.16 Το 2006, οι δαπάνες των αμερικανικών μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών για την επαναγορά των δικών τους μετοχών ήταν ίσες με το 43,9% των μη οικιστικών επενδυτικών δαπανών.17

Ο χρηματοπιστωτικός τομέας κυριαρχεί επίσης στην κατανομή της υπεραξίας εντός του μη χρηματοπιστωτικού τομέα. Τα ποσά που καταβάλλονται ως μερίσματα και μπόνους στον τομέα των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων αντιστοιχούν σε όλο και μεγαλύτερο ποσοστό των συνολικών κερδών. Μεταξύ της δεκαετίας του 1960 και της δεκαετίας του ’90, ο δείκτης διανομής μερισμάτων (ο λόγος των μερισμάτων προς τα προσαρμοσμένα κέρδη μετά από φόρους) του εταιρικού τομέα των ΗΠΑ υπέστη σημαντική αύξηση. Ενώ ο μέσος όρος στη δεκαετία του 1960 και του ’70 ήταν 42,4% και 42,3% αντίστοιχα, από το 1980 έως το 1989 δεν έπεσε ποτέ κάτω από το 44%. Παρόλο που τα συνολικά εταιρικά κέρδη μειώθηκαν κατά 17%, τα συνολικά μερίσματα αυξήθηκαν κατά 13% και ο δείκτης διανομής μερισμάτων έφτασε το 57%.18 Τις ημέρες πριν από το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης στις ΗΠΑ το 2008, η αναλογία των καθαρών μπόνους προς τα καθαρά κέρδη μετά από φόρους ανερχόταν περίπου στο 80% των τελικών κεφαλαιακών χορηγήσεων των εταιρειών.19 Επιπλέον, η έκρηξη της εικονικής οικονομίας δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την ικανότητα της πραγματικής οικονομίας να υποστηρίξει μια τέτοια ανάπτυξη.

Η στασιμότητα και η συρρίκνωση της πραγματικής οικονομίας συνυπάρχουν με την υπερβολική ανάπτυξη της εικονικής οικονομίας. Η αξία που δημιουργείται στην πραγματική οικονομία εξαρτάται από μια τέτοια αγοραστική δύναμη που εμφανίστηκε μέσω της επέκτασης των φούσκων των περιουσιακών στοιχείων και της ανόδου των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, το λεγόμενο φαινόμενο του πλούτου. Καθώς το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών συνεχίζει να διευρύνεται, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα είναι υποχρεωμένα, με την υποστήριξη της κυβέρνησης, να βασίζονται σε μια ποικιλία χρηματοπιστωτικών καινοτομιών για να στηρίξουν την κατανάλωση που τροφοδοτείται με πίστωση από πολίτες που δεν είναι ιδιοκτήτες περιουσιακών στοιχείων και να διασπείρουν τους προκύπτοντες χρηματοπιστωτικούς κινδύνους. Εν τω μεταξύ, τα τεράστια αποτελέσματα εισοδήματος και πλούτου που δημιουργούνται από την εμφάνιση στο προσκήνιο των παράγωγων χρηματοοικονομικών προϊόντων και την ανάπτυξη των φούσκων περιουσιακών στοιχείων προσελκύουν περισσότερους επενδυτές στην εικονική οικονομία. Με γνώμονα τα μονοπωλιακά κέρδη, δημιουργούνται πολυάριθμα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Οι καινοτομίες στον τομέα των χρηματοοικονομικών προϊόντων επιμηκύνουν επίσης την αλυσίδα χρέους και χρησιμεύουν για τη μετακύλιση των χρηματοοικονομικών κινδύνων. Ένα παράδειγμα είναι η τιτλοποίηση ενυπόθηκων δανείων χαμηλής εξασφάλισης- στρώματα επί στρώματος αυτών συσκευάστηκαν μαζί με φαινομενικό σκοπό την αύξηση της πιστοληπτικής ικανότητας των εμπλεκόμενων προϊόντων, αλλά στην πραγματικότητα για να μεταφερθούν υψηλά επίπεδα κινδύνου σε άλλους. Όλο και περισσότερο, το εμπόριο χρηματοοικονομικών προϊόντων διαχωρίζεται από την παραγωγή- είναι ακόμη δυνατό να πούμε ότι δεν έχει καμία σχέση με την παραγωγή και είναι αποκλειστικά μια συναλλαγή τυχερών παιχνιδιών.

Το μονοπώλιο του δολαρίου ΗΠΑ και η πνευματική ιδιοκτησία

Και πάλι, στο Ιμπεριαλισμός: Λένιν δήλωσε: Ιμπεριαλισμός: Το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού: “Χαρακτηριστικό του παλιού καπιταλισμού, όταν ο ελεύθερος ανταγωνισμός κυριαρχούσε αδιαίρετα, ήταν η εξαγωγή αγαθών. Χαρακτηριστικό του τελευταίου σταδίου του καπιταλισμού, όταν κυριαρχούν τα μονοπώλια, είναι η εξαγωγή κεφαλαίου”.20 Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η εμβάθυνση και η τελειοποίηση του διεθνούς καταμερισμού εργασίας έφερε περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες και περιοχές στο παγκόσμιο οικονομικό δίκτυο. Στο πλαίσιο του παγκόσμιου παραγωγικού μηχανισμού, κάθε χώρα και επιχείρηση είναι φαινομενικά σε θέση να ασκήσει τα δικά της συγκριτικά πλεονεκτήματα. Ακόμα και οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες μπορούν να στηριχθούν στη φτηνή εργασία και στα πλεονεκτήματα των πόρων που μπορεί να διαθέτουν για να επιτρέψουν τη συμμετοχή τους στον διεθνή καταμερισμό εργασίας και τη συνεργασία. Ωστόσο, το πραγματικό κίνητρο του μονοπωλιακού κεφαλαίου είναι ο ανταγωνισμός για ευνοϊκές πλατφόρμες συναλλαγών και η λεηλασία υψηλών μονοπωλιακών κερδών. Ειδικότερα, η ηγεμονία του δολαρίου των ΗΠΑ και το μονοπώλιο των ανεπτυγμένων χωρών στην πνευματική ιδιοκτησία σημαίνουν ότι οι διεθνείς ανταλλαγές είναι σοβαρά άνισες. Έτσι, τα χαρακτηριστικά του παλιού ιμπεριαλισμού, που συνυπάρχουν με την εμπορευματική παραγωγή, καθορίζουν τη γενική παραγωγή κεφαλαίου. Εν τω μεταξύ, τα χαρακτηριστικά του νεοϊμπεριαλισμού που συνυπάρχουν με την εμπορευματική παραγωγή και τη γενική κεφαλαιακή παραγωγή είναι η παραγωγή του δολαρίου ΗΠΑ και της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Το τρίτο χαρακτηριστικό του νεοϊμπεριαλισμού ορίζεται από την ηγεμονία του αμερικανικού δολαρίου και το μονοπώλιο της πνευματικής ιδιοκτησίας του ανεπτυγμένου κόσμου, τα οποία από κοινού δημιουργούν τον άνισο διεθνή καταμερισμό της εργασίας μαζί με μια πολωμένη παγκόσμια οικονομία και κατανομή του πλούτου. Σε καθεμία από τις τέσσερις πτυχές που μπορούν να συνοψιστούν ως κράτος-κεφάλαιο, κεφάλαιο-εργασία, κεφάλαιο-κεφάλαιο και κράτος-κράτος, οι κυρίαρχες δυνάμεις του γιγαντιαίου μονοπωλιακού κεφαλαίου και του νεοϊμπεριαλισμού ενισχύονται περαιτέρω υπό τις συνθήκες της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και της χρηματοπιστωτικής απελευθέρωσης.

Η χωρική επέκταση της σχέσης κεφαλαίου-εργασίας: Αξίας και το παγκόσμιο εργασιακό αρμπιτράζ

Μέσω μηχανισμών που περιλαμβάνουν την εξωτερική ανάθεση, τη δημιουργία θυγατρικών και τη σύναψη στρατηγικών συμμαχιών, οι πολυεθνικές ενσωματώνουν όλο και περισσότερες χώρες και εταιρείες στα παγκόσμια δίκτυα παραγωγής στα οποία κυριαρχούν. Ο λόγος για τον οποίο η συσσώρευση κεφαλαίου μπορεί να επιτευχθεί σε αυτή την παγκόσμια κλίμακα είναι η ύπαρξη ενός μεγάλου, χαμηλού κόστους παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, το συνολικό εργατικό δυναμικό του κόσμου αυξήθηκε από 1,9 σε 3,1 δισεκατομμύρια μεταξύ 1980 και 2007. Από αυτούς τους ανθρώπους, το 73% προερχόταν από αναπτυσσόμενες χώρες, με την Κίνα και την Ινδία να αντιπροσωπεύουν το 40%.21 Οι πολυεθνικές εταιρείες είναι όλες οργανωμένες οντότητες, ενώ το παγκόσμιο εργατικό δυναμικό είναι εξαιρετικά δύσκολο να ενωθεί αποτελεσματικά και να υπερασπιστεί τα δικαιώματά του. Λόγω της ύπαρξης του παγκόσμιου εφεδρικού στρατού της εργασίας, το κεφάλαιο μπορεί να χρησιμοποιήσει τη στρατηγική του “διαίρει και βασίλευε” για να πειθαρχήσει τους μισθωτούς εργαζόμενους. Κατά τη διάρκεια δεκαετιών, το μονοπωλιακό κεφάλαιο έχει μεταφέρει τους τομείς παραγωγής των οικονομιών του ανεπτυγμένου κόσμου στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, αναγκάζοντας τα εργατικά χέρια σε διάφορες περιοχές του πλανήτη να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τα βασικά εισοδήματα διαβίωσης. Μέσω αυτής της διαδικασίας, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις είναι σε θέση να αποσπούν τεράστια ιμπεριαλιστικά ενοίκια από τους εργαζόμενους του κόσμου.22 Επιπλέον, αυτές οι γιγαντιαίες επιχειρήσεις είναι σε θέση να ασκούν πιέσεις και να πιέζουν τις κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών να διαμορφώνουν πολιτικές που ευνοούν τη ροή του κεφαλαίου και των επενδύσεων. Προσπαθώντας να διασφαλίσουν την αύξηση του ΑΕΠ παρακινώντας το διεθνές κεφάλαιο να επενδύσει και να εγκαταστήσει εργοστάσια, οι κυβερνήσεις πολλών αναπτυσσόμενων χωρών όχι μόνο αγνοούν την προστασία της κοινωνικής πρόνοιας και των εργασιακών δικαιωμάτων, αλλά και εγγυώνται διάφορα προνομιακά μέτρα, όπως φορολογικές παραχωρήσεις και πιστωτική στήριξη. Η παγκοσμιοποίηση της παραγωγής επέτρεψε έτσι στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες να εκμεταλλεύονται τον λιγότερο ανεπτυγμένο κόσμο με έναν πιο “πολιτισμένο” τρόπο υπό το σύνθημα του δίκαιου εμπορίου. Προκειμένου να δρομολογήσουν τον εκσυγχρονισμό τους, οι αναπτυσσόμενες χώρες συχνά δεν έχουν παρά να αποδεχτούν το κεφάλαιο που προσφέρουν οι ιμπεριαλιστές -μαζί με τους όρους και τα βάρη που το συνοδεύουν.

Μονοπωλιακό-χρηματοδοτικό κεφάλαιο και πολυεθνική εταιρική κυριαρχία

Η νέα δομή του διεθνούς καταμερισμού εργασίας κληρονομεί το παλιό ανισόρροπο και άνισο σύστημα. Αν και η παραγωγή και η εμπορία είναι κατακερματισμένες, τα κέντρα ελέγχου της έρευνας και της ανάπτυξης, της χρηματοδότησης και του κέρδους εξακολουθούν να είναι οι πολυεθνικές εταιρείες. Αυτές οι εταιρικές οντότητες καταλαμβάνουν συνήθως την κορυφή του κάθετου καταμερισμού εργασίας, κατέχοντας τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που συνδέονται με τα βασικά συστατικά. Οι γιγάντιες, παγκόσμιες εταιρείες είναι υπεύθυνες για τη διαμόρφωση της τεχνολογίας και των προτύπων προϊόντων, καθώς και για τον έλεγχο των συνδέσμων σχεδιασμού, έρευνας και ανάπτυξης. Εν τω μεταξύ, οι “εταίροι” τους στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι συνήθως συμβεβλημένοι με τις πολυεθνικές εταιρείες και είναι οι αποδέκτες αυτών των προτύπων προϊόντων. Συνήθως ασχολούνται με δραστηριότητες έντασης εργασίας όπως η παραγωγή, η επεξεργασία και η συναρμολόγηση και είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή απλών εξαρτημάτων σε μαζικές ποσότητες. Εκτελώντας σχετικά μη εξειδικευμένες εργοστασιακές εργασίες για τις πολυεθνικές, οι επιχειρήσεις αυτές αποκομίζουν μόνο ισχνά κέρδη. Οι θέσεις εργασίας σε αυτές τις επιχειρήσεις χαρακτηρίζονται γενικά από χαμηλούς μισθούς, υψηλή ένταση εργασίας, πολλές ώρες εργασίας και κακό εργασιακό περιβάλλον. Παρόλο που η αξία που ενσωματώνεται στα προϊόντα δημιουργείται κυρίως από τους εργαζόμενους στην παραγωγή στα εργοστάσια του αναπτυσσόμενου κόσμου, το μεγαλύτερο μέρος της προστιθέμενης αξίας λεηλατείται από τις πολυεθνικές μέσω της άνισης ανταλλαγής εντός των δικτύων παραγωγής. Το ποσοστό των υπερπόντιων κερδών στο σύνολο των κερδών των αμερικανικών επιχειρήσεων αυξήθηκε από 5% το 1950 σε 35% το 2008. Το ποσοστό των κερδών που διατηρούνται στο εξωτερικό αυξήθηκε από 2% το 1950 σε 113% το 2000. Το ποσοστό των υπερπόντιων κερδών εντός των συνολικών κερδών των ιαπωνικών εταιρειών αυξήθηκε από 23,4 τοις εκατό το 1997 σε 52,5 τοις εκατό το 2008.23 Σε μια ελαφρώς διαφορετική λογιστική, το ποσοστό των αλλοδαπών κερδών των αμερικανικών εταιρειών ως ποσοστό των εγχώριων εταιρικών κερδών των ΗΠΑ αυξήθηκε από 4 τοις εκατό το 1950 σε 29 τοις εκατό το 2019.24 Οι πολυεθνικές εταιρείες είναι συχνά σε θέση να χρησιμοποιούν το μονοπώλιο της πνευματικής ιδιοκτησίας τους για να παράγουν τεράστιες αποδόσεις. Η διανοητική ιδιοκτησία περιλαμβάνει το σχεδιασμό προϊόντων, τα εμπορικά σήματα και τα σύμβολα και τις εικόνες που χρησιμοποιούνται στο μάρκετινγκ. Αυτά προστατεύονται από κανόνες και νόμους που καλύπτουν τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα πνευματικά δικαιώματα και τα εμπορικά σήματα. Τα στοιχεία της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη δείχνουν ότι τα δικαιώματα και οι αμοιβές αδειοδότησης που καταβάλλονται στις πολυεθνικές εταιρείες αυξήθηκαν από 31 δισεκατομμύρια δολάρια το 1990 σε 333 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017.25

Με την πρόοδο της χρηματοπιστωτικής απελευθέρωσης, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δεν εξυπηρετεί πλέον απλώς το βιομηχανικό κεφάλαιο, αλλά το έχει ξεπεράσει κατά πολύ. Οι χρηματοοικονομικοί ολιγάρχες και οι πλουτοκράτες είναι πλέον κυρίαρχοι. Σε διάστημα μόλις είκοσι ετών από το 1987, το χρέος στη διεθνή πιστωτική αγορά εκτινάχθηκε από μόλις 11 τρισεκατομμύρια δολάρια σε 48 τρισεκατομμύρια δολάρια, με ρυθμό αύξησης που υπερβαίνει κατά πολύ αυτόν της παγκόσμιας οικονομίας στο σύνολό της. 26

Νεοϊμπεριαλισμός και νεοφιλελεύθερο κράτος

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, ο οικονομικός στασιμοπληθωρισμός είδε τον κεϋνσιανισμό να εγκαταλείπεται από τις κυβερνήσεις ή να χρησιμοποιείται πολύ λιγότερο. Οι νεοφιλελεύθερες προσεγγίσεις, όπως ο σύγχρονος μονεταρισμός, η σχολή των ορθολογικών προσδοκιών και οι θεωρίες της προσφοράς, αποτελούν επιτυχίες μεταξύ των οικονομολόγων και κυριαρχούν στην οικονομική θεωρία και πολιτική στις νεοϊμπεριαλιστικές χώρες. Αυτό συμβαίνει επειδή οι προσεγγίσεις αυτές συμφωνούν με την επεκτεινόμενη παγκοσμιοποίηση και τη χρηματιστικοποίηση του μονοπωλιακού κεφαλαίου. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι μια υπερδομή που έχει προκύψει με βάση το χρηματοπιστωτικό μονοπωλιακό κεφάλαιο- ουσιαστικά, αποτελεί τη βάση για την ιδεολογία και τις πολιτικές που απαιτούνται για τη διατήρηση της κυριαρχίας του νεοϊμπεριαλισμού. Στη δεκαετία του 1980, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν και η πρωθυπουργός της Βρετανίας Μάργκαρετ Θάτσερ ήταν οι παγκόσμιοι σημαιοφόροι του νεοφιλελευθερισμού. Υποστηρίζοντας τις ιδέες του σύγχρονου μονεταρισμού και τις θέσεις των σχολών της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και της προσφοράς, εφάρμοσαν ιδιωτικοποιήσεις και μεταρρυθμίσεις προσανατολισμένες στην αγορά, χαλάρωσαν την κρατική εποπτεία και αποδυνάμωσαν τη δύναμη των εργατικών συνδικάτων να υπερασπιστούν τα δικαιώματα της εργατικής τάξης. Μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Ρίγκαν ενέκρινε αμέσως τη σύσταση μιας ειδικής ομάδας διευθύνοντων συμβούλων, με διευθυντή τον αντιπρόεδρο Τζορτζ Μπους, για την ανάκληση ή τη χαλάρωση κανονισμών. Οι αλλαγές που υποστήριζε η ομάδα αφορούσαν την ασφάλεια των θέσεων εργασίας, την προστασία της εργασίας και την προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών. Η κυβέρνηση Ρίγκαν ένωσε επίσης τις δυνάμεις της με τους μεγάλους καπιταλιστές για να χτυπήσει τα εργατικά συνδικάτα στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, απολύοντας συνδικαλιστικούς ηγέτες και διοργανωτές και αφήνοντας την εργατική τάξη, που βρισκόταν ήδη σε αδύναμη θέση, σε ακόμη χειρότερη θέση. Το λεγόμενο σύμπλεγμα Ουάσινγκτον-Ουόλ Στριτ υποστήριζε ότι τα συμφέροντα της Γουόλ Στριτ και των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν ταυτόσημα- ό,τι ήταν καλό για τη Γουόλ Στριτ ήταν καλό για τη χώρα. Η αμερικανική κυβέρνηση είχε στην πράξη γίνει ένα εργαλείο για την οικονομική ολιγαρχία για την επιδίωξη των οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων της.27 Επομένως, δεν ήταν οι ψήφοι των πολιτών, ούτε καν το δημοκρατικό σύστημα της διάκρισης των εξουσιών, αλλά η οικονομική ολιγαρχία της Wall Street και το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα που έλεγχαν τελικά την κυβέρνηση. Η Wall Street επηρέαζε την πολιτική διαδικασία και τη διαμόρφωση πολιτικής στις Ηνωμένες Πολιτείες παρέχοντας προεκλογικές συνεισφορές και χειραγωγώντας τα μέσα ενημέρωσης. Αιχμάλωτη των μονοπωλιακών ομάδων συμφερόντων, η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε ελάχιστη δύναμη να προωθήσει την υγιή ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας και να βελτιώσει το βιοπορισμό των ανθρώπων. Ο κατάλογος των στελεχών της Wall Street με ετήσιους μισθούς δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων παρουσιάζει πολλές αντιστοιχίες με τα άτομα που κατέχουν κορυφαία κυβερνητικά αξιώματα των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, ο εβδομηκοστός υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Robert Edward Rubin, είχε προηγουμένως περάσει είκοσι έξι χρόνια εργασίας στην επενδυτική τράπεζα Goldman Sachs. Ο εβδομηκοστός τέταρτος υπουργός Οικονομικών, ο Henry Paulson, είχε προηγουμένως υπηρετήσει τον όμιλο Goldman Sachs ως πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος. Πολλά υψηλόβαθμα στελέχη της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ είχαν επίσης ιστορικό ως στελέχη μονοπωλιακών επιχειρήσεων. Η ύπαρξη αυτού του μηχανισμού “περιστρεφόμενης πόρτας” σημαίνει ότι ακόμη και αν η κυβέρνηση εισάγει σχετικές πολιτικές χρηματοπιστωτικής ρύθμισης, θα είναι δύσκολο να κλονίσει εκ βάθρων τα συμφέροντα των χρηματοπιστωτικών chaebols της Wall Street.

Κάθε φορά που εμφανίζεται μια χρηματοπιστωτική κρίση, η κυβέρνηση παρέχει έκτακτη βοήθεια στους μονοπωλιακούς ολιγάρχες της Wall Street. Αμερικανοί μελετητές έχουν διαπιστώσει ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ έχει χρησιμοποιήσει μυστικά δάνεια έκτακτης ανάγκης για να καλύψει τις ανάγκες μεγάλων ομάδων συμφερόντων της Wall Street, παρέχοντας σε ορισμένες περιπτώσεις ισχυρή υποστήριξη σε τραπεζίτες που είναι μέλη του διοικητικού συμβουλίου περιφερειακών τραπεζών της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ. Το 2007 ξέσπασε η κρίση των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης στις ΗΠΑ. Η Bear Stearns, μία από τις πέντε μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες της Wall Street, εξαγοράστηκε από την JPMorgan Chase. Η Lehman Brothers κήρυξε πτώχευση και η Merrill Lynch εξαγοράστηκε από την Bank of America. Η Goldman Sachs, ωστόσο, επέζησε- στους κυριότερους λόγους συγκαταλέγεται η απόφαση της κυβέρνησης να χορηγήσει επειγόντως στην Goldman Sachs το καθεστώς εταιρείας χαρτοφυλακίου, επιτρέποντάς της να λάβει τεράστια σωτήρια κεφάλαια από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Επιπλέον, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ απαγόρευσε το σορτάρισμα των χρηματοοικονομικών μετοχών.28

Η ηγεμονία του δολαρίου των ΗΠΑ, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και η λεηλασία του παγκόσμιου πλούτου

Τον Ιούλιο του 1944, με πρωτοβουλία των κυβερνήσεων των ΗΠΑ και της Βρετανίας, εκπρόσωποι σαράντα τεσσάρων χωρών συγκεντρώθηκαν στο Bretton Woods του New Hampshire για να συζητήσουν τα σχέδια για το μεταπολεμικό νομισματικό σύστημα. Κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης του Bretton Woods, ψηφίστηκαν τα έγγραφα Τελική Πράξη της Νομισματικής και Χρηματοπιστωτικής Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών, Άρθρα Συμφωνίας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και Άρθρα Συμφωνίας της Διεθνούς Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης -συλλογικά γνωστά ως Συμφωνίες του Bretton Woods. Βασικό σημείο του συστήματος του Bretton Woods ήταν η οικοδόμηση μιας διεθνούς νομισματικής τάξης με επίκεντρο το δολάριο των ΗΠΑ.29 Τα άλλα νομίσματα ήταν συνδεδεμένα με το δολάριο, το οποίο με τη σειρά του ήταν συνδεδεμένο με τον χρυσό. Το αμερικανικό δολάριο άρχισε τότε να παίζει το ρόλο του παγκόσμιου νομίσματος, αντικαθιστώντας τη βρετανική λίρα. Το μοναδικό πλεονέκτημα που απορρέει από την κεντρική θέση του αμερικανικού δολαρίου στο διεθνές νομισματικό σύστημα δίνει στις ΗΠΑ μια ιδιαίτερη θέση σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Το δολάριο ΗΠΑ αποτελεί το 70% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων, ενώ αντιπροσωπεύει το 68% των διεθνών εμπορικών διακανονισμών, το 80% των συναλλαγών συναλλάγματος και το 90% των διεθνών τραπεζικών συναλλαγών. Επειδή το αμερικανικό δολάριο είναι το διεθνώς αναγνωρισμένο αποθεματικό νόμισμα και το νόμισμα διακανονισμού συναλλαγών, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι μόνο σε θέση να το ανταλλάσσουν με πραγματικά εμπορεύματα, πόρους και εργατικό δυναμικό και, ως εκ τούτου, να καλύπτουν το μακροπρόθεσμο εμπορικό τους έλλειμμα και το δημοσιονομικό τους έλλειμμα, αλλά μπορούν επίσης να κάνουν διασυνοριακές επενδύσεις και να πραγματοποιούν διασυνοριακές συγχωνεύσεις υπερπόντιων επιχειρήσεων χρησιμοποιώντας τα αμερικανικά δολάρια που εκτυπώνουν σχεδόν χωρίς κόστος. Η ηγεμονία του αμερικανικού δολαρίου παρέχει μια εξαιρετική απεικόνιση της ληστρικής φύσης του νεοϊμπεριαλισμού. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν επίσης να αποκτήσουν διεθνή seigniorage εξάγοντας δολάρια ΗΠΑ και μπορούν να μειώσουν το εξωτερικό χρέος τους υποτιμώντας το δολάριο ΗΠΑ ή περιουσιακά στοιχεία που τιμολογούνται σε δολάρια ΗΠΑ. Η ηγεμονία του δολαρίου ΗΠΑ έχει επίσης προκαλέσει τη μεταφορά πλούτου από τις χώρες-οφειλέτες στις χώρες-πιστωτές. Αυτό σημαίνει ότι οι φτωχές χώρες επιχορηγούν τις πλούσιες, πράγμα που είναι εντελώς άδικο.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, τα διεθνή μονοπώλια ελέγχουν το 80% των παγκόσμιων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, της μεταφοράς τεχνολογίας και των περισσότερων διεθνώς αναγνωρισμένων εμπορικών σημάτων, κάτι που τους έχει αποφέρει μεγάλες ποσότητες εσόδων. Σύμφωνα με στοιχεία από το Science and Engineering Indicators 2018 Digest, που δημοσιεύθηκε από το Εθνικό Επιστημονικό Συμβούλιο της Αμερικής τον Ιανουάριο του 2018, το συνολικό παγκόσμιο διασυνοριακό εισόδημα από την παραχώρηση αδειών εκμετάλλευσης πνευματικής ιδιοκτησίας το 2016 ήταν 272 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας διανοητικής ιδιοκτησίας, με τα έσοδα από αυτή την πηγή να ανέρχονται στο 45% του παγκόσμιου συνόλου. Το αντίστοιχο ποσοστό για την Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν 24 τοις εκατό, για την Ιαπωνία 14 τοις εκατό και για την Κίνα λιγότερο από 5 τοις εκατό. Σε πλήρη αντίθεση, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που κατέβαλε η Κίνα σε άλλες χώρες αυξήθηκαν από 1,9 δισεκατομμύρια δολάρια το 2001 σε 28,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017, ενώ το έλλειμμα της Κίνας στις διασυνοριακές συναλλαγές πνευματικής ιδιοκτησίας έφθασε σε περισσότερα από 20 δισεκατομμύρια δολάρια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το ετήσιο καθαρό εισόδημα των ΗΠΑ από την παραχώρηση αδειών πνευματικής ιδιοκτησίας σε άλλες χώρες ήταν τουλάχιστον 80 δισεκατομμύρια δολάρια.30

Το νέο μονοπώλιο της διεθνούς ολιγαρχικής συμμαχίας

Ο Λένιν ανέφερε στο Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού ότι “η εποχή του τελευταίου σταδίου του καπιταλισμού μας δείχνει ότι αναπτύσσονται ορισμένες σχέσεις μεταξύ καπιταλιστικών ενώσεων, με βάση την οικονομική διαίρεση του κόσμου- ενώ παράλληλα και σε σχέση με αυτό, αναπτύσσονται ορισμένες σχέσεις μεταξύ πολιτικών συμμαχιών, μεταξύ κρατών, με βάση την εδαφική διαίρεση του κόσμου, τον αγώνα για αποικίες, τον “αγώνα για σφαίρες επιρροής”. 31 Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο και η εξωτερική του πολιτική, που είναι ο αγώνας των μεγάλων δυνάμεων για την οικονομική και πολιτική διαίρεση του κόσμου, δημιουργούν μια σειρά από μεταβατικές μορφές κρατικής εξάρτησης. Δύο κύριες ομάδες χωρών -αυτές που κατέχουν αποικίες και οι ίδιες οι αποικίες- είναι χαρακτηριστικές αυτής της εποχής, όπως και οι ποικίλες μορφές εξαρτημένων χωρών που, πολιτικά, είναι τυπικά ανεξάρτητες, αλλά στην πραγματικότητα είναι μπλεγμένες στο δίχτυ της οικονομικής και διπλωματικής εξάρτησης.32 Σήμερα, ο νεοϊμπεριαλισμός έχει διαμορφώσει νέες συμμαχίες και ηγεμονικές σχέσεις στο οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό και στρατιωτικό πεδίο.

Στο πλαίσιο του νέου μονοπωλίου των διεθνών ολιγαρχών, το τέταρτο χαρακτηριστικό του νεοϊμπεριαλισμού είναι ο σχηματισμός μιας διεθνούς μονοπωλιακής καπιταλιστικής συμμαχίας μεταξύ ενός ηγεμόνα και πολλών άλλων μεγάλων δυνάμεων. Ένα οικονομικό θεμέλιο που αποτελείται από την πολιτική του χρήματος, τη χυδαία κουλτούρα και τις στρατιωτικές απειλές έχει διαμορφωθεί για να μπορούν να εκμεταλλεύονται και να καταπιέζουν μέσω του μονοπωλίου τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Η G7 ως ο στυλοβάτης του αυτοκρατορικού καπιταλιστικού πυρήνα

Η σημερινή διεθνής μονοπωλιακή οικονομική συμμαχία του νεοϊμπεριαλισμού και το πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης κυριαρχούνται αμφότερα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ομάδα G6 σχηματίστηκε το 1975 από έξι κορυφαίες βιομηχανικές χώρες, τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιαπωνία και την Ιταλία, και έγινε G7 όταν ο Καναδάς προσχώρησε τον επόμενο χρόνο. Η G7 και οι μονοπωλιακές οργανώσεις της είναι οι πλατφόρμες συντονισμού, ενώ το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου είναι τα λειτουργικά όργανα. Η παγκόσμια τάξη οικονομικής διακυβέρνησης που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του συστήματος Bretton Woods μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ουσιαστικά μια υψηλού επιπέδου διεθνής καπιταλιστική μονοπωλιακή συμμαχία που χειραγωγείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την εξυπηρέτηση των στρατηγικών οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων τους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το αμερικανικό δολάριο αποσυνδέθηκε από τον χρυσό και το νομισματικό σύστημα του Bretton Woods κατέρρευσε. Στη συνέχεια, η μία μετά την άλλη, οι σύνοδοι κορυφής των χωρών της G7 ανέλαβαν την ευθύνη για την ενίσχυση της δυτικής συναίνεσης, την αντιπαράθεση με τις σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολής και το μποϊκοτάρισμα των αιτημάτων των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών του Νότου για μεταρρυθμίσεις στη διεθνή οικονομική και πολιτική τάξη.33 Από τότε που ο νεοφιλελευθερισμός έγινε το σύνολο των εννοιών που κυριαρχούν στην παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση, αυτοί οι πολυμερείς θεσμοί και πλατφόρμες έγιναν η κινητήρια δύναμη για την επέκταση του νεοφιλελευθερισμού σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τις επιθυμίες της διεθνούς ολιγαρχίας των χρηματοπιστωτικών μονοπωλίων και των συμμάχων της, οι οργανισμοί αυτοί δεν φείδονται προσπαθειών για να ωθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να εφαρμόσουν τη χρηματοπιστωτική απελευθέρωση, την ιδιωτικοποίηση των συντελεστών παραγωγής, την αγοραπωλησία χωρίς προηγούμενη εποπτεία και την ελεύθερη ανταλλαγή σε έργα κεφαλαίου, ώστε να διευκολύνουν τις εισερχόμενες και εξερχόμενες ροές του διεθνούς “θερμού χρήματος”. Τα ιδρύματα αυτά είναι διαρκώς έτοιμα να ελέγχουν και να λεηλατούν τις οικονομίες των αναπτυσσόμενων χωρών, αποσπώντας τεράστια κέρδη ενθαρρύνοντας την κερδοσκοπία και δημιουργώντας χρηματοπιστωτικές φούσκες. Όπως δήλωσε ο Zbigniew Brzezinski στην “Μεγάλη Σκακιέρα”, “το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα μπορεί να ειπωθεί ότι εκπροσωπούν “παγκόσμια” συμφέροντα και η εκλογική τους περιφέρεια μπορεί να εκληφθεί ως ο κόσμος. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, κυριαρχούνται σε μεγάλο βαθμό από την Αμερική “.34

Από τη δεκαετία του 1980, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα δελέασαν τις αναπτυσσόμενες χώρες να εφαρμόσουν νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Όταν οι χώρες αυτές έπεφταν σε κρίση λόγω των ιδιωτικοποιήσεων και της απελευθέρωσης του χρηματοπιστωτικού τομέα, το ΔΝΤ και άλλοι θεσμοί τις ανάγκαζαν να αποδεχθούν τη Συναίνεση της Ουάσινγκτον προσθέτοντας διάφορους παράλογους όρους στα δάνεια που είχαν χορηγηθεί νωρίτερα. Το αποτέλεσμα είναι να ενταθούν περαιτέρω οι επιπτώσεις των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων. Μεταξύ 1978 και 1992, περισσότερες από εβδομήντα αναπτυσσόμενες χώρες ή πρώην σοσιαλιστικές χώρες εφάρμοσαν συνολικά 566 προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής που επιβλήθηκαν από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα.35 Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, για παράδειγμα, το ΔΝΤ χρησιμοποίησε την κρίση χρέους της Λατινικής Αμερικής για να εξαναγκάσει τις χώρες της Λατινικής Αμερικής να αποδεχθούν νεοφιλελεύθερες “μεταρρυθμίσεις”. Προκειμένου να περιορίσει τον πληθωρισμό, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ το 1979 ανέβασε τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια από το 10% στο 15% και τελικά σε ποσοστό άνω του 20%. Επειδή το υφιστάμενο χρέος των αναπτυσσόμενων χωρών ήταν συνδεδεμένο με τα αμερικανικά επιτόκια, κάθε αύξηση των αμερικανικών επιτοκίων κατά 1% θα είχε ως αποτέλεσμα οι οφειλέτριες χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου να πληρώνουν επιπλέον 40 έως 50 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως σε τόκους. Κατά το δεύτερο εξάμηνο του 1981, η Λατινική Αμερική δανειζόταν με ρυθμό 1 δισεκατομμύριο δολάρια την εβδομάδα, κυρίως για να πληρώσει τους τόκους του υφιστάμενου χρέους. Κατά τη διάρκεια του 1983, οι πληρωμές τόκων κατανάλωσαν σχεδόν το ήμισυ των εξαγωγικών εσόδων της Λατινικής Αμερικής.36 Υπό την πίεση να αποπληρώσουν τα δάνειά τους, οι χώρες της Λατινικής Αμερικής αναγκάστηκαν να αποδεχτούν τα νεοφιλελεύθερα μεταρρυθμιστικά σχέδια που ξεκίνησε το ΔΝΤ. Το κύριο περιεχόμενο αυτών των σχεδίων συνίστατο στην ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων, στην απελευθέρωση της χρηματοδότησης του εμπορίου, στην εφαρμογή πολιτικών οικονομικής λιτότητας, με αποτέλεσμα τη μείωση του βιοτικού επιπέδου, στη μείωση της φορολογίας των μονοπωλιακών επιχειρήσεων και στη μείωση των κρατικών δαπανών για κοινωνικές υποδομές. Κατά τη διάρκεια της ασιατικής χρηματοπιστωτικής κρίσης του 1997, το ΔΝΤ έθεσε πολυάριθμους όρους στη βοήθεια που παρείχε στη Νότια Κορέα, μεταξύ των οποίων η χαλάρωση του επιδόματος για τις ξένες συμμετοχές από 23% σε 50% και στη συνέχεια σε 55% μέχρι το Δεκέμβριο του 1998. Επιπλέον, η Νότια Κορέα έπρεπε να επιτρέψει στις ξένες τράπεζες να ιδρύσουν ελεύθερα υποκαταστήματα.37

Το ΝΑΤΟ και η διεθνής μονοπωλιακή-καπιταλιστική στρατιωτική και πολιτική συμμαχία

Ο Οργανισμός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ), που ιδρύθηκε στις αρχές του Ψυχρού Πολέμου, είναι μια διεθνής στρατιωτική συμμαχία για την υπεράσπιση του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Έχει επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες και περιλαμβάνει άλλες ιμπεριαλιστικές χώρες. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το ΝΑΤΟ ήταν το κύριο εργαλείο που χρησιμοποίησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες για να περιορίσουν και να αντιμετωπίσουν ενεργά τη Σοβιετική Ένωση και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, καθώς και για να επηρεάσουν και να ελέγξουν τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο Οργανισμός του Συμφώνου της Βαρσοβίας διαλύθηκε και το ΝΑΤΟ έγινε ο στρατιωτικός οργανισμός μέσω του οποίου οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδίωξαν να επιτύχουν τους στρατηγικούς τους στόχους σε παγκόσμιο επίπεδο. Είχε δημιουργηθεί ένα καπιταλιστικό στρατιωτικό ολιγοπώλιο, στο οποίο συμμετείχαν ένας ηγεμόνας και πολλές άλλες μεγάλες δυνάμεις. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Γουόρεν Κρίστοφερ δήλωσε: “Μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να ενεργήσουν ως ηγέτης….. Για να ασκήσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγεσία, απαιτείται να διαθέτουμε μια αξιόπιστη απειλή ισχύος ως εφεδρεία της διπλωματίας”.38 Η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας για τον Νέο Αιώνα, η οποία δημοσιεύθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες τον Δεκέμβριο του 1998, υποστήριζε απερίφραστα ότι στόχος των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν να “ηγηθούν ολόκληρου του κόσμου” και ότι δεν θα επιτρεπόταν ποτέ να υπάρξει αμφισβήτηση της ηγεσίας τους, από οποιαδήποτε χώρα ή ομάδα χωρών.39 Στις 4 Δεκεμβρίου 2018, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο δήλωσε σε ομιλία του στο Ταμείο Μάρσαλ στις Βρυξέλλες: “Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν εγκαταλείψει την παγκόσμια ηγεσία τους. Αναδιαμόρφωσαν την τάξη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με βάση την κυριαρχία, αλλά όχι το πολυμερές σύστημα…. Υπό την ηγεσία του προέδρου Τραμπ, δεν θα εγκαταλείψουμε τη διεθνή ηγεσία ή τους συμμάχους μας στο διεθνές σύστημα…. Ο Τραμπ ανακτά την παραδοσιακή θέση της Αμερικής ως παγκόσμιο κέντρο και ηγεσία…. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να ηγούνται του κόσμου, τώρα και για πάντα “.40

Για να επιτύχουν την ηγεσία και την κυριαρχία στον κόσμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια για να προωθήσουν την επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά και επέκτειναν τη δική τους σφαίρα επιρροής για να ελέγξουν την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και να συμπιέσουν τον στρατηγικό χώρο της Ρωσίας. Υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Πολιτειών, το ΝΑΤΟ έχει γίνει ένα ιδανικό στρατιωτικό εργαλείο για τα παγκόσμια συμφέροντα των ΗΠΑ. Τον Μάρτιο του 1999, μια πολυεθνική δύναμη του ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών εξαπέλυσε μια μεγάλης κλίμακας αεροπορική επίθεση στη Γιουγκοσλαβία. Ήταν η πρώτη φορά που το ΝΑΤΟ εξαπέλυσε στρατιωτική επίθεση εναντίον κυρίαρχης χώρας κατά τη διάρκεια των πενήντα ετών από την ίδρυσή του. Τον Απρίλιο του 1999, το ΝΑΤΟ πραγματοποίησε σύνοδο κορυφής στην Ουάσιγκτον, υιοθετώντας επίσημα μια στρατηγική αντίληψη που μπορεί να συνοψιστεί σε δύο σημεία. Πρώτον, το ΝΑΤΟ επιτρεπόταν να διεξάγει συλλογική στρατιωτική επέμβαση εκτός της αμυντικής του ζώνης ως απάντηση σε “εγκλήματα και συγκρούσεις που αφορούν κοινά συμφέροντα”. Αυτό ουσιαστικά μετέτρεψε το ΝΑΤΟ από μια στρατιωτική συμμαχία “συλλογικής άμυνας” σε μια επιθετική πολιτική και στρατιωτική οργάνωση με τον λεγόμενο σκοπό της υπεράσπισης κοινών συμφερόντων και κοινών αξιών. Δεύτερον, οι στρατιωτικές ενέργειες του ΝΑΤΟ δεν απαιτούσαν την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.41

Εκτός από το ΝΑΤΟ, οι στρατιωτικές συμμαχίες των ΗΠΑ που σχηματίστηκαν με βάση διμερείς συνθήκες περιλαμβάνουν συμφωνίες με την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, την Αυστραλία και τις Φιλιππίνες. Υπάρχουν αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στο έδαφος όλων των στρατιωτικών συμμάχων τους και αυτές αποτελούν ένα σημαντικό μέρος της νεοϊμπεριαλιστικής στρατιωτικής συμμαχίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους διατυπώνουν στρατιωτικές απειλές και πραγματοποιούν προκλήσεις σε πολλές περιοχές του κόσμου, με αποτέλεσμα να διεξάγονται πολλοί “θερμοί πόλεμοι”, “θερμοί πόλεμοι”, “ψυχροί πόλεμοι” και “νέοι ψυχροί πόλεμοι”, εντείνοντας τη νέα κούρσα των εξοπλισμών. Οι πράξεις “κρατικής τρομοκρατίας” που πραγματοποιεί ο νεοϊμπεριαλισμός και τα διπλά μέτρα και σταθμά που εφαρμόζει στην αντιτρομοκρατία, έχουν προκαλέσει τον πολλαπλασιασμό άλλων μορφών τρομοκρατίας.

Πολιτιστική ηγεμονία που κυριαρχείται από τις δυτικές “οικουμενικές αξίες”

Εκτός από την οικονομική του ισχύ και την ηγεμονία που ασκεί μέσω των στρατιωτικών του συμμαχιών, ο νεοϊμπεριαλισμός χαρακτηρίζεται επίσης από πολιτιστική ηγεμονία που κυριαρχείται από τις δυτικές “οικουμενικές αξίες”. Ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Joseph Nye τόνισε ότι η ήπια ισχύς είναι η ικανότητα να επιτυγχάνει κανείς τις επιθυμίες του μέσω της έλξης και όχι μέσω της βίας ή της αγοράς. Η ήπια ισχύς μιας χώρας αποτελείται κυρίως από τρεις πόρους, δηλαδή τον πολιτισμό (ο οποίος λειτουργεί όταν είναι ελκυστικός για τον τοπικό πληθυσμό), τις πολιτικές αξίες (οι οποίες λειτουργούν όταν μπορούν πράγματι να εφαρμοστούν τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό) και την εξωτερική πολιτική (η οποία λειτουργεί όταν θεωρείται ότι συμμορφώνεται με τη νομιμότητα και ότι ενισχύει το ηθικό κύρος). 42 Οι δυτικές ανεπτυγμένες χώρες, ιδίως οι Ηνωμένες Πολιτείες, χρησιμοποιούν το κεφάλαιο, την τεχνολογία και τα πλεονεκτήματα της αγοράς τους για να διεισδύσουν με τον πολιτισμό τους σε λιγότερο ισχυρές χώρες και περιοχές και προτείνουν μια σειρά από “νέες παρεμβατικές” πολιτιστικές θεωρίες που αποσκοπούν στην επιβολή των αμερικανικών αξιών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες υποτάσσουν τις πολιτιστικές αγορές και τους χώρους πληροφόρησης άλλων χωρών, ιδίως των αναπτυσσόμενων χωρών, εξάγοντας σε αυτές τις αμερικανικές αξίες και τον τρόπο ζωής, με στόχο να καταστήσουν τον πολιτισμό τους την “κυρίαρχη κουλτούρα” του κόσμου.43

Η πολιτιστική ηγεμονία ή ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός εξάγει τις “οικουμενικές αξίες” της Δύσης και υλοποιεί τόσο την ειρηνική εξέλιξη όσο και τις “έγχρωμες επαναστάσεις” ελέγχοντας το πεδίο της διεθνούς κοινής γνώμης. Στόχος είναι η επίτευξη του στρατηγικού στόχου του Ρίτσαρντ Νίξον για “νίκη χωρίς πόλεμο”. Η εξέλιξη της Σοβιετικής Ένωσης και των σοσιαλιστικών χωρών της Ανατολικής Ευρώπης είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση. Όπως είναι γενικά γνωστό, η διείσδυση των αξιών είναι συνήθως αργή, μακροχρόνια και διακριτική και οι δίαυλοι επικοινωνίας της συχνά κρύβονται σε ακαδημαϊκές ανταλλαγές, λογοτεχνικά έργα, ταινίες και τηλεοπτικές εκπομπές. Για παράδειγμα, το Χόλιγουντ είναι “το μεγάφωνο της αμερικανικής ηγεμονικής πολιτικής…. Οι ταινίες του Χόλιγουντ επιδεικνύουν τα πλεονεκτήματα των Ηνωμένων Πολιτειών στον υπόλοιπο κόσμο και προσπαθούν να επιτύχουν την πολιτιστική τους κατάκτηση με αυτό το μέσο”.44 Ο πρώην ανώτερος αξιωματούχος της CIA Άλεν Ντάλες υποστήριξε: “Αν μάθουμε στους νέους στη Σοβιετική Ένωση να τραγουδούν τα τραγούδια μας και να χορεύουν μαζί τους, αργά ή γρήγορα θα τους μάθουμε να σκέφτονται με τον τρόπο που χρειαζόμαστε”.45 Τα ιδρύματα και οι δεξαμενές σκέψης είναι επίσης σημαντικές κινητήριες δυνάμεις για την εξάπλωση του νεοφιλελευθερισμού. Για παράδειγμα, τα ιδρύματα Ford Foundation, Rockefeller Foundation, Mont Pelerin Society και Center for International Private Enterprise με έδρα τις ΗΠΑ συμμετέχουν στην προώθηση των νεοφιλελεύθερων αξιών χρηματοδοτώντας σεμινάρια και ακαδημαϊκούς οργανισμούς.

Ο Λένιν δήλωσε κάποτε: “Αντί για ένα αδιαίρετο μονοπώλιο της Μεγάλης Βρετανίας, βλέπουμε μερικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να διεκδικούν το δικαίωμα να μοιραστούν αυτό το μονοπώλιο, και αυτός ο αγώνας είναι χαρακτηριστικός για όλη την περίοδο των αρχών του εικοστού αιώνα”.46 Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και μετά, ο παγκόσμιος καπιταλισμός χαρακτηρίζεται από το αδιαίρετο μονοπώλιο των Ηνωμένων Πολιτειών. Άλλες δυνάμεις δεν έχουν την πρόθεση και δεν έχουν τη δύναμη να ανταγωνιστούν. Ορισμένες μεμονωμένες χώρες, όπως η Ιαπωνία, προσπάθησαν να αμφισβητήσουν οικονομικά και τεχνολογικά τα “μονοπωλιακά δικαιώματα” των ΗΠΑ, αλλά τελικά απέτυχαν. Το ίδιο συμβαίνει και με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία προέκυψε αργότερα, αλλά τελικά απέτυχε να κλονίσει την ηγεμονία των ΗΠΑ. Στον στρατιωτικό τομέα, ο πόλεμος του Κόλπου και οι επακόλουθοι πόλεμοι στο Κοσσυφοπέδιο, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Λιβύη και τη Συρία τροφοδότησαν περαιτέρω τη μονομέρεια και την ηγεμονική αλαζονεία των ΗΠΑ. Με τη βοήθεια των οικονομικών, στρατιωτικών και πολιτικών συμμαχιών τους και χρησιμοποιώντας την πολιτιστική ήπια ισχύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες προωθούν τις “οικουμενικές αξίες” τους, υποκινούν διαμαρτυρίες στους δρόμους και έγχρωμες επαναστάσεις σε άλλες χώρες και αναγκάζουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να απορρυθμίσουν τα χρηματοπιστωτικά τους συστήματα, στοχεύοντάς τες για τη δημιουργία χρεών και χρηματοπιστωτικών κρίσεων. Όταν το σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης που κυριαρχείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζει προκλήσεις, εξαπολύει εμπορικούς πολέμους, πολέμους επιστήμης και τεχνολογίας, οικονομικούς πολέμους και οικονομικές κυρώσεις, και φτάνει ακόμη και στο σημείο να απειλεί ή να εξαπολύει πράγματι στρατιωτικά πλήγματα. Το αμερικανικό δολάριο, ο στρατός και ο πολιτισμός είναι οι τρεις πυλώνες της αμερικανικής ιμπεριαλιστικής ηγεμονίας, που υποστηρίζουν τη “σκληρή ισχύ”, την “ήπια ισχύ”, την “ισχυρή ισχύ” (οικονομικές κυρώσεις) και την “έξυπνη ισχύ”.47

Εν ολίγοις, η διεθνής μονοπωλιακή καπιταλιστική συμμαχία που αποτελείται από έναν ηγεμόνα και πολλές μεγάλες δυνάμεις παρέχει το οικονομικό θεμέλιο για την πολιτική του χρήματος, τη χυδαία κουλτούρα και τις στρατιωτικές απειλές που εκμεταλλεύονται και καταπιέζουν μέσω της άσκησης του μονοπωλίου τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό και που ενισχύουν την ισχύ των Ηνωμένων Πολιτειών ως νεοϊμπεριαλιστικού ηγεμόνα.

Η οικονομική ουσία, η γενική τάση και οι τέσσερις μορφές ιδεολογικής απάτης

Ο Λένιν χαρακτήρισε τον ιμπεριαλισμό ως έναν μεταβατικό και θνησιγενή καπιταλισμό. Στο νεοϊμπεριαλιστικό στάδιο που είναι γνωστό ως οικονομική παγκοσμιοποίηση, η βασική αντίφαση της σύγχρονης καπιταλιστικής οικονομίας εκδηλώνεται στην αντίφαση μεταξύ, αφενός, της συνεχούς κοινωνικοποίησης και παγκοσμιοποίησης της οικονομίας με τους συντελεστές παραγωγής υπό ιδιωτική, συλλογική ή κρατική ιδιοκτησία και, αφετέρου, της αταξίας ή της αναρχίας της παραγωγής στο εσωτερικό των εθνικών οικονομιών και στην παγκόσμια οικονομία.48 Ο νεοϊμπεριαλισμός αποκλείει τις προσαρμογές που πρέπει να κάνουν τα κράτη και οι διεθνείς κοινότητες, προωθώντας αντίθετα την αυτορρύθμιση του ιδιωτικού μονοπωλιακού κεφαλαίου και την υπεράσπιση των συμφερόντων του. Το αποτέλεσμα, πολύ συχνά, είναι η όξυνση των διαφόρων αντιθέσεων στο εσωτερικό των χωρών ή σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι οικονομικές, χρηματοπιστωτικές, δημοσιονομικές, κοινωνικές και οικολογικές κρίσεις έχουν μετατραπεί σε επιδημικές ασθένειες. Διάφορες από αυτές τις κρίσεις είναι συνυφασμένες με τις κοινωνικές αντιφάσεις ή με τις αντιφάσεις της συσσώρευσης του κεφαλαίου. Όλες αυτές μαζί προσδίδουν μια νέα μορφή στον μονοπωλιακό και ληστρικό, ηγεμονικό και δόλιο, παρασιτικό και παρακμιακό, μεταβατικό και θνησιγενή καπιταλισμό της σημερινής εποχής.

Αν ορίσουμε τον νεοϊμπεριαλισμό σε σχέση με την οικονομική του φύση και τις γενικές του τάσεις, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι τα τρία χαρακτηριστικά του καταδεικνύονται από την άποψη ότι οι παγκοσμιοποιημένες αντιφάσεις και οι διάφορες κρίσεις του συστήματος συχνά εντείνονται.

Η οικονομική ουσία του νεοϊμπεριαλισμού είναι ότι πρόκειται για έναν μονοπωλιακό χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό που εγκαθιδρύεται στη βάση γιγαντιαίων πολυεθνικών. Το μονοπώλιο της παραγωγής και το χρηματοπιστωτικό μονοπώλιο των πολυεθνικών εταιρειών έχουν τις ρίζες τους στο ανώτερο στάδιο της παραγωγής και της συγκέντρωσης του κεφαλαίου, δίνοντας το έναυσμα για μια φάση στην οποία το μονοπώλιο είναι βαθύτερο και ευρύτερο σε τέτοιο βαθμό που “σχεδόν κάθε βιομηχανία συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια”.49 Ως παράδειγμα μπορεί να ληφθεί η αυτοκινητοβιομηχανία. Η παραγωγή των πέντε κορυφαίων πολυεθνικών αυτοκινητοβιομηχανιών αντιπροσωπεύει σχεδόν το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής αυτοκινήτων, ενώ εκείνη των δέκα κορυφαίων το 70%.50 Το διεθνές μονοπωλιακό χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δεν ελέγχει μόνο τις μεγάλες βιομηχανίες του κόσμου, αλλά μονοπωλεί επίσης σχεδόν όλες τις πηγές πρώτων υλών, το επιστημονικό και τεχνολογικό ταλέντο και την εξειδικευμένη φυσική εργασία σε όλους τους τομείς, ελέγχοντας τους κόμβους μεταφοράς και τα διάφορα μέσα παραγωγής. Κυριαρχεί και ελέγχει το κεφάλαιο, και ελέγχει διάφορες άλλες παγκόσμιες λειτουργίες μέσω των τραπεζών και μιας ποικιλίας χρηματοοικονομικών παραγώγων και συστημάτων συμμετοχής.51 Αν λάβουμε υπόψη τη συνολική αγοραία αξία και το συνολικό εισόδημα και τα περιουσιακά στοιχεία των επιχειρήσεων, η κλίμακα των κορυφαίων συγκεντρώσεων οικονομικής δύναμης σε όλο τον κόσμο αυξάνεται, ιδίως στην περίπτωση των εκατό κορυφαίων επιχειρήσεων. Το 2015, η αγοραία αξία των εκατό κορυφαίων εταιρειών του κόσμου ήταν πάνω από επτά χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από εκείνη των δύο χαμηλότερων χιλιάδων εταιρειών σε μια βάση δεδομένων των μεγαλύτερων μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών του κόσμου, σε σύγκριση με μόλις τριάντα μία φορές το 1995.52 Σύμφωνα με τα στοιχεία για το Fortune Global 500 για το έτος 2017, τα έσοδα των 380 από τις 500 κορυφαίες εταιρείες του κόσμου (εξαιρουμένων των κινεζικών εταιρειών) έφτασαν τα 22,83 τρισεκατομμύρια δολάρια, που αντιστοιχούν στο 29,3% του ακαθάριστου παγκόσμιου προϊόντος. Τα συνολικά κέρδη έφτασαν τα 1,51 τρισεκατομμύρια δολάρια, σπάζοντας το ρεκόρ, και το ποσοστό κέρδους αυξήθηκε κατά 18,85 τοις εκατό σε ετήσια βάση.53 Η αύξηση των δεικτών τόσο του μεριδίου κέρδους όσο και του ποσοστού κέρδους καταδεικνύει τη ληστρική φύση του νεοϊμπεριαλισμού.

Δεδομένου ότι η οικονομική παγκοσμιοποίηση, η χρηματιστικοποίηση και οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές ασκούν τριπλή πίεση στην εργασία, τα κέρδη αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς, ενώ οι μισθοί των εργαζομένων αυξάνονται πολύ πιο αργά.54 Μεταξύ 1982 και 2006, η μέση ετήσια αύξηση των πραγματικών μισθών των εργαζομένων στην παραγωγή σε μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μόλις 1,1%, όχι μόνο πολύ χαμηλότερη από το 2,43% που καταγράφηκε από το 1958 έως το 1966, αλλά και χαμηλότερη από το 1,68% κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης από το 1966 έως το 1982. Η επιβράδυνση της αύξησης των μισθών επέτρεψε στο μερίδιο κέρδους των επιχειρήσεων να αυξηθεί κατά 4,6 τοις εκατό κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και αντιστοιχούσε στο 82 τοις εκατό της ανάκαμψης του ποσοστού κέρδους. Η “συμπίεση της εργασίας” μπορεί να θεωρηθεί ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο εδώ.55 Επιπλέον, από τότε που η αμερικανική οικονομία άρχισε να ανακάμπτει το 2009 από τη Μεγάλη Χρηματοπιστωτική Κρίση, το μέσο ποσοστό κέρδους, αν και χαμηλότερο από την κορύφωσή του το 1997, εξακολουθεί να είναι σημαντικά υψηλότερο από το επίπεδό του στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν βρισκόταν σε χαμηλό σημείο.56 Η ουσία του νεοϊμπεριαλισμού είναι η ανάγκη του για έλεγχο και λεηλασία. Η επιδίωξή του για “ληστρική συσσώρευση” δεν αποδεικνύεται μόνο από την εκμετάλλευση της εργασίας στο εθνικό πλαίσιο, αλλά και από τη λεηλασία άλλων χωρών. Οι μορφές που παίρνει αυτό, και οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί, συνίστανται κυρίως στα εξής:

Πρώτον, οικονομική λεηλασία. Ο νεοϊμπεριαλισμός αποκομίζει τεράστια κέρδη από τον έλεγχό του επί των τιμών των σημαντικότερων διεθνών εμπορευμάτων. Χρησιμοποιώντας τη χρηματιστικοποίηση και άλλες μεθόδους, πιέζει τις χώρες που παράγουν πρώτες ύλες, επιδιώκοντας να κρατήσει τις τιμές σε χαμηλά επίπεδα. Στο πλαίσιο των πιέσεων και της παρενόχλησής του, μπορεί να δημιουργήσει χρηματοπιστωτικές φούσκες και κρίσεις μέσω μεγάλης κλίμακας εισροών και εκροών κεφαλαίων, επηρεάζοντας την οικονομική και πολιτική σταθερότητα των εν λόγω χωρών. Ή, μπορεί να επιδιώξει να επιτύχει μια “νίκη χωρίς πόλεμο” επιβάλλοντας οικονομικές κυρώσεις.57 Η χρηματοπιστωτική καινοτομία και η υστέρηση των κυβερνητικών ρυθμίσεων συμβάλλουν σε κύματα μη παραγωγικής κερδοσκοπίας. Οι χρηματοοικονομικοί ολιγάρχες και οι πολυεθνικές εταιρείες στην κορυφή της πυραμίδας επωφελούνται από τον πληθωρισμό των τιμών των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και είναι σε θέση να λεηλατούν τεράστιες ποσότητες κοινωνικού πλούτου.

Δεύτερον, η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων πόρων και των κρατικών περιουσιακών στοιχείων. Από τότε που ο Θάτσερ-Ρήγκανισμός κυριάρχησε στη χάραξη οικονομικής πολιτικής σε πολλές χώρες πριν από περίπου σαράντα χρόνια, ο κόσμος βίωσε ένα τεράστιο κύμα ιδιωτικοποιήσεων μεγάλης κλίμακας. Τα δημόσια περιουσιακά στοιχεία πολλών λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών έπεσαν στα χέρια του ιδιωτικού μονοπωλιακού κεφαλαίου και των πολυεθνικών εταιρικών μονοπωλίων. Το παγκόσμιο επίπεδο ανισότητας στην ιδιοκτησία πλούτου έχει εκτοξευθεί αντίστοιχα. Η Παγκόσμια Έκθεση για την Ανισότητα 2018 αποκαλύπτει ότι, από τη δεκαετία του 1970, ο ιδιωτικός πλούτος σε διάφορες χώρες έχει γενικά αυξηθεί, ενώ ο λόγος του ιδιωτικού προς το εθνικό εισόδημα στις περισσότερες “πλούσιες” χώρες έχει αυξηθεί από 200-350% σε 400-700%. Σε πλήρη αντίθεση, ο δημόσιος πλούτος έχει μειωθεί σταθερά. Ο καθαρός δημόσιος πλούτος των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ηνωμένου Βασιλείου έχει πέσει σε αρνητικό αριθμό τα τελευταία χρόνια, ενώ εκείνος της Ιαπωνίας, της Γερμανίας και της Γαλλίας είναι μόνο λίγο πάνω από το μηδέν. Η περιορισμένη αξία της δημόσιας περιουσίας περιορίζει την ικανότητα των κυβερνήσεων να προσαρμόζουν το εισοδηματικό χάσμα.58

Τρίτον, είναι η ενίσχυση του προτύπου κέντρο-περιφέρεια. Οι νεοϊμπεριαλιστικές χώρες ενισχύουν το πρότυπο κέντρο-περιφέρεια μέσω της κυρίαρχης θέσης τους στο εμπόριο, το νόμισμα, τα χρηματοοικονομικά, τη στρατιωτική αρένα και τους διεθνείς οργανισμούς. Εκμεταλλευόμενες αυτές τις θέσεις, εκβιάζουν συνεχώς τους πόρους και τον πλούτο των περιφερειακών χωρών για να εδραιώσουν το μονοπωλιακό ή ολιγοπωλιακό τους καθεστώς και να εξασφαλίσουν τη δική τους ανάπτυξη και ευημερία. Ο διεθνής ρυθμός μεταφοράς της υπεραξίας έχει θετική επίδραση στο γενικό ποσοστό κέρδους των ηγεμονικών χωρών.59 Μόνο οι νεοϊμπεριαλιστικές χώρες είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν την οικονομική, πολιτική και στρατιωτική τους ισχύ για να μετατρέψουν ένα μέρος της υπεραξίας που δημιουργείται από τις υπανάπτυκτες χώρες σε δικό τους εθνικό πλούτο. Κατά συνέπεια, η συσσώρευση μονοπωλιακού κεφαλαίου από τον νεοϊμπεριαλισμό εντείνει την πόλωση μεταξύ πλούσιων και φτωχών και βλάπτει τα μέσα διαβίωσης των ανθρώπων σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γαλλία (όπως αποδείχθηκε από το διεθνές κίνημα Occupy Wall Street, στο οποίο συμμετείχαν ογδόντα χώρες με το σύνθημα “είμαστε το 99%”), ενώ παράλληλα ενισχύει τη συσσώρευση οικονομικού και περιβαλλοντικού πλούτου στις χώρες του “κέντρου” και τη σχετική φτώχεια και ρύπανση στις χώρες της “περιφέρειας”. Το 2018, το συνδυασμένο ΑΕΠ των χωρών του “κέντρου” της G7 έφτασε τα 317 τρισεκατομμύρια δολάρια, αντιπροσωπεύοντας το 45,5% του ακαθάριστου παγκόσμιου προϊόντος.60 Σύμφωνα με την Έκθεση Παγκόσμιου Πλούτου 2013, που εκπονήθηκε από την Credit Suisse, ο πλούτος των 85 πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο εκείνο το έτος ήταν ισοδύναμος με τα συνολικά περιουσιακά στοιχεία των φτωχότερων 3,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον κόσμο – δηλαδή του μισού παγκόσμιου πληθυσμού.61

Οικονομική ηγεμονία και απάτη

Ο ιμπεριαλισμός, όπως εκπροσωπείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, χρησιμοποιεί την ηγεμονία, τον εκφοβισμό και τη μονομέρεια και τηρεί διπλά πρότυπα στη διπλωματική πολιτική. Κάποια στιγμή, ο Πομπέο παραδέχτηκε δημοσίως και εξέφρασε υπερηφάνεια για τις δόλιες ενέργειες της χώρας του. “Ήμουν ο διευθυντής της CIA”, είπε. “Είπαμε ψέματα, εξαπατήσαμε, κλέψαμε. Ήταν σαν να είχαμε ολόκληρα μαθήματα εκπαίδευσης… σου θυμίζει τη δόξα του αμερικανικού πειράματος”.62 Στη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο εποχή, οι Ηνωμένες Πολιτείες κυριαρχούν στον κόσμο, απαλλαγμένες από κάθε ισχυρό έλεγχο και ισορροπία. Βασίζονται στα μεγάλα πλεονεκτήματά τους, όπως η στρατιωτική δύναμη, η ηγεμονία του δολαρίου των ΗΠΑ, η εξωτερική προπαγάνδα και η επιστήμη και η τεχνολογία, για να ασκούν εκφοβισμό σε όλο τον κόσμο και να διαπράττουν απάτες τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.63

Τον Μάρτιο του 2018, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξέδωσαν έγγραφο με τίτλο Findings of the Investigation into China’s Acts, Policies, and Practices Related to Technology Transfer, Intellectual Property, and Innovation Under Section 301 of the Trade Act of 1974, το οποίο κατηγορεί την Κίνα ότι “επιβάλλει ή υποχρεώνει τις αμερικανικές επιχειρήσεις να μεταφέρουν τεχνολογία” και ότι “εισβάλλει παράνομα στα εμπορικά δίκτυα υπολογιστών των ΗΠΑ για να κλέψει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και ευαίσθητες επιχειρηματικές πληροφορίες”. Ο σκοπός αυτού του εγγράφου ήταν να δημιουργήσει ένα πρόσχημα για την έναρξη ενός εμπορικού πολέμου- οι κατηγορίες του δεν είναι παρά φήμες και δεν ανταποκρίνονται στα γεγονότα. Ποια είναι η πηγή της τεχνολογικής προόδου της Κίνας; Πηγάζει από τις προσπάθειες προικισμένων επιχειρηματιών που επωφελούνται από τις τεράστιες κυβερνητικές επενδύσεις στη βασική επιστήμη. Όπως είπε ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Λόρενς Σάμερς, “προέρχεται από ένα εκπαιδευτικό σύστημα που προκρίνει την αριστεία, εστιάζοντας στην επιστήμη και την τεχνολογία. Από εκεί προέρχεται η ηγεσία τους, όχι από την ανάληψη συμμετοχής σε κάποια αμερικανική εταιρεία”.64 Προκαλώντας την οικονομική και εμπορική σύγκρουσή τους με την Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν μια προφανή πρόθεση: να εκβιάσουν και να καταστείλουν την Κίνα σε συνολική βάση, ξεκινώντας με τον εμπορικό πόλεμο και επεκτεινόμενες σταδιακά στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας, της οικονομίας, των τροφίμων, των πόρων κ.ο.κ. Οι αμερικανικές αρχές επιδιώκουν να αποδυναμώσουν τις δυνάμεις της Κίνας στο εμπόριο, τα χρηματοοικονομικά, τη βιομηχανία και την τεχνολογία, προσπαθώντας να διασφαλίσουν ότι η Κίνα δεν θα αποτελέσει πρόκληση για την παγκόσμια ηγεμονική θέση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Με το σύνθημά της “Πρώτα η Αμερική”, η κυβέρνηση Τραμπ προώθησε την ηγεμονία των ΗΠΑ και επέβαλε οικονομικές κυρώσεις σε άλλες οικονομίες. Οι οικονομικές και εμπορικές πολιτικές της στόχευαν κυρίως στην Κίνα, αλλά στρέφονταν και κατά παραδοσιακών συμμάχων όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ιαπωνία, η Ινδία και η Νότια Κορέα. Χρόνο με το χρόνο, η Ουάσινγκτον ασκούσε οικονομικό εκβιασμό και περιορισμό. Δεν θα ξεχαστεί ποτέ ότι ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 οι Ηνωμένες Πολιτείες ανάγκασαν την Ιαπωνία να υπογράψει τη Συμφωνία της Πλάζα και την ώθησαν να εφαρμόσει μια νομισματική πολιτική χαμηλών επιτοκίων που έφερε μεγάλες ποσότητες ξένων κεφαλαίων στην Ιαπωνία. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ένα κύμα βραχυπρόθεσμης ζήτησης για ιαπωνικό γεν προκάλεσε την απότομη ανατίμηση του νομίσματος της χώρας έναντι του αμερικανικού δολαρίου. Η εισροή ξένων κεφαλαίων και η νομισματική πολιτική των χαμηλών επιτοκίων επέφεραν αλματώδη αύξηση των ιαπωνικών τιμών των περιουσιακών στοιχείων. Παρά τη βραχυπρόθεσμη ευημερία, το τελικό αποτέλεσμα περιελάμβανε μεγάλες απώλειες για την Ιαπωνία. Οι υψηλές τιμές των περιουσιακών στοιχείων σήμαιναν ότι τα ξένα κεφάλαια σύντομα εξαργυρώθηκαν και αποσύρθηκαν, ενώ η ιαπωνική οικονομία υπέστη τεράστια πλήγματα και υπέμεινε μια “χαμένη εικοσαετία”.

Πολιτική ηγεμονία και απάτη

Οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέκαθεν αυτοχαρακτηρίζονταν ως εκπρόσωπος των χωρών που υπερασπίζονται τη δημοκρατία, την ελευθερία και την ισότητα. Χρησιμοποιώντας πολιτικά και διπλωματικά μέσα, δεν φείδονται προσπαθειών για να επιβάλουν το πολιτικό τους σύστημα σε άλλες χώρες, ιδίως στα αναπτυσσόμενα κράτη που χαρακτηρίζει ως “δικτατορίες”. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους χαρακτήρισε το Ιράν, το Ιράκ και τη Βόρεια Κορέα ως “άξονα του κακού”. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ασκούν πιέσεις στους κυβερνήτες αυτών των χωρών, εφαρμόζοντας διπλά μέτρα και σταθμά σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χρησιμοποιώντας την προπαγάνδα τους, δαιμονοποιούν τα κράτη αυτά ως “αντιδημοκρατικά” και “αυταρχικά”, ενώ επιδοτούν μη κυβερνητικές οργανώσεις και μέσα ενημέρωσης, καθώς και υποκινούν τους αντιφρονούντες και την αντιπολίτευση να οργανώσουν “έγχρωμες επαναστάσεις” με στόχο την ανατροπή των νόμιμων κυβερνήσεων.

Ενεργώντας κατ’ εντολή των στρατιωτικών τους κύκλων και των μονοπωλιακών ενεργειακών ομίλων, οι Ηνωμένες Πολιτείες υπήρξαν μια σταθερά καταστροφική δύναμη στη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική. Η Συρία συγκαταλέχθηκε από την Ουάσινγκτον στις έξι “κακές” χώρες και οι Ηνωμένες Πολιτείες χαρακτήρισαν τη συριακή κυβέρνηση υπό τον Μπασάρ αλ Άσαντ παράνομη. Ο Αμερικανός γερουσιαστής Τζον Μακέιν, ωστόσο, αποκάλυψε τον πραγματικό σκοπό πίσω από αυτές τις κινήσεις. “Το τέλος του καθεστώτος Άσαντ”, δήλωσε ο Μακέιν, “θα αποκόψει τη γραμμή ζωής της Χεζμπολάχ προς το Ιράν, θα εξαλείψει μια μακροχρόνια απειλή για το Ισραήλ, θα ενισχύσει την κυριαρχία και την ανεξαρτησία του Λιβάνου και θα επιφέρει μια στρατηγική ήττα στο ιρανικό καθεστώς. Θα ήταν μια γεωπολιτική επιτυχία πρώτου μεγέθους.”65 Στη Λατινική Αμερική, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν τον αποκλεισμό της Κούβας παρά τα είκοσι ψηφίσματα που εγκρίθηκαν με συντριπτική πλειοψηφία στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες διεξάγουν οικονομικό αποκλεισμό κατά της Βενεζουέλας, με αποτέλεσμα την οικονομική επιδείνωση της χώρας τα τελευταία χρόνια. Ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Μάικ Πενς, παραμερίζοντας τις εκλογές της Βενεζουέλας και τη λαϊκή υποστήριξη προς την κυβέρνηση, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του την αλήθεια -ακόμα και αν αφήσει έξω τον οικονομικό πόλεμο πολιορκίας των ΗΠΑ κατά της Βενεζουέλας κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου- δήλωσε: “Οι φαύλες συμμορίες της κυβέρνησης Μαδούρο έχουν παραλύσει την οικονομία…. Το πραγματικό κόστος των εγκλημάτων του καθεστώτος Μαδούρο δεν μπορεί να εκτιμηθεί με αριθμούς…. Δύο εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει το αποτέλεσμα της δικτατορίας και της πολιτικής καταστολής που έχει οδηγήσει σε στέρηση και έχει δημιουργήσει συνθήκες σχεδόν πείνας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συνεχίσουν να βοηθούν τον λαό της Βενεζουέλας να αποκαταστήσει την ελευθερία του. Ο λαός θα είναι ελεύθερος. “66

Οι Ηνωμένες Πολιτείες εφαρμόζουν τώρα στην Κίνα το είδος των πολιτικών του Ψυχρού Πολέμου που χρησιμοποιούνταν κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Ο διευθυντής σχεδιασμού πολιτικής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Κίρον Σκίνερ περιγράφει τις εύθραυστες σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών με την Κίνα ως “μια μάχη με έναν πραγματικά διαφορετικό πολιτισμό και μια διαφορετική ιδεολογία”.67 Η άρχουσα τάξη των ΗΠΑ γνωρίζει πολύ καλά ότι το σοσιαλιστικό σύστημα είναι ανώτερο από το καπιταλιστικό σύστημα. Μόλις μεγάλες σοσιαλιστικές χώρες όπως η πρώην Σοβιετική Ένωση και η Κίνα γίνουν πλούσιες και ισχυρές μέσω του ειρηνικού ανταγωνισμού, είναι αναπόφευκτο να βρεθούν αντιμέτωπες με τους ηγεμονικούς στόχους των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες δεν επιδιώκουν τίποτα λιγότερο από έναν μονοπολικό κόσμο. Κάθε προσπάθεια προώθησης ευρέων μεταρρυθμίσεων στην ξεπερασμένη αυτοκρατορική οικονομική και πολιτική τάξη θεωρείται απειλή για την ηγεμονία των ΗΠΑ. Κατά συνέπεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υιοθετήσει τη διπλή στρατηγική της “επαφής και συγκράτησης”, της εμπλοκής και της επιθετικότητας, την οποία επιδιώκουν να περάσουν ως “ειρηνική εξέλιξη”.

Στην πραγματικότητα, η λεγόμενη δημοκρατική πολιτική στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση. Πρώτον, η εκλογική διαδικασία στις Ηνωμένες Πολιτείες καταλήγει όλο και περισσότερο σε μια πολιτική μάχη μεταξύ των δύο κομμάτων της μονοπωλιακής αστικής τάξης. Καθώς οι υποψήφιοι των διαφόρων παρατάξεων της μονοπωλιακής αστικής τάξης έκαναν προεκλογική εκστρατεία, κατέφυγαν σε φήμες, προσωπικές επιθέσεις και συκοφαντίες εναντίον των αντιπάλων τους, παραμερίζοντας το πραγματικό ζήτημα. Δεύτερον, η λεγόμενη δημοκρατική πολιτική στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν περιλαμβάνει τίποτα περισσότερο από μια pro forma και διαδικαστική δημοκρατία. Το pro forma σύστημα ψηφοφορίας έχει αναχθεί σε νομισματική πολιτική, οικογενειακή πολιτική και ολιγαρχική πολιτική – δηλαδή σε έναν ουσιαστικά αντιδημοκρατικό “δεσποτισμό του μονοπωλιακού κεφαλαίου” ή σε μια δημοκρατία για τους λίγους.

Πολιτιστική ηγεμονία και απάτη

Ο πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Brzezinski πιστεύει ότι “η ενίσχυση της αμερικανικής κουλτούρας ως “πρότυπο” των πολιτισμών του κόσμου είναι μια στρατηγική που πρέπει να εφαρμοστεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες για να διατηρήσουν την ηγεμονία”.68 Η πολιτιστική ηγεμονία των ΗΠΑ εκδηλώνεται κυρίως μέσω του ελέγχου των μέσων ενημέρωσης και της εκπαίδευσης και μέσω της προπαγανδιστικής λειτουργίας, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, της λογοτεχνίας και της τέχνης τους, της ακαδημαϊκής κοινότητας των φιλελεύθερων τεχνών και των αξιών τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξάγουν ταινίες, μουσική και λογοτεχνία σε όλο τον κόσμο. Ελέγχουν σχεδόν το 75% των τηλεοπτικών προγραμμάτων παγκοσμίως και κατέχουν ισχυρές κινηματογραφικές και τηλεοπτικές εταιρείες, όπως η WarnerMedia, η Universal Pictures, η Paramount Pictures και η Columbia Pictures, οι οποίες κάθε χρόνο παράγουν δεκάδες ταινίες υψηλού προϋπολογισμού με επενδύσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων. Οι έρευνες και τα ρεπορτάζ που διεξάγονται από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ κυριαρχούν ουσιαστικά στη διαμόρφωση της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ελέγχουν επίσης τα έγκυρα περιοδικά που διαμορφώνουν το διάλογο στον τομέα των φιλελεύθερων ακαδημαϊκών τεχνών, και είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες που καθορίζουν τα πρότυπα της εκπαίδευσης της ελίτ. Η παγκόσμια κατάταξη πανεπιστημίων της QS για το 2020 αποτελεί ένα παράδειγμα. Οι πρώτες θέσεις σε αυτές τις κατατάξεις καταλαμβάνονται όλες από αμερικανικά πανεπιστήμια, και αυτή η κατάσταση παρέχει ένα ισχυρό εργαλείο για τη διάδοση παραπλανητικών δυτικών “οικουμενικών αξιών”, δυτικών συνταγματικών απόψεων και νεοφιλελεύθερων οικονομικών αντιλήψεων σε όλο τον κόσμο. Οι βασικές απόψεις του αμερικανικού κατεστημένου των φιλελεύθερων τεχνών έχουν αποκτήσει σταθερό έρεισμα στις ελίτ και τις μάζες στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.69 Για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξυμνούν τα χυδαία παραδείγματα λογοτεχνικού και καλλιτεχνικού κιτς ως διακεκριμένα έργα πολιτισμού, που αξίζουν Όσκαρ ή Βραβεία Νόμπελ.

Η νεοκλασική οικονομία (και το αντίστοιχό της με τη μορφή του νεοφιλελευθερισμού) είναι υπεύθυνη για μια σειρά οικονομικών κρίσεων και για την αυξημένη πόλωση μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Παρ’ όλα αυτά, απεικονίζεται ως επιστημονική θεωρία που προωθεί την ανάπτυξη, αυξάνει τη λαϊκή ευημερία και είναι άξια του βραβείου Sveriges Riksbank στις οικονομικές επιστήμες στη μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα έργα που δεν συμμορφώνονται με τους λογοτεχνικούς, καλλιτεχνικούς και φιλελεύθερους καλλιτεχνικούς κανόνες του μονοπωλιακού κεφαλαίου είναι δύσκολο να διαδοθούν μέσω έγκυρων μέσων ενημέρωσης, ενώ συγγραφείς και καλλιτέχνες με πραγματική διάκριση αποκλείονται, καταστέλλονται ή εξαπατώνται. Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέχουν επίσης μια απολύτως κυρίαρχη θέση στο παγκόσμιο πεδίο του κυβερνοχώρου. Από τους δεκατρείς ριζικούς διακομιστές του Συστήματος Ονομάτων Χώρου, οι εννέα βρίσκονται υπό τον άμεσο έλεγχο αμερικανικών εταιρειών, πανεπιστημίων ή κυβερνητικών υπηρεσιών, ενώ ένας άλλος ελέγχεται άμεσα από αμερικανικό μη κερδοσκοπικό οργανισμό.70 Χρησιμοποιώντας αυτούς τους ριζικούς διακομιστές του Συστήματος Ονομάτων Χώρου, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν εύκολα να κλέβουν παγκόσμιες πληροφορίες, να πραγματοποιούν παρακολούθηση δικτύων και να εξαπολύουν κυβερνοεπιθέσεις. Το πρόγραμμα παρακολούθησης PRISM, που αποκαλύφθηκε από τον Edward Snowden, δείχνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πλήρη έλεγχο του υλικού και του λογισμικού των δικτύων σε παγκόσμιο επίπεδο και είναι πολύ καλά σε θέση να παρακολουθούν ολόκληρο τον κόσμο και να πλήττουν οποιαδήποτε άλλη χώρα. Τέλος, οι Ηνωμένες Πολιτείες ελέγχουν τη συμμαχία πληροφοριών που είναι γνωστή ως Five Eyes (Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία), μέσω της οποίας διεξάγουν δραστηριότητες παρακολούθησης μεγάλης κλίμακας και ασκούν κυβερνοηγεμονία στο εσωτερικό και διεθνώς.71

Η πολιτιστική ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών, ο έλεγχός τους στις ακαδημαϊκές σχολές των φιλελεύθερων τεχνών και η δόλια χρήση των πλεονεκτημάτων αυτών εμφανίζονται επίσης στις θέσεις που λαμβάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες σε ζητήματα ιδεολογίας και αξιών. Αυτές οι θέσεις είναι πάντα εχθρικές προς τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό και περιορίζουν την ανάπτυξη των σοσιαλιστικών χωρών. Παλαιότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες αφιέρωναν το μεγαλύτερο μέρος των προσπαθειών τους στη συκοφάντηση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά τώρα ο κύριος στόχος είναι η Κίνα. Στις αρχές Μαΐου του 1990, ο Νίξον δήλωσε ειλικρινά: “Κατά την ανοικοδόμηση της σχέσης με την Κίνα, είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσουμε να τους ασκούμε πίεση για να εγκαταλείψουν το σοσιαλισμό. Διότι θα χρησιμοποιήσουμε αυτή τη σχέση για να κάνουμε την πολιτική της Κίνας πιο ήπια. Πρέπει να επιμείνουμε σε αυτό το σημείο-κλειδί.”72 Σύμφωνα με στοιχεία έρευνας του αμερικανικού Pew Research Center -ενός οργανισμού που σίγουρα επηρεάζεται από την αμερικανική πολιτιστική ηγεμονία και απάτη- το 74% των Κινέζων αποφοίτων κολεγίων ή πανεπιστημίων αγαπούν την αμερικανική κουλτούρα.73 Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι Κινέζοι φιλελεύθεροι επιστήμονες που έχουν σπουδάσει στις Ηνωμένες Πολιτείες ευνοούν τις βασικές θεσμικές ακαδημαϊκές θεωρίες τους. Σε διαφορετικό βαθμό, λατρεύουν, κολακεύουν και φοβούνται τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό επηρεάζει σοβαρά την εμπιστοσύνη των Κινέζων πολιτών στη μαρξιστική κουλτούρα, στη σοσιαλιστική κουλτούρα και στην πλούσια παραδοσιακή κουλτούρα της ίδιας της Κίνας και πρέπει να εξαλειφθεί το συντομότερο δυνατό.

Στρατιωτική ηγεμονία και απάτη

Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν γίνει όλο και πιο αλαζονικές και τείνουν να καταφεύγουν στη στρατιωτική βία ή στις απειλές για την αντιμετώπιση ζητημάτων διεθνών σχέσεων. Το 1999, οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ βομβάρδισαν την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, επικαλούμενες τη φόρμουλα “τα ανθρώπινα δικαιώματα πάνω από την κυριαρχία”. Το 2003, παρά την έντονη αντίθεση άλλων χωρών, οι Ηνωμένες Πολιτείες εισέβαλαν στο κυρίαρχο κράτος του Ιράκ. Ο πόλεμος στο Ιράκ δεν είχε εγκριθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και η Ουάσινγκτον δεν είχε καμία νομική βάση για τη στρατιωτική της επέμβαση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ισχυρίστηκαν ψευδώς ότι το Ιράκ διέθετε χημικά όπλα μαζικής καταστροφής. Μετά την κατοχή του Ιράκ, ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν βρήκαν κανένα στοιχείο που να αποδεικνύει ότι το Ιράκ μπορούσε να παράγει χημικά όπλα μαζικής καταστροφής.

Ο πραγματικός σκοπός των Ηνωμένων Πολιτειών για την κατασκευή αυτού του ψεύδους ήταν να ελέγξουν τους πετρελαϊκούς πόρους του Ιράκ με στρατιωτικά μέσα.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σταθερά τονίσει ότι τα δικά τους συμφέροντα πρέπει να έχουν την πρώτη θέση και ότι τα στρατιωτικά τους πλεονεκτήματα δεν πρέπει να αμφισβητούνται. Αν και η οικονομική τους δύναμη έχει μειωθεί σε σχετικούς όρους, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να επεκτείνουν το οπλοστάσιό τους και να αυξάνουν σημαντικά τις αμυντικές τους δαπάνες. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν να δημιουργούν διάφορες στρατιωτικές απειλές και πιέσεις στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού. Για να εδραιώσουν το ηγεμονικό τους καθεστώς, οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστήριξαν και προώθησαν την επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, με στόχο να συμπεριλάβουν όλες τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στη σφαίρα επιρροής του ΝΑΤΟ και να περιορίσουν έτσι τον στρατηγικό χώρο της Ρωσίας. Στη Μέση Ανατολή, οι Ηνωμένες Πολιτείες στοχεύουν στην υπονόμευση των νόμιμων καθεστώτων χωρών όπως η Συρία και το Ιράν με στρατιωτικά μέσα και στην υποστήριξη “έγχρωμων επαναστάσεων” στην περιοχή. Στην Ασία, τον τελευταίο καιρό, η Ουάσινγκτον έχει αυξήσει τις εντάσεις στην κορεατική χερσόνησο και έχει επίσης εφαρμόσει τη “στρατηγική του Ινδο-Ειρηνικού” με στόχο τον περιορισμό της Κίνας. Η “ινδική στρατηγική” των ΗΠΑ εξυπηρετεί την αποκάλυψη της ταυτότητας των στρατιωτικών συμμάχων και εταίρων τους. Στους συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών περιλαμβάνονται η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Αυστραλία, οι Φιλιππίνες και η Ταϊλάνδη, ενώ στους φερόμενους ως “εταίρους” τους περιλαμβάνονται η Σιγκαπούρη, η Ταϊβάν (Κίνα), η Νέα Ζηλανδία, η Μογγολία, ορισμένες χώρες της Νότιας Ασίας, όπως η Ινδία, η Σρι Λάνκα, οι Μαλδίβες και το Νεπάλ, καθώς και διάφορες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, όπως το Βιετνάμ, η Ινδονησία και η Μαλαισία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες προτείνουν επίσης να ενισχύσουν τη συνεργασία τους με το Μπρουνέι, το Λάος και την Καμπότζη. Επιπλέον, θα συνεργαστούν με παραδοσιακούς συμμάχους όπως η Βρετανία, η Γαλλία και ο Καναδάς για την προστασία της λεγόμενης ελευθερίας και του ανοίγματος του Ινδο-Ειρηνικού.74

Με την αύξηση της εθνικής δύναμης της Κίνας, διάφοροι Αμερικανοί μελετητές ήταν πρόθυμοι να επικαλεστούν την παγίδα του Θουκυδίδη, υποστηρίζοντας ότι είναι δύσκολο για τις σχέσεις Κίνας-ΗΠΑ να ξεφύγουν από αυτή τη λογική. Αλλά η αλήθεια, όπως έχει επισημάνει ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ, είναι ότι επί του παρόντος δεν υπάρχει παγίδα Θουκυδίδη. Μια τέτοια παγίδα θα μπορούσε, ωστόσο, να δημιουργηθεί εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους προβούν επανειλημμένα σε στρατηγικούς λανθασμένους υπολογισμούς που αφορούν μεγάλες δυνάμεις.75 Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η στρατιωτική ηγεμονία και η απάτη των Ηνωμένων Πολιτειών είναι αυτή που παρέχει τη βασική αιτία της εκτεταμένης αστάθειας, των συνεχών τοπικών πολέμων, της αύξησης των πολεμικών απειλών και των προσφυγικών κρίσεων σε όλο τον κόσμο.

Ο νεοϊμπεριαλισμός είναι ένας παρασιτικός και παρακμάζων ύστερος ιμπεριαλισμός

Όπως δήλωσε ο Λένιν,

Ο ιμπεριαλισμός είναι μια τεράστια συσσώρευση χρηματικού κεφαλαίου σε λίγες χώρες…. Ως εκ τούτου, η εξαιρετική ανάπτυξη μιας τάξης, ή μάλλον, ενός στρώματος μεροκαματιάρηδων, δηλαδή ανθρώπων που ζουν “κόβοντας κουπόνια”, που δεν παίρνουν μέρος σε καμία επιχείρηση, που το επάγγελμά τους είναι η απραξία. Η εξαγωγή κεφαλαίου, μια από τις πιο ουσιαστικές οικονομικές βάσεις του ιμπεριαλισμού, απομονώνει ακόμη πιο ολοκληρωτικά τους rentiers από την παραγωγή και βάζει τη σφραγίδα του παρασιτισμού σε ολόκληρη τη χώρα που ζει εκμεταλλευόμενη την εργασία πολλών υπερπόντιων χωρών και αποικιών.76

Στην εποχή του νεοϊμπεριαλισμού, ο αριθμός των ραντιέρηδων αυξάνεται κατακόρυφα και η φύση των ραντιέρηδων χωρών γίνεται πιο έντονη. Ο παρασιτισμός και η παρακμή ενός μικρού αριθμού καπιταλιστικών χωρών επιδεινώνεται περαιτέρω, όπως φαίνεται συγκεκριμένα στις ακόλουθες πτυχές.

Πρώτον, οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν τη στρατιωτική, πνευματική ιδιοκτησία, πολιτική και πολιτιστική ηγεμονία τους, καθώς και το αμερικανικό δολάριο, για να λεηλατήσουν τον πλούτο του κόσμου, ιδίως των αναπτυσσόμενων χωρών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η μεγαλύτερη παρασιτική και παρακμάζουσα χώρα του κόσμου. Ως απόδειξη αυτού, μπορούμε να πάρουμε το εμπόριο μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Κίνα πωλεί στις Ηνωμένες Πολιτείες αγαθά που παράγονται με φτηνή εργασία, γη και περιβαλλοντικούς πόρους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν χρειάζεται να παράγουν τίποτα προκειμένου να αγοράσουν αυτά τα αγαθά- μπορούν απλώς να τυπώσουν χαρτονομίσματα. Με τα χρήματα που κερδίζει, η Κίνα μπορεί στη συνέχεια να αγοράσει μόνο εικονικά περιουσιακά στοιχεία, όπως τα κρατικά ομόλογα των ΗΠΑ, και να παρέχει χρηματοδότηση για τον καταναλωτικό δανεισμό και την εξωτερική επέκταση των ΗΠΑ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξάγουν στην Κίνα τίτλους στους οποίους δεν μπορεί να προστεθεί αξία, ενώ η Κίνα εξάγει στις Ηνωμένες Πολιτείες κυρίως υλικά αγαθά και υπηρεσίες εργασίας. Η Εθνική Έκθεση για την Υγεία που κυκλοφόρησε από την Εθνική Ομάδα Έρευνας για την Υγεία της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών δείχνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η χώρα με τα περισσότερα ηγεμονικά μερίσματα στον κόσμο, λόγω της θέσης του νομίσματός της, ενώ η Κίνα είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη απώλεια ηγεμονικών μερισμάτων. Για το έτος 2011, τα ηγεμονικά μερίσματα των ΗΠΑ ανήλθαν σε 7396,09 δισεκατομμύρια δολάρια, που αντιστοιχούν στο 52,38% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ ο μέσος όρος των ηγεμονικών μερισμάτων που αποκτήθηκαν ανά ημέρα ανήλθε σε 20,263 δισεκατομμύρια δολάρια. Εν τω μεταξύ, το ποσό που έχασε η Κίνα ανήλθε σε 3663,4 δισεκατομμύρια δολάρια. Όσον αφορά τον εργασιακό χρόνο, περίπου το 60% των ωρών εργασίας του κινεζικού εργατικού δυναμικού δόθηκε ουσιαστικά χωρίς ανταμοιβή για την εξυπηρέτηση του διεθνούς μονοπωλιακού κεφαλαίου.77

Δεύτερον, οι στρατιωτικές δαπάνες έχουν αυξηθεί, γεγονός που με τη σειρά του αυξάνει την επιβάρυνση της εργατικής τάξης. Ο νεοϊμπεριαλισμός ηγείται και προωθεί την επιστημονική και τεχνολογική έρευνα που σχετίζεται με τον στρατό, την ανάπτυξη προηγμένων όπλων και την επέκταση της στρατιωτικής παραγωγής. Όπως παρατήρησε η People’s Daily το 2016, “το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα που υποστηρίζεται από το μονοπωλιακό κεφάλαιο και η πολιτιστική ηγεμονία που διαμορφώθηκε στη βάση της αποικιοκρατίας έχουν ωθήσει τις δυτικές χώρες να παρεμβαίνουν στις υποθέσεις άλλων χωρών κατά βούληση”.78 Ο νεοϊμπεριαλισμός έχει γίνει έτσι ο εμπνευστής περιφερειακών αναταραχών και αστάθειας και η ατμομηχανή του πολέμου. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δαπανήσει 14,2 τρισεκατομμύρια δολάρια για τη διεξαγωγή δεκατριών πολέμων.79 Εν τω μεταξύ, η έλλειψη χρημάτων εμποδίζει τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του αμερικανικού λαού σε τομείς όπως η ιατρική ασφάλιση. Οι υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες έχουν γίνει ένα βαρύ φορτίο για τη χώρα και το λαό της, ενώ τα παρασιτικά μονοπώλια της βιομηχανίας όπλων έχουν αποκομίσει τεράστια κέρδη. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του βρετανικού Ινστιτούτου Διεθνών Στρατηγικών Μελετών, οι επίσημες στρατιωτικές δαπάνες των ΗΠΑ το 2018 ανήλθαν σε 643 δισεκατομμύρια δολάρια και το 2019 θα φτάσουν τα 750 δισεκατομμύρια δολάρια, περισσότερα από το άθροισμα των στρατιωτικών δαπανών των οκτώ επόμενων μεγαλύτερων στρατιωτικών δυνάμεων του κόσμου. Από το τέλος του πρώτου Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ξεκινήσει ή συμμετάσχει σε έξι μεγάλες συγκρούσεις: Τον πόλεμο του Κόλπου (1991), τον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου (1999), τον πόλεμο του Αφγανιστάν (2001), τον πόλεμο του Ιράκ (2003), τον πόλεμο της Λιβύης (2011) και τον πόλεμο της Συρίας (2011).80 Ο εθισμός του μονοπωλιακού καπιταλισμού στον πόλεμο αποτελεί εκδήλωση της παρασιτικής και παρακμιακής φύσης του. Αυτό το βάρβαρο χαρακτηριστικό του συστήματος αντιτίθεται στον πολιτισμό και απειλεί το κοινό μέλλον της ανθρώπινης κοινότητας. Αποδεικνύει ότι ο νεοϊμπεριαλισμός είναι η πρωταρχική ρίζα του πολέμου.

Τρίτον, ο πλούτος και τα εισοδήματα συγκεντρώνονται στα χέρια μιας συγκεκριμένης τάξης ιδιοκτητών χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, όπως αντικατοπτρίζεται στη διατύπωση του 1 τοις εκατό έναντι του 99 τοις εκατό. Στο νεοϊμπεριαλιστικό στάδιο, η κοινωνικοποίηση, η πληροφορικοποίηση και η διεθνοποίηση της παραγωγής έχουν φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα και η ικανότητα των ανθρώπων να δημιουργούν πλούτο είναι πολλαπλάσια από ό,τι στην παλιά ιμπεριαλιστική περίοδο. Παρ’ όλα αυτά, η πρόοδος της παραγωγικότητας που υποτίθεται ότι αποτελεί κοινό κέρδος για την ανθρωπότητα έχει ωφελήσει κυρίως την οικονομική ολιγαρχία. “Το μεγαλύτερο μέρος των κερδών πηγαίνει στις “ιδιοφυΐες” της χρηματοοικονομικής χειραγώγησης”, σημειώνει ένας παρατηρητής.81 Το 2001, για παράδειγμα, ο χρηματοοικονομικός πλούτος (εξαιρουμένων των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας) που κατείχε το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού των ΗΠΑ ήταν τέσσερις φορές μεγαλύτερος από αυτόν του φτωχότερου 80%. Το 1% κατείχε περιουσιακά στοιχεία στο χρηματιστήριο ύψους 1,9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, ποσό περίπου ισοδύναμο με την αξία των μετοχών που κατείχε το υπόλοιπο 99%.82

Τέταρτον, το μονοπώλιο εμποδίζει την τεχνολογική καινοτομία, επιβραδύνοντας την πρόοδό της. Η απληστία και ο παρασιτισμός του χρηματοπιστωτικού μονοπωλιακού κεφαλαίου καθιστούν τη στάση του απέναντι στην τεχνολογική καινοτομία αμφίσημη. Το μονοπωλιακό κεφάλαιο βασίζεται στην τεχνολογική καινοτομία για να διατηρήσει το μονοπωλιακό του καθεστώς, αλλά τα υψηλά κέρδη που προκύπτουν από αυτό το καθεστώς σημαίνουν ότι το μονοπωλιακό κεφάλαιο δείχνει μια κάποια αδράνεια στην προώθηση της καινοτομίας. Ακόµη και αν πολλές προηγµένες λειτουργίες των κινητών τηλεφώνων αναπτυχθούν µε επιτυχία το ίδιο έτος, οι µονοπωλιακοί παραγωγοί κινητών τηλεφώνων θα κατανείµουν τις λειτουργίες αυτές για να εισαχθούν και να προωθηθούν σε πολλά έτη. Ο σκοπός είναι να εξασφαλιστεί ότι οι καταναλωτές θα αγοράζουν συνεχώς κινητά τηλέφωνα με νέες λειτουργίες, επιτρέποντας στις εταιρείες να αποκτούν υψηλά μονοπωλιακά κέρδη κάθε χρόνο.

Πέμπτον, η τάση του μονοπωλιακού κεφαλαίου και των παραγόντων του να προκαλούν αποσύνθεση στο μαζικό κίνημα γίνεται όλο και πιο σοβαρή. Ο Λένιν παρατήρησε ότι “στη Μεγάλη Βρετανία η τάση του ιμπεριαλισμού να διχάζει τους εργάτες, να ενισχύει τον οπορτουνισμό ανάμεσά τους και να προκαλεί προσωρινή παρακμή στο κίνημα της εργατικής τάξης, αποκαλύφθηκε πολύ νωρίτερα από το τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα”.83 Ο νεοϊμπεριαλισμός διχάζει την εργατική τάξη, χτυπώντας και αποδυναμώνοντας τα εργατικά συνδικάτα χρησιμοποιώντας τη δικαιολογία που παρέχει η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και οι τεράστιες αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη. Χρησιμοποιεί επίσης τα μονοπωλιακά του κέρδη για να εξαγοράσει την υποστήριξη των ατόμων και καλλιεργεί τις οπορτουνιστικές και νεοφιλελεύθερες δυνάμεις μέσα στο εργατικό κίνημα και σε διάφορα άλλα μαζικά κινήματα. Τα αποτελέσματα αυτών των τεχνασμάτων περιλαμβάνουν τη μείωση του μεγέθους και της δραστηριότητας των εργατικών συνδικάτων και άλλων προοδευτικών κινημάτων, τη χαμηλή άμπωτη του παγκόσμιου σοσιαλιστικού κινήματος και μια πιο εμφανή και σοβαρή τάση των εργαζομένων να λατρεύουν τις δυνάμεις του νεοϊμπεριαλισμού ή να εκφοβίζονται από αυτές.

Ο νεοϊμπεριαλισμός είναι ένας μεταβατικός και θνησιγενής ύστερος καπιταλισμός

Το βιβλίο του Λένιν “Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού” έχει αποκαλύψει τη μεταβατική και θνησιγενή φύση του μονοπωλιακού καπιταλισμού για περισσότερο από έναν αιώνα. Ωστόσο, εκτός από έναν πολύ μικρό αριθμό χωρών όπου οικοδομείται ο σοσιαλισμός, οι περισσότερες καπιταλιστικές κοινωνίες δεν έχουν χαθεί. Στην πραγματικότητα έχουν επιτύχει διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης και θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται. Αυτό εγείρει ένα πολύ σημαντικό ερώτημα: Πώς κρίνουμε τη μεταβατική φύση του σύγχρονου καπιταλισμού ή την τάση του να παρακμάσει και να χαθεί; Αν χρησιμοποιήσουμε την ιστορική υλιστική μέθοδο, ο μεταβατικός χαρακτήρας του νεοϊμπεριαλισμού μπορεί να χαρακτηριστεί με βάση δύο σημεία. Πρώτον, όπως όλα στον κόσμο, το νεοϊμπεριαλιστικό σύστημα αλλάζει συνεχώς. Είναι ένα παροδικό φαινόμενο στην ανθρώπινη ιστορία και δεν είναι αιώνιο. Δεύτερον, υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε ότι ο νεοϊμπεριαλισμός μπορεί τελικά να μεταβεί στο σοσιαλισμό μέσα από διάφορες μορφές επαναστατικού αγώνα.

Στην εποχή του νεοϊμπεριαλισμού, οι ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες έχουν υποστεί πολλές σημαντικές τεχνολογικές και θεσμικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες παρείχαν τη βάση για μια ορισμένη περαιτέρω ανάπτυξη του καπιταλισμού και καθυστέρησαν την κατάρρευσή του. Υψηλοί και χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης συνεχίζουν να διαδέχονται ο ένας τον άλλον και η περίοδος παρακμής που ανέφερε ο Λένιν έχει παραταθεί σημαντικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι καπιταλιστικές χώρες έχουν προβεί σε πολλές προσαρμογές στις παραγωγικές σχέσεις και την υπερδομή τους, συμπεριλαμβανομένων ενός βαθμού μακροοικονομικής ρύθμισης, βελτιώσεων στη διανομή του εισοδήματος και στην κοινωνική ασφάλιση κ.ο.κ. Ειδικότερα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες τα πλεονεκτήματα της οικονομικής παγκοσμιοποίησης υπερτερούν των μειονεκτημάτων της. Στο πλαίσιο της διαδικασίας της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, οι ισχυρές ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες κατέχουν μια απολύτως κυρίαρχη θέση, μέσω της οποίας επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη που λαμβάνουν. Η γενική τους επιδίωξη να επεκτείνουν την παγκοσμιοποίηση προκειμένου να διευρύνουν τις αγορές τους δεν αποκλείει, ωστόσο, το ενδεχόμενο ορισμένες χώρες να αντιστρέψουν προσωρινά τη διαδικασία ως απάντηση σε εγχώριες κρίσεις ή στο πλαίσιο των προσπαθειών να βλάψουν τους εμπορικούς ανταγωνιστές τους. “Τα τελευταία δύο χρόνια”, σημειώνει μια μελέτη του 2019, “η κυβέρνηση Τραμπ έχει εμβαθύνει την αντίστροφη τάση παγκοσμιοποίησης υπό το πρίσμα της εγχώριας κρίσης. Τηρεί την αρχή “πρώτα η Αμερική” και προκαλεί διεθνείς οικονομικές και εμπορικές διαμάχες, προσπαθώντας να απαλλαγεί και να μετακυλήσει την εγχώρια κρίση”.84 Ο σκοπός των Ηνωμένων Πολιτειών με την υιοθέτηση μιας σειράς προστατευτικών μέτρων κατά της παγκοσμιοποίησης είναι να αμβλύνουν τις εγχώριες δυσκολίες και κρίσεις που αντιμετωπίζουν στο πλαίσιο της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, ώστε να προωθήσουν τα ηγεμονικά τους συμφέροντα.

Εν τω μεταξύ, δεν υπάρχει ουσιαστική σύγκρουση μεταξύ του γεγονότος ότι ο νεοϊμπεριαλισμός και ο καπιταλισμός μπορούν να προσβλέπουν στην ύπαρξη και την ανάπτυξή τους για αρκετό καιρό ακόμη, και του γεγονότος ότι η μετάβαση σε έναν ανώτερο κοινωνικό σχηματισμό είναι πρακτικά αναπόφευκτη, υπό την προϋπόθεση ότι οι κοινωνίες αυτές δεν θα εκφυλιστούν στη βαρβαρότητα. Οι κλασικοί μαρξιστές συγγραφείς απέφυγαν να καθορίσουν ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την κατάρρευση του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού. Η επιστημονική κρίση του Λένιν είναι ότι “ο ιμπεριαλισμός είναι ένας παρακμάζων αλλά όχι εντελώς παρακμάζων καπιταλισμός, ένας θνησιγενής αλλά όχι νεκρός καπιταλισμός”.85 Προέβλεψε ότι ο θνησιγενής καπιταλισμός ήταν πολύ πιθανό να τραβήξει την ύπαρξή του για μια παρατεταμένη περίοδο. Ούτε, βάσει μιας συνολικής ανάλυσης, θα μπορούσε να αρνηθεί κανείς ότι ο καπιταλισμός θα έβλεπε κάποιου είδους ανάπτυξη ακόμη και κατά τη διάρκεια του θνησιγενούς του σταδίου. Συζητώντας για την παρακμή του ιμπεριαλισμού, ο Λένιν δήλωσε “Θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι αυτή η τάση παρακμής αποκλείει την ταχεία ανάπτυξη του καπιταλισμού. Δεν το κάνει….. Συνολικά, ο καπιταλισμός αναπτύσσεται πολύ πιο γρήγορα από ό,τι πριν- αλλά αυτή η ανάπτυξη όχι μόνο γίνεται όλο και πιο άνιση γενικά, αλλά η ανομοιομορφία της εκδηλώνεται επίσης, ιδίως στην παρακμή των χωρών που είναι πιο πλούσιες σε κεφάλαιο (Αγγλία) “.86

Ο John Bellamy Foster τόνισε επίσης ότι “το να λέμε ότι ο καπιταλισμός είναι ένα αποτυχημένο σύστημα δεν σημαίνει, φυσικά, ότι η κατάρρευση και η αποσύνθεσή του είναι επικείμενη. Σημαίνει, ωστόσο, ότι έχει περάσει από ένα ιστορικά αναγκαίο και δημιουργικό σύστημα κατά την ίδρυσή του σε ένα ιστορικά περιττό και καταστροφικό σύστημα στον παρόντα αιώνα “.87

Οι βασικές αντιφάσεις του καπιταλισμού εξακολουθούν να υπάρχουν και να αναπτύσσονται. Ομοίως, ο νόμος της καπιταλιστικής συσσώρευσης εξακολουθεί να υπάρχει και να αναπτύσσεται. Στο σημείο που ο μονοπωλιακός καπιταλισμός εμφανιζόταν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο νόμος της άνισης οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης του ιμπεριαλισμού κατέστησε δυνατή τη νίκη της επανάστασης κατά του καπιταλισμού αρχικά σε μία ή περισσότερες χώρες, πριν τελικά εξαπλωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο.

Δεκαετίες αφότου το Κομμουνιστικό Μανιφέστο διακήρυξε ότι ο καπιταλισμός θα έληγε αναπόφευκτα και το Κεφάλαιο δήλωσε ότι η καμπάνα του θανάτου της καπιταλιστικής ατομικής ιδιοκτησίας θα χτυπούσε, η Οκτωβριανή Επανάσταση έφερε την πτώση της τσαρικής Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Στη συνέχεια, το προλεταριακό κόμμα υπό την ηγεσία του Μάο Τσετούνγκ στην Κίνα έβαλε τέλος στην ημιαποικιακή και ημιφεουδαρχική κοινωνία που κυβερνούσε το Κουομιντάνγκ (ο Μάο δήλωσε ότι η Κίνα αντιπροσώπευε έναν φεουδαρχικό και κομπραδόρικο μονοπωλιακό καπιταλισμό μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο). Το Σοβιετικό Κομμουνιστικό Κόμμα με επικεφαλής τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και τον Μπόρις Γέλτσιν πρόδωσε συνειδητά τον μαρξισμό-λενινισμό, με αποτέλεσμα η Σοβιετική Ένωση και οι σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με εξαίρεση τη Λευκορωσία, να οπισθοχωρήσουν στον καπιταλισμό. Αυτό καταδεικνύει τις ανατροπές, τις στροφές και τις γενικές δυσκολίες που αντιμετώπισε η ανάπτυξη του σοσιαλισμού και του οικονομικού του συστήματος. Αλλά δεν μπορεί να αλλάξει τη φύση και τη γενική τάση της ιστορικής διαδικασίας.

Η θέση της Κίνας στις κύριες διεθνείς διαχωριστικές γραμμές είναι σαφής. Τον Οκτώβριο του 1984, ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ δήλωσε: “Υπάρχουν δύο μεγάλα προβλήματα στον κόσμο που είναι πολύ εμφανή. Το ένα είναι το ζήτημα της ειρήνης και το άλλο είναι το ζήτημα Βορρά-Νότου. Υπάρχουν πολλά άλλα ζητήματα, τα οποία δεν έχουν την ίδια βασική σημασία ή την ίδια παγκόσμια και στρατηγική σημασία με αυτά τα δύο”. Τον Μάρτιο του 1990, επανέλαβε: “Όσον αφορά τα δύο μείζονα ζητήματα της ειρήνης και της ανάπτυξης, το ζήτημα της ειρήνης δεν έχει επιλυθεί και το ζήτημα της ανάπτυξης έχει γίνει πιο σοβαρό”.88 Ο Ντενγκ τόνισε ότι “η ειρήνη και η ανάπτυξη” ήταν τα δύο μείζονα ζητήματα που έπρεπε να επιλυθούν.89

Με βάση την ανάλυση του χαρακτήρα του νεοϊμπεριαλισμού, μπορεί λοιπόν να συναχθεί το συμπέρασμα ότι ο νεοϊμπεριαλισμός αντιπροσωπεύει μια νέα φάση του διεθνούς μονοπωλίου στην οποία εξελίσσεται ο καπιταλισμός αφού περάσει από τα στάδια του ελεύθερου ανταγωνιστικού καπιταλισμού, του γενικού ιδιωτικού μονοπωλίου και του κρατικού μονοπωλίου. Επιπλέον, ο νεοϊμπεριαλισμός αντιπροσωπεύει μια νέα επέκταση του διεθνούς μονοπωλιακού καπιταλισμού, καθώς και ένα νέο σύστημα μέσω του οποίου μια μειοψηφία ανεπτυγμένων χωρών κυριαρχεί στον κόσμο και εφαρμόζει μια νέα πολιτική οικονομικής, πολιτικής, πολιτιστικής και στρατιωτικής ηγεμονίας. Αν εξετάσουμε τη σημερινή κατάσταση με βάση τις διεθνείς δυνάμεις της δικαιοσύνης και την εξέλιξη των ανατροπών της διεθνούς ταξικής πάλης, ο 21ος αιώνας είναι μια νέα εποχή στην οποία η παγκόσμια εργατική τάξη και οι μάζες μπορούν να πραγματοποιήσουν μεγάλες επαναστάσεις και να διασφαλίσουν την παγκόσμια ειρήνη, στην οποία οι σοσιαλιστικές χώρες μπορούν να πραγματοποιήσουν μεγάλα οικοδομικά επιτεύγματα και να προωθήσουν τον οικολογικό πολιτισμό και στην οποία τα προοδευτικά έθνη μπορούν να συνεργαστούν για να οικοδομήσουν μια κοινότητα με κοινό μέλλον για την ανθρωπότητα, έναν κόσμο στον οποίο ο νεοϊμπεριαλισμός και ο διεθνής καπιταλισμός θα δώσουν σταδιακά τη θέση τους στον παγκόσμιο σοσιαλισμό.

Notes

↩ I. Lenin, Selected Works: One Volume Edition (New York: International Publishers, 1971), 232–33.
↩ I. Lenin, Collected Works, vol. 23 (Moscow: Progress Publishers, 1964), 105.
↩ John Bellamy Foster, “Late Imperialism,” Monthly Review 71, no. 3 (July–August 2019): 1–19.
↩ United Nations Conference on Trade and Development, World Investment Report 2013 (Geneva: United Nations, 2013).
↩ United Nations Conference on Trade and Development, World Investment Report 2018 (Geneva: United Nations, 2018).
↩ Richard Dobbs et al., Playing to Win: The New Global Competition for Corporate Profits (New York: McKinsey & Company, 2015).
↩ Karl Marx, Wage-Labour and Capital, in Wage-Labour and Capital/Value, Price and Profit (New York: International Publishers, 1935), 41.
↩ ETC Group, Breaking Bad: Big Ag Mega-Mergers in Play. Dow-DuPont in the Pocket? Next: Demonsanto? (Val-David, Quebec: ETC Group, 2015).
↩ Wang Shaoguang, Wang Hongchuan, and Wei Xing, “Soybean Story: How Capital Threatens Human Security” [in Chinese], Open Times 3 (2013).
↩ Karl Marx and Frederick Engels, The Communist Manifesto (New York: Monthly Review Press, 1964), 7-8.
↩ Lenin, Selected Works, 201.
↩ Lenin, Selected Works, 190.
↩ Stefania Vitali, James B. Glattfelder, and Stefano Battiston, “The Network of Global Corporate Control,” PLoS ONE 6, no. 10 (2011): e25995.
↩ Robert Brenner, The Economics of Global Turbulence (London: Verso, 2006).
↩ Ryan Isakson, “Food and Finance: The Financial Transformation of Agro-Food Supply Chains,” Journal of Peasant Studies 41, no. 5 (2014): 749–75.
↩ William Lazonick, “Profits Without Prosperity,” Harvard Business Review (September 2014).
↩ Thomas I. Palley, “Financialization: What It Is and Why It Matters” (Levy Economics Institute, Working Paper No. 525, December 2007), 19.
↩ Huang, Yiyi, “The Origin and Development of the Maximization of the Shareholder Value” [in Chinese], New Finance Economics 7 (2004).
↩ Erdogan Bakir and Al Campbell, “Neoliberalism, the Rate of Profit and the Rate of Accumulation,” Science & Society 74, no. 3 (2010): 323–42.
↩ Lenin, Selected Works, 212.
↩ John Bellamy Foster, Robert W. McChesney, and R. Jamil Jonna, “The Global Reserve Army of Labor and the New Imperialism,” Monthly Review 63, no. 6 (November 2011): 3.
↩ Imperialist rent is the result of the differential in the prices of labor power of equal productivity. Samir Amin, “The Surplus in Monopoly Capitalism and the Imperialist Rent,” Monthly Review 64, no. 3 (July–August 2012): 83.
↩ Cui Xuedong, “Is the Contemporary Capitalist Crisis a Minsky-Type Crisis or a Marxist Crisis?” [in Chinese], Studies on Marxism 9 (2018).
↩ John Bellamy Foster, R. Jamil Jonna, and Brett Clark, “The Contagion of Capital,” Monthly Review 72, no. 8 (January 2021): 9.
↩ United Nations Conference on Trade and Development, World Investment Report 2018.
↩ Cheng Enfu and Hou Weimin, “The Root of the Western Financial Crisis Lies in the Intensification of the Basic Contradiction of Capitalism” [in Chinese], Hongqi Wengao 7 (2018).
↩ Lu Baolin, “Criticism and Reflection of the Supplyism of the ‘Reagan Revolution’ and ‘Thatcher’s New Deal’: In the Perspective of the Relations between Labor and Capital of Marxist Economics” [in Chinese], Contemporary Economic Research 6 (2016).
↩ “How Powerful Is the ‘Goldman Sachs Gang’ in Influencing U.S. Politics?” [in Chinese], Global Times, January 18, 2017.
↩ Chen Jianqi, “On the Issue of the Contemporary Counter-globalization and Its Response” [in Chinese], Science of Leadership Forum 10 (2017); He Bingmeng, Liu Rongcang, and Liu Shucheng, Asian Financial Crisis: Analysis and Countermeasures [in Chinese] (Beijing: Social Sciences Academic Press, 2007), 66.
↩ Yang Yunxia, “The New Demonstrations of Capitalist Intellectual Property Monopoly and its Essence” [in Chinese], Studies on Marxism 3 (2019).
↩ Lenin, Selected Works, 223.
↩ Lenin, Selected Works, 230.
↩ Lv Youzhi and Zha Junhong, “The Evolution and Influence of the G7 Group after the Cold War” [in Chinese], Chinese Journal of European Studies 6 (2002).
↩ Zbigniew Brzezinski, The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives (New York: Basic Books, 1998).
↩ Li Qiqing, “Neoliberalism Against Globalization” [in Chinese], Marxism & Reality 5 (2003).
↩ Jeffry A. Frieden, Global Capitalism: Its Fall and Rise in the Twentieth Century (New York: W. W. Norton, 2007).
↩ He, Liu, and Liu, Asian Financial Crisis, 84, 91.
↩ Liu Zhenxia, “NATO’s New Strategy is the Embodiment of American Hegemony,” Social Sciences Journal of Universities in Shanxi 3 (1999).
↩ Liu, “NATO’s New Strategy is the Embodiment of American Hegemony.”
↩ “Pompeo Threatened That the United States Is Establishing a New Global Order Against China and Russia,” Guancha, December 5, 2018.
↩ Liu, “NATO’s New Strategy is the Embodiment of American Hegemony.”
↩ Wang Yan, “Review of Research on the Index System of Cultural Soft Power” [in Chinese], Research on Marxist Culture 1 (2019).
↩ Hao Shucui, “Making the Socialist Culture with Chinese Characteristics Blossom in the Contemporary World Cultural Garden: An Interview with Professor Wang Weiguang, Member of the Standing Committee of CPPCC, Director of the Committee on Nationalities and Religion” [in Chinese], Research on Marxist Culture 1 (2018).
↩ “Iranian Officials Slammed Hollywood Movies and Called them ‘Airfone,’” Huanqiu, February 3, 2012.
↩ Xiao Li, “Talks of the American Politicians and Strategists on the Export of Ideology and Values” [in Chinese], World Socialism Studies 2 (2016).
↩ Lenin, Selected Works, 248.
↩ Cheng Enfu and Li Linan, “Marxism and Its Localized Theories in China Are the Soul and Core of Soft Power” [in Chinese], Research on Marxist Culture 1 (2019).
↩ Cheng Enfu, “The New Era Will Accelerate the Process to Enrich People and Strengthen the Country,” Journal of the Central Institute of Socialism 1 (2018).
↩ John Bellamy Foster, Robert W. McChesney, and R. Jamil Jonna, “Monopoly and Competition in Twenty-First Century Capitalism,” Monthly Review 62, no. 11 (2011): 1.
↩ Foster, McChesney, and Jonna, “Monopoly and Competition in Twenty-First Century Capitalism,” 11.
↩ Li Shenming, “Finance, Technology, Culture, and Military Hegemony Are New Features of Today’s Capital Empire” [in Chinese], Hongqi Wengao 20 (2012).
↩ United Nations Conference on Trade and Development, Trade and Development Report 2017 (Geneva: United Nations, 2017).
↩ “Global 500, 2018,” Fortune, accessed March 23, 2021.
↩ Li Chong’s research also shows that the rate of surplus value increased. According to his calculations, from 1982 to 2006 the variable capital of U.S. corporations increased from $1,505.616 billion to $6,047.461 billion, a rise of 301.66 percent. Meanwhile, surplus value increased from $674.706 billion to $3,615.262 billion, a rise of 435.83 percent. Li Chong, “Marx’s Law of the Falling Rate of Profit: Analysis and Verification” [in Chinese], Contemporary Economic Research 8 (2018).
↩ Lu Baolin, “Labor Squeeze and Profit Rate Recovery: A Discussion of the Neoliberal Accumulation System of Globalization and Financialization” [in Chinese], Teaching and Research 2 (2018).
↩ Guglielmo Carchedi and Michael Roberts, “The Long Roots of the Present Crisis: Keynesians, Austerians, and Marx’s Law,” World Review of Political Economy 4, no. 1 (2013): 86–115.
↩ Xie Chang’an, “Research on the Evolution of International Competition Patterns in the Age of Financial Capital” [in Chinese], World Socialism Study 1 (2019).
↩ Facundo Alvaredo et al., World Inequality Report 2018 (Berkeley: World Inequality Lab, 2017), 15.
↩ Wang Zhiqiang, “International Transfer of Surplus Value and the Change of the General Profit Rate: Based on the Empirical Evidence of 41 Countries” [in Chinese], Journal of World Economy 11 (2018).
↩ “GDP Ranking,” World Bank, accessed March 23, 2021.
↩ Credit Suisse, Global Wealth Report 2013 (Zurich: Credit Suisse, 2013).
↩ Tom O’Connor, “China Responds to Iran Capturing ‘U.S. Spies’: Remember When Mike Pompeo Said CIA Lies, Cheats and Steals?,” Newsweek, July 23, 2019.
↩ To cheat is to deceive people by using false words and deeds to conceal the truth. Fraud, which is even worse, involves deceptive acts committed by deceitful means. It refers to behavior intended to create confusion and misunderstanding.
↩ Matthew J. Belvedere, “Larry Summers Praises China’s State Investment in Tech, Saying It Doesn’t Need to Steal from US,” CNBC, June 27, 2018.
↩ Zhu Changsheng, “The Real Purpose of the West Collectively Shaming Russia Finally Surfaces” [in Chinese], Kunlunce, April 12, 2018.
↩ Mike Pence, “Remarks by Vice President Pence to Migrant Community at the Santa Catarina Shelter,” U.S. Embassy & Consulates in Brazil, June 27, 2018.
↩ “Stupid to Regard One Civilization as Exceptional,” China Daily, May 22, 2019.
↩ Zhang Yang and Yuan Yuan, “To What Extent Does American Culture Affect China?” [in Chinese], People’s Tribune 7 (2017): 131–33.
↩ Zhang and Yuan, “To What Extent Does American Culture Affect China?”
↩ Shen Yi, “The Debate on Principles of Global Cyberspace Governance and China’s Strategic Choice” [in Chinese], Foreign Affairs Review 2 (2015): 65–79.
↩ Yang Minqing, “Decoding US Cyber Hegemony: the ‘Victim of Cyber War’ Owns 100,000 Network Soldiers” [in Chinese], Global View, 2015.
↩ Liu Liandi, “Discussion by American Politicians and Newspapers of the Peaceful Evolution of China” [in Chinese], International Data Information 8 (1991).
↩ Zhang and Yuan, “To What Extent Does American Culture Affect China?”
↩ Ma Xiaowen, “The United States Is Unleashing an Indo-Pacific Strategy to Shape a New Orient” [in Chinese], China Times, June 5, 2019.
↩ Xi Jinping, “President Xi’s Speech on China-U.S. Ties,” China Daily, September 22, 2015.
↩ Lenin, Selected Works, 241.
↩ Yang Duogui and Zhou Zhitian, National Health Report I [in Chinese] (Beijing: Science Press, 2013), 217.
↩ Han Zhen “The Institutional Roots of Social Chaos in the West” [in Chinese]. People’s Daily, October 23, 2016.
↩ Ma Yun, “Globalization Was Controlled by 6,500 Transnational Corporations in the Past,” Tencent Financial News, January 19, 2017.
↩ Zhu Tonggen, “An Analysis of the Legitimacy of the Major Wars Launched by the United States after the Cold War: Taking the Gulf War, the Afghanistan War, and the Iraq War as Examples” [in Chinese], Global Review 5 (2018).
↩ Lenin, Selected Works, 185.
↩ John Bellamy Foster, “The Financialization of Capitalism,” Monthly Review 58, no. 11 (April 2007): 7–8.
↩ Lenin, Selected Works, 246–47.
↩ Liu Mingguo, and Yang Junjun, “Beware of the New Round and More Serious Financial Crisis: An Analysis of the Economic Situation of the US in the Post-crisis Era” [in Chinese], Economics Study of Shanghai School 1 (2019).
↩ Lenin, Collected Works, vol. 23, 105.
↩ Lenin, Selected Works, 260.
↩ John Bellamy Foster, “Capitalism Has Failed—What Next?,” Monthly Review 70, no. 9 (February 2019): 1–24.
↩ Deng Xiaoping, Collected Works of Deng Xiaoping, vol. 3 [in Chinese] (Beijing: People’s Publishing House, 1993), 96, 353.
↩ Li Shenming, “An Analysis of the Age and Its Theme” [in Chinese], Hongqi Wengao 22 (2015).