Η αδήριτη ανάγκη ανασύνταξης του κομμουνιστικού κινήματος

του Βασίλη Λιόση

Το κομμουνιστικό κίνημα βρίσκεται βυθισμένο σε μία πολυετή και βαθιά κρίση. Συμβατικά θα λέγαμε πως η μεγάλη κάθοδος ξεκίνησε μετά το 1989, οπότε η μία μετά την άλλη χώρα που άνηκε στο μπλοκ των σοσιαλιστικών χωρών άλλαζε πορεία με την καπιταλιστική παλινόρθωση να κερδίζει κατά κράτος. Φυσικά η ίδια αυτή η εξέλιξη δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι υπήρχαν θεμελιώδη προβλήματα και πολύ νωρίτερα. Έκτοτε, είτε τα κομμουνιστικά κόμματα είχαν αναφορά στη Σοβιετική Ένωση είτε είχαν επιλέξει άλλους δρόμους, βρίσκονται σε παρατεταμένο τέλμα ή συνεχή υποχώρηση. Πρόκειται για μία περίοδο οδυνηρής ήττας και κρίσης.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ;

Πώς ορίζεται η κρίση αυτή; Είναι οργανωτική, ιδεολογική, εκλογική. Τα κομμουνιστικά κόμματα ανά τον κόσμο υπέστησαν διασπάσεις, οργανωτική συρρίκνωση, εκλογική απίσχναση σε όλα τα επίπεδα (κοινοβουλευτικό, συνδικαλιστικό κ.λπ.), ενώ ιδεολογικά βρίσκονται είτε σε μία κατάσταση δογματικής αγκύλωσης, είτε σε φάση εγκατάλειψης του μαρξισμού-λενινισμού, επομένως μόνο κατ’ όνομα είναι κομμουνιστικά.

Σε άλλες περιπτώσεις η αμηχανία είναι παρούσα. Πειστικές και επιστημονικές απαντήσεις δεν έχουν δοθεί. Ποια ήταν η φύση των συστημάτων που διαλύθηκαν; Γιατί παλινορθώθηκε ο καπιταλισμός; Γιατί μέσα σε συνθήκες οξύτατης κρίσης (οικονομική κρίση του ’08 και πανδημία) τα κέρδη για το κομμουνιστικό κίνημα είναι ανύπαρκτα; Τι έχει ειπωθεί για τον σύγχρονο ιμπεριαλισμό; Ποιες θεμελιώδεις αλλαγές λαμβάνουν χώρα στον σύγχρονο καπιταλισμό και ειδικά για τον κόσμο της εργασίας; Γιατί σε όλο τον κόσμο ανεβαίνει η ακροδεξιά και ο νεοφασισμός και παράλληλα «στενεύει» η αστική δημοκρατία; Ποια γλώσσα πρέπει να χρησιμοποιούνε οι κομμουνιστές και πώς θα προσεγγισθεί η σύγχρονη εργατική τάξη; Ποια «αμαρτήματα» διέπραξε η κομμουνιστική αριστερά τον 20^ο αιώνα και συντέλεσαν στην ήττα της;

Υπάρχει πολύς κόσμος που πέρασε από τις γραμμές της κομμουνιστικής αριστεράς. Κάποιοι από αυτούς πέρασαν στην απέναντι όχθη. Δεν μετανόησαν απλώς. Ξεπουλήθηκαν. Κάποιοι άλλοι, οι περισσότεροι ίσως, είναι απογοητευμένοι και ανάμεσα σε αυτούς υπάρχει μία μεγάλη διαβάθμιση στάσεων και συμπεριφορών: ορισμένοι παραιτήθηκαν εντελώς, κάποιοι άλλοι κρατάνε μία χαλαρή σχέση με το κίνημα και κάποιοι άλλοι επιμένουν να μάχονται με συνέπεια και ανυστερόβουλα.

Υπάρχει, ωστόσο, κι ένα τεράστιο τμήμα του κόσμου που δεν υπήρξε ποτέ ενεργό, αλλά στις κατάλληλες συνθήκες και την κατάλληλη στιγμή μπορεί να μετατραπεί σε εύφλεκτη ύλη. Υπάρχουν υπόγειες διαδικασίες που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε ή τις αντιλαμβανόμαστε ελάχιστα. Ποιος για παράδειγμα γνώριζε τον Λεξ και το γεγονός ότι χιλιάδες νεολαίοι –τόσοι που καμία περσόνα της σόου μπιζ δεν μπορεί να μαζέψει– να τραγουδάνε στίχους καταγγελίας του συστήματος; Ποιος περίμενε στις τελευταίες εκλογές οι αριστερές παρατάξεις να εκθρονίσουν έπειτα από δεκαετίες τη ΔΑΠ από την πρώτη θέση; Ποιος περίμενε, με δεδομένη τη στάση της ελληνικής Αριστεράς στο ρωσονατοϊκό πόλεμο και την πλύση εγκεφάλου από τα ΜΜΕ, ένα ιδιαίτερα μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας να κατανοεί τα πραγματικά αίτια του πολέμου; Κι ας μην ξεχνάμε την τελευταία απεργία και την πορεία του Πολυτεχνείου που μας πρόσφεραν σημάδια επανάκαμψης ενός κινήματος που για καιρό βρίσκεται εν υπνώσει.

Το πλαίσιο υπάρχει. Συμπίεση των εργατικών εισοδημάτων, πληθωρισμός, ανεργία, καταστροφή του περιβάλλοντος, άγχος για επιβίωση, καταστολή με διάφορες μορφές. Το πρόβλημα, όπως πάντα, είναι η εξεύρεση των τρόπων να εκφραστεί η αγανάκτηση, να πολιτικοποιηθεί, να έχει ένα πρακτικό καταστάλαγμα, όπου πρακτικό καταστάλαγμα σημαίνει άνοδος του κομμουνιστικού, του εργατικού και του λαϊκού κινήματος.

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Στην Ελλάδα όσα κόμματα δηλώνουν την κομμουνιστική τους ταυτότητα δεν πείθουν. Δεν έχει σημασία το αν κηρύσσουν την πίστη τους στην επανάσταση. Σημασία έχει αν η τακτική τους την υπηρετεί. Και σε αυτό το σημείο πρέπει να δούμε τα πράγματα εντελώς ψυχρά. Μακριά από συναισθηματισμούς. Ένα κόμμα δεν κρίνεται μόνο από την τιμιότητα των μελών του. Ένα κόμμα κρίνεται από α) το πρόγραμμα του, β) την τακτική του, γ) το καταστατικό του, δ) την ταξική του σύνθεση, ε) το τι κομματικά μέλη διαμορφώνει και στ) εν τέλει από την πράξη του. Μερικές διευκρινίσεις:

Το Πρόγραμμα ενός κομμουνιστικού κόμματος οφείλει να είναι επιστημονικό και μέσα από σοβαρές μελέτες να έχει καταλήξει για τον χαρακτήρα της σύγχρονης εποχής, για τη θέση της Ελλάδας στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα, για τη διάταξη των κοινωνικών δυνάμεων στην επαναστατική διαδικασία και για τη μορφή και το περιεχόμενο της επανάστασης.
Το καταστατικό πρέπει να εξασφαλίζει τη λειτουργία του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Λύση δεν είναι ούτε ο γραφειοκρατικός συγκεντρωτισμός ούτε η λέσχη ελεύθερων συζητήσεων. Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν είναι βέβαια στατική έννοια, αλλά δυναμική. Για παράδειγμα σε περιόδους νομιμότητας δεν έχει την ίδια μορφή με τις περιόδους παρανομίας. Σε γενικές γραμμές αυτό που πρέπει να εξασφαλίζεται είναι η ενιαία έκφραση της πολιτικής κόμματος προς τα έξω, η ελεύθερη συζήτηση εσωτερικά, η ουσιαστική λειτουργία κριτικής και αυτοκριτικής.
Το κόμμα πρέπει να είναι ένα σχολείο που διαπαιδαγωγεί όχι διοικητικά αλλά με την πειθώ έναν νέο τύπο ανθρώπου. Να δημιουργεί κομμουνιστές που θα είναι πρότυπα στην κοινωνία. Αυτή η διαδικασία δεν είναι εύκολη ούτε και σύντομη, αλλά είναι απολύτως αναγκαία.
Ένα κομμουνιστικό κόμμα δεν αποκλείει κανέναν από τις γραμμές του με την έννοια ότι μπορεί να προέρχεται από οποιαδήποτε κοινωνική τάξη. Εντούτοις, ο βασικός προσανατολισμός του είναι να εντάσσει ανθρώπους της εργατικής τάξης, γιατί η εργατική τάξη είναι η τάξη που πρέπει να βάλει τη σφραγίδα της στην επικείμενη επανάσταση και εν γένει στις πολιτικές εξελίξεις, και πρέπει να βάλει τη σφραγίδα της γιατί είναι αυτή που παράγει τον πλούτο, είναι η πιο καταπιεζόμενη και είναι και η πολυπληθέστερη.

Το κυριότερο, ωστόσο, είναι το κριτήριο της πράξης. Ακόμη κι αν ένα κομμουνιστικό κόμμα αναλώνεται σε επαναστατικές μεγαλοστομίες, το θέμα είναι αν η πράξη του προάγει την υπόθεση του κομμουνισμού και αυτό δεν κρίνεται από τους επαναστατικούς βερμπαλισμούς, τα μαξιμαλιστικά αιτήματα και τους ακτιβισμούς. Το θέμα είναι αν η πολιτική του δημιουργεί ρήγματα κοινωνικά και πολιτικά. Αν έχει πολιτική συμμαχιών τέτοια που να ενισχύεται το λαϊκό κίνημα. Αν δημιουργεί πολιτικά γεγονότα με απτά αποτελέσματα. Αν βρίσκει τα κατάλληλα σκαλοπάτια προκειμένου ιδεολογικά και πολιτικά να ανέβει και να κάνει πιο προσιτό το κοινωνικό του όραμα στις πλατιές μάζες.

Και εδώ έχουμε τεράστιο πρόβλημα. Για παράδειγμα, ένα σημαντικό πρόβλημα εντοπίζεται στο γεγονός ότι αυτοί που θα έπρεπε σήμερα να προάγουν τον αντιιμπεριαλισμό ως συστατικό στοιχείο μιας επαναστατικής πολιτικής έχουν εγκαταλείψει αυτή την τακτική προς χάρη μιας υποτίθεται επαναστατικής ανάγνωσης της πολιτικής. Το αποτέλεσμα είναι τραγικό αφού προκαλούνται συγχύσεις στα κομματικά μέλη, στους οπαδούς αλά και στον ίδιο τον λαό. Συγχύσεις που σχετίζονται με το τι θέση έχει η Ελλάδα στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα, με το τι σημαίνει πόλεμος για τους κομμουνιστές κ.λπ..

ΜΕ ΠΟΙΟΥΣ ΟΡΟΥΣ Η ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ;

Για να πούμε τα πράγματα καθαρά και χωρίς περιστροφές: ο κύκλος των υπαρχόντων κομμουνιστικών σχηματισμών στην Ελλάδα έχει κλείσει. Απαιτείται επανεκκίνηση, σοβαρή συζήτηση, σχέδιο ανασυγκρότησης. Υπάρχουν ανένταχτοι κομμουνιστές και συλλογικότητες που πρέπει να κάνουν την υπέρβασή τους. Να μπουν σε μία διαδικασία συζήτησης, χωρίς βιασύνες αλλά με συγκεκριμένο σχέδιο και βήματα. Η συζήτηση για να έχει μέλλον πρέπει να είναι συντροφική και με ανοικτό μυαλό.

Δεν χρειάζεται να ωραιοποιούμε καμία κατάσταση. Η διαδικασία θα είναι ίσως μακροχρόνια και ίσως με προβλήματα. Καμία οργάνωση δεν μπορεί να περιμένει να συρρεύσουν ξαφνικά «καραβιές» ανθρώπων και έτσι μία ωραία πρωία να αποτελέσει το νέο πολιτικό επαναστατικό υποκείμενο. Αν κάποιος πιστεύει κάτι τέτοιο, τότε έχει επικίνδυνες για το κίνημα αυταπάτες, όπως επικίνδυνη αυταπάτη είναι να πιστεύει κάποιος στον μετασχηματισμό των υπαρχόντων σχηματισμών σε μία υγιή κατεύθυνση. Η γραφειοκρατία, ο συγκεντρωτισμός, ο φραξιονισμός, ο δογματισμός είναι καρκινώματα που για χρόνια μένουν ριζωμένα στη λειτουργία των υπαρχόντων σχηματισμών. Το γεγονός ότι όλα αυτά τα φαινόμενα κρατάνε για δεκαετίες και το γεγονός ότι εσωτερικά δεν αμφισβητούνται δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για ελπίδα. Στην πραγματικότητα δεν αφήνουν κανένα περιθώριο.

Η παγκόσμια ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος είναι μία ιστορία ηρωικών αγώνων εντός της οποίας υπάρχουν και λάθη και διασπάσεις. Όσον αφορά τις διασπάσεις πρέπει να αποδεχτούμε ότι είναι αντικειμενικές. Εδράζονται σε διαφορετικές ταξικές καταγωγές, σε διαφορετική κατανόηση της ιδεολογίας, στην πίεση (ή και εξαγορά) του αντιπάλου κ.ά.. Το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα υπέστη τέσσερις μεγαλύτερες ή μικρότερες διασπάσεις. Το ρεύμα του αριστερισμού που εμφανίστηκε προς τα τέλη της δεκαετίας του 1910, το ρεύμα του τροτσκισμού, το ρεύμα του μαοϊσμού και το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι η ιστορία του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος είναι και μία ιστορία διασπάσεων.

Όμως, αντικειμενικές μπορεί να είναι και είναι και οι συσσωματώσεις. Με συσσωμάτωση των μαρξιστικών ομίλων της Πετρούπολης δημιουργήθηκε το πρόπλασμα για το πρώτο μαρξιστικό κόμμα στην προεπαναστατική Ρωσία και κατ’ επέκταση για τους Μπολσεβίκους. Σήμερα, αν εκτιμάμε πως υπάρχουν δυνάμεις που σε γενικές γραμμές συμφωνούνε με όλα τα παραπάνω, πρέπει να τολμήσουν, όσο μικρές κι αν είναι. Άλλη επιλογή δεν υπάρχει.