Κρυπτονομίσματα και κρυπτο-ιδεολογία

Αναδημοσίευση από το Κοσμοδρόμιο

του Δημήτρη Λένη

Σε αυτό το άρθρο δεν θα ασχοληθούμε με τεχνικά ζητήματα, αλλά με την ιδεολογία και την καταγωγή της. Και μην περιμένετε τα κρύπτο να σβήσουν.

Το πρόσφατο κραχ στα κρυπτονομίσματα θα ήταν μια καλή αφορμή για να τα εξετάσουμε από τεχνική πλευρά. Να δούμε δηλαδή ότι τα κρυπτονομίσματα αποτελούνται από δύο κατηγορίες. Η πρώτη είναι η μικρή μειονότητα ανάμεσά τους που δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια κοινωνικά επιβλαβής φούσκα, ένα σχήμα πυραμίδας που βασίζεται στη θεωρία του μεγαλύτερου βλάκα. Η δεύτερη, που είναι συντριπτικά μεγαλύτερη, είναι τα κρύπτο που αποτελούν μια απλή και ξεκάθαρη απάτη. Τα επικίνδυνα είναι φυσικά τα πρώτα. Σε αυτό το άρθρο δεν θα ασχοληθούμε με τέτοια τεχνικά ζητήματα.

Δεν θα ασχοληθούμε με το ότι τα κρυπτονομίσματα δεν είναι και δεν πρόκειται ποτέ να γίνουν πραγματικά νομίσματα, χρήμα με το οποίο γίνονται συναλλαγές. Ούτε με το ότι δεν είναι καλές αποθήκες αξίας και ότι οι θεωρητικά καινοτόμες ιδιότητές τους (αποκέντρωση και DeFi, αμεταβλητότητα, αντοχή στον πληθωρισμό) είτε δεν ισχύουν καθόλου ή δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην πραγματικότητα. Ούτε με το γεγονός ότι η «εξόρυξή» τους, που βασίζεται στο λεγόμενο proof of work, είναι υπεύθυνη για ασύλληπτη σπατάλη ρεύματος και ότι οι εναλλακτικές μέθοδοι που έχουν προταθεί και που διαφημίζονται ως τάχα οικολογικές (proof of stake και proof of time and space), ακόμα και αν όντως είναι λιγότερο σπάταλες σε ρεύμα, κάτι το συζητήσιμο, έχουν τα δικά τους σοβαρότατα προβλήματα. Ούτε θα ασχοληθούμε με τον κώδικα στον οποίον είναι γραμμένα, για τον οποίο μπορεί κανείς να έχει πολλές και βάσιμες τεχνικές αντιρρήσεις, ειδικά για τα «έξυπνα συμβόλαια», τα οποία δεν είναι ούτε έξυπνα ούτε συμβόλαια – για να μην πούμε τίποτα για τα NFT, τις DAO και το καταγέλαστο Web 3.0. Υπάρχει μια άποψη που λέει ότι «οι προγραμματιστές του bitcoin συνδυάζουν τεχνική επάρκεια στην εφαρμογή με άγνοια των βασικών αρχών των νομισμάτων και της τραπεζικής». Θα διαφωνήσουμε. Μιλώντας καθαρά τεχνικά, ο κώδικας πίσω από αυτές τις κατασκευές είναι συνήθως βιαστικά φτιαγμένος, προκειμένου να προλάβει την αγορά. Ελάχιστες είναι οι εξαιρέσεις κάποιων τέτοιων κρυπτονομισμάτων που έχουν πίσω τους προσεκτική μελέτη. Φυσικά δεν διαφωνούμε καθόλου ότι από οικονομική άποψη η άγνοια των οικονομικών αρχών είναι καθολική.

Ούτε τέλος θα ασχοληθούμε με την λαθροχειρία της χρήσης της λέξης “blockchain”, μιας λέξης που ακούγεται πλέον συχνά ως μια «ιδιοφυής ιδέα» που θα έχει στο μέλλον εκατοντάδες εφαρμογές: η λέξη αυτή είναι πρώτον καθαυτή χωρίς νόημα, αφού είναι απλώς ένας πιασάρικος όρος που προέκυψε από το μάρκετινγκ του bitcoin και που περιγράφει ασαφώς πάρα πολλά διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα. Δεύτερον, οι γενικές ιδέες πίσω από το blockchain είναι γνωστές στην επιστήμη των υπολογιστών από πολύ παλιά. Η τεχνική της “linked list” περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1962 και το hashcash (που είναι “cash”) το1997. Τίποτε από αυτά δεν ήταν ανακάλυψη του bitcoin. Οι κομπιουτεράδες χρησιμοποιούν αυτό που λέγεται (συγχωρήστε μας τα γαλλικά) “hashed chain” σε εκατοντάδες εργαλεία που βρίσκονται εδώ και τουλάχιστον τριάντα χρόνια, από τότε που υπάρχει διαδίκτυο, πίσω από εφαρμογές υπολογιστών της καθημερινής μας ζωής. Και ότι τρίτον, όπως το θέτει ο Nicholas Weaver του πανεπιστήμιου του Berkeley, «αν κάποιος σας πει ότι μπορείτε να λύσετε το πρόβλημα Χ με χρήση blockchain, τότε αυτός δεν καταλαβαίνει το Χ και μπορείτε να τον αγνοήσετε με ασφάλεια». Να συμπληρώσουμε εδώ ότι ο κάποιος αυτός μάλλον δεν έχει επίσης ιδέα τι είναι και πώς δουλεύει ένα «blockchain».

Όχι, σε αυτό το σημείωμα θα ασχοληθούμε μόνο με την ιδεολογία πίσω από τα κρυπτονομίσματα και την καταγωγή της. Σε καπιταλισμό ζούμε, άρα η ιδεολογία είναι τόσο πιο σημαντική όσο πιο πολύ γίνεται λόγος για το «τέλος των ιδεολογιών» και για το ότι «οφείλουμε να είμαστε πραγματιστές και να ακολουθούμε την αγορά και όχι ιδεολογίες» και για το ότι «δεν υπάρχουν εναλλακτικές», φράσεις που και οι τρεις είναι καθαρά ιδεολογικές.

Το εστιακό σημείο όλων των ιδεολογιών στον καπιταλισμό, αυτό που το πιστεύουμε όλοι, είναι το χρήμα: μπορεί να μην πιστεύετε στη δημοκρατία, στην ελεύθερη αγορά, στον Θεό, ή στα παραμύθια με δράκους, αλλά σίγουρα πιστεύετε ότι ένα κομμάτι χαρτί ιώδους χρώματος που γράφει επάνω «500 ευρώ» έχει κάποια μαγική εγγενή αξία, είναι κάτι γενικά καλό και αν δεν είναι στην τσέπη σας, σίγουρα (προσ)εύχεστε να ήταν. Είναι μάλιστα εμπειρικά διαπιστωμένο το περίεργο γεγονός ότι όποιος έχει στην κατοχή του πολλά τέτοια μαγικά χαρτιά αποκτά ξαφνικά δύναμη και επιρροή και ο λόγος του ακούγεται.

Θα εξετάσουμε λοιπόν την ιδεολογία των κρυπτονομισμάτων επειδή ειδικά για αυτά ισχύει ότι από όλες τις λειτουργίες του χρήματος, μόνο μία έχουν καταφέρει να αντιγράψουν – και αυτή μόνο ατελώς, την ιδεολογική.

Χρήμα και Ιδεολογία και Διαδίκτυο

Το Νόμπελ Οικονομίας (που δεν είναι Νόμπελ) το 1974 απονεμήθηκε στον Φρίντριχ Χάγιεκ. Ο τελευταίος είχε γεννηθεί στην Αυστρία, όπως και άλλοι οικονομολόγοι του μεσοπολέμου, εξίσου φιλελεύθερων αντιλήψεων, για αυτό και η σχολή οικονομικής σκέψης στην οποία ανήκαν ονομάστηκε «αυστριακή». Η σχολή των Αυστριακών έχει πολλές συνάφειες με αυτό που λέμε «νεοφιλελευθερισμό», αν και σίγουρα δεν ταυτίζεται μαζί του. Το 1944 στον «Δρόμο προς την Δουλεία», ο Χάγιεκ ήταν αυτός που εισηγήθηκε τον μύθο ότι ο κρατικός έλεγχος της οικονομίας αναπόφευκτα οδηγεί στην δουλεία, δηλαδή την τυραννία είτε του ναζισμού ή του σοσιαλισμού και ότι μόνος δρόμος για την ελευθερία του ατόμου είναι η περιστολή του κράτους. Ελευθερία είναι η ελευθερία του επιχειρείν χωρίς κρατικούς ή άλλους περιορισμούς.

Διάφοροι διανοητές στον 20ο αιώνα συνέχισαν από αυτό το σημείο και συμπέραναν ότι κάθε κρατικός θεσμός είναι κακός, αφού μειώνει την ελευθερία του ατόμου. Μάλιστα, σε ένα θεμελιώδες επίπεδο, το χρήμα μπορεί να είναι ένας σημαντικός παράγοντας κρατικού ελέγχου, όπως ο ίδιος ο Χάγιεκ διαπίστωσε το 1976 στην «Απεθνικοποίηση του Χρήματος» (The Denationalization of Money). Τα βασικά συμπεράσματα τέτοιων αντιλήψεων αποτελούν από τη δεκαετία του ’90 και μετά βασικό τμήμα του οπλοστασίου όχι μόνο του περιθωρίου της αμερικάνικης ακροδεξιάς και της Alt-right, αλλά και πιο «mainstream» Ρεπουμπλικανικών κύκλων.

Λοιπόν, το χρήμα που χρησιμοποιείται σήμερα σε όλον τον κόσμο, είτε δολάρια, είτε ευρώ και ρενμίμπι, είναι βασικά «παραστατικό» χρήμα (fiat money). Είναι χρήμα δηλαδή που δεν έχει πίσω του κάλυψη από χρυσό ή άλλες «σταθερές αξίες», εκδίδεται («τυπώνεται» όπως συχνά λανθασμένα λέγεται) από την Κεντρική Τράπεζα, η οποία (τι φρίκη!) είναι είτε κρατική είτε υπό πολύ στενό κρατικό έλεγχο. Άρα το χρήμα αυτό δεν είναι αξιόπιστο (sound money κατά Χάγιεκ), είναι κίβδηλο, πληθωριστικό, ανελεύθερο, μας οδηγεί στην φεουδαρχία και τον σοσιαλισμό. Οι οπαδοί αυτών των κάπως ακραίων αντιλήψεων πιστεύουν δηλαδή ότι το χρήμα, το οποίο είναι η ζωντανή καρδιά του καπιταλισμού, αν είναι εκδιδόμενο από το κράτος θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε μια κρίση υπερπληθωρισμού που θα προκαλέσει την αποκάλυψη του Ιωάννη και τις πληγές του Φαραώ, και έτσι θα μας οδηγήσει αυτόματα στην δουλεία και τον σοσιαλισμό. Οι φιλίστορες αναγνώστες του «Κοσμοδρομίου» ίσως και να θυμηθούν ότι τέτοια γεγονότα δεν έχουν συμβεί τα τελευταία πενήντα χρόνια που έχουμε διεθνώς αποκλειστικά παραστατικό χρήμα, και επομένως να συμπεράνουν, με κάθε επιφύλαξη, ότι πιθανόν όλα αυτά να είναι οι συνηθισμένες ακροδεξιές μπούρδες. Οι κεντρικές τράπεζες δεν θέλουν βέβαια το καλό μας, όπως και οι καλές μας κυβερνήσεις, αλλά από την άλλη μεριά ούτε ο υπερπληθωρισμός έρχεται έτσι εύκολα, ούτε τον θέλουν οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις, ούτε ο σοσιαλισμός προκύπτει αυτομάτως. Δυστυχώς.

Όπως και αν έχει, μέχρι τη δεκαετία του ’80 είχε διαμορφωθεί ένα μειοψηφικό μπλοκ εντελώς παλαβών αντιλήψεων, ότι πρέπει να καταργήσουμε το παραστατικό χρήμα και να γυρίσουμε στον χρυσό, αφού αυτός δεν εκδίδεται από καμιά κρατική αρχή, ή, ισοδύναμα, σε ένα νόμισμα με απόλυτη κάλυψη από χρυσό. Το τελευταίο, όντας άμεσα μετατρέψιμο σε χρυσό σε ορισμένη σταθερή τιμή, ναι μεν εκδίδεται από την κεντρική τράπεζα, αλλά η τελευταία, όσο και αν επιμένουν οι πολιτικοί, δεν μπορεί να κάνει πολλά για να το πληθωρίσει. Το σύστημα αυτό είναι γνωστό ως ο «χρυσός κανόνας» και είναι ένα καταπληκτικό και αξιοθαύμαστο σύστημα, που όταν εφαρμόστηκε με τις σταθερές διεθνείς του ισοτιμίες βοήθησε τα μάλα το εμπόριο και την διεθνοποίηση του κεφαλαίου και το οποίο επίσης, προς μεγάλη απορία των υποστηρικτών του, κατάρρευσε μεγαλοπρεπώς και με πολύ θόρυβο κάτω από το βάρος των ασταθειών του διεθνούς καπιταλισμού – ασταθειών που ο χρυσός κανόνας τις παρόξυνε πολύ. Ας αναφέρουμε εδώ ότι στον κανόνα του χρυσού είχε κάποτε συμμετάσχει και η χώρα μας. Βγήκε από αυτόν όταν χρεοκόπησε. Η ιστορική πείρα δεν έχει σημασία για τους χρυσοκάνθαρους, οι οποίοι μονότονα υποστηρίζουν ότι πρέπει να ξαναγυρίσουμε στον χρυσό και την «πειθαρχία» που προσφέρει.

Σε αμερικανικά συμφραζόμενα, αυτή η περίεργα καθηλωμένη στον χρυσό οικονομική άποψη συνδυάστηκε από πολύ νωρίς αφενός με τα αυτοχαρακτηριζόμενα ως φιλοσοφία του «Αντικειμενισμού» γραπτά της Άιν Ραντ και από την άλλη με μια σειρά από θεωρίες συνωμοσίας που επιπολάζουν στο ιδιαίτερα θρεπτικό για αυτές περιβάλλον των Ρεπουμπλικάνων. Η Άιν Ραντ εξέθεσε την κάπως ιδιαίτερη σκέψη της στο αριστούργημά της, την τριλογία «φιλοσοφικών» αντι-μυθιστορημάτων με γενικό τίτλο «Ο Άτλας Επαναστάτησε». Είναι ένα τρομερά βαρετό, κακογραμμένο και πλήρες διδακτισμού κείμενο. [Κοντά στο τέλος, ο κεντρικός ήρωας εκφωνεί έναν λόγο που συμπυκνώνει διδακτικά τις αρχές του. Αν το ανά χείρας κείμενο σας φαίνεται βαρετό, σας προκαλούμε να δοκιμάσετε να τον διαβάσετε. Έχει έκταση περίπου δεκαπλάσια από αυτό εδώ το άρθρο]. Η Ραντ έχει καταφέρει να συλλέξει εδώ όλες τις πιθανές κοινοτοπίες και φαντασιοπληξίες για την υποτιθέμενη ηθική αυταξία του εγωισμού και της ιδιοτέλειας.

Πρόκειται για μια θεωρία που θα την ανέπτυσσε περαιτέρω και θα την έκανε μια από τις βασικές ηθικές αρχές της η Σχολή του Σικάγου: Το ιστορικό άρθρο «Τα ιδιωτικά ελαττώματα είναι δημόσιες αρετές», το συνέγραψε ο Τζορτζ Στίγκλερ, μεγάλη μορφή της Σχολής αυτής. Στο άρθρο αυτό βέβαια, η απληστία θεωρείται ως ένα κοινωνικά απαραίτητο ελάττωμα, επειδή επάνω στα ένστικτα απληστίας των κεφαλαιοκρατών εδράζεται η οικονομική και επομένως κοινωνική πρόοδος, η έξοδος των φτωχών από τη φτώχεια τους και η ευζωία και ευτυχία όλων μας. Συμπεραίνουμε ότι αν και οι νεοφιλελεύθεροι και οι Αυστριακοί δεν πιστεύουν αναγκαστικά στην δημοκρατία (η πρώτη χώρα που εφαρμόστηκαν οι νεοφιλελεύθερες αρχές ήταν η Χιλή του Πινοτσέτ) ή στον Θεό (η Ραντ ήταν δηλωμένη άθεη και φεμινίστρια), πάντως σίγουρα πιστεύουν σε παραμύθια με δράκους.

Η Ραντ ήταν αντίθετη στον «κρατισμό», στον οποίο ενέτασσε περίπου τα πάντα· γιατί εκτός από την απόλυτη μοναρχία, τον φασισμό, τον κομμουνισμό και τη δικτατορία, κρατισμός ήταν και αυτό που αποκαλούσε «δημοκρατικό σοσιαλισμό», δηλαδή οποιοδήποτε καθεστώς αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας φορολογεί τον πλούτο, όπως το (ως γνωστόν σοσιαλιστικότατο) καθεστώς των ΗΠΑ. Τώρα, όλα αυτά δεν είναι παρά ένα είδος αντίστροφης θεωρίας συνωμοσίας. Σε μια «κανονική» θεωρία συνωμοσίας οι σατανικές, μυστικές μασονίες συνωμοτούν για την ανατροπή του καθεστώτος, με σκοπό να βλάψουν τις ευρείες λαϊκές μάζες. Εδώ αντίθετα, είναι οι πλατιές απρόσωπες μάζες που συνωμοτούν κατά των φωτισμένων, ολιγομελών καπιταλιστικών πρωτοποριών. Επειδή μάλιστα οι μάζες δεν είναι ικανές για σκέψη, την συνωμοσία αναλαμβάνει να την φέρει σε πέρας το καπιταλιστικό κράτος, το οποίο, σε μια ενδιαφέρουσα αντιστροφή της πραγματικότητας, εκπροσωπεί επιτελικά τις σατανικές αλλά ηλίθιες μάζες.

Σε αυτή τη φιλολογία ήρθε να προστεθεί και μια πιο κανονική θεωρία συνωμοσίας, όταν τη δεκαετία του ’50 ο αντισημίτης και φιλοναζιστής Eustace Mullins (που είχε δουλέψει ένα φεγγάρι και για τον Μακάρθι) διατύπωσε την θεωρία του στο κυριότερο βιβλίο του, το «Secrets of Federal Reserve», δηλαδή «Μυστικά της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ». Σε αυτό το συναρπαστικό (μπα, όχι) βιβλίο «αποκαλύπτεται» ότι η Fed είναι ουσιαστικά υποχείριο των τραπεζών του Σίτυ του Λονδίνου, οι οποίες είναι βασικά μια «βιτρίνα» για τους Ιλλουμινάτους, οι οποίοι όμως, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι στην πραγματικότητα όργανα της σατανικής οικογένειας των Ρότσιλντ, δηλαδή των Εβραίων τραπεζιτών – σε συμπαιγνία πάντα με τον Ροκφέλερ και τους απογόνους του.

Εκ των υστέρων, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι όλα αυτά ήταν προφανή, αλλά δυστυχώς η κρατική προπαγάνδα μας τύφλωνε και δεν το βλέπαμε. Η συνωμοσία αυτή ήρθε και έδεσε με το κίνημα των λαϊκών πολιτοφυλακών που πολλαπλασιάστηκαν την δεκαετία του ’90, σφίγγοντας ακόμα περισσότερο μια ιδεολογική θηλιά γύρω από τον λαιμό της αμερικάνικης κοινωνίας. Οι αντιλήψεις αυτές θεωρούν την οπλοκατοχή ως ιερό δικαίωμα, το ομοσπονδιακό κράτος ως έναν συνωμοτικό οργανισμό καταπίεσης (μάλιστα, εύγε, όντως είναι) ο οποίος ελέγχεται από τους σοσιαλιστές (έλα ρε φίλε, γιατί μας το χαλάς;). Η δε φορολογία είναι σκλαβιά και καταπίεση της ελεύθερης αγοράς και επιδότηση των ανάξιων και των τεμπέληδων, που σαν βδέλλες μας ρουφάν το αίμα. Όλα αυτά τα μιμίδια είναι διαδεδομένα πλέον στο πολιτικό mainstream και αρωγός τους είναι μεγάλο τμήμα και των δύο κομμάτων.

Σε αυτό τον κύκλο πολιτικής, οικονομίας και συνωμοσιών, ήρθε να προστεθεί η Silicon Valley και το μείγμα τεχνολογίας και lifestyle που προσφέρει. Οι επιχειρηματίες των νέων τεχνολογιών είναι γόνοι πλούσιων οικογενειών, φοιτητές σε διάφορα πανεπιστήμια από αυτά που δεν είναι φτιαγμένα για να σπουδάζει τα παιδιά της η φτωχολογιά και είχαν την τύχη να αποφοιτήσουν την εποχή που μια σειρά τεχνολογίες θα απογειώνονταν.

Μιλάμε για μια μικρή ομάδα δισεκατομμυριούχων, γνωστών μεταξύ τους από παλιά, που για πολλούς από αυτούς σημαντικός ή και κυριότερος πελάτης τους είναι το αμερικανικό δημόσιο (π.χ. Space-X). Όλοι αυτοί ασχολούνται με ιντερνετικές εφαρμογές σχετικές με διαφήμιση και ψηφιακό εμπόριο, ή και με θρασύτατες απάτες μεγάλου μεγέθους, και φυσικά με εμπόριο χρήματος. Ο Πίτερ Τιλ (Peter Thiel) του PayPal, όπως αναφέρεται στο βιβλίο «The PayPal Wars» είχε πει ήδη το 1999: «Το PayPal θα δώσει στους πολίτες σε όλον τον κόσμο πιο άμεσο έλεγχο επάνω στα νομίσματά τους από όσο είχαν ποτέ. Θα γίνει σχεδόν αδύνατον για τις διεφθαρμένες κυβερνήσεις να κλέψουν τον πλούτο των πολιτών τους [δημιουργώντας πληθωρισμό ή και νομισματικές υποτιμήσεις] επειδή αν το δοκιμάσουν οι άνθρωποι θα γυρίσουν αυτόματα σε δολάρια, ή λίρες ή γιεν, πετώντας στον κάλαθο το εξευτελισμένο τοπικό νόμισμα».

Ο Thiel, μαζί με τον Ίλον Μασκ (Elon Musk) και τους περισσότερους άλλους αυτής της γενιάς, είναι πολύ ξεκάθαροι στις οικονομικές και φιλοσοφικές τους πεποιθήσεις, ανεξάρτητα από το αν υποστηρίζουν Ρεπουμπλικάνους ή Δημοκρατικούς: είναι ελευθεριάζοντες (libertarian), πολύ κοντά στις πεποιθήσεις της Αυστριακής Σχολής και πολλοί από αυτούς θαυμαστές της Ραντ. Το χρήμα πρέπει να είναι διεθνές, όχι κρατικό, όχι παραστατικό. Οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να καταργηθούν ή να ιδιωτικοποιηθούν. Το κράτος είναι κλέφτης, κλέβει πλούτο είτε άμεσα με την φορολογία ή έμμεσα με τον πληθωρισμό. Η φορολογία χρησιμοποιείται για τις ανάγκες των φτωχών, των ανίκανων να πλουτίσουν, των κατώτερων – και οι ίδιοι δεν νιώθουν καμία υποχρέωση να μοιραστούν τα λεφτά τους με αυτόν τον αγνώμονα όχλο, είτε μέσω φορολογίας είτε μέσω πληθωρισμού.

Υπάρχει μόνο ένας ρόλος για το κράτος: να είναι πελάτης των βιομηχανιών τους και των εταιριών υπηρεσιών τους, όπως η Palantir του Thiel, της οποίας πελάτης είναι και το Ελληνικό Δημόσιο. Και αν ο ρόλος των εταιριών αυτών είναι κάπως σκοτεινός, αν είναι η παρακολούθηση των πολιτών και των εχθρών του κράτους, τόσο το χειρότερο για τους πολίτες αυτούς. Ας πρόσεχαν, να είχαν και αυτοί φτιάξει δικές τους πολυεθνικές.

Η Λίστα που Γέννησε τα Κρυπτονομίσματα

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, στους κύκλους των μηχανικών υπολογιστών στις ΗΠΑ και αλλού, είχε διαμορφωθεί ένα ιδιότυπο κίνημα υπέρ της ελευθερίας λόγου και κατά της λογοκρισίας, σε συνάφεια με τις προόδους στην κρυπτογραφία εκείνης της εποχής. Διάφορες δημοφιλείς λίστες, με κυριότερη την cypherpunks, είχαν γίνει απαραίτητα εργαλεία σε όσους είχαμε ασχοληθεί έστω και επιφανειακά με ζητήματα σχετικά με κρυπτογραφία. Ο Τζούλιαν Ασάνζ (Julian Assange) ήταν μέλος της λίστας cypherpunks και από αυτήν πήρε και τον τίτλο του ομώνυμου βιβλίου του, του οποίου η εισαγωγή ξεκινάει ως εξής: «Αυτό δεν είναι είναι ένα μανιφέστο. Είναι μια προειδοποίηση».

Η αναφορά στα μανιφέστα έχει να κάνει με το γεγονός ότι στην λίστα είχαν κατά καιρούς εμφανιστεί αρκετά μανιφέστα, μεταξύ των οποίων και το «Κρυπτο-Αναρχικό Μανιφέστο» το 1992. Το είχε γράψει ένας cypherpunk ονόματι Τίμοθι Μέι (Timοthy May) με κάπως «ιδιαίτερες» αναρχικές αντιλήψεις. Ήταν ρατσιστής και αυτοχαρακτηριζόταν ως αναρχοκαπιταλιστής. Στο μανιφέστο ευαγγελίζεται την καταστροφή του κράτους μέσω της υιοθέτησης πλήρως ανώνυμων μεθόδων για την επικοινωνία και τη διεξαγωγή επιχειρηματικών δραστηριοτήτων μεταξύ ατόμων. Η έμφαση στις ανώνυμες (και μη ελεγχόμενες από το κράτος) μπίζνες δεν είναι τυχαία. Ανάμεσα στους γνωστούς cypherpunks θα βρείτε βέβαια και κάποιους ιδεολόγους του ανοιχτού κώδικα (όπως ο Richard Stallmann), ενίοτε φιλοαναρχικών αντιλήψεων, αλλά θα βρείτε πολύ περισσότερους εκατομμυριούχους και κάποιους δισεκατομμυριούχους (όπως ο Marc Andreessen, συγγραφέας του πρώτου browser, του Mosaic και συνιδιοκτήτης της a16z, μιας εταιρίας επενδύσεων με συμμετοχές στο Τwitter, το Facebook κλπ.). Και στα επιτεύγματα των συμμετεχόντων, μεταξύ πολλών χρήσιμων εφαρμογών που κάνουν το διαδίκτυο πραγματικότητα, θα βρείτε πάντως και πάνω από πέντε διαφορετικά κρυπτονομίσματα που είχε επιχειρηθεί να λανσαριστούν πριν το bitcoin. Το τελευταίο δηλαδή δεν ήταν ιδιαίτερα πρωτότυπο: για χρόνια διάφοροι πυροβολημένοι είχαν προτείνει παρόμοια πρωτόκολλα «ψηφιακού χρυσού», χωρίς επιτυχία. Η λίστα είχε μεν την τάση να μάχεται υπέρ της ιδιωτικότητας και κατά της λογοκρισίας, αλλά ένα σημαντικό της μέρος το έκανε όχι για να συντρίψει το κράτος, όπως θα ήθελε ένας αναρχικός, αλλά για να καταστρέψει εκείνους τους μηχανισμούς του κράτους που δεν εγκρίνει ένας αναρχοκαπιταλιστής.

Κάπως αντιφατικά, αυτή η αναρχοκαπιταλιστική ιδεολογία είναι πλέον σημείο αναφοράς και σημαντικού τμήματος της αμερικάνικης ακροδεξιάς, μέχρι και των νεοναζιστών, τάση που έχει μεταλαμπαδευτεί και στην Ευρώπη. Ειδικά οι ναζί, έχουν αφήσει πίσω τους τον κεντρικό σχεδιασμό, το «σοσιαλιστικό» δηλαδή κομμάτι του εθνικοσοσιαλισμού, για μια πιο «αναρχική» προσέγγιση στον σύγχρονο ναζισμό. Οι σύγχρονοι χιπστεροναζί είναι αναρχοκαπιταλιστές, αγαπούν την Ραντ, επιθυμούν την απόλυτη ελευθερία της δικής τους έκφρασης, επιδιώκουν αποκεντρωμένες συναλλαγές μακριά από τον έλεγχο της Fed και μισούν γυναίκες, ΛΟΑΤΚΙ και αφροαμερικανούς (δεν χρησιμοποιούν όμως αυτές τις λέξεις). Και επίσης μισούν και τους Εβραίους.

Τα κρύπτονομίσματα ξεπήδησαν από αυτό το τεχνο-ελευθεριακό, με φασιστικές συνδηλώσεις περιβάλλον, με βασικό σκοπό να υπερβούν, να καταστρέψουν το «σοσιαλιστικό» κράτος των ΗΠΑ, την φορολογία του και τον πληθωρισμό του. Πρόκειται για ένα κόσμο χωρίς πίστη σε τίποτε άλλο εκτός από το χρήμα, μια μετωνυμία για το οποίο είναι η λέξη «ελευθερία». Έχουμε εδώ το τέλος μιας μακράς ιστορικής διαδικασίας, της διαπάλης μεταξύ δύο αστικών γραμμών που διαμορφώθηκαν στον Διαφωτισμό. Η μία γραμμή είναι η α λα Locke δημοκρατική κοινωνία, κυβερνήσιμη με βάση την λογική, την οποία βέβαια μόνο οι αστοί την διαθέτουν, άρα μόνον αυτοί κυβερνούν. Οι υποτελείς τάξεις είναι ένας άλογος όχλος που τον φέρνουμε στη θέση του με άρτο και θεάματα, μαστίγιο και καρότο. Η άλλη γραμμή είναι η Χομπσιανή, όπου ο άνθρωπος είναι λύκος για τον άνθρωπο και χρειάζεται ο κρατικός Λεβιάθαν για να κρατηθεί η κοινωνία συνεκτική. Κυρίες, κύριοι και όλοι οι Άλλοι, φτάσαμε στο τέλος της διαδρομής, σε μια Νέα Δυστοπία: οι κάτοχοι της λογικής του Locke, οι αστοί που κατέχουν τις τράπεζες και κυβερνούν το κράτος, δεν θεωρούνται πλέον λογικοί από τους συναδέλφους τους, τους δισεκατομμυριούχους του διαδικτύου. Οι τελευταίοι δεν πιστεύουν ότι το κράτος αξίζει την εμπιστοσύνη τους, δεν πιστεύουν ότι λειτουργεί με βάση τους κανόνες της λογικής και της πίστης, δεν θεωρούν ότι εγγυάται τη διατήρηση της αστικής τάξης. Λύκος για τους ανθρώπους δεν είναι πλέον γενικώς οι άλλοι άνθρωποι, λύκος είναι ο ίδιος ο Λεβιάθαν.

Ο ιδρυτής του bitcoin, o Σατόσι Νακαμότο (Satoshi Nakamoto) προέκυψε από αυτό το περιβάλλον. Έχοντας προφανώς πλήρη γνώση της ιστορίας των cypherpunks, δατήρησε την ανωνυμία του κρυμμένος πίσω από το ψευδώνυμό του, κάπως σαν τον V ή τον Γκάι Φοκς (Guy Fawkes), που επίσης είναι είδωλα σε αυτούς τους χώρους. Ο Nakamoto στο δικό του μανιφέστο, αυτό ισχυριζόταν ότι προσπαθούσε να αποφύγει, τις «εγγενείς αδυναμίες του συστήματος συναλλαγών που βασίζεται στην πίστη». Και αυτό θα το πετύχαινε υποτίθεται φτιάχνοντας έναν τρόπο πληρωμών με τον οποίο θα στέλνεται χρήμα «απευθείας από τον έναν συμβαλλόμενο στον άλλον, χωρίς τη μεσολάβηση χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων». Δεν υφίσταται «πίστη», δεν πρέπει να υπάρχει κανείς «έμπιστος» που να κρατάει λογαριασμό των συναλλαγών, όπως οι τράπεζες. Δεν εμπιστευόμαστε κανέναν, υποπτευόμαστε τους πάντες. Το μόνο που διασφαλίζει τις συναλλαγές είναι ένας απρόσωπος αλγόριθμος, ο κώδικας, το δίκτυο και κυρίως το blockchain, που είναι εξ ορισμού και μόνο αυτό σωστό. «The code is law» λένε οι πιστοί της νέας θρησκείας: καμία ανθρώπινη ή κρατική παρέμβαση δεν γίνεται ανεκτή, μόνος νόμος είναι ό,τι λέει το πρόγραμμα. Αν το πρόγραμμα έχει bugs, αν είναι κακογραμμένο και δεν κάνει αυτό που έπρεπε να κάνει, τόσο το χειρότερο, τα λεφτά χάθηκαν ανεπίστροφα και ουδέν λάθος αναγνωρίζεται.

H εξουσία πρέπει να φύγει από τα χέρια του κράτους με τη φορολογία και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και τα δικαιώματα των συνδικάτων και τον πληθωρισμό του, πρέπει να φύγει από τα χέρια των τραπεζών και των υπέρογκων χρεώσεών τους και πρέπει επίσης να φύγει από τα χέρια όλων των οργανισμών που παρακολουθούν μυστικά την κάθε μας κίνηση κάθε δευτερόλεπτο. Η εξουσία πρέπει να γυρίσει στον λαό, δηλαδή στα ανεξάρτητα άτομα-επιχειρηματίες. «Δεν υπάρχει κοινωνία» είχε πει η Θάτσερ και συνεχίζοντας αυτήν τη σκέψη, δεν χρειάζονται και κοινωνικοί μηχανισμοί, όπως το κράτος να κανονίζουν τις ζωές μας (αν και για την αστυνομία οι περισσότεροι συμφωνούν ότι καλού-κακού θα πρέπει να συνεχίσει πάντως να υπάρχει). Δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο άτομα, τα οποία νοούνται ως ιδιοκτήτες χρήματος με πρόσβαση στο ίντερνετ. Αυτή είναι η ελευθερία!

Το bitcoin δεν κατάφερε σε καμία περίπτωση να πετύχει κανέναν από αυτούς τους στόχους. Οι τράπεζες εξακολουθούν να είναι πολύ πιο αποτελεσματικές και φτηνές στο εμπόριο χρήματος, τα κρυπτονομίσματα δεν είναι χρήμα, αλλά κερδοσκοπικό προϊόν, δεν υπάρχει αποκέντρωση, αλλά συγκέντρωση σε όλο και λιγότερα χέρια των επιχειρήσεων του χώρου. Αν και το αποτέλεσμα δεν ήταν ακριβώς αυτό που είχε προφητέψει ο Νακαμότο, ο ίδιος μάλλον θα παρηγορήθηκε κάπως για αυτήν την αστοχία του όταν διαπίστωσε ότι είχε φτάσει να είναι ο 15ος πιο πλούσιος άνθρωπος του κόσμου πάνω στην κορύφωση της φούσκας του bitcoin.

Τα κρυπτονομίσματα είναι τμήμα μια ευρύτερης τάσης του ύστερου καπιταλισμού μεταφοράς αποφασιστικής ισχύος σε βιοπολιτικό επίπεδο από τον ανθρώπινο παράγοντα σε απρόσωπους, αυτόματους, αλγοριθμικούς μηχανισμούς. Όλο και περισσότερο περνάμε σε «αντικειμενικές» διαδικασίες αξιολόγησης, στις οποίες το προσωπικό κριτήριο του αξιολογητή δεν παίζει ρόλο. Σκεφτείτε την δυσπιστία που φανερώνει η διαρκής μετατροπή της μαθησιακής διαδικασίας σε τεστ προόδου, συνήθως της μορφής της «πολλαπλής επιλογής», που έρχονται έτοιμα από τα κεντρικά: δεν μπορούμε να αφήσουμε την αξιολόγηση στον δάσκαλο, χρειαζόμαστε «αντικειμενικά» τεστ που ιδεατά θα μπορούν να βαθμολογούνται μηχανικά, από υπολογιστή. Η διάγνωση φεύγει από τον γιατρό και γίνεται τυποποιημένο τεστ που αποφασίζει για την κατάσταση του ασθενούς. Κάποιος απολύτως υγιής ταξινομείται ως «κρούσμα» όχι με βάση την κλινική εικόνα του αλλά ένα τεστ (που στατιστικά μπορεί να έκανε και αυτό λάθος). Σε ένα άλλο πεδίο, η πίεση για εισαγωγή αυτόνομων αυτοκινήτων, για χρήση μέσων μεταφοράς χωρίς οδηγό κλπ., είναι όλο και μεγαλύτερη, παρά τις τεράστιες τεχνικές δυσκολίες που έχουν αυτά. Ο λόγος είναι, υποτίθεται, ότι οι άνθρωποι είναι αναξιόπιστοι και επικίνδυνοι οδηγοί.

Ή σκεφτείτε το παράδειγμα των εκλογών που, λέει, θα γίνουν πιο ασφαλείς με το blockchain. Θα μπορούμε να ψηφίζουμε με αυτό και επειδή δεν θα υπάρχει καμιά κεντρική εφορευτική επιτροπή, κανένα κράτος δεν θα ορίζει αντιπροσώπους κλπ., ούτε νοθεία μπορεί να υπάρξει, ούτε «λάθη» στην καταμέτρηση. Οι εκλογές θα γίνουν επιτέλους «αντικειμενικές», γιατί δεν θα υπάρχει σε αυτές ο ανθρώπινος παράγοντας. Αυτά είναι σωστά, αλλά εδώ υπάρχει το ζήτημα της ταυτοπροσωπίας. Πού ξέρω ότι όντως ο Δημήτρης Λένης που εμφανίζεται στο blockchain να ψήφισε είναι ο ίδιος και όχι κάποιος άλλος που ήρθε να ψηφίσει στη θέση του; Μία από τις εταιρίες που θέλουν να εφαρμόσουν αυτό το είδος εκλογών (με το αζημίωτο) λέει ότι αυτό θα γίνει με τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου. Στο παραβάν, θα σου σκανάρουν το πρόσωπο (ή την ίριδα ή κάποια άλλα βιολογικά δεδομένα) και αυτά θα μπαίνουν στο αρχείο του blockchain μαζί με την κρυπτογραφημένη ψήφο σου. Όλo τo εκλογικό σώμα θα έχει τα προσωπικά του στοιχεία στο blockchain, προσβάσιμα ανά πάσα στιγμή από κρατικές και άλλες υπηρεσίες. Αν αυτό δεν σας ακούγεται, εκτός από ορισμός της δυστοπίας, ως το ακριβώς αντίθετο της ανωνυμίας που υποτίθεται ότι διασφαλίζει το blockchain, τότε κάποιος από μας δεν χρησιμοποιεί σωστά τη λέξη ανωνυμία.

Οι κανονισμοί ασφαλείας διευρύνονται διαρκώς πέρα από κάθε λογική. Κάθε τομέας ανθρώπινης δραστηριότητας σπάει σε μικρά τμήματα, τα οποία μπορούν να αξιολογηθούν «αντικειμενικά», από μηχανή. Τα ψίχουλα ισχύος που αντιπροσωπεύει η ψήφος σε μια δυτική δημοκρατία αφαιρούνται και αυτά με την μεταφορά της εξουσίας σε μη εκλεγμένους υπερεθνικούς οργανισμούς ή σε κυβερνήσεις «τεχνοκρατών» (που όχι τυχαία θυμίζουν ρομπότ), οι οποίοι και αυτοί ιδεατά θα πρέπει να αντικατασταθούν από μια αλγοριθμική διακυβέρνηση, έναν αυτόματο μηχανισμό, μια αυτοματοποιημένη κοινωνική τεχνολογία μέγιστης εξουσίας με την ελάχιστη προσπάθεια. Η κοινωνική αυτοματοποίηση είναι το όνειρο του αναρχοκαπιταλιστή: ένα κράτος που αυτόματα εφαρμόζει τους κανονισμούς, που αυτόματα απαγορεύει, που αυτόματα επιβάλλει στους κατώτερους έναν αλγόριθμο που γράφεται από την εταιρεία των ανώτερων. Το κράτος δεν καταστρέφεται, αλλά αντίθετα, γίνεται τόσο πολύ τμήμα της ζωής που εξαφανίζεται, παύει να είναι ορατό σαν τον αέρα που αναπνέουμε. Η πολιτική γίνεται μια τεχνολογία. Η πολιτική είναιητεχνολογία.

Η ειρωνεία δηλαδή είναι ότι τα κρυπτονομίσματα και το blockhain δεν αποτελούν τεχνολογία με την τρέχουσα έννοια του όρου. Δεν τα καθορίζει ο κώδικας, το δίκτυο, ο σκληρός μου δίσκος, ο επεξεργαστής που έχω. Τα κρυπτονομίσματα είναι τεχνολογία με την πιο βαθιά έννοια των κοινωνικών σχέσεων, του τρόπου που αυτές συνδέονται με την ιδεολογία και που καθορίζουν τις τεχνικές παραγωγικές σχέσεις. Τα κρυπτονομίσματα έχουν να κάνουν με την καθαυτό τεχνολογία, τον κοινωνικό έλεγχο, την συστημική εντολή που είναι από πριν εγγεγραμμένη στο τσιπάκι όλων μας, την εντολή να γίνουμε πλούσιοι. Υποσχεθείτε πειστικά σε κάποιον ότι θα γίνει πλούσιος και θα κάνει τα πάντα για σας. Και δεν θα χρειαστεί καν να πραγματοποιήσετε την υπόσχεσή σας.

Όπως έγραψαν με πολλή ειλικρίνεια οι Financial Times: «Τα κρύπτο δεν έγιναν το πιο σημαντικό τρεντ στην τεχνολογία επειδή είναι ένα ατομικιστικό, ελευθεριάζον [libertarian] σχήμα πυραμίδας που συνδυάζει τον ντόρο του θεάματος με μαζικό YOLO/FOMO. Έγιναν τρεντ επειδή η αμερικάνικη οικονομία έχει γίνει ένα ατομικιστικό, ελευθεριάζον σχήμα πυραμίδας που συνδυάζει τον ντόρο του θεάματος με μαζικό YOLO/FOMO». [Αν δεν ξέρετε τι είναι YOLO και FOMO, τότε πρώτον: είναι απλώς όροι της μόδας χωρίς ιδιαίτερη σημασία, ακριβώς δηλαδή αυτό που εννοεί και το κείμενο. Και δεύτερον: δεν πειράζει, ως boomer που είστε, δεν χρειάζεται να ξέρετε την ακριβή σημασία των όρων αυτών].

Ή με τα λόγια του Τζάκσον Πάλμπερ (Jackson Palmer), του δημιουργού του Dogecoin: «Μετά από χρόνια που τα μελετώ, πιστεύω ότι τα κρυπτονομίσματα είναι μια εγγενώς δεξιά, τουρμπο-καπιταλιστική τεχνολογία, δημιουργημένη πρωτίστως για να ενισχύσει τον πλούτο των υποστηρικτών της μέσω ενός συνδυασμού φοροαποφυγής, μειωμένων κρατικών ελέγχων και τεχνητά επιβλημένης σπανιότητας». Ο Palmer έφτιαξε το dogecoin για πλάκα, για να δείξει πόσο γελοία και κενή νοήματος ιδέα είναι – εξ ού και το όνομα, «σκυλονόμισμα». Όταν κατάλαβε ότι είχε φτιάξει ένα τέρας, αποχώρησε από αυτό, αλλά ήταν πια αργά. Το dogecoin είναι το δέκατο σε κεφαλαιοποίηση κρυπτονόμισμα και κάποια στιγμή μάλιστα το υποστήριξε και ο Elon Musk ο ίδιος.

Παρόλο το σκάσιμο της φούσκας, μην περιμένετε τα κρύπτο να σβήσουν. Όλα τα πρότζεκτ που σχετίζονται με κρύπτο είναι εξ ορισμού ανοιχτού κώδικα (ας το σημειώσουν αυτό οι οπαδοί της άποψης που λέει ότι ο ανοιχτός κώδικας είναι σοσιαλισμός). Όσο θα υπάρχει ο κώδικας στο διαδίκτυο, και για όσο τα ιδεολογήματα του καπιταλισμού είναι κυρίαρχα, θα υπάρχουν και «αληθινοί πιστοί», ιεραπόστολοι της «ελευθερίας» που προσφέρουν τα κρυπτονομίσματα, που πάντα θα βρίσκουν έναν «μεγαλύτερο βλάκα».

Να θυμόμαστε μόνο ότι σε αυτά τα κρυπτο-συμφραζόμενα, «ελευθερία» = χρήμα. Και κατά προτίμηση το χρήμα πρέπει να είναι σε δολάρια, που αντίθετα με τα κρύπτο, μεταβιβάζονται εύκολα, γρήγορα, φτηνά και κυρίως, ανώνυμα…