του Δημήτρη Καλτσώνη
καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου
Πάντειο Πανεπιστήμιο
εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 21/1/2021
Καθώς πλησιάζει η ημερομηνία έναρξης των διερευνητικών ο κίνδυνος διολίσθησης από πάγιες θέσεις των ελληνικών κυβερνήσεων είναι εμφανής.
Πρώτη διολίσθηση: Η κυβέρνηση υποστήριζε ότι δεν θα προσέλθει στις διερευνητικές αν δεν σταματήσουν οι προκλήσεις της Άγκυρας. Οι προκλήσεις συνεχίζονται ποικιλότροπα αλλά ο διάλογος ξεκινά.
Δεύτερη διολίσθηση: Επίσημη, πάγια θέση των ελληνικών κυβερνήσεων είναι ότι η μόνη εκκρεμούσα διαφορά ανάμεσα στα δύο κράτη είναι η υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Ωστόσο, στην αρχή ήταν η Α. Μέρκελ που έκανε λόγο για την ανάγκη διευθέτησης των θαλάσσιων ζωνών ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Οι περισσότεροι θεώρησαν ότι ήταν μια αναφορά στο ζήτημα της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, το οποίο όντως εκκρεμεί και χρειάζεται η οριοθέτηση και διευθέτησή του ανάμεσα στα δύο κράτη. Λίγοι επισήμαιναν τότε ότι πίσω από τον όρο ενδέχεται να τίθεται υπό συζήτηση ο σκληρός πυρήνας της κυριαρχίας, δηλαδή τα χωρικά ύδατα των 12 ν.μ. Στα χωρικά ύδατα όμως με βάση το διεθνές δίκαιο μια χώρα ασκεί πλήρη κυριαρχία. Το δικαίωμα ασκείται μονομερώς. Σχετίζεται εκτός των άλλων με την ασφάλεια και την άμυνα ενός κράτους.
Στη συνέχεια ήρθε η ελληνική κυβέρνηση να υιοθετήσει την αμφίσημη αυτή τοποθέτηση. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός χρησιμοποίησε την έννοια των θαλάσσιων ζωνών αναφερόμενος στο αντικείμενο του διαλόγου στις διερευνητικές που αρχίζουν σε λίγες μέρες.
Παράλληλα, ψηφίστηκε η επέκταση των χωρικών υδάτων στο Ιόνιο και αναμένεται να γίνει το ίδιο στην Κρήτη. Η μερική όμως επέκταση των χωρικών υδάτων μπορεί να έχει μια παρενέργεια: να παραμείνει μερική. Η πρόσφατη δήλωση του υπουργού εξωτερικών ότι η χώρα μας έχει δυνατότητα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα οπουδήποτε δεν καθησυχάζει απόλυτα. Το οπουδήποτε δεν ταυτίζεται με το παντού όπου έχει δικαίωμα. Παραπέμπει ίσως σε μια επιλεκτική επέκταση στο Αιγαίο, όπως εμμέσως πλην σαφώς υποδεικνύει το Βερολίνο; Μην ξεχνάμε εξάλλου την πάγια αντίθετη των ΗΠΑ στην επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο.
Τρίτη διολίσθηση: Το κυπριακό αποτελεί αντικειμενικά, ιστορικά, μέρος των ελληνοτουρκικών σχέσεων, παρότι βέβαια η Κύπρος είναι ανεξάρτητο κράτος μέλος του ΟΗΕ. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, οι ΗΠΑ, η ΕΕ συνεχίζουν να εστιάζουν τη συζήτηση στις σχέσεις των δυο κοινοτήτων, παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι ο πυρήνας του προβλήματος είναι η τουρκική κατοχή του 40% της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο ελληνοτουρκικός διάλογος στο παρελθόν περιλάμβανε ως μια πτυχή του το κυπριακό. Στο μεταξύ οι τουρκικές προκλήσεις στην Κύπρο συνεχίζονται. Δημιουργείται νέα στρατιωτική βάση της Τουρκίας. Από ελληνικής πλευράς υπάρχει αφωνία, αν και η Τουρκία θέτει όλες τις παράνομες διεκδικήσεις της στο τραπέζι.
Η τριπλή διολίσθηση γεννά κινδύνους. Και οι κίνδυνοι ανακύπτουν είτε από συνειδητή προσαρμογή της κυβέρνησης στις απαιτήσεις των ισχυρών (ΗΠΑ, Γερμανία) είτε εξ αντικειμένου από τον εγκλωβισμό της σε έναν προσχηματικό διάλογο από τον οποίο η Ελλάδα δεν θα μπορεί να εξέλθει αλώβητη για να μην χρεωθεί την αποτυχία του.
