Αμερική και Τραμπ: είναι αυτό που είδαμε αστική αντεπανάσταση;

του Βασίλη Λιόση

Τα όσα συνέβησαν χθες στη «χώρα της ελευθερίας» δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ούτε ως αναμενόμενα ούτε ως συνηθισμένα. Θύμισαν κάπως την πορεία του Μουσολίνι με τους μελανοχίτωνες στη Ρώμη το 1922 κατά την οποία κατελήφθη η εξουσία από τους φασίστες. Ποιο είναι, όμως, το πολιτικό περιεχόμενο αυτών των συμβάντων; Συχνά η ίδια η πολιτική και η ρητορική του Τραμπ χαρακτηρίστηκαν ως αντεπανάσταση (βλέπε χαρακτηριστικά Mikkel Bolt Rasmussen, Η αντεπανάσταση του Τραμπ, εκδ. Παρακείμενος). Είναι έτσι; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

1. Αστική αντεπανάσταση είναι η πολιτική κίνηση της αστικής τάξης απέναντι στην εξουσία που έχουν οι λαϊκές δυνάμεις και που ως στόχο έχει την ανακατάληψη της εξουσίας. Η αστική αντεπανάσταση μπορεί, ακόμη, να επιχειρεί να εμποδίσει την ολοκληρωτική κατάληψη της εξουσίας όταν οι λαϊκές δυνάμεις βρίσκονται στα πρόθυρα της κατάκτησής της. Η αστική αντεπανάσταση εκδηλώνεται με βία, με ένοπλη σύγκρουση, με δολοφονίες, με δολιοφθορές, με συνεργασία με άλλες αστικές τάξεις άλλων χωρών.
2. Ιστορικά μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αστικής αντεπανάστασης είναι η αντίδραση της γαλλικής αστικής τάξης στην Κομμούνα του 1871 με τη σφαγή των Κομμουνάρων, ο εμφύλιος στη Σοβιετική Ρωσία μετά το 1917, ο Δεκέμβρης του 1944 στην Ελλάδα, η αντίδραση της αστικής τάξης της Κούβας μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον λαό το 1959.
3. Η αντεπανάσταση μπορεί να ολοκληρώνεται με πραξικόπημα. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής με πραξικοπήματα που σχεδιάζονταν από τις ΗΠΑ και καθοδηγούνταν από τις εκάστοτε αμερικανικές πρεσβείες στις χώρες ενδιαφέροντος του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Μάλιστα, η κίνηση του Τραμπ δεν μπορεί παρά να μας φέρει στο μυαλό αναλογίες με τον Γουαϊδό στη Βενεζουέλα.
4. Ιδιότυπη αντεπανάσταση αποτέλεσαν και οι εξελίξεις στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες όπου οι κομματικές γραφειοκρατίες που είχαν πλέον μετατραπεί σε πέμπτη φάλαγγα και σε συνεργασία με τον ιμπεριαλισμό πραγματοποίησαν πραξικοπήματα προκειμένου να αλλάξει ο πολιτικός και οικονομικός χαρακτήρας αυτών των χωρών.
5. Τα γεγονότα της 6^ης Ιανουαρίου δεν υπάγονται στις συνηθισμένες μεθόδους αντεπανάστασης για δυο λόγους: α) ήταν μία καρικατούρα πραξικοπήματος κάτι ασυνήθιστο για την αστική τάξη αφού σε αυτές τις περιπτώσεις λειτουργεί μεθοδικά και σχεδιασμένα και β) δεν αποτελούσε απάντηση της αστικής τάξης (ή μέρους της) απέναντι στο λαϊκό κίνημα. Ωστόσο, καταχρηστικά μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την κατάληψη του Καπιτωλίου ως μία αντεπαναστατική κίνηση κατά την οποία επιχειρήθηκε η κατάργηση μιας εκλεγμένης κυβέρνησης από τις εκλογές. Αμφισβητήθηκε, δηλαδή, από τον Τραμπ και τους οπαδούς του, ο πυρήνας της αστικής δημοκρατίας: οι εκλογές και το κοινοβούλιο και αυτό δεν είναι αμελητέο παρά τον τραγελαφικό χαρακτήρα της απόπειρας.
6. Ο Τραμπ υποστηρίζεται κοινωνικά από εκείνο το τμήμα της αμερικανικής κοινωνίας που κατά βάση περιλαμβάνει λευκούς απόφοιτους λυκείων, ευαγγελιστές, ρατσιστές, αγρότες και κατοίκους του Νότου, ειδικευμένους εργάτες. Στο επίπεδο της άρχουσας τάξης στηρίχθηκε από το λόμπι των βιομηχανιών όπλων (η οπλοκατοχή είναι ένα χαρακτηριστικό των ψηφοφόρων του), από τους πετρελαιάδες, από εκείνα τα τμήματα που ανησυχούν για την άνοδο της Κίνας και πιέζουν για επιστροφή στον προστατευτισμό με επιβολή δασμών. Αυτό που μένει να δούμε είναι αν η κίνηση κατάληψης του Καπιτωλίου είχε τη στήριξη αυτών των τμημάτων της αμερικανικής αστικής τάξης ή ήταν μία ιδιοτροπία ενός μεγαλομανούς (η απουσία μέτρων ασφαλείας στο Καπιτώλιο δεν συνηγορούν υπέρ της δεύτερης εκδοχής).
7. Οι κάθε λογής αναλυτές που παρέλασαν στους δέκτες των τηλεοράσεων για να σχολιάσουν τα τεκταινόμενα στην πλειονότητά τους δήλωσαν πως αυτό που συνέβη ήταν κόντρα στη δημοκρατική παράδοση των ΗΠΑ. Η αλήθεια είναι πως δεν είναι κάτι συνηθισμένο αλλά θα πρέπει να σημειώσουμε πως η δημοκρατία των ΗΠΑ έχει να επιδείξει μία σειρά από γεγονότα που αποδεικνύουν τον –για να το πούμε κομψά– διάτρητο χαρακτήρα της: άγρια καταστολή των κινημάτων, ακραία και διαρκής ρατσιστική συμπεριφορά της αστυνομίας ενάντια στις φυλετικές μειονότητες, δολοφονίες πολιτικών αρχηγών, εκλογή Τραμπ με λιγότερες ψήφους από την συνυποψήφιά του και βεβαίως, βεβαίως, ας μην ξεχνάμε τη φρικτή περίοδο του μακαρθισμού και πολλά άλλα.
8. Εν τέλει δεν έχει τόση σημασία αν την πολιτική Τραμπ τη χαρακτηρίσουμε ως αντεπανάσταση. Το ουσιαστικό είναι ότι ο Τραμπ ανήκει σε μία παγκόσμια πολιτική τάση του κεφαλαίου που στενεύει απελπιστικά την αστική δημοκρατία, τόσο που να γειτνιάζει επικίνδυνα με τις κλασικές δικτατορίες. Ο Όρμπαν, ο Ερντογάν, ο Μπολσονάρου, ο Σαλβίνι αλλά και στα καθ’ ημάς η ελληνική κυβέρνηση, υπογραμμίζουν την παραπάνω διαπίστωση. Η υπεράσπιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων έχει γίνει (ή πρέπει να γίνει) ζωτικό ζήτημα των κοινωνιών. Τόσο σε επίπεδο προβληματισμού όσο και επίπεδο δράσης.

Κλείνουμε με μία παρατήρηση: Βλέποντας τα πλάνα της τηλεόρασης διέκρινε κανείς το μικρό πλήθος των δυνάμεων καταστολής και τις χλιαρότατες αντιδράσεις τους απέναντι στον ακροδεξιό συρφετό. Ας φανταστούμε τι θα γινόταν αν στη θέση του τραμπικού όχλου, ήταν λαϊκές μάζες που διεκδικούσαν την εξουσία. Σήμερα θα μιλάγαμε για λουτρό αίματος, για μία μαζική σφαγή.