Big Brother ή ένα σκουπίδι με πολυτελές περιτύλιγμα

του Βασίλη Λιόση

αναδημοσίευση από την Εφ. τ. Συν. 16/09/2020

Το Big Brother εμφανίστηκε στην ελληνική τηλεόραση πριν από 20 χρόνια, δάνειο από ξένη παραγωγή (η ελληνική τηλεόραση δεν έχει την ικανότητα να παράγει ούτε τα δικά της σκουπίδια. Ακόμη κι αυτά τα αγοράζει).

Το τηλεοπτικό αυτό παιχνίδι, για όσους δεν το θυμούνται, πήρε το όνομά του από το μυθιστόρημα του Τζορτζ Όργουελ, 1984. Στο έργο του αυτό ο Όργουελ περιέγραφε τον Μεγάλο Αδελφό ως ένα δυναστικό πρόσωπο που παρακολουθεί τους πάντες μέσω καμερών.

Εσχάτως, ένας εκ των παικτών δήλωσε την πρόθεσή του να βιάσει μία παίκτρια σε περίπτωση που «δεν του κάτσει», ξεπερνώντας κάθε όριο και προάγοντας τη λεγόμενη κουλτούρα βιασμού.

Μπορεί ένα τέτοιο απόρριμμα να παράγει ιδεολογία και πολιτική; Μπορεί το τίποτα να είναι κάτι; Η απάντηση είναι ένα κατηγορηματικό ναι. Ας δούμε το γιατί.

• Ο Big Brother εξοικειώνει τον κόσμο με ένα δυστοπικό μέλλον όπου οι πάντες ελέγχονται πλήρως σε κάθε πτυχή της ζωής τους από την εξουσία. Ο έλεγχος συμπεριφορών, συναισθημάτων, ιδεών, στάσης ζωής είναι απαραίτητη προϋπόθεση υποταγής που μάλιστα γίνεται πιο επιτακτική σε περιόδους κρίσης. Οι κάμερες μπήκαν σιγά σιγά στη ζωή μας: στους δρόμους, στα αεροδρόμια, στα super market, εσχάτως και στα σχολεία κι έτσι στο τέλος μέσα από μικρές αλλά συνεχείς δόσεις δεν θα έχουμε καταλάβει τι έχει συμβεί. Στον μιθριδατισμό αυτό ο Big Brother έχει παίξει αποφασιστικό ρόλο και μάλιστα με τον χειρότερο τρόπο αφού οι κάμερες νομιμοποιούνται να βγάζουν σε δημόσια θέα την προσωπική ζωή.
• Ειδικά οι νέοι άνθρωποι διαπαιδαγωγούνται στο να αναλώνονται σε συζητήσεις και τριβές δίχως καμία ουσία. Συζητήσεις για την κρίση, την ανεργία, τη φτώχια, τον ρατσισμό, την παιδεία, την τέχνη, δεν έχουν καμία θέση. Κάποτε η CIA φύτεψε στο κίνημα των χίπις τα ναρκωτικά για να κρατήσει το κίνημά τους εν υπνώσει και να θάψει τη ριζοσπαστικοποίησή του. Σήμερα οι νέοι εθίζονται να συζητάνε για ό,τι πιο βαρετό και ανούσιο και η ύπνωση επιτυγχάνεται μέσω τέτοιων τηλεοπτικών εκπομπών. Ωστόσο, το ξαναλέμε: το ανούσιο παράγει ουσία κι εν προκειμένω η ουσία είναι η απάθεια και η αδιαφορία για ό,τι καθορίζει τη ζωή μας.
• Ειδική ιδεολογική λειτουργία επιτελείται στο ζήτημα της ανεργίας και της έννοιας της ευκαιρίας. Δεν υπάρχουν δικαιώματα. Άλλωστε μας το είπε ο Κυρανάκης. Η ανεργία δεν είναι δομικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού αλλά δομικό πρόβλημα αυτών που δεν ξέρουν να συντάξουν βιογραφικό. Το θέμα, λοιπόν, είναι να αρπάξεις την ευκαιρία. Και το Big Brother είναι μία ευκαιρία (ειδικά σήμερα που η ανεργία των νέων είναι κοντά στο 35%) είτε για να γίνεις γνωστός και κάπου να βολευτείς στον «μαγικό» κόσμο της τηλεόρασης είτε για να κερδίσεις τα 100.000 ευρώ.
• Οι παίκτες εκπαιδεύονται στην κατάστρωση στρατηγικής (πρόκειται για ορολογία που χρησιμοποιείται από τους ίδιους) προκειμένου να γίνουν αρεστοί στο τηλεοπτικό κοινό. Δεν πρόκειται για κάποιο προϊόν αυταρέσκειας, αν και αυτή είναι φανερό πως υπάρχει, αλλά προϊόν της επιθυμίας για νίκη. Μπροστά στην επιδίωξη αυτή δεν υπάρχει φραγμός: η υποκρισία, η κατάδοση, οι στημένοι καυγάδες, η δήθεν συγκίνηση, ο αυτοεξευτελισμός, οι λυκοφιλίες (ζητάω συγγνώμη από τους λύκους), η προβολή επίμαχων σημείων του σώματος, όλα είναι αποδεκτά.
• Το Big Brother, επίσης, αποθεώνει την εικόνα. Οι παίκτες επιλέγονται ώστε να «γράφουν» στο γυαλί. Καλοσχηματισμένοι κοιλιακοί και μούσκουλα για τα αγόρια, χυμώδη κορμιά για τα κορίτσια. Αλλά πλασάρουνε και το διαφορετικό. Όχι από διάθεση αντιρατσισμού και υπεράσπισης της διαφορετικότητας, αλλά γιατί πρέπει να απευθυνθούνε σε όλο το τηλεοπτικό κοινό: και στους ευτραφείς και στις σεξουαλικές μειονότητες και στους μεσήλικες και στους μετανάστες. Το προϊόν πρέπει να πωληθεί σε όσο το δυνατό περισσότερους. Η εικόνα τελικά επιτελεί ένα διπλό ρόλο: μεγιστοποίηση των κερδών και αποθέωση της ευτελούς.
• Το τηλεοπτικό αυτό παιχνίδι, μαζί και με άλλα του παρελθόντος, παράγουν μία απολύτως στρεβλή αντίληψη για την έννοια της συμμετοχής και της δημοκρατίας. Το ποιοι θα μείνουν και ποιοι θα φύγουν από το παιχνίδι το αποφασίζουν οι τηλεθεατές οπότε δημιουργείται μία επίφαση δημοκρατίας. Υπερβολική εκτίμηση; Θα θυμίσουμε πως στο παρελθόν ο αμερικανοτραφής Γιώργος Παπανδρέου υποστήριξε πως αυτού του είδους οι εκπομπές προωθούνε την έννοια της συμμετοχικής δημοκρατίας!

Είναι ασφαλώς ανησυχητικό το γεγονός ότι η τηλεθέαση για ένα τέτοιο σκουπίδι ήταν υψηλή και κυμάνθηκε στο 25%. Ωστόσο, ας είμαστε επιφυλακτικοί για δυο λόγους: πρώτο, γιατί κατά καιρούς η εγκυρότητα αυτών των μετρήσεων έχει αμφισβητηθεί και δεύτερο, γιατί ακόμη κι αν είναι αληθή τα νούμερα υπάρχει πάντα το ερώτημα αν αυτοί που δέχονται την τοποθέτηση των μηχανών μέτρησης στο σπίτι τους είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού. Επιπλέον, στον βαθμό που το 25% είναι ακριβές δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως το 75% αρνήθηκε να δει το τηλεοπτικό εξάμβλωμα. Τρεις στους τέσσερις αρνήθηκαν να καταναλώσουνε τη σαβούρα του ΣΚΑΪ.

Τέλος, δεν θα μπορούσε να μείνει ασχολίαστος ο θλιβερός Ανδρέας Μικρούτσικος που αφού τον αναστήλωσαν με μποτοξάρισμα, συνεχίζει από εκεί που είχε σταματήσει στην πρώτη εμφάνισή του στο Big Brother. Αναμφίβολα μπορεί να του απονεμηθεί το πρώτο βραβείο της παρλαπίπας και πάντα αναφύεται το ερώτημα πώς δυο άνθρωποι που ήταν αδέλφια είχαν τόσο διαφορετικές πορείες. Ο ένας, ο Θάνος, γράφοντας συγκλονιστική μουσική και παίρνοντας προοδευτική θέση στα πολιτικά δρώμενα και ο άλλος να μιλάει παράγοντας σαπουνόφουσκες πιο πολλές και από τα πιστολάκια που πουλάνε στα πανηγύρια.

Εντυπωσιακό το σπίτι του εγκλεισμού. Τζακούζι, πισίνα και γρασίδια. Αστραφτερό το στούντιο. Όπως και να έχει όμως, τα σκουπίδια όσο κι αν τα τυλίξεις με χρωματιστά χαρτιά, όσες εντυπωσιακές κορδέλες κι αν τους βάλεις, με όσα αρώματα κι αν τα ποτίσεις, η αποφορά τους είναι δεδομένη.