του Λεωνίδα Βατικιώτη
Είχα την τύχη να γνωρίσω και να ακούσω τον Εουσέμπιο Λεάλ (που έφυγε από τη ζωή στις 31 Ιουλίου 77 ετών) τον Ιανουάριο του 2019 στην Αβάνα. Ο Εουσέμπιο Λεάλ ήταν η ψυχή του διεθνούς συνεδρίου «Για την Ισορροπία του Κόσμου» που διοργανωνόταν για τέταρτη φορά στην πρωτεύουσα της Κούβας, συγκεντρώνοντας δεκάδες προοδευτικούς διανοούμενους απ’ όλον τον κόσμο.
Η ομιλία του ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, τις συνεχείς απειλές των ΗΠΑ και τα σχέδια εισβολών στην Λατινική Αμερική δικαίωναν πλήρως την φήμη του για την πολιτική του στράτευση, το βάθος της σκέψης του, τα πολλαπλά χαρίσματα που διέθετε και την ευστροφία του. Από την ομιλία του επίσης εύκολα καταλάβαινε ο καθένας γιατί κάποτε στο παρελθόν, εκφράζοντας τον θαυμασμό του στον Φιντέλ Κάστρο, είχε δηλώσει Φιντελικός κι όχι Μαρξιστής…
Το κύρος του ωστόσο δικαιωνόταν από μια τυχαία βόλτα στους δρόμους της Αβάνας. Ο Εουσέμπιο Λεάλ, Διδάκτωρ Ιστορίας κι εν πολλοίς αυτοδίδακτος, κατάφερε ένα διπλό «θαύμα». Το πρώτο του επίτευγμα ήταν η αναπαλαίωση της παλιάς Αβάνας, σε μια εποχή που περιελάβανε ακόμη και την «ειδική περίοδο». Όταν η κατάρρευση των καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης και ιδιαίτερα της Σοβιετικής ‘Ένωσης έκοψε βίαια τη γραμμή χρηματοδότησης της Κούβας. Η πείνα γονάτιζε τους Κουβανούς και η ιδεολογική αντεπίθεση του κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού επάνω στα συντρίμμια των εκμεταλλευτικών κοινωνιών της Ανατολικής Ευρώπης έκανε πολλούς να αναρωτιούνται ακόμη και τι νόημα έχει η διατήρηση της επανάστασης στην Κούβα. Η ιδεολογική κόπωση και παραίτηση αποτελείωνε ότι άφηνε ζωντανό η σωματική εξάντληση. Ο Εουσέμπιο όμως εκεί! Έπεισε όχι μόνο τον Φιντέλ αλλά και την ηγεσία του κόμματος για να συνεχιστεί ένα έργο που φάνταζε περιττό, σπατάλη και πολυτέλεια.
Το δεύτερο θαύμα του ήταν ακόμη πιο εκπληκτικό. Η Αβάνα δεν είναι η πρώτη πόλη στον κόσμο που υπόκειται σε «εξευγενισμό» για να χρησιμοποιήσουμε έναν όχι απλώς αμφισβητούμενο όρο, αλλά απλώς απορριπτέο λόγω των ταξικών υπονοουμένων του μιας και η αναβάθμιση και ο εξωραϊσμός είναι γνωστό ότι πάντα συνοδεύονται με την παράδοση των αναπαλαιωμένων πόλεων στα εύπορα στρώματα. Ο κανόνας έτσι θέλει την διατήρηση και αισθητική αναβάθμιση των πόλεων να συνοδεύεται κι από μια ταξική αλλαγή, με τα φτωχά κοινωνικά στρώματα που μέχρι πρόσφατα κατοικούσαν στα ερειπωμένα κτίρια να διώχνονται βίαια και τα αναπαλαιωμένα κτίρια να παραδίνονται πλέον στα καλοαμειβόμενα κοινωνικά στρώματα.
Η Αβάνα όμως του Εουσέμπιο Λεάλ αποτέλεσε την εξαίρεση. Το πιο δύσκολο σημείο του εγχειρήματός του αφορούσε την προσωρινή μεταστέγαση σε άλλα σημεία της πόλης όσων έμεναν ανέκαθεν στα υπό ανακαίνιση κτίρια και στη συνέχεια, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών, την επαναφορά τους στα αναμορφωμένα σπίτια τους.
Το έργο του Λεάλ, υπό αυτό το πρίσμα, ξεπερνάει πολύ την Αβάνα, παρότι μόνο στην επαναστατική Κούβα θα μπορούσε να υλοποιηθεί. Υπερβαίνει την Αβάνα επειδή διαφυλάσσοντας την πληθυσμιακή – κοινωνική σύνθεση της παλιάς πόλης, η αναστήλωσή της δεν έγινε σε βάρος των κατοίκων της. Η παλιά Αβάνα αναβαθμίστηκε και μαζί με αυτήν οι κάτοικοί της. Γι’ αυτό το λόγο το έργο περιλαμβάνει την λαϊκή συμμετοχή που προβλέπεται σε κάθε στάδιο: από τον σχεδιασμό και την επιλογή των χρήσεων μέχρι την υλοποίησή του!
Περιττό να ειπωθεί ότι η διαφύλαξη του κοινωνικού προφίλ της παλιάς Αβάνας έστειλε στα ουράνια το κόστος της αναπαλαίωσης της, ενώ δεν επιτρέπει την ταχεία ολοκλήρωση του σχεδίου. Στον υπόλοιπο κόσμο, αντίθετα, ανάλογα κόστη καλύπτονται από τους νέους ιδιοκτήτες που θα απολαμβάνουν τον «εξευγενισμό». Ο Εουσέμπιο Λεάλ από την άλλη εξασφάλισε τους πόρους για τις κατασκευές από διεθνείς οργανισμούς και από το διεθνές εμπόριο της Κούβας, αφήνοντας στους Κουβανούς μόνο τα οφέλη από την αναπαλαίωση!
Για να γίνει ακόμη πιο εμφανής η συμβολή του Εουσέμπιο Λεάλ και το μεγαλείο της επαναστατικής Κούβας αρκεί να αντιπαραθέσουμε το σκεπτικό που καθοδηγεί την αναπαλαίωση της παλιάς Αβάνας με τις γελοιότητες του Μπακογιάννη στο Δήμο της Αθήνας: Μια σωστή ως σύλληψη ιδέα (αύξηση των πεζοδρόμων κι απομάκρυνση των αυτοκινήτων από το κέντρο της πόλης) έρχεται να υπηρετήσει ένα αναχρονιστικό κι αντιδημοφιλές επιχειρηματικό σχέδιο που αντιβαίνει στα συμφέροντα των κατοίκων της (μετατροπή της Αθήνας σε προαύλιο των ξενοδοχείων της) για να καταλήξει σε ένα αντιλειτουργικό κι αποτυχημένο κιτσαριό, το οποίο κι αυτό εν μέρει ανακαλείται (λες και στην εποχή των προσομοιώσεων έπρεπε να γίνει η πραγματική εφαρμογή του για να φανούν τα αποτελέσματά του)… Ας κλείσουμε εδώ καλύτερα αυτή την παρένθεση που είναι ενδεικτική όμως της φαιδρότητας του πολιτικού προσωπικού της χώρας.
Το πολυσχιδές έργο του Εουσέμπιο Λεάλ (μέχρι και δικό του ραδιοφωνικό σταθμό διέθετε!) συγκέντρωσε διεθνές ενδιαφέρον πρώτα και κύρια ως κοινωνικό εγχείρημα. Λειτούργησε σαν μαγνήτης όχι μόνο για μηχανικούς και αρχιτέκτονες από το εξωτερικό που συνέρρεαν στην Αβάνα από κάθε γωνιά του κόσμου αλλά και για πολλούς νέους Κουβανούς που τον αντιμετώπιζαν με μια ασυνήθιστη προσήλωση, αγάπη και σεβασμό.
Είναι όλοι αυτοί που θα συνεχίσουν το έργο του, καταφέρνοντας ακόμη σπουδαιότερα επιτεύγματα…
