«Δε διαλέγουμε ιμπεριαλιστή» ή «ένας είναι ο εχθρός, ο ιμπεριαλισμός»;
του Διονύση Περδίκη
Ολοκληρώνουμε τη δημοσίευση του τέταρτου μέρους της μελέτης με τίτλο “Ιμπεριαλισμός και πόλεμος στον 21ο αιώνα με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία”.
Το Μέρος Δ΄ αποτελεί το εμπειρικό κομμάτι όπου εφαρμόζεται η θεωρία που περιγράφηκε συνοπτικά μέχρι αυτό το σημείο για τη διερεύνηση της σύγχρονης συγκυρίας του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος.
Συνοδεύεται από εκτενέστατες σημειώσεις με παραθέματα και μεταφράσεις. Συνιστούμε σε μια πρώτη ανάγνωση να αγνοηθούν οι σημειώσεις αυτές προς χάριν της ροής του κειμένου. Σε δεύτερη φάση, οι σημειώσεις και οι αναφορές σε αυτές μπορούν να χρησιμεύσουν για περαιτέρω μελέτη των θεμάτων που θίγονται.
Ιδιαίτερα εφιστούμε την προσοχή στη σημείωση 3 της παρούσας δημοσίευση, όπου, μέσα από την περίπτωση της Ρωσίας, σχολιάζουμε τις λενινιστικές αναφορές σε ιμπεριαλιστική Ρωσία στις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς και τη χρήση του όρου “μεγάλες δυνάμεις” στο λενινιστικό έργο.
Επίσης, για καλύτερη ανάγνωση των εικόνων και των πινάκων, μπορεί ο αναγνώστης να διαβάσει το παρόν σε αρχείο pdf.
Καθώς θα προχωράμε στη δημοσίευση της μελέτης θα εμπλουτίζουμε τον παρακάτω πίνακα περιεχομένων με τους αντίστοιχους ηλεκτρονικούς συνδέσμους:
ΜΕΡΟΣ Β’: ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ
Αποσαφηνίζοντας τις έννοιες
Ιμπεριαλιστικός καπιταλισμός: Γενική θεωρία του ΚΤΠ, και μονοπώλιο – ιμπεριαλισμός: Μαρξ εναντίον Λένιν;
- Από τον Μαρξ και τη γενική θεωρία του κεφαλαίου…
- …στον Λένιν, το μονοπώλιο, και τον ιμπεριαλισμό στη σύγχρονη φάση της ιμπεριαλιστικής διεθνοποίησης της παραγωγής…
- Η διαλεκτική της ιστορίας του καπιταλισμού έχει τις απαντήσεις
Ιμπεριαλιστικός καπιταλισμός μέσα από τη διαλεκτική του νόμου της (αντικειμενικής) αξίας και του νόμου της (υποκειμενικής) ισχύος
- Η αναπαραγωγή της κυριαρχίας του κεφαλαίου μέσα από την ανταλλαγή ισοδύναμων αξιών
- Η αναπαραγωγή του μονοπωλιακού κεφαλαίου μέσα από την άνιση ανταλλαγή
– Πλασματικό κεφάλαιο
– Το ‘παραγωγικό’ πλασματικό κεφάλαιο
– Υπερεκμεταλλευόμενη εργασιακή δύναμη
– Διεθνοποιημένες αλυσίδες παραγωγής και μεταφοράς (υπερ)αξίας - Συμπέρασμα: ιμπεριαλισμός ως υπερώριμος καπιταλισμός
ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΌΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΌΣ: Η ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΉ, ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΉ ΕΚΜΕΤΆΛΛΕΥΣΗ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΈΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΌ ΣΎΣΤΗΜΑ
- Άνιση ανταλλαγή στο διεθνές εμπόριο
- Εξαγωγές κεφαλαίου
- Η ουσία των ιμπεριαλιστικών διακρατικών σχέσεων
- Μέτρα ιμπεριαλιστικής ισχύος
- Σύνοψη Μερών Β΄ και Γ΄
ΜΕΡΟΣ Δ΄: «ΕΔΏ Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΌΣ, ΕΚΕΊ Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΌΣ, ΤΕΛΙΚΆ ΠΟΥ ΕΊΝΑΙ Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΌΣ;» Η ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΔΙΕΘΝΉΣ ΣΥΓΚΥΡΊΑ «ΑΚΟΛΟΥΘΏΝΤΑΣ ΤΟ ΧΡΉΜΑ».
- Εισαγωγικές και κριτικές παρατηρήσεις.
- Το μέτρο «ροής»: ισοζύγια μεταφορών υπεραξίας.
- Το μέτρο συσσώρευσης: συσσώρευση κεφαλαίου, μονοπωλιακής ισχύος και περιουσιακών στοιχείων (με έμφαση στο εξωτερικό).
- Το γιατί και το πως της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης.
- Μέρος Δ2: Ιμπεριαλιστική Κίνα;
- Μέρος Δ3: Ιμπεριαλιστική Ρωσία;
- Μέρος Δ4: “Δε διαλέγουμε ιμπεριαλιστή” ή “ένας είναι ο εχθρός, ο ιμπεριαλισμός”; (παρόν)
Σημειώσεις
«Δε διαλέγουμε ιμπεριαλιστή» ή «ένας είναι ο εχθρός, ο ιμπεριαλισμός»;
Η σύγχρονη συγκυρία των διακρατικών σχέσεων, και ανταγωνισμών («ειρηνικών» ή πολεμικών) δεν μπορεί να εξηγηθεί στη βάση της έντασης των «ενδο-ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών», διότι οι Κίνα και Ρωσία (πόσο μάλλον χώρες όπως το Ιράν, η Συρία, η Βενεζουέλα, κοκ…) δεν είναι ιμπεριαλιστικές.
Επιπλέον, οι λαοί δεν κινδυνεύουν σήμερα, άμεσα, από την ανάδειξη νέων ιμπεριαλιστών σε περίπτωση ήττας του σημερινού υπαρκτού ιμπεριαλισμού. Η μόνη χώρα που θα μπορούσε να εξελιχθεί με αυτόν τον τρόπο, η Κίνα, απέχει αρκετά από κάτι τέτοιο. Μάλιστα, δεν είναι σαφές πως θα μπορούσε αυτό να συμβεί από τουλάχιστον τρεις πλευρές:
- Καταρχήν, αντέχει ο πλανήτης μια ιμπεριαλιστική Κίνα; Μια Κίνα που θα παράγει και θα καταναλώνει με τα πρότυπα που επέβαλαν οι ιμπεριαλιστικές χώρες στον κόσμο μέχρι σήμερα[1];
- Δεύτερον, είμαστε σίγουροι ότι θα ολοκληρωθεί η μετάβαση της Κίνας στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής; Είναι εξίσου απαραίτητο για την Κίνα να τονώνει το ποσοστό κέρδους της (το οποίο επίσης πέφτει[2]) μέσω της εκμετάλλευσης άλλων λαών, όπως συμβαίνει σε μια αμιγώς καπιταλιστική οικονομία, ή αναλαμβάνει ο κρατικός της τομέας να επενδύσει παραγωγικά ακόμη και χωρίς υψηλό κέρδος; Ένα άλλο σχετιζόμενο χαρακτηριστικό των καπιταλιστικών οικονομιών, οι περιοδικές κρίσεις, δεν την έχουν αγγίξει ακόμη.
- Τέλος, έχουμε συναίσθηση του τι μεγέθους αλλαγές θα πρέπει να συμβούν στον κόσμο και πόσο μεγάλες διεθνείς συγκρούσεις θα λάβουν χώρα, εάν μια χώρα με το απόλυτο μέγεθος της Κίνας προσπαθήσει να καταπιέσει και να εκμεταλλευτεί ένα μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου; Ο κόσμος δεν είναι άπειρος. Η ανάδειξη των νέων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων δε μοιάζει με μια κούρσα που τρέχει ο καθένας στον δικό του διάδρομο της «ανισόμετρης» ανάπτυξης ως «αύξησης του ΑΕΠ». Πρόκειται για έναν λυσσαλέο αγώνα. Το ξαναμοίρασμα του κόσμου που απαιτεί κάτι τέτοιο μοιάζει να είναι αδύνατο χωρίς έναν πόλεμο τόσο καταστρεπτικό, που να θέτει σε αμφισβήτηση τη συνέχεια του ανθρώπινου πολιτισμού και από αυτήν τη σκοπιά. Αν ο 20ός αιώνας γέννησε δύο καταστρεπτικούς παγκόσμιους πολέμους, στη σημερινή εποχή – και με δεδομένο τόσο το απόλυτο μέγεθος της Κίνας, όσο και τη συσσωρευμένη και συνδυασμένη ισχύ των σημερινών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και αντιπάλων της – θα πρέπει να περιμένουμε κάτι πολλαπλάσια χειρότερο. Από την άλλη, η αφέλεια με την οποία μαρξιστές αναφέρονται σε «ιμπεριαλιστική Κίνα», χωρίς τίποτα από όλα αυτά να έχει συμβεί ακόμη, δείχνει το τι σχέση έχουν με τον μαρξισμό και τον λενινισμό.
Αντίστοιχα ερωτήματα ανακύπτουν φυσικά ακόμη περισσότερο για την περίπτωση της Ρωσίας, ή για τους υπόλοιπους BRICS. Η όποια οικονομική τους ανάπτυξη δεν τους μετατρέπει απαραίτητα σε «ληστές» άλλων χωρών, πόσο μάλλον αν τα στοιχεία δείχνουν το αντίθετο.
Ειδικά για τη Ρωσία, επιβάλλεται όσοι τη θεωρούν ιμπεριαλιστική να περιγράψουν και την ιστορία ανάδυσης αυτού του ιμπεριαλισμού. Μήπως είναι ιμπεριαλιστική από την εποχή της τσαρικής Ρωσίας ως «μεγάλη μισοφεουδαρχική δύναμη» από τότε[3]; Μήπως προκύπτει ως συνέχεια του «σοσιαλιμπεριαλισμού» της ΕΣΣΔ; Μήπως θεωρούν ιμπεριαλιστική τη Ρωσία του Γιέλτσιν όταν λεηλατούνταν από το ΔΝΤ και τους Ρώσους ολιγάρχες η δημόσια περιουσία του σοβιετικού λαού, και υπαγορευόταν η εξωτερική και εσωτερική πολιτική της από τις ΗΠΑ; Η΄ μήπως έφτανε μια αλλαγή κυβερνητική, Πούτιν έναντι Γιέλτσιν, για την ανάδειξη του νέου ιμπεριαλισμού της Ρωσίας; Σε ποια οικονομική ανάπτυξη και «ληστεία» άλλων λαών βασίστηκε η ανάδειξη αυτή; Εν τέλει, μοιάζει ως αν το μόνο επιχείρημα που υπάρχει περί ιμπεριαλιστικής Ρωσίας να είναι οι πόλεμοι στους οποίους εμπλέκεται εναντίον του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, είτε στη Συρία, είτε στη Λιβύη, είτε στην άμεση γειτονιά της, προκειμένου να εμποδίσει την ένταξη χωρών, με τις οποίες συνορεύει, στο ΝΑΤΟ… Μοιάζει, δηλαδή, σαν κάποιοι να ονομάζουν ιμπεριαλιστές τους αντιπάλους του ΝΑΤΟ…
Στην τρέχουσα συγκυρία, πάντως, η Κίνα και η Ρωσία δεν πλησιάζουν καν στο να συγκεντρώσουν την ιμπεριαλιστική ισχύ που θα απειλούσε τις ιμπεριαλιστικές χώρες, και ιδιαίτερα την ηγεμονική δύναμη των ΗΠΑ, ακόμη και αν επικεντρώσουμε στην πολιτική και στρατιωτική ισχύ. Είναι αδύνατο γι’ αυτές τις χώρες να χρηματοδοτήσουν μια συγκρίσιμη με τις ΗΠΑ στρατιωτική παρουσία – εκατοντάδων βάσεων – ανά τον κόσμο, ή να διεξάγουν στρατιωτικές επιχειρήσεις ταυτόχρονα σε πολλαπλά μέτωπα, όπως συμβαίνει σήμερα από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της, ιμπεριαλιστές ή και παρατρεχάμενους σαν την Ελλάδα… Άλλωστε, ενώ η πυρηνική τους δύναμη λειτουργεί ως αμυντική αποτροπή ενάντια σε έναν γενικευμένο πόλεμο, δεν χρησιμεύει ιδιαίτερα για την επιβολή τους σε πιο αδύναμες χώρες, σε ανταγωνισμό με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Η στρατιωτική τους παρουσία εκτός συνόρων συγκρίνεται περισσότερο με αυτήν χωρών όπως η Τουρκία, ενώ η Κίνα δεν έχει συμμετάσχει σε καμία πολεμική αναμέτρηση εκτός συνόρων. Η δε παρέμβαση της Ρωσίας γίνεται κατόπιν, έστω και τυπικής, πρόσκλησης των εκάστοτε πολιτικών κυβερνήσεων σε περιοχές όπως η Συρία και η Λιβύη, αφού έχουν ήδη παρέμβει οι ιμπεριαλιστές εναντίον τους, και περιορίζεται, κατά τα άλλα, σε γειτονικές της, συνήθως συνορεύουσες, χώρες (Γεωργία, Καζακστάν, Ουκρανία), προσπαθώντας να εμποδίσει την επέκταση του ΝΑΤΟ, το οποίο αποτελεί υπαρξιακή απειλή για την ίδια την εσωτερική της κρατική κυριαρχία[4]. Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία μοιάζει να είναι στην άμυνα, και να απαντά στην αναθεωρητική προώθηση των ΗΠΑ επί των συμμάχων της, Συρία, Ιράν, ή στη γειτονιά της, παρά να ετοιμάζεται με δική της πρωτοβουλία για κάποια επέκταση.
Η σύγκριση των πολιτικών και στρατιωτικών δυνατοτήτων των Κίνα και Ρωσία με αυτές των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ, και των συμμάχων τους δε γίνεται διότι μόνο ο ηγεμόνας είναι ιμπεριαλιστής. Μακριά από εμάς θεωρίες υπερ- ή ούλτρα- ιμπεριαλισμού, αυτοκρατορίας κοκ. Ορίσαμε, άλλωστε, την έννοια του κράτους – ιμπεριαλιστή με βάση τη σύγχρονη οικονομική ουσία του ιμπεριαλισμού. Μάλιστα, οι αντιθέσεις ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές χώρες είναι υπαρκτές, πχ εντός της ΕΕ, ή μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ, όπως πχ εκδηλώθηκαν στον πόλεμο στο Ιράκ (κατά σύμπτωση (;) συνδέθηκε με την τελευταία μαζική έξαρση του αντιπολεμικού κινήματος στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες…) ή στην επέμβαση στη Λιβύη, χωρίς, όμως, να οδηγούνε σε πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσά τους, ή σε σημαντικές στρατηγικές διαφοροποιήσεις, μέχρι στιγμής…
Η σύγκριση, όμως, γίνεται διότι σήμερα με αυτήν την ιμπεριαλιστική συμμαχία, την ισχυρότερη που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, αυτήν που περιλαμβάνει χώρες με αποικιακό παρελθόν, και τη μόνη χώρα που έχει χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα στο παρελθόν εναντίον απροειδοποίητων αμάχων, συγκρούονται οι επιδιώξεις της Κίνας και της Ρωσίας για μια όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητη και ισότιμη ανάπτυξη και συμμετοχή στη διεθνή αγορά, πόσο μάλλον οι όποιες ιμπεριαλιστικές τους φιλοδοξίες, στον βαθμό που υπάρχουν.
Άλλωστε, η όποια επέκταση του Ρωσικού και Κινεζικού κεφαλαίου παρατηρείται σήμερα σε περιοχές του κόσμου όπως η Αφρική, ή η Λατινική Αμερική, πιθανόν να έχει και έναν χαρακτήρα ενός νέου γύρου από-αποικιοποίησης στις περιοχές αυτές (χρειάζεται πιο προσεκτική μελέτη σε αυτό το ζήτημα). Αυτό δε συμβαίνει απαραίτητα διότι οι ρωσικές ή κινεζικές ελίτ είναι «καλύτερες» ή «ηθικότερες» ή εμπνέονται από σοσιαλιστικά ή αντιιμπεριαλιστικά ιδεώδη. Αλλά επειδή πολύ απλά δεν μπορούν να ασκήσουν το είδος της ιμπεριαλιστικής ισχύος που έχουμε γνωρίσει στην ιστορία από τον υπαρκτό ιμπεριαλισμό.
Συμπερασματικά, το κομμουνιστικό κίνημα πρέπει να σταματήσει να ρίχνει λάδι στην κυρίαρχη – ελάχιστα κεκαλυμμένη – ρατσιστική και φασίζουσα ιδεολογία του ιμπεριαλισμού και του πολέμου, η οποία εμφανίζει τις Κίνα και Ρωσία ως (αναδυόμενες) ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και, γενικότερα, ως «βάρβαρες, ανατολίτικες» αναθεωρητικές δυνάμεις που «απειλούν τον δυτικό πολιτισμό και τρόπο ζωής». Καμία «ηγεμονία των ΗΠΑ» δεν απειλείται από την Κίνα επειδή τις ξεπερνάει στο απόλυτο μέγεθος ΑΕΠ, κι ενώ έχει πάνω από τέσσερις φορές μεγαλύτερο πληθυσμό[5]…
Αντίθετα, ο ιμπεριαλισμός είναι η επιθετικά αναθεωρητική δύναμη που προσπαθεί να ξεπεράσει την ιστορική του κρίση βάζοντας στο χέρι ολόκληρο τον κόσμο πλέον. Αυτό αντικατοπτρίζεται σχηματικά στον χάρτη των χωρών που επιβάλλουν αυτήν τη στιγμή κυρώσεις στην Ρωσία, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία (Εικόνα 24, από το πολύ καλό ρεπορτάζ του Μ. Παναγιωτάκη στο Κοσμοδρόμιο[6]). Από τη μια οι ιμπεριαλιστικές χώρες και οι «σύμμαχοί» ή προτεκτοράτα τους (συγκρίνετε και με την Εικόνα 8 από το Μέρος Δ1 με το μέσο εθνικό εισόδημα), και από την άλλη όλος ο υπόλοιπος κόσμος… Και αν εξακολουθεί ο καλόπιστός αναγνώστης να έχει αμφιβολίες για το πως σχετίζονται αυτές οι δύο εικόνες με τον σύγχρονο ιμπεριαλισμό, ας ρίξει μια ματιά και σε μια τρίτη (από τη Wikipedia[7]), η οποία απεικονίζει τις χώρες που έχουν αναγνωρίσει το κράτος της Παλαιστίνης. Είναι τυχαίο ότι μοιάζει με «φωτογραφικό αρνητικό» των προηγούμενων δύο εικόνων;
Εικόνα 24. Χάρτης των χωρών (μπλε) που έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία (κόκκινο)6.
Εικόνα 25. Χάρτης χωρών (με πράσινο) που έχουν αναγνωρίσει το κράτος της Παλαιστίνης (με μαύρο) από τη Wikipedia7.
Στον βαθμό, λοιπόν, που αναθεωρούνται σήμερα οι διεθνείς σχέσεις από την Κίνα και τη Ρωσία, αυτό αποτελεί μια μάλλον δίκαιη διαδικασία μείωσης της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης, όχι μόνο των χωρών αυτών, αλλά σε κάποιο βαθμό και τρίτων χωρών που ενισχύονται στη δική τους αντίστοιχη προσπάθεια. Το άμεσο αποτέλεσμα, μέχρι στιγμής, είναι η ραγδαία άνοδος του βιοτικού επιπέδου του κινεζικού λαού, και η αντοχή κάποιων αντιιμπεριαλιστικών και εθνικών κινημάτων σε τρίτες χώρες προς όφελος τόσο των ελίτ τους, όσο, όμως, και των λαών τους. Αυτό πρέπει να το υποστηρίζουμε, ακόμη και αν γίνεται εις βάρος του μονοπωλιακού υπερκέρδους, της εργατικής αριστοκρατίας, και του μικροαστισμού στις δικές μας χώρες, του ΝΑΤΟ, και της ΕΕ… Για την ακρίβεια, ακριβώς γι’ αυτό πρέπει να το υποστηρίζουμε διπλά…
Επομένως, στη σύγχρονη ιστορική συγκυρία κινδυνεύουμε πολύ λιγότερο από την ήττα του υπαρκτού ιμπεριαλισμού, από ότι πχ κινδύνευαν οι λαοί από την ισχυροποίηση του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ ή της Αγγλίας από τη νίκη επί του ναζιστικού και φασιστικού ιμπεριαλιστικού άξονα. Τότε πράγματι συγκρούονταν ιμπεριαλιστικές χώρες, μόνο που η μια πλευρά ήταν, επιπλέον, φασιστική και ναζιστική, και ως τέτοια, μια άμεση απειλή για τους λαούς και το εργατικό κίνημα. Το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, ακόμη και τότε, προσανατολίστηκε, τελικά, σωστά στην ήττα του φασισμού, και στην υπεράσπιση της ΕΣΣΔ, μετά από τις γνωστές – και καταστρεπτικές ως προς το αποτέλεσμά τους στην ευκολότερη άνοδο του φασισμού/ναζισμού… – ταλαντεύσεις[8]. Αυτό, σε συνδυασμό με την υποστήριξη της ΕΣΣΔ στους αντιαποικιακούς αγώνες, οδήγησε και στην εξάπλωση του σοσιαλισμού σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου (Ανατολική Ευρώπη, Κίνα, Κούβα, Β. Κορέα κοκ). Φυσικά, δεν μπορεί να γίνει, δυστυχώς, καμία απευθείας σύγκριση, λόγω της απουσίας ενός ισχυρού σοσιαλιστικού στρατοπέδου, το οποίο να μπορεί άμεσα να μετατρέψει την ήττα του ιμπεριαλισμού σε νίκη του σοσιαλισμού.
Ωστόσο, είναι στο χέρι των λαών να αξιοποιήσουν, με την πολιτικά ανεξάρτητη πάλη τους, το αδυνάτισμα της ιμπεριαλιστικής ισχύος, να εκμεταλλευτούν τόσο τις αντιθέσεις ανάμεσα σε ιμπεριαλιστικές χώρες που θα αυξάνονται, όσο και τις υπόλοιπες ενδο-καπιταλιστικές αντιθέσεις, προκειμένου να αρθούν ως κυρίαρχα ιστορικά υποκείμενα, και να διεκδικήσουν τόσο την εθνική, όσο και την κοινωνική τους απελευθέρωση.
Δεν ισχυριζόμαστε καθόλου ότι ένας πολυπολικός κόσμος πολλών (πιο) ισότιμων ιμπεριαλισμών θα είναι ένας πιο δημοκρατικός ή ειρηνικός κόσμος. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποδεικνύει ότι αυτό δεν ισχύει.
Ισχυριζόμαστε, όμως, ότι μεταξύ της ήττας και αποσύνθεσης του σύγχρονου ιμπεριαλισμού, και της ανάδειξης οποιουδήποτε άλλου επίδοξου ιμπεριαλισμού, ενδεχόμενο που, όπως δείξαμε, απέχει πολύ από τη σημερινή πραγματικότητα, μεσολαβεί ένα ιστορικό παράθυρο ευκαιρίας για το διεθνές επαναστατικό κίνημα. Ας παραδειγματιστούμε, σήμερα, καταρχήν από το πως επιβιώνει η κουβανική επανάσταση, αλλά και μια σειρά κρατών που αντιστέκονται στον ιμπεριαλισμό, άσχετα από το κατά πόσο επιδιώκουν ή προχωρούν προς τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό (Βενεζουέλα, Βολιβία, Ιράν, κοκ).
Ας φανταστούμε από την άλλη το καταθλιπτικό περιβάλλον μιας απόλυτης παγκόσμιας κυριαρχίας του σημερινού, υπαρκτού, ιμπεριαλισμού επί ολόκληρου του κόσμου, συμπεριλαμβάνοντας μια Ρωσία σαν αυτή της περιόδου του Γιέλτσιν, ή μια Κίνα που να μοιάζει περισσότερο στη σημερινή Ινδία, ή ακόμη χειρότερα, διασπασμένες σε μικρότερα κράτη προτεκτοράτα, όπως έγινε στη Γιουγκοσλαβία, στη βάση της αναζωπύρωσης των διάφορων τοπικών εθνικισμών, με την ευγενική χορηγία του ιμπεριαλισμού…
Αυτό το ενδεχόμενο θα βοηθούσε τις σημερινές ιμπεριαλιστικές χώρες να ξεπεράσουν την τρέχουσα οικονομική και πολιτική τους κρίση εις βάρος των λαών της Ευρασίας, ακυρώνοντας την όποια πρόοδο αυτών των λαών, και εγκαινιάζοντας, ίσως, μια νέα εποχή μερικών δεκαετιών σχετικά ταχύρρυθμης καπιταλιστικής ανάπτυξης, πριν οδηγηθούν σε μια νέα, ακόμη σφοδρότερη κρίση. Κάτι τέτοιο θα ακύρωνε για αρκετές δεκαετίες το ιστορικό παράθυρο ευκαιρίας των λαών για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση.
Για όλους αυτούς τους λόγους, δεν είναι καθόλου «ακαδημαϊκό» το ερώτημα του τελικά ποιοι είναι οι ιμπεριαλιστές σε αυτόν τον κόσμο, αλλά ζωτικής σημασίας για το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Φτάνει να απαλλαγεί από τις μαρξίζουσες μεν, αντιλενινιστικές δε, θεωρίες, οι οποίες, είτε αρνούνται τον ιμπεριαλισμό, είτε τον βλέπουν παντού, προκειμένου να μην τον δουν εκεί που πραγματικά βρίσκεται.
Κάποια από τα παραπάνω συμπεράσματα, βέβαια, ισχύουν ακόμη και αν παραχωρήσουμε στην άλλη πλευρά την κατάταξη της Ρωσίας και της Κίνας στις ιμπεριαλιστικές χώρες, πχ μέσα από έναν πιο «πολιτικό» ή διευρυμένο ορισμό της έννοιας, ή αν υποτιμήσουμε τη σημασία της διάκρισης ιμπεριαλιστικών και μη ιμπεριαλιστικών χωρών για τις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις. Ακόμη και τότε, η ασυμμετρία ισχύος μεταξύ της συμμαχίας των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ από τη μια πλευρά, και των Ρωσία – Κίνα από την άλλη που καταδείξαμε στο παρόν άρθρο, θα υποδείκνυε από που προκύπτει η μεγαλύτερη απειλή για τους λαούς αυτού του κόσμου, ποιος είναι ο κύριος εχθρός που οφείλουμε να βάλουμε στο στόχαστρο.
Εν τέλει, είμαστε οι κομμουνιστές των «λαών του ΝΑΤΟ και της ΕΕ», και αυτό πρέπει να το λάβουμε σοβαρά υπόψη…
Και δεν εννοούμε εδώ απλά έναν εθνικό ή γεωγραφικό καταμερισμό, όπου το κάθε εθνικό κομμουνιστικό κίνημα ασχολείται με τον «δικό του ιμπεριαλιστή». Ούτε αυτό που προτείνουμε αποτελεί επιλογή του «μικρότερου κακού», κάτι σαν να ψηφίζουμε την (αριστερή) σοσιαλδημοκρατία αντί για τη δεξιά, όπως το παρουσιάζουν στελέχη του ΝΑΡ[9]. Η προοπτική του επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος στις χώρες μας, αλλά και στις περισσότερες άλλες χώρες του κόσμου, εξαρτάται από την ήττα αυτού του ιμπεριαλισμού, και όχι κάποιου άλλου, πραγματικού ή φανταστικού…, ως αναγκαίο όρο ανάπτυξής του και επιτυχίας των στρατηγικών του σκοπών.
Δεν μπορούμε παρά να γίνουμε όσο πιο επίμονοι και σαφείς μπορούμε σε αυτό το ζήτημα: η ήττα του ευρω-ατλαντικού ιμπεριαλισμού προβάλει ως ένα από τα σημαντικότερα καθήκοντα του διεθνούς επαναστατικού κομμουνιστικού κινήματος, διότι όπως καταδείξαμε στο παρόν άρθρο – πιστεύουμε πέραν κάθε αμφιβολίας – αυτός ο ιμπεριαλισμός είναι που ηγεμονεύει, εκμεταλλεύεται και καταπιέζει το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, συμπεριλαμβανομένου του κυρίαρχου ρόλου του στην καταστολή κάθε επαναστατικού, εθνικού ή κοινωνικού, κινήματος από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και μετά! Ο φόβος για την ανάδειξη άλλων, επίδοξων, ιμπεριαλισμών στη θέση του, ακόμη και αν υποτεθεί ότι έχει κάποια βάση στην οικονομική άνοδο της Κίνας, στο ιστορικό παρόν λειτουργεί απλά ως βολικό ψευδοϊδεολόγημα για το οπορτουνιστικό, κρυφο-σοσιαλσοβινιστικό ρεύμα της εργατικής αριστοκρατίας και του μικροαστισμού εντός του κομμουνιστικού κινήματος των χωρών μας. Ταυτόχρονα, αποκαλύπτει τη μικρή πίστη που έχει το ρεύμα αυτό στην επαναστατική προοπτική των λαών μας, όταν κάποιοι συναγωνιστές φαντάζονται ότι ένας λαός θα βρει τη δύναμη για να συγκρουστεί με την τρομερότερη ιμπεριαλιστική συμμαχία της ιστορίας, μόνο και μόνο και να πάει οικειοθελώς να υποταχθεί σε έναν άλλον, αναδυόμενο, και πολύ πιο ανίσχυρο, ιμπεριαλισμό…
Φυσικά, αναγκαίος και αδιαπραγμάτευτος όρος είναι και η πολιτική ανεξαρτησία του κομμουνιστικού κινήματος. Σε αυτό δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε. Αλήθεια, απειλείται αυτή σήμερα από τις «υπηρεσίες» του «ρωσικού και κινεζικού ιμπεριαλισμού», ή από την κρατική χρηματοδότηση των κοινοβουλευτικών κομμάτων, και τη διάχυση ενός αυξημένου εισοδήματος στην εργατική αριστοκρατία και στον μικροαστισμό των χωρών μας; Δυστυχώς, στις σύγχρονες θέσεις αρκετών κομμουνιστικών οργανώσεων για τον ιμπεριαλισμό εμείς διακρίνουμε την επίδραση της κυρίαρχης ιδεολογίας, ως ένα μαζικό κοινωνικό φαινόμενο με υλική βάση τα ψίχουλα που πέφτουν από το τραπέζι της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης των λαών του κόσμου, το οποίο λαμβάνει χώρα σε μεγάλο βαθμό ασυνείδητα, πίσω από τις πλάτες και του πιο «συνεπούς επαναστάτη»…
Σημειώσεις
[1] Li, M. (2021). China: Imperialistic or Semi-Periphery?. Monthly Review.
[2] Carchedi, G., & Roberts, M. (2021). The Economics of Modern Imperialism, Historical Materialism, 29(4), 23-69. https://doi.org/10.1163/1569206X-12341959.
[3] Η θέση που εκφράζουμε εδώ μπορεί να μοιάζει με μια επιφανειακή ματιά ως αντίθετη με τη θέση του Λένιν ότι η Ρωσία ήταν ιμπεριαλιστική την εποχή του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, μιας και δεν ήταν μια καπιταλιστικά ιμπεριαλιστική δύναμη, εφόσον όπως έγραφε ο ίδιος στο Λένιν ΒΙ. (2006) Για το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, σελ. 48 (οι τονισμοί σε όλες τις περιπτώσεις δικοί μας):
«Όχι μονάχα τα μικρά κράτη, μα και η Ρωσία λ.χ. οικονομικά εξαρτιέται ολοκληρωτικά από τη δύναμη του ιμπεριαλιστικού χρηματιστικού κεφαλαίου των ‘πλούσιων’ αστικών χωρών.»
Ιμπεριαλιστική ή/και «μεγάλη δύναμη» μεν, εξαρτημένη δε; Σε τέτοιες αντιφάσεις της τυπικής λογικής πέφτει όποιος δεν αποκαλύπτει την ιστορικά συγκεκριμένη οικονομική ουσία του ιμπεριαλισμού. Ο Λένιν έγραφε σε μια εποχή που οι μεν μεγάλες καπιταλιστικές δυνάμεις ήταν και ιμπεριαλιστικές, διότι εκμεταλλευόταν ένα μεγάλο μέρος του κόσμου, κυρίως ως αποικίες, και η μόνη ιμπεριαλιστική δύναμη που δεν ήταν καπιταλιστικά ιμπεριαλιστική ήταν η Ρωσία, η οποία επίσης καταπίεζε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της στις «εσωτερικές» αποικίες της «μισοφεουδαρχικής αυτοκρατορίας» της. Αντιγράφουμε από την ίδια έκδοση, από το Η σοσιαλιστική επανάσταση και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών (Θέσεις), παρ. 6. Τρεις τύποι χωρών σχετικά με την αυτοδιάθεση των εθνών, σελ. 114:
«Σχετικά με την αυτοδιάθεση των εθνών πρέπει να διακρίνουμε τρεις βασικούς τύπους χωρών:
Πρώτο, τις προχωρημένες κεφαλαιοκρατικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης και τις Ενωμένες Πολιτείες. Στις χώρες αυτές έχουν από καιρό τελειώσει τα αστικοπροοδευτικά εθνικά κινήματα. Το καθένα απ’ αυτά τα ‘μεγάλα’ έθνη καταπιέζει ξένα έθνη στις αποικίες και μέσα στη χώρα του. […]
Δεύτερο, την Ανατολική Ευρώπη: Αυστρία, Βαλκάνια και ιδιαίτερα η Ρωσία. Εδώ ακριβώς ο ΧΧ αιώνας ανάπτυξε πολύ τα αστικοδημοκρατικά εθνικά κινήματα και όξυνε τον εθνικό αγώνα. Τα καθήκοντα του προλεταριάτου αυτών των χωρών, τόσο στο ζήτημα της ολοκλήρωσης του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού τους, όσο και στο ζήτημα της βοήθειας προς τη σοσιαλιστική επανάσταση των άλλων χωρών, δεν μπορούν να εκπληρωθούν χωρίς την υπεράσπιση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των εθνών. […]
Τρίτο, τις μισοαποικιακές χώρες, όπως η Κίνα, η Περσία, η Τουρκία, κι όλες οι αποικίες που ο πληθυσμός τους φτάνει το ένα δισεκατομμύριο. […]»
Ο αναγνώστης ας προσέξει τα εισαγωγικά με τα οποία περικλείει τον όρο ‘μεγάλα’ έθνη ο Λένιν παραπάνω. Στο Λένιν ΒΙ. (2013). Για τον πόλεμο και τη σοσιαλιστική επανάσταση, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, Το ζήτημα της ειρήνης, σελ. 97 βρίσκουμε μια από τις λίγες ευθείες αναφορές στο πραγματικό νόημα του όρου ‘μεγάλο’ έθνος:
«[…] αν όλοι οι σοσιαλιστές των ‘μεγάλων’ Δυνάμεων, δηλαδή των Δυνάμεων που διαπράττουν μεγάλες ληστείες, δεν υπερασπίζουν αυτό το ίδιο δικαίωμα [σημ ΔΠ, της αυτοδιάθεσης] προκειμένου για τις αποικίες, αυτό γίνεται ακριβώς γιατί και μόνο γιατί στην πραγματικότητα είναι ιμπεριαλιστές και όχι σοσιαλιστές.»
Επιστρέφοντας στην έκδοση Για το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών, σελ. 57, ο Λένιν περιγράφει αναλυτικά την ‘ιδιομορφία’ της Ρωσίας:
«Από την άποψη του εθνικού ζητήματος οι ιδιόμορφες συνθήκες της Ρωσίας είναι ίσα-ίσα αντίθετες από κείνο που είδαμε στηη Αυστρία. Η Ρωσία είναι κράτος με ενιαίο εθνικό κέντρο, το μεγαλορωσικό. Οι μεγαλορώσοι κατέχουν μια τεράστια συμπαγή έκταση, και ο αριθμός τους φτάνει περίπου τα 70 εκατομμύρια ανθρώπους. Η ιδιομορφία αυτού του εθνικού κράτους είναι, πρώτον, ότι οι ‘αλλογενείς’ (που αποτελούν συνολικά την πλειοψηφία του πληθυσμού – τα 57%) κατοικούν ακριβώς στις ακρινές περιοχές. Δεύτερο, ότι η καταπίεση των αλλογενών είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ό, τι στα γειτονικά κράτη (και μάλιστα όχι μονάχα στα ευρωπαϊκά κράτη). Τρίτο, ότι σε μια ολόκληρη σειρά περιπτώσεις οι καταπιεζόμενες εθνότητες που ζουν στις ακρινές περιοχές έχουν από την άλλη πλευρά των συνόρων ομογενείς τους που απολαμβάνουν μεγαλύτερη εθνική ανεξαρτησία (φτάνει να θυμηθούμε έστω και μόνο τα κράτη που βρίσκονται στα δυτικά και νότια σύνορα του κράτους: τους φιλανδούς, τους σουηδούς, τους πολωνούς, τους ουκρανούς, τους ρουμάνους). Τέταρτο, ότι η ανάπτυξη του καπιταλισμού και το γενικό επίπεδο του πολιτισμού συχνά είναι ανώτερα στις ‘αλλογενείς’ ακρινές περιοχές παρά στο κέντρο του κράτους: Τέλος, ίσα-ίσα στα γειτονικά ασιατικά κράτη βλέπουμε πως άρχισε η περίοδος των αστικών επαναστάσεων και των εθνικών κινημάτων, που αγκαλιάζουν εν μέρει τις συγγενικές εθνότητες μέσα στα σύνορα της Ρωσίας.»
Αντίστοιχα, είναι πολλές οι αναφορές του Λένιν στις αποικίες της Ρωσίας σε όλο του το έργο, και τέτοια είναι και η μόνη αναφορά που κάνει στη Ρωσία ως ιμπεριαλιστική δύναμη στο κυρίως έργο του για τον ιμπεριαλισμό Λένιν ΒΙ. (2009). Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού (εκλαϊκευτική μελέτη). Σύγχρονη Εποχή. Αθήνα, στον πίνακα της σελ. 94 με τίτλο Αποικιακές κτήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων και στην επόμενη σελ. 95 όπου γράφει:
«Τέλος, βλέπουμε μια χώρα, την πιο καθυστερημένη οικονομικά (Ρωσία), όπου ο νεότατος καπιταλιστικός ιμπεριαλισμός είναι τυλιγμένος, μπορούμε να πούμε, μ’ ένα εξαιρετικά πυκνό δίχτυ προκαπιταλιστικών σχέσεων.»
Γίνεται, ελπίζουμε κατανοητό τι είδους ιμπεριαλιστική δύναμη ήταν η Ρωσία πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Επιστρέφοντας στο θέμα του μεγέθους μιας δύναμης σε σύνδεση με την ιμπεριαλιστική καταπίεση και εκμετάλλευση, επιχειρούμε να δώσουμε μια εξήγηση, γιατί ο Λένιν χρησιμοποιεί τον έναν όρο σε σχέση με τον άλλον στην ιστορική πραγματικότητα της εποχής του. Στις δύο περιπτώσεις που αποτελούσαν τον κανόνα της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης και εθνικής καταπίεσης της εποχής της αυγής του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού, δηλ. είτε των αποικιών καπιταλιστικών χωρών, είτε της μισοφεουδαρχικής αυτοκρατορίας, η καταπίεση και εκμετάλλευση των άλλων εθνών, γινόταν κυρίως με προ-καπιταλιστικούς τρόπους, δηλ. χωρίς την τυπική εθνική πολιτική ανεξαρτησία, και χωρίς να συνιστά ο πλούτος απαραίτητα εμπορευματική (υπερ)αξία, πχ μέσω δουλείας, της εργασίας των ‘κούληδων’, ή μέσω φόρων υποτέλειας, άμεσης αρπαγής (ιδιοποίησης) των πρώτων υλών και της γης κοκ. Στους προκαπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής, όταν ακόμη η καπιταλιστική παραγωγή της σχετικής υπεραξίας δεν έχει αρχίσει να επαναστατικοποιεί τα μέσα παραγωγής και την εργασιακή διαδικασία, και δεν έχει αρχίσει να εκτοξεύει την παραγωγική δύναμη της εργασίας, ο πλούτος της κοινωνίας εξαρτάται κυρίως από τους φυσικούς όρους της παραγωγής, τη γη, το υπέδαφος, τα ζώα, ενώ και ο αριθμός των ανθρώπων-υπηκόων που τα δουλεύουν όλα αυτά μετράει πιο πολύ ως προς τη φυσική του πλευρά, και όχι την κοινωνική, εφόσον οι μηχανές και τα εργαλεία είναι σχετικά απλά, και η παραγωγικότητα χαμηλή. Εν τέλει, για να εκμεταλλευτεί μια ιμπεριαλιστική δύναμη άλλους λαούς έπρεπε να ήταν και ‘μεγάλη’ με την απόλυτη, ‘γεωγραφική’ έννοια, να συγκεντρώνει δηλ. μεγάλη ποσότητα του – κυρίως – φυσικού αυτού πλούτου, και αντίστροφα, αν ήταν ‘μεγάλη’, είτε καπιταλιστική είτε μισοφεουδαρχική, εκμεταλλευόταν άλλους λαούς και επομένως ήταν και ιμπεριαλιστική. Στη σημερινή εποχή είναι η δράση του μονοπωλίου στο διεθνές εμπόριο μεταξύ τυπικά ανεξάρτητων κρατών, και αυτή του πλασματικού, κυρίως του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, ο κυριότερος τρόπος ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης, ενώ και η ιμπεριαλιστική καταπίεση περνά – κατά κανόνα – μέσα από πιο εκλεπτυσμένους μηχανισμούς, όπως φανερώνει η συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ. Την εποχή εκείνη, ο Λένιν αναφερόταν στην εξάρτηση τυπικά ανεξάρτητων κρατών από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, αλλά μάλλον ως εξαίρεση, ενώ ο κανόνας ήταν οι αποικίες/αυτοκρατορίες.
[4] Δεν το λέμε εμείς. Αλλά ο Κίσιγκερ, ο νυν διευθυντής της CIA, και άλλοι Αμερικάνοι αξιωματούχοι και αναλυτές. Βλ. ένα άρθρο που τους μάζεψε όλους μαζί Λαζαρίδης Π. (2022). Οι ΗΠΑ φταίνε για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Δεν το λέμε εμείς, το λένε οι ίδιοι.
[5] «Από τη μια, σε επίπεδο γεω-οικονομίας, η τάση είναι να απωλέσουν οι ΗΠΑ και η “Δύση” την πρωτοκαθεδρία τους έναντι της αναδυόμενης Κίνας και της Ασίας. Το μερίδιο της Κίνας στο παγκόσμιο ΑΕΠ από 3,4% το 1990 αναμένεται να φτάσει στο 21,4% το 2024. Αντίστοιχα, το μερίδιο των ΗΠΑ και της Ευρώπης από 41,2% αναμένεται να φτάσει στο 28,2% το 2024. Η τάση ανατροπής είναι σαφής.»
Το απόσπασμα είναι από ομιλία του ηγετικού στελέχους του ΝΑΡ, Π. Μαυροειδή. Ο συναγωνιστής συμπληρώνει:
«Πριν 20 χρόνια τα «κινεζικά» προϊόντα ήταν συνώνυμα της ευτέλειας. Σήμερα ταυτίζονται με την τεχνολογία 5G και την Huawei.».
Στο παρόν άρθρο δεν μπορέσαμε να ασχοληθούμε με την τεχνολογική πλευρά πιο αναλυτικά για λόγους που εξηγούμε εκτενώς. Καταδείξαμε, πάντως, ότι απέχει ακόμη πολύ η Κίνα από το να ανατρέψει τις εκροές αξίας στο διεθνές εμπόριο. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε υπερκέρδη από τεχνολογικά μονοπώλια σε πολύ μεγαλύτερη έκταση, και σε περισσότερους κλάδους, σε σχέση με το παράδειγμα του συναγωνιστή. Και όλα αυτά, υποθέτοντας ότι οι εξελίξεις θα ήταν ειρηνικές… Ένα πράγμα είναι η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης σε μια χώρα, και άλλο η μετατροπή της ανάπτυξης αυτής σε μονοπωλιακή ισχύ. Μεταφράζουμε σχετικά από το Perelman M. (2003). The Political Economy of Intellectual Property. Monthly Review:
«[…] Η ενίσχυση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας είναι ίσως ο πιο πιεστικός στόχος της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ σήμερα, ίσως περισσότερο και από το πετρέλαιο. Οι προσπάθειες της κυβέρνησης υπερβαίνουν κατά πολύ την ενίσχυση των νομικών δικαιωμάτων των κατόχων αυτού του είδους πνευματικής ιδιοκτησίας. Το πλήρες βάρος της δύναμής της επιστρατεύεται εναντίον όλων των κακοποιών που θα τολμούσαν να δημιουργήσουν απομιμήσεις ενός καρτούν της Disney ή ενός “swoosh” της Nike. Με τα λόγια του Τόμας Φρίντμαν, ίσως του πιο ενθουσιώδους υποστηρικτή της παγκοσμιοποίησης στους New York Times:
“Τα McDonald’s δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν χωρίς την McDonnell Douglas, τον σχεδιαστή του F-15. Και η κρυφή γροθιά που κρατάει τον κόσμο ασφαλή για τις τεχνολογίες της Silicon Valley λέγεται Στρατός, Αεροπορία, Ναυτικό και Σώμα Πεζοναυτών των Ηνωμένων Πολιτειών….Χωρίς την Αμερική σε Θητεία (Σ.τ.Μ., America on Duty), δεν θα υπάρξει Αμερική στο Διαδίκτυο (Σ.τ.Μ., America Online).”
Για να μην απορρίψει ο σκεπτικιστής αναγνώστης την έξυπνη διατύπωση του Φρίντμαν ως κάτι περισσότερο από ένα ρητορικό στόλισμα, ας αναλογιστεί τα λόγια του Γουίλιαμ Κοέν, του υπουργού Άμυνας στην κυβέρνηση Κλίντον. Τον Φεβρουάριο του 1999, κατά την άφιξή του στο Σιάτλ -μια πόλη που λίγους μήνες αργότερα έγινε σύμβολο αντίστασης στις πολιτικές που στάλθηκε να υποστηρίξει- για να μιλήσει στους υπαλλήλους της Microsoft, ο υπουργός δήλωσε στους δημοσιογράφους: “Θα επισημάνω ότι η ευημερία που απολαμβάνουν σήμερα εταιρείες όπως η Microsoft δεν θα μπορούσε να συμβεί χωρίς τον ισχυρό στρατό που διαθέτουμε”. Ο Φρίντμαν και ο Κοέν εξέφρασαν αυτό που αποτελεί ίσως τον κεντρικό άξονα της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών. […]»
Με άλλα λόγια, μεταξύ της τεχνολογικής υπεροχής και της απόσπασης μονοπωλιακού υπερκέρδους από τη Huawei, μεσολαβεί, πχ ο εμπορικός πόλεμος που διεξάγουν οι ΗΠΑ στην Κίνα για να την αποκόψουν από τις δυτικές αγορές, και ο πραγματικός πόλεμος στην Ουκρανία… Γι’ αυτό δεν πρέπει να αγνοείται η ιδιαιτερότητα του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού…
[6] Παναγιωτάκης Μ. (2022). Δέκα σημειώσεις για τον παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Κοσμοδρόμιο.
[7] Wikipedia: International recognition of the State of Palestine. Εικόνα: Dan801 – Own work, CC BY-SA 4.0.
[8] Λιόσης Β. (2014). Τα κοινωνικοπολιτικά μέτωπα στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή. ΚΨΜ. Αθήνα.
Λιόσης Β. (2020). Ναζισμός. Τα αίτια γέννησης και γιγάντωσής του. ΚΨΜ. Αθήνα.
[9] «Το κρίσιμο ζήτημα είναι η συγκρότηση ενός μαζικού, διεθνούς, ανεξαρτήτου στρατοπέδου των λαών που θα απειλήσει την πολεμική στρατηγική, χωρίς να μπαίνει στα σκέλια κανενός πόλου.
[…] Το να πεις στις ΗΠΑ της κυβέρνησης Τραμπ ότι δεν είσαι ούτε με τον Μπάιντεν, δεν είναι «ισαποστακισμός», αλλά πολιτική ανάγκη, όπως αποδείχτηκε για άλλη μια φορά.».
Απόσπασμα από την ίδια ομιλία του Π. Μαυροειδή της σημ. 5.