του JOEL WENDLAND-LIU | JULY 8, 2022

από την ιστοσελίδα του ΚΚ ΗΠΑ cpusa.org

 

μετ. Διονύσης Περδίκης

 

Μεταφράζουμε το άρθρο του JOEL WENDLAND-LIU από την ιστοσελίδα του ΚΚ ΗΠΑ cpusa.org με τον τίτλο Africa, China, and U.S. imperialism, διότι προσφέρει αρκετά στοιχεία για τη διαφορετική πολιτική των ΗΠΑ και της Κίνας στην Αφρική.

Ο αρθρογράφος αποδίδει στην ΗΠΑ μια ιμπεριαλιστική πολιτική, σε αντίθεση με την Κίνα, για την οποία πιστεύει ότι προωθεί μια ανεξάρτητη και πιο ισότιμη αναπτυξιακή πολιτική στην αφρικανική ήπειρο, υπό τον όρο της «διαρθρωτικής (ή δομικής) αναπτυξιακής οικονομίας» (structural development economics). Πρόκειται – σύμφωνα με τον αρθρογράφο πάντα – για μια πολιτική που όχι μόνο δεν καταπιέζει, αλλά αντίθετα αναπτύσσει την υποκειμενικότητα (αυτόνομη δράση· agency στα αγγλικά) των αφρικανικών εθνών.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η βαθύτερη αιτία, από τη σκοπιά της πολιτικής οικονομίας, για τη διαφορετική ουσία των πολιτικών των ΗΠΑ και της Κίνας στην Αφρική, με τα λόγια του ίδιου του αρθρογράφου (οι τονισμοί δικοί μας):

«Το δυτικό καπιταλιστικό offshoring ελάχιστα νοιάστηκε για τις κοινωνικές συνθήκες των κοινοτήτων υποδοχής ή των κοινοτήτων από τις οποίες μετακινήθηκε. Στα πλαίσια των ΗΠΑ, η φυγή κεφαλαίων συνοδεύτηκε από νεοφιλελεύθερες πολιτικές μείωσης των κοινωνικών υπηρεσιών. Παρακινούμενοι από τη μείωση του ποσοστού κέρδους, οι καπιταλιστές ανέμεναν ότι οι εκτοπισμένοι εργαζόμενοι στις ΗΠΑ θα δέχονταν χαμηλά αμειβόμενες, μη συνδικαλιστικές θέσεις εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών. Αυτή η διαρθρωτική αποανάπτυξη είχε ως αποτέλεσμα τη μαζική διάβρωση των δημόσιων πόρων και των συνθηκών διαβίωσης στα κέντρα της “ζώνης της σκουριάς”.

Στις χώρες υποδοχής, οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις απαιτούσαν κυβερνητικές πολιτικές που υπονόμευαν την προστασία των εργαζομένων, την οικολογική προστασία και την κοινωνική πρόνοια. Προσδοκούσαν να επωφεληθούν από ένα ακόμη πιο χαμηλά αμειβόμενο εργατικό δυναμικό που λιμοκτονούσε για ευκαιρίες απασχόλησης. Οι επενδύσεις σε υπεράκτιες εγκαταστάσεις τείνουν να παραμένουν απομονωμένες από την ευρύτερη κοινωνική ανάπτυξη της χώρας στην οποία πραγματοποιούνται αυτές οι επενδύσεις, συντελώντας σε περιορισμένο διαρθρωτικό μετασχηματισμό ή μόνο απομονωμένους θύλακες που προωθούν βαθύτερες εσωτερικές ανισότητες.

[…]

Υπό τη διαχείριση κινεζικών κρατικών επιχειρήσεων (ΚΚΕ· Σ.τ.Μ., State Owned Enterprises – SOE) που λειτουργούσαν με μικρότερα περιθώρια κέρδους από τις δυτικές επιχειρήσεις, τα έργα αυτά προσέλαβαν περισσότερους τοπικούς εργάτες και επόπτες από τις δυτικές επιχειρήσεις, δεσμεύτηκαν με επιτυχία σε χρονοδιαγράμματα και προβλεπόμενο κόστος καλύτερα από τις δυτικές επιχειρήσεις, παρήγαγαν αποτελέσματα υψηλής ποιότητας και υποστήριξαν τη μεταφορά τεχνολογίας και ανθρώπινου δυναμικού.»

Το επιχείρημα αυτό είναι ενδεικτικό της διαφοράς μεταξύ μιας ιμπεριαλιστικής καπιταλιστικής χώρας που επιχειρεί να αντισταθμίσει την πτώση του γενικού ποσοστού κέρδους με υπεραξία που προκύπτει ως προϊόν ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης άλλων χωρών, με μια (σοσιαλιστική;) χώρα η οποία επενδύει με πολιτικά κριτήρια του κράτους παρόλα τα μικρά περιθώρια κέρδους. Βλ. σχετικά με αυτό το ζήτημα παλαιότερη αρθρογραφία μας.

 

Διονύσης Περδίκης

 

 

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει αποκτήσει εμμονή με την Αφρική. Προσέξτε, όχι με την ενίσχυση της δύναμης, της ανεξαρτησίας, της υγείας ή της οικονομικής της ανάπτυξης. Αντιθέτως, ανησυχεί για το γιατί οι Αφρικανοί δεν μας συμπαθούν ιδιαίτερα. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις σε 29 αφρικανικές χώρες δείχνουν ότι η αφρικανική νεολαία έχει πιο ευνοϊκή γνώμη για την Κίνα από ό,τι για τις ΗΠΑ. Περισσότεροι από οκτώ στους 10 ερωτηθέντες θεωρούν την επιρροή της Κίνας στη χώρα τους τόσο πιο σημαντική από ό,τι εκείνη των ΗΠΑ όσο και πιο θετική. Οι θετικές απόψεις για την Κίνα είναι σχεδόν ομόφωνες στη Νιγηρία, το Μαλάουι και την Ουγκάντα.

Ξεχωριστά στοιχεία αποκαλύπτουν ότι από το 2015 ο αριθμός των Αφρικανών φοιτητών από αγγλόφωνες χώρες που πέτυχαν την εισαγωγή τους σε κινεζικά πανεπιστήμια ξεπέρασε εκείνον των φοιτητών που φοιτούν σε πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν μια σημαντική αλλαγή στην αντίληψη των Αφρικανών για την Κίνα, εις βάρος των κυρίαρχων νεοαποικιακών δυνάμεων.

 

 

Μετά από τέσσερις αιώνες ευρωπαϊκού/αμερικανικού δουλεμπορίου, αποικιοκρατίας και νεοαποικιοκρατίας, ακολουθούμενες από δεκαετίες παραμέλησης, η κυβέρνηση των ΗΠΑ το 2021 αποκάλεσε την Αφρική “νότια πλευρά” του ΝΑΤΟ. Μεγάλα κομμάτια του τεράστιου ετήσιου στρατιωτικού προϋπολογισμού των 800 δισεκατομμυρίων δολαρίων χρηματοδοτούν το σύμπλεγμα στρατιωτικών εγκαταστάσεων, δικτύων πληροφοριών και παρεμβατικών πολιτικών σχεδίων που ονομάζεται AFRICOM.

Στο περιοδικό Political Affairs πριν από 15 χρόνια, ο Gerald Horne σημείωνε την αυξανόμενη ανησυχία της αμερικανικής κυβέρνησης για την εμβάθυνση των σχέσεων της Κίνας με τις αφρικανικές χώρες. Εκείνη την εποχή, η κυβέρνηση Μπους εξέφρασε την απογοήτευσή της για το γεγονός ότι δεν μπορούσε να διαταράξει αυτή τη σχέση. Προέβλεπαν ότι αν επέτρεπαν στην Κίνα να συνεχίσει με αυτόν τον τρόπο, η ιμπεριαλιστική ηγεμονία των ΗΠΑ θα εξασθενούσε. Ο χρόνος απέδειξε ότι αυτή η πρόβλεψη ήταν σωστή.

Αυτή η μεταμόρφωση της παγκόσμιας κατάστασης των πραγμάτων προέκυψε από την άνοδο της Κίνας, την αναπτυσσόμενη ανεξαρτησία των χωρών του Παγκόσμιου Νότου και τη σχετική παρακμή της ηγεμονίας των ΗΠΑ.

 

Τερματίστε την AFRICOM

Δεδομένης της μειωμένης ικανότητας των ΗΠΑ να ανταγωνίζονται οικονομικά, σκοπεύει να δημιουργήσει μια θέση ισχύος έναντι των αφρικανικών χωρών. Συνδέοντας το ΝΑΤΟ και την AFRICOM σε μια παγκόσμια στρατιωτική συμμαχία κατά της Κίνας, σχεδιάζει να εντείνει τις επικίνδυνες αμερικανικές επεμβάσεις σε αυτό το τμήμα του κόσμου.

Οι ΗΠΑ βλέπουν την Αφρική μέσα από ένα στενό, ρατσιστικό φακό: έναν τόπο αγώνα για τη δυτική ιμπεριαλιστική κυριαρχία. Οι σημερινές δυτικές επεμβάσεις στην Αφρική -που ιστορικά έχουν τις ρίζες τους στο ευρωπαϊκό δουλεμπόριο, την αποικιοκρατία και τη νεοαποικιοκρατία- “πρέπει να ιδωθούν μέσα από μια οπτική εξάρτησης“. Ο W. Alphaeus Hunton, στην πρωτοποριακή μελέτη του Decision in Africa, περιέγραψε λεπτομερώς την ιστορική συνέχεια μεταξύ της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και της νεοαποικιοκρατίας στην Αφρική υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.

 

 

Έδειξε ότι τα δυτικά δάνεια και οι άμεσες ξένες επενδύσεις στην Αφρική λειτουργούσαν κυρίως για 1) την εξόρυξη πλούτου (ορυκτά, ενέργεια και γεωργικά προϊόντα)· 2) τη μεταφορά αυτού του πλούτου στα λιμάνια σε ακατέργαστη μορφή για εξαγωγή στις μητροπόλεις· 3) τη διατήρηση σχέσεων κομπραδόρων με τις κρατικές πολιτικές δυνάμεις· και 4) τη διασφάλιση της εσωτερικής ασφάλειας του δυτικού ιμπεριαλιστικού σχεδίου. Αυτές οι μορφές παραμένουν αμετάβλητες. Οι παρενέργειες παρήγαγαν οξύτερες ανισότητες, παρείχαν ελάχιστη έλξη για πρωτοβουλίες κατά της φτώχειας, αναιρούσαν την αυτόνομη ικανότητα για ανάπτυξη και μείωναν την πολιτική κυριαρχία.

Τα δάνεια, οι επιχορηγήσεις, η βοήθεια ή οι άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) που προέρχονται από τη Δύση στις αναπτυσσόμενες χώρες κατευθύνθηκαν προς τις κυρίαρχες τάξεις που συμπαθούν τους δυτικούς στόχους. Τα δάνεια και οι επενδύσεις δυτικής προέλευσης ευνοούν τις πλουσιότερες και λιγότερο επικίνδυνες από οικονομική άποψη περιοχές. Η κατάσταση αυτή παράγει μια “υπερβολική συγκέντρωση οικονομικής δραστηριότητας” γύρω από ήδη επιτυχημένους, ισχυρούς παράγοντες. Αυτές οι πρακτικές δανεισμού αποκλείουν τις τάξεις και τους τομείς που χρειάζονται την πιο άμεση τόνωση.

Τα νέα σχέδια για έργα υποδομής που προβλέπονται στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Build Back a Better World, με την οποία η κυβέρνηση Biden σχεδιάζει να συμβάλει στην ανοικοδόμηση του ελέγχου των ΗΠΑ στην Αφρική, θα λειτουργήσουν αναμφίβολα με παρόμοιο τρόπο.

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν προσπάθησε ποτέ να προωθήσει ισότιμες σχέσεις μεταξύ της ίδιας και των αφρικανικών χωρών. Λίγο ενδιαφέρεται για τα ζητήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας ή της οικονομικής ανάπτυξης αυτής της ηπείρου, παρά μόνο στο βαθμό που μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτά τα ζητήματα για να επιβάλει τη θέλησή της.

 

Τι είναι η ανάπτυξη;

Στο How Europe Underdeveloped Africa, ο Walter Rodney όρισε την πραγματικά ελεύθερη εθνική ανάπτυξη με τους εξής όρους:

• υψηλότερα επίπεδα οικονομικής και πολιτικής ισότητας εντός μιας χώρας
• πολυπλοκότητα της παραγωγής (από τις πρώτες ύλες μέχρι τα τελικά προϊόντα) που ελέγχεται από οντότητες που ανήκουν στο έθνος (κατά προτίμηση δημόσιες οντότητες)
• ικανότητα αυτόνομης παραγωγής τεχνικής και δημιουργικής ικανότητας
• σύνθετες, αναγκαίες και παραγωγικές κοινωνικές υπηρεσίες
• η ικανότητα να τίθεται στο επίκεντρο μια σχεδιασμένη αντίληψη για τη βελτίωση της ευημερίας των ανθρώπων.

Ο κυρίαρχος έλεγχος, και όχι η εξάρτηση από μια εξωτερική οντότητα, όπως μια ξένη εταιρεία, ένας χρηματοπιστωτικός μηχανισμός που κυριαρχείται από την Ουάσιγκτον ή μια ομάδα πολιτικών πρακτόρων υπό την καθοδήγηση μιας ξένης κυβέρνησης, ήταν το βασικό συστατικό του Rodney. Ιστορικά, αυτό δεν ήταν ποτέ ο στόχος των ΗΠΑ.

 

 

Σήμερα δεν υπάρχει διαφορά. Ένας κορυφαίος αξιωματούχος του αμερικανικού στρατού το παραδέχτηκε σε ακρόαση στο Κογκρέσο το 2020. Ο διοικητής της AFRICOM προειδοποίησε ότι η αυξανόμενη επιρροή της Κίνας υπονομεύει την κυριαρχία των ΗΠΑ. Χωρίς αίσθηση ειρωνείας, χαρακτήρισε τον αυξανόμενο ρόλο της Κίνας στην οικονομική ανάπτυξη της Αφρικής ως “καταναγκαστικές και εκμεταλλευτικές δραστηριότητες”.

Η γλώσσα του, η οποία επαναλαμβάνεται με αφορμή τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, διαστρεβλώνει τον πραγματικό ρόλο της Κίνας στην Αφρική, παρουσιάζοντάς την κυνικά και ψευδώς ως εχθρό των ΗΠΑ.

Δυστυχώς, αυτή η επίσημη δυτική/ιμπεριαλιστική άποψη για τις σχέσεις Κίνας-Αφρικής έχει εισχωρήσει και σε ριζοσπαστικούς κύκλους. Είναι κοινός τόπος για ορισμένους αριστερούς των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου να καταγγέλλουν την Κίνα ως ιμπεριαλιστική. Με τον τρόπο αυτό, επιδεικνύουν ελάχιστη γνώση των ακριβών σχέσεων που έχει προσπαθήσει να αναπτύξει με τις αφρικανικές χώρες.

 

Ποια είναι η κατάσταση;

Εδώ δεν υπάρχει αρκετός χώρος για να εξερευνήσουμε και να καταγράψουμε την πλήρη ποικιλομορφία και πολυπλοκότητα της Αφρικής, με 54 χώρες και 1,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους, περισσότερες από 1.000 γλώσσες, δεκάδες παραδοσιακούς και σύγχρονους θρησκευτικούς προσανατολισμούς, 3.000 εθνοτικές ομάδες, ποικίλα οικοσυστήματα, ποικίλους πολιτικούς προσανατολισμούς και πολύπλοκες ιστορίες. Παρόλα αυτά, τα παρακάτω στοιχεία ανοίγουν ένα μικρό παράθυρο στο αναπτυσσόμενο παράδειγμα Κίνας-Αφρικής.

Η αφρικανική γεωργία αποτελεί περίπου το ένα τρίτο του συνολικού ΑΕΠ της ηπείρου, απασχολώντας περίπου το 60% του αφρικανικού εργατικού δυναμικού. Ακόμα και σε αυτό το βαθμό, οι αφρικανικές χώρες δεν έχουν ακόμη φτάσει στο “πλήρες δυναμικό της ηπείρου στη γεωργία“. Οι ερευνητές δείχνουν ότι οι Κινέζοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής λαμβάνουν υπόψη με προσοχή την αναγκαιότητα της οικοδόμησης του γεωργικού τομέα ως βάση για τα “οικονομικά της διαρθρωτικής ανάπτυξης” (Σ.τ.Μ., “structural development economics”).

 

 

Σαράντα εννέα χώρες έχουν συνάψει οικονομικές σχέσεις με την Κίνα μέσω δανείων και επιχορηγήσεων για την κατασκευή ή επέκταση θαλάσσιων λιμένων, υδροηλεκτρικών φραγμάτων, σιδηροδρόμων κανονικού εύρους, αυτοκινητοδρόμων, δρόμων, γεφυρών, εγκαταστάσεων τεχνικής κατάρτισης, ιατρικής υποστήριξης και γεωργικών έργων. Γιατί υποδομές; Μια εκτίμηση δείχνει ότι οι σημερινές συνθήκες υποδομής περιορίζουν την ανάπτυξη σε όλη την Αφρική κατά τουλάχιστον 1% των ετήσιων ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ.

Μεταξύ του 2002 και του 2012, η Κίνα κέρδισε υψηλούς επαίνους από τους παρατηρητές της ανθρωπιστικής βοήθειας για την παροχή δανείων και επιχορηγήσεων με λίγες πολιτικές δεσμεύσεις, τακτικά χαμηλά επιτόκια και γενναιόδωρους όρους αποπληρωμής. Μετά την ύφεση του 2008, η κινεζική κυβέρνηση διέγραψε 168 αφρικανικά χρέη για να επιτρέψει την επιστροφή στην οικονομική ανάπτυξη στην ήπειρο.

Από το 2013, με την καθιέρωση της Πρωτοβουλίας Belt and Road (BRI), κάποια αύξηση των κινεζικών άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ) – ξεχωριστά από τα δάνεια ή τις επιχορηγήσεις που υποστηρίζονται από την κυβέρνηση – ώθησε την ανάπτυξη του αριθμού των επιχειρήσεων που ανήκουν και λειτουργούν υπό κινεζική ιδιοκτησία στην Αφρική. Σήμερα, περίπου 10.000 κινεζικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σε χώρες της Αφρικής, ενώ τουλάχιστον 1 εκατομμύριο Κινέζοι πολίτες ζουν στην ήπειρο.

Το εμπόριο Κίνας-Αφρικής ανήλθε σε 200 δισεκατομμύρια δολάρια το 2015 και η Κίνα έχει γίνει ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ηπείρου.

Οι κινεζικές επενδύσεις σε υποδομές, οι άμεσες ξένες επενδύσεις για την ανάπτυξη των αφρικανικών τομέων ενέργειας και εξόρυξης και η υλική βοήθεια με τη μορφή εκατοντάδων ιατρικών και εκπαιδευτικών αποστολών βασίζονται στο αμοιβαίο όφελος. Με άλλα λόγια, η κινεζική κυβέρνηση θεωρεί τις διεθνείς σχέσεις ως όχημα για σταθερές πολιτικές σχέσεις και εμπόριο.

Από τη μία πλευρά, το εμπόριο παρέχει σε κάθε πλευρά διάφορα προϊόντα, εργατικούς πόρους και κέρδη για ιδιωτικές και δημόσιες επιχειρήσεις. Από την άλλη, δημιουργούν νέες ευκαιρίες για τεχνική και πολιτιστική ανάπτυξη και μεταφορά εκσυγχρονισμένης γεωργικής και βιομηχανικής ικανότητας από την Κίνα στις αφρικανικές χώρες.

Μέχρι το 2019, οι κινεζικές επενδύσεις στην Αφρική οδήγησαν σε μέσο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ κατά 4%. Έχοντας ανακοπεί μόνο λόγω της πανδημίας, η μέση ανάπτυξη έπεσε στο 1,4% το 2021, αντικατοπτρίζοντας τις παγκόσμιες τάσεις.

 

“Παγίδα χρέους” ή “Αφρικανική υποκειμενικότητα”;

Η ιδέα του αμοιβαίου οφέλους προκαλεί σε ορισμένους Δυτικούς καχυποψία για την έλλειψη καθαρού αλτρουισμού της Κίνας. Αμερικανοί αξιωματούχοι και ειδήμονες των μέσων ενημέρωσης έχουν ισχυριστεί λανθασμένα ότι η Κίνα στοχεύει στη χειραγώγηση των αφρικανικών χωρών. Κάποιοι το αποκαλούν “παγίδα χρέους” – άλλοι προειδοποιούν για νέο ιμπεριαλισμό.

Μια πρόσφατη ανάλυση της πραγματικότητας, ωστόσο, σημείωσε ότι “η τάση να χαρακτηρίζεται η κρίση χρέους της Αφρικής ως κινεζικά σχεδιασμένη βαθαίνει τις παγκόσμιες πολιτικές και οικονομικές εντάσεις”. Η επίρριψη ευθυνών στην Κίνα αποκρύπτει την πραγματικότητα. Οι αφρικανικές χώρες κατάφεραν να αποπληρώσουν περίπου το 75% του κινεζικού χρέους από το 2000. Οι κατηγορίες ότι η Κίνα οδηγεί τα αφρικανικά χρέη (η συντριπτική πλειονότητα των οποίων κατέχεται από μη κινεζικούς φορείς) είναι “σαφώς υπερβολικές“.

Παρόλα αυτά, το αφρικανικό χρέος προς την Κίνα ανέρχεται σε 143 δισεκατομμύρια δολάρια, ή περίπου το 15% του χρέους της ηπείρου. (Συγκριτικά, η Κίνα κατέχει λίγο περισσότερο από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια χρέους των ΗΠΑ.) Ενώ ορισμένοι ερευνητές περιγράφουν την κατάσταση ως “ανησυχητική“, δεν είναι σαφές για ποιον η κατάσταση αυτή είναι τόσο ανησυχητική. Ξαφνικά, πολλοί που ποτέ δεν εξέφρασαν παρόμοιους φόβους για την κυριαρχία των ΗΠΑ ή της Ευρώπης (συχνά βάναυση) ανησυχούν για την αφρικανική κυριαρχία.

Από τη δεκαετία του 1940, οι ΗΠΑ ελέγχουν το παγκόσμιο χρέος για να διαχειρίζονται τις εσωτερικές πολιτικές άλλων χωρών. Όταν οι θεσμοί που κυριαρχούνταν από τις ΗΠΑ δεν μπορούσαν να επιβάλουν τη θέλησή τους, συχνά αρνούνταν τη βοήθεια, επέβαλλαν κυρώσεις ή επενέβαιναν άμεσα με στρατιωτική βία ή άλλες μορφές ισχύος.

 

 

Στη δεκαετία του 1990, τα προγράμματα διαρθρωτικής προσαρμογής (ΠΔΠ· Σ.τ.Μ., structural adjustment programs – SAPs) που διατάχθηκαν από την Παγκόσμια Τράπεζα ευνόησαν την εδραίωση των μαζικών μονοπωλιακών γαιοκτησιών και του κεφαλαίου μεγάλης κλίμακας μέσω ιδιωτικοποιήσεων, εκτοπίζοντας τους μικροκαλλιεργητές από τις γεωργικές αγορές, βαθαίνοντας την ανισότητα και παρέχοντας μηδενική ανακούφιση από τη φτώχεια. Πράγματι, ένα εξέχον (σκόπιμο) χαρακτηριστικό των περισσότερων ΠΔΠ ήταν η προλεταριοποίηση, η απώλεια των παραδοσιακών γαιοκτησιών και οι εσωτερικές κοινωνικές αναταραχές.

Αντίθετα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η Κίνα δεν “κατάσχει περιουσιακά στοιχεία” ούτε επιβάλλει ιδιωτικοποιήσεις. Δεν απαιτεί διεθνή διαιτησία για τις αθετήσεις. Αντιθέτως, προσφέρει γενναιόδωρα περιστασιακή ακύρωση, αλλά τις περισσότερες φορές διαπραγματεύεται την αναδιάρθρωση και την αναχρηματοδότηση των δανείων. Η προσέγγιση αυτή επιτρέπει στις δανειζόμενες χώρες να διατηρήσουν την κυριότητα των πόρων και των επιχειρήσεων και να ολοκληρώσουν τα αναγκαία έργα υποδομής.

Η πρόσφατη έρευνα για τη δυναμική της Ανατολικής Αφρικής παρέχει ένα λεπτομερές παράδειγμα. Πολλές χώρες της Ανατολικής Αφρικής έχουν επωφεληθεί από τα δάνεια κινεζικής προέλευσης, τα οποία συνοδεύονται από πολιτική αποδέσμευσης, γενναιόδωρα καθεστώτα αποπληρωμής και διαδικασίες αναδιάρθρωσης. Οι επιπτώσεις δύο μεγάλων έργων υποδομής που χρηματοδοτήθηκαν από την Κίνα στην Ανατολική Αφρική (ένας περιφερειακός αγωγός ενέργειας και ένα σιδηροδρομικό σύστημα κανονικού εύρους) δείχνουν συγκεκριμένα θετικά αποτελέσματα. Η Κένυα, η Ουγκάντα, η Αιθιοπία, το Μπουρούντι, η Τανζανία, το Νότιο Σουδάν και η Ρουάντα ήταν οι άμεσοι δικαιούχοι.

Ο πλήρης αντίκτυπος αυτών των δύο έργων υποδομής δεν έχει ακόμη συνειδητοποιηθεί πλήρως, αλλά αναμένεται να αυξήσουν το διεθνές εμπόριο στην περιοχή αυτή κατά πέντε φορές.

Επιπλέον, τα δύο αυτά έργα συνέβαλαν στην αναζωογόνηση της Κοινότητας Ανατολικής Αφρικής (ΚΑΚ· Σ.τ.Μ., East Africa Community – EAC). Συντριμμένη από τη διεθνή παρέμβαση και την πολιτική αναταραχή πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες, η αναζωογονημένη ΚΑΚ παρέχει στις χώρες αυτές διεθνείς χώρους για τη διευθέτηση πολιτικών και οικονομικών διαφορών και την ανάπτυξη συνεργατικών προσεγγίσεων για την ανάπτυξη, αντί για στρατιωτικές παρεμβάσεις και άλλες εχθροπραξίες.

Η ολοκλήρωση αυτών των δύο σημαντικών έργων απαιτούσε την κατασκευή εκατοντάδων πρόσθετων δρόμων, γεφυρών, έργων ηλεκτροδότησης και άλλων φυσικών δομών που προωθούν την “οικονομική συνδεσιμότητα”. Παρόμοια έργα υποδομής στο Κονγκό, τη Νότια Αφρική, τη Ζάμπια, την Τανζανία, τη Ζιμπάμπουε, τη Γκάνα, τη Μοζαμβίκη, την Αγκόλα, το Τσαντ, το Καμερούν και την Αιθιοπία είχαν παρόμοια αποτελέσματα. Υπό τη διαχείριση κινεζικών κρατικών επιχειρήσεων (ΚΚΕ· Σ.τ.Μ., State Owned Enterprises – SOE) που λειτουργούσαν με μικρότερα περιθώρια κέρδους από τις δυτικές επιχειρήσεις, τα έργα αυτά προσέλαβαν περισσότερους τοπικούς εργάτες και επόπτες από τις δυτικές επιχειρήσεις, δεσμεύτηκαν με επιτυχία σε χρονοδιαγράμματα και προβλεπόμενο κόστος καλύτερα από τις δυτικές επιχειρήσεις, παρήγαγαν αποτελέσματα υψηλής ποιότητας και υποστήριξαν τη μεταφορά τεχνολογίας και ανθρώπινου δυναμικού.

 

 

Ένα τρίτο αποτέλεσμα, το οποίο είναι πιο δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, σχετίζεται με το ζήτημα της κυριαρχίας. Από το 2002 έως σήμερα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η “αφρικανική υποκειμενικότητα (Σ.τ.Μ., African agency)” έχει αυξηθεί. Στο παράδειγμα Κίνας-Αφρικής, οι χώρες έχουν περισσότερο χώρο για να λαμβάνουν αυτόνομες αποφάσεις. Έχουν αποφασίσει πού θα χωροθετηθούν έργα υποδομής και έχουν δημιουργήσει νέα επίπεδα σχέσεων συνεργασίας με άλλοτε αντίπαλα, ακόμη και εχθρικά, έθνη. Το παράδειγμα της Κίνας-Αφρικής έχει ανοίξει νέο χώρο για τις χώρες της Ανατολικής Αφρικής να διασφαλίσουν τα εθνικά τους συμφέροντα.

Οι αφρικανικές χώρες μπορούν γενικά να χρησιμοποιήσουν την αναβαθμισμένη θέση τους στη δυναμική της Κίνας-Αφρικής για να εξασφαλίσουν καλύτερες οικονομικές ρυθμίσεις και να διαμορφώσουν τη φύση των κινεζικών επενδύσεων. Για παράδειγμα, οι ερευνητές συνιστούν στις αφρικανικές χώρες να διαπραγματευτούν επενδύσεις για την κατασκευή εγκαταστάσεων ηλιακής ενέργειας (παραγωγή και χρήση), να καταστήσουν μόνιμες ιατρικές εγκαταστάσεις και πανεπιστήμια (αντί για απλά αποστολές) και να ενισχύσουν τους κινεζοαφρικανικούς δεσμούς μέσω ενισχυμένης τεχνικής και πολιτιστικής κατάρτισης για τους Αφρικανούς διεθνείς φοιτητές στην ίδια την Κίνα. Οι αφρικανικές χώρες χρησιμοποιούν οχήματα όπως το Φόρουμ για τη Συνεργασία Κίνας-Αφρικής για να επιτύχουν αυτά τα καθήκοντα.

 

Τι είναι η “διαρθρωτική αναπτυξιακή οικονομία”;

Η ΔΑΟ (Σ.τ.Μ, Structural Development Economics – SDE) είναι μια έννοια που επινόησε ο οικονομολόγος Justin Yifu Lin. Ο Lin, με έδρα το Πεκίνο, συνέγραψε μια μελέτη της ιδέας μαζί με τον μελετητή Yan Wang, με έδρα τη Βοστώνη, με τίτλο Going Beyond Aid: Development Cooperation for Structural Transformation (Αναπτυξιακή Συνεργασία για Διαρθρωτικό Μετασχηματισμό).

Η έρευνά τους βασίζεται στις σημαντικές ιστορικές-γεωγραφικές μετατοπίσεις στην οικονομική ανάπτυξη. Από την Ευρώπη του 18ου και 19ου αιώνα στη Βόρεια Αμερική του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα και στη συνέχεια στην Ανατολική Ασία στην εποχή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Lin και Wang παρακολουθούν την πορεία των πιο δυναμικών περιπτώσεων ανάπτυξης κατά τους τελευταίους τρεις και πλέον αιώνες.

Σε κάθε περίπτωση σχεδιάστηκαν και δημιουργήθηκαν σημαντικοί αναπτυξιακοί πυλώνες: 1) μια σταθερή γεωργική βάση, 2) μια επεκτεινόμενη υποδομή, 3) η μεταφορά σύγχρονης γεωργικής και βιομηχανικής ικανότητας και 4) η προσοχή στην ανάπτυξη της τεχνικής και πολιτιστικής ικανότητας του εργατικού δυναμικού (περισσότερο μετά το ενδιαφέρον του 19ου αιώνα για τα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα).

Στην ευρωπαϊκή και βορειοαμερικανική καπιταλιστική ανάπτυξη, το ευρωπαϊκό δουλεμπόριο και η απαλλοτρίωση των γαιών των ιθαγενών στην αμερικανική ήπειρο αποτέλεσαν τα θεμέλια των δύο πρώτων πυλώνων. Η κινεζική έννοια της “διαρθρωτικής αναπτυξιακής οικονομίας” παρακάμπτει τη βίαιη και γενοκτονική πρωταρχική συσσώρευση υπέρ μιας πολιτικής φιλοσοφίας με επίκεντρο τον άνθρωπο.

 

 

Οι Lin και Wang λένε ότι τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί μπορούν να το επιτύχουν αυτό μέσω του σχεδιασμού και της ανάπτυξης δυναμικών αναπτυξιακών διαδικασιών σε νέες περιοχές χωρίς ιμπεριαλιστικούς στόχους ή αποτελέσματα. Οι συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα υπό την ηγεσία του κράτους μπορούν να σχεδιάσουν έργα υποδομής που αναδεικνύουν τα μοναδικά πλεονεκτήματα των πόρων ενός συγκεκριμένου γεωγραφικού χώρου. Αυτά θα μπορούσαν να είναι ενεργειακοί, ορυκτοί ή γεωργικοί πόροι που δημιουργούν μια βάση για το διεθνές εμπόριο και κεφάλαια για τη βιομηχανική ανάπτυξη. Η εκβιομηχάνιση πυροδοτείται από τη μετατόπιση των κέντρων παραγωγής από τις ιδιαίτερα ανεπτυγμένες (Κίνα) προς τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες.

Σε αντίθεση με τη δυτική εταιρική εξωτερική ανάθεση, η μεταφορά της βιομηχανίας στο εξωτερικό στο πλαίσιο του πακέτου ΔΑΟ συνοδεύεται από βελτιώσεις στην τεχνική ικανότητα και την ανάπτυξη της εργασίας στη χώρα υποδοχής.

Το δυτικό καπιταλιστικό offshoring ελάχιστα νοιάστηκε για τις κοινωνικές συνθήκες των κοινοτήτων υποδοχής ή των κοινοτήτων από τις οποίες μετακινήθηκε. Στα πλαίσια των ΗΠΑ, η φυγή κεφαλαίων συνοδεύτηκε από νεοφιλελεύθερες πολιτικές μείωσης των κοινωνικών υπηρεσιών. Παρακινούμενοι από τη μείωση του ποσοστού κέρδους, οι καπιταλιστές ανέμεναν ότι οι εκτοπισμένοι εργαζόμενοι στις ΗΠΑ θα δέχονταν χαμηλά αμειβόμενες, μη συνδικαλιστικές θέσεις εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών. Αυτή η διαρθρωτική αποανάπτυξη είχε ως αποτέλεσμα τη μαζική διάβρωση των δημόσιων πόρων και των συνθηκών διαβίωσης στα κέντρα της “ζώνης της σκουριάς”.

Στις χώρες υποδοχής, οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις απαιτούσαν κυβερνητικές πολιτικές που υπονόμευαν την προστασία των εργαζομένων, την οικολογική προστασία και την κοινωνική πρόνοια. Προσδοκούσαν να επωφεληθούν από ένα ακόμη πιο χαμηλά αμειβόμενο εργατικό δυναμικό που λιμοκτονούσε για ευκαιρίες απασχόλησης. Οι επενδύσεις σε υπεράκτιες εγκαταστάσεις τείνουν να παραμένουν απομονωμένες από την ευρύτερη κοινωνική ανάπτυξη της χώρας στην οποία πραγματοποιούνται αυτές οι επενδύσεις, συντελώντας σε περιορισμένο διαρθρωτικό μετασχηματισμό ή μόνο απομονωμένους θύλακες που προωθούν βαθύτερες εσωτερικές ανισότητες.

 

Η Αφρική σε νέα κατεύθυνση

Οι Κινέζοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής βλέπουν την Αφρική ως τον επόμενο τόπο μιας μεγάλης παγκόσμιας ιστορικής οικονομικής ανάπτυξης.

Όπως και στο παράδειγμα της Ανατολικής Αφρικής, τα έργα υποδομής που υποστηρίζονται από την Κίνα στήριξαν επενδύσεις στη μεταποίηση στον Μαυρίκιο, την Τανζανία και την Γκάνα στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Αυτά ακολουθήθηκαν από μεταφορές τεχνολογίας, τεχνική κατάρτιση και εκπαιδευτικά προγράμματα και μέχρι το 2018 είχαν οδηγήσει σε “διαρθρωτικούς μετασχηματισμούς στον βιομηχανικό τομέα” στις χώρες αυτές.

Τα έργα ηλεκτροδότησης σε αρκετές χώρες, όπως η ΛΔ Κονγκό, η Γκάνα και άλλες χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, μαζί με σημαντικές επιτυχίες σε σιδηροδρομικά έργα στην Ανατολική Αφρική και την Αγκόλα, μετακινούν τη βελόνα στη σχέση μεταξύ φτωχών υποδομών και χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης. Έτσι, αν και πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά, πολλά έχουν ήδη επιτευχθεί.

 

 

 

Ο διαρθρωτικός μετασχηματισμός μέσω των υποδομών, της οικονομικής συνδεσιμότητας και της εκβιομηχάνισης (σε συνδυασμό με τη μεταφορά τεχνολογίας και τη βελτίωση των ανθρώπινων ικανοτήτων) στο πλαίσιο του παραδείγματος Κίνας-Αφρικής έρχεται σε έντονη αντίθεση με τα δυτικά πρότυπα. Αντί της εξόρυξης πετρελαίου και άλλων ορυκτών για εξαγωγή ως πρώτων υλών, οι κινεζικές κρατικές επιχειρήσεις συνεργάζονται με κρατικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις στις αφρικανικές χώρες για την παραγωγή τελικών προϊόντων. Η έρευνα συζητά συχνά κινεζικά δάνεια για από κοινού λειτουργούντα χαλυβουργεία και εργοστάσια τσιμέντου στη Ζιμπάμπουε, διυλιστήρια πετρελαίου του Νίγηρα που παράγουν φυσικό αέριο και παράγουν για τοπική κατανάλωση, διυλιστήρια πετρελαίου, τσιμεντοβιομηχανίες και τηλεπικοινωνίες στο Τσαντ, έργα εξόρυξης πετρελαίου και υδροηλεκτρικής ενέργειας στη Δημοκρατία του Κονγκό, υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις και τηλεπικοινωνίες στο Καμερούν, και κέντρα παραγωγής κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων στο Μπενίν και την Τανζανία. Τέτοιες δραστηριότητες απαιτούν μεταφορές τεχνολογίας, κατάρτιση, υψηλά επίπεδα τοπικής απασχόλησης και πιο σύνθετες τοπικές αγορές.

Μια μελέτη κινεζικών έργων σε αναπτυσσόμενες χώρες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα έργα υποδομής επέβλεπαν αποτελεσματικά τη σημαντική χωρική διάχυση της οικονομικής δραστηριότητας για τη “μείωση της οικονομικής ανισότητας εντός και μεταξύ των υποεθνικών περιοχών“. Αντί να διοχετεύονται πόροι σε απομονωμένους θύλακες ήδη επιτυχημένων επιχειρήσεων, οι κινεζικής προέλευσης πόροι διαχέονται σε μεγαλύτερη κλίμακα μικρότερων επιχειρήσεων, οι οποίες μπορούν στη συνέχεια να χρησιμοποιήσουν τις νεόδμητες υποδομές για να συνδεθούν με τοπικές, εθνικές, περιφερειακές και διεθνείς αγορές.

Οι φόβοι για τις “παγίδες χρέους” μπορούν να αμβλυνθούν αν κατασκευαστούν ακόμη περισσότερες “συνδετικές” υποδομές που θα διαβρώσουν περαιτέρω την αντίθεση πόλης-υπαίθρου και το απομονωτικό πλαίσιο της βοήθειας δυτικού τύπου. Αυτό το μοντέλο των οικονομικών της διαρθρωτικής ανάπτυξης μπορεί να λειτουργήσει μόνο αν δοθεί προτεραιότητα στην πολιτική μη παρέμβασης. Το διαχυτικό όφελος περιορίζεται από τη στιγμή που η δανειοδοτούσα οντότητα αποφασίζει ποιος είναι πιο άξιος να λάβει τη βοήθειά της.

 

Συµπεράσµατα και κατευθύνσεις

Τα οικονομικά της διαρθρωτικής ανάπτυξης προσφέρουν θετικά βήματα προς μια νέα κατεύθυνση που ανταποκρίνεται περισσότερο στις βασικές αρχές των ορισμών του Rodney για την ανάπτυξη με επίκεντρο τον άνθρωπο. Η αυτόνομη λήψη πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων, η ευρύτερη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη που στοχεύει στην ισότητα εντός και μεταξύ των χωρών και των περιφερειών, καθώς και η ενισχυμένη τεχνική και πολιτιστική ανάπτυξη αποτελούν βασικές υποσχέσεις αυτού του παραδείγματος.

Μια ρεαλιστική αξιολόγηση του συνολικού ιστορικού αποκαλύπτει περισσότερες επιτυχίες παρά αποτυχίες. Ο σημαντικότερος κίνδυνος για την επιτυχία του σχεδίου ανεξάρτητης ανάπτυξης Κίνας-Αφρικής έγκειται στους κινδύνους του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Ανακατεύοντας την Αφρική με τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι απειλούν να ανοίξουν πολυάριθμους πολέμους δι’ αντιπροσώπων σε αυτή την ήπειρο μέσω ανανεωμένων στρατιωτικών κατοχών, πολιτικών επεμβάσεων και καθεστώτων οικονομικών κυρώσεων που θα μπορούσαν να εκτροχιάσουν το παράδειγμα Κίνας-Αφρικής και να επιστρέψουν την ήπειρο σε μερικές από τις χειρότερες λεηλασίες της νεοαποικιακής εποχής.

Ο αγώνας για τον τερματισμό της επεκτεινόμενης στρατιωτικής εμπλοκής των ΗΠΑ στην Αφρική και για την αμφισβήτηση της διαστρεβλωμένης και υποκριτικής αμερικανικής προπαγάνδας σχετικά με το παράδειγμα Κίνας-Αφρικής είναι ζωτικής σημασίας για τον εκτροχιασμό αυτής της ιμπεριαλιστικής ατζέντας. Τα οικονομικά της διαρθρωτικής ανάπτυξης επιτρέπουν στις αναπτυσσόμενες χώρες να δημιουργήσουν τα θεμέλια για κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική αυτονομία που τους αρνήθηκε η νεοαποικιοκρατία και ο νεοϊμπεριαλισμός.

 

 

Για εκδόσεις PDF των αναφερόμενων πηγών, επικοινωνήστε με τον συγγραφέα στη διεύθυνση [email protected].

 

Οι απόψεις του συγγραφέα δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις θέσεις του ΚΚ ΗΠΑ (Σ.τ.Μ., CPUSA).

 

Εικόνες: Πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Cyril Ramaphosa και Πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Xi Jinping, Government ZA (CC BY-ND 2.0)- Στρατηγός της AFRICOM, Sgt. Tatum Vayavananda, Wikimedia (public domain)- Στρατηγός της AFRICOM, Sgt. Townsend, AFRICOM (ιστότοπος)- Κατασκευή του αυτοκινητόδρομου του Ναϊρόμπι (China Daily)- Διαμαρτυρία κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού στη Χιλή το 2013, Coordinadora por la Defensa del Agua y la Vida (Facebook)- Σιδηροδρομικός σιδηρόδρομος στην Κένυα (China Daily)- Εργοτάξιο στην Αίγυπτο (China Daily)- Εκπαίδευση στο Ινστιτούτο Βιομηχανικής Έρευνας της Ουγκάντα (China Daily)