του Δημήτρη Καλτσώνη
καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου
Πάντειο Πανεπιστήμιο[1]
συζήτηση με το δημοσιογράφο Κυριάκο Λοϊζου,
εφημ. Χαραυγή, 20/2/2022
Ερ1 Η ανακοίνωση του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών κατά την οποία εκφράστηκε μία επιφύλαξη ως προς τη βιωσιμότητα του έργου (EastMed), προκάλεσε αμηχανία, αλλά και αντιδράσεις. Ήταν τελικά μία επικοινωνιακή φούσκα οι πανηγυρικές ανακοινώσεις για τον αγωγό;
Ο αγωγός αυτός είχε πολυδιαφημιστεί, είχαν καταρτιστεί φιλόδοξα οικονομικά και πολιτικά σχέδια. Ισχυροί επιχειρηματίες και από την Ελλάδα διεκδικούσαν ένα, μικρότερο μάλλον, μερίδιο από τα τεράστια υπερκέρδη που θα αποκόμιζαν τα πολυεθνικά μεγαθήρια του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Υποστήριζαν οι θιασώτες του σχεδίου ότι η υλοποίησή του θα προσφέρει όχι μόνο ενεργειακή ασφάλεια σε Ελλάδα, Κύπρο και Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και γεωστρατηγική ασφάλεια στη χώρα μας. Ωστόσο, από την αρχή υπήρχαν απόψεις που αμφισβητούσαν την οικονομική βιωσιμότητα του έργου.
Πέρα όμως από την οικονομική βιωσιμότητα, οι ΗΠΑ και οι υποστηρικτές του έργου στην περιοχή μας έλεγαν ότι υπήρχαν μεγάλα γεωπολιτικά πλεονεκτήματα. Η τριμερής Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ προβαλλόταν ως ο απόλυτος προστάτης, πολύ περισσότερο που στην τριμερή υπήρχε και ένα τέταρτο άτυπο μέλος: οι ΗΠΑ.
Το βασικό επιχείρημα ήταν κάπως απλουστευτικό. Κανείς δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου, αν μέσω αυτών ετίθετο σε αμφισβήτηση ο ίδιος ο αγωγός EAST MED. Ο αγωγός προβαλλόταν ως η απόλυτη προστασία της περιφερειακής σταθερότητας. Επειδή -επιχειρηματολογούσαν- οι ΗΠΑ και το Ισραήλ υποστηρίζουν τον αγωγό, η Τουρκία δεν θα θελήσει και δεν θα μπορέσει να καταφερθεί εναντίον τους. Με τη γνωστή αυτή απλουστευτική λογική ο EAST MED παρουσιαζόταν ως πανάκεια για τα προβλήματα των σχέσεων Ελλάδας – Τουρκίας – Κύπρου. Ο αγωγός θα ήταν η ασπίδα προστασίας της Ελλάδας και της Κύπρου έναντι των απειλών και παράνομων διεκδικήσεων του τουρκικού αντιδραστικού καθεστώτος. Δεν εισακούστηκαν όσοι υποστήριζαν ότι ο αγωγός θα μας εμπλέξει σε κινδύνους και σε αντιπαραθέσεις, τις οποίες κινδυνεύει να πληρώσει ο ελληνικός και κυπριακός λαός, χωρίς μάλιστα να παρέχεται καμιά προστασία έναντι της Τουρκίας.
Eρ2 Παράγοντας Τουρκία και EastMed.
Οι ΗΠΑ και οι πολυεθνικές τους εγκαταλείπουν τώρα το σχέδιο για πολλαπλούς λόγους. Ο σημαντικότερος ίσως είναι ότι οι πολυεθνικές, και πρωτίστως η ίδια η EXXON-mobil, στρέφονται και σε άλλου είδους, συμπληρωματική επιχειρηματική δραστηριότητα, τη λεγόμενη “πράσινη”, που θα αποφέρει περισσότερα και ευκολότερα κέρδη. Υπάρχει όμως και ένας γεωπολιτικός λόγος που ενδιαφέρει άμεσα. Πρόκειται για κίνηση των ΗΠΑ να ρίξουν γέφυρες προς την Τουρκία στο πλαίσιο του ευρύτερου γεωπολιτικού παζαριού που ξεκινά από την ανατολική Μεσόγειο και τη βόρεια Αφρική και φτάνει μέχρι την Ουκρανία, το Καζακστάν, ακόμη και την επαρχία Σιντζιάνγκ της Κίνας όπου ζει η μουσουλμανική μειονότητα των Ουιγούρων. Η τουρκική ολιγαρχία διεκδικεί διάφορους ρόλους και οι ΗΠΑ ενορχηστρώνουν και διαπραγματεύονται ανάλογα με τα δικά τους συμφέροντα και επιδιώξεις. Ενδεικτική είναι η σύσφιξη των σχέσεων ΗΠΑ – Κατάρ, όπου το δεύτερο παίζει το ρόλο του διαμεσολαβητή με την Τουρκία. Υπάρχουν επίσης σαφέστατα δείγματα επαναπροσέγγισης της Τουρκίας με το Ισραήλ.
Πώς εξηγούνται όλα αυτά; Απλούστατα η στρατηγική συμμαχία των ΗΠΑ με Τουρκία και Ισραήλ είναι διαχρονική και δεδομένη. Στο φόντο της όξυνσης των ανταγωνισμών για την ανακατανομή των σφαιρών επιρροής, την ένταση των πιέσεων του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ σε Ρωσία και Κίνα, το αμερικανο-νατοϊκό μέτωπο πρέπει να είναι αρραγές.
Ερ3 Πως επηρεάζεται η Κύπρος σε πρώτο πλάνο, και μετά η Ελλάδα; Πολιτικά και ενεργειακά.
Οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου εκθέτουν τους λαούς σε πολύ μεγάλους κινδύνους, με ή χωρίς τον EASTMED: πρώτα με τις κούφιες υποσχέσεις για τη δήθεν παρεχόμενη ασφάλεια από ΗΠΑ και Ισραήλ και δεύτερο με την εμπλοκή στους πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τελευταία, παρά τις επιμέρους αποχρώσεις συμφερόντων της (κυρίως της Γερμανίας και της Γαλλίας), ακολουθεί τη γενική τυχοδιωκτική κατεύθυνση των ΗΠΑ.
Η Ελλάδα και η Κύπρος δεν πρέπει με κανένα τρόπο να εμπλακούν στην αμερικανορωσική ή στην αμερικανοκινεζική διένεξη. Θα έπρεπε για το λόγο αυτό να παγώσει άμεσα κάθε δραστηριότητα στις βάσεις ειδικά σε εκείνες της Αλεξανδρούπολης και της Σούδας που διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην περικύκλωση της Ρωσίας. Οποιαδήποτε άλλη επιλογή εγκυμονεί σοβαρότατους κινδύνους για την ειρήνη, τη ζωή, την ασφάλεια και την ευημερία των λαών της Ελλάδας και της Κύπρου.
Απαιτείται μια ριζική αλλαγή που να οδηγήσει σε μια πολιτική ενεργητικής ουδετερότητας. Οι λαοί έχουν ανάγκη την ειρήνη, την οικονομική συνεργασία σε αμοιβαία ισότιμη βάση με όλες τις χώρες και όλους τους λαούς ανεξαιρέτως. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να εμπλακούμε στις αδυσώπητες συγκρούσεις συμφερόντων των ισχυρών του πλανήτη.
Πολλά θα μπορούσαν να επιτύχουν οι χώρες της ευρύτερης περιοχής μας, στη βάση της ισοτιμίας και του αμοιβαίου σεβασμού της εθνικής κυριαρχίας. Θα μπορούσε για παράδειγμα να διαμορφωθεί ένα συνεκτικό πλαίσιο συνεργασίας χωρών της περιοχής μας, που θα έδινε βάρος σε μια εναλλακτική περιφερειακή ανάπτυξη. Οι στόχοι θα μπορούσαν να είναι: πρώτο η από κοινού αυτοδύναμη βιομηχανική και τεχνολογική ανάπτυξη, δεύτερο η διατροφική επάρκεια των λαών, τρίτο η μείωση έως και εξάλειψη της φτώχειας και των βαθιών κοινωνικών ανισοτήτων, τέταρτο η από κοινού άσκηση μιας εκτός ΝΑΤΟϊκού πλαισίου, φιλειρηνικής εξωτερικής πολιτικής.
Προϋπόθεση για την έναρξη υλοποίησης ενός τέτοιου προγράμματος είναι βέβαια η ριζική αλλαγή της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης ιδίως σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία, μια αλλαγή που σήμερα φαντάζει ανέφικτη. Και όμως, θα άξιζε να ενεργοποιηθεί από τη διπλωματία των λαών και των κινημάτων ένα τέτοιο όραμα. Θα μπορούσε, το λιγότερο, να ασκήσει πιέσεις και να πυροδοτήσει μετατοπίσεις.
[1] Συγγραφέας του βιβλίου Πόλεμος ή ειρήνη (6 σημεία για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και την εξωτερική πολιτική), εκδ. Τόπος, 2020
