Διδάγματα από την κρίση της δημοκρατίας στις ΗΠΑ

του Δημήτρη Καλτσώνη

καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου

Πάντειο Πανεπιστήμιο

εφημ. Documento, 10/01/2021

Η έκπληξη από τα γεγονότα στο Καπιτώλιο αλλά και η σχετική ηρεμία που σταδιακά αποκαθίσταται δεν πρέπει να μας αποτρέψουν από την εξαγωγή κάποιων σημαντικών διδαγμάτων.

1. Τα όσα συνέβησαν στις ΗΠΑ είναι σύμπτωμα μιας βαθιάς, μακροχρόνιας κρίσης και όχι κάτι συγκυριακό. Η αμερικανική δημοκρατία δεν ήταν ποτέ αρκετά δημοκρατική. Σίγουρα δεν ήταν το πρότυπο της δημοκρατίας όπως την διαφήμιζαν και συνεχίζουν να την διαφημίζουν πολλοί.
2. Διαθέτει ένα άκρως αντιδημοκρατικό εκλογικό σύστημα που κατά καιρούς έχει επιτρέψει τη μετατροπή της μειοψηφίας σε πλειοψηφία. Τελευταίο παράδειγμα ήταν η εκλογή Τραμπ ο οποίος εκλέχτηκε πρόεδρος, παρότι είχε μερικά εκατομμύρια ψήφους λιγότερους από την αντίπαλό του. Και δεν ήταν η πρώτη φορά. Το σύστημα αυτό εξάλλου αποκλείει ουσιαστικά άλλους πολιτικούς σχηματισμούς. Περιορίζει ασφυκτικά τις επιλογές των ψηφοφόρων ανάμεσα στα δύο κόμματα που τόσο μοιάζουν μεταξύ τους στα στρατηγικά, θεμελιώδη ζητήματα. Οι εκλογές δεν είναι καν άμεσες. Είναι έμμεσες καθώς οι ψηφοφόροι επιλέγουν εκλέκτορες. Δεν λείπει ενίοτε η νοθεία όπως συνέβη το 2000, που οδήγησε στην επικράτηση του Μπους έναντι του Γκορ.
3. Στις ΗΠΑ, περισσότερο και πιο εμφανώς από κάθε άλλη χώρα, “ο πλούτος αγοράζει εξουσία”: μέσα μαζικής ενημέρωσης, εκλογές, συνειδήσεις, αντιπροσώπους, προέδρους.
4. Το προεδρικό σύστημα είναι από τη φύση του προσωποπαγές, συγκεντρωτικό και άρα δυνάμει επικίνδυνο για τη δημοκρατία. Παρά τα όποια θεσμικά αντίβαρα του Αμερικανικού Συντάγματος η συγκέντρωση εξουσίας έχει οδηγήσει εδώ και πολλές δεκαετίες τους προέδρους να αποφασίζουν και να διεξάγουν δεκάδες αιματηρούς πολέμους χωρίς τη συναίνεση του Κογκρέσου, όπως απαιτεί το Σύνταγμα, και ακόμη περισσότερο χωρίς τη συναίνεση του αμερικανικού λαού: Βιετνάμ, Ιράκ, Κόλπος των Χοίρων (Κούβα), κρίση των πυραύλων το 1962 (που έφερε την ανθρωπότητα στο χείλος της καταστροφής) είναι μερικά μόνο παραδείγματα.
5. Η παρούσα κρίση κατέδειξε το διχασμό της αμερικανικής κοινωνίας που μαστίζεται από τις βαθιές κοινωνικές ανισότητες, τη φτώχεια, την κοινωνική αδικία, το ρατσισμό. Τα φαινόμενα αυτά προϋπήρχαν αλλά οξύνονται λόγω της οικονομικής κρίσης. Ο διχασμός αναζητεί διέξοδο. Ο ίδιος ο κρατικός μηχανισμός είναι διχασμένος όπως δείχνει η αστυνομική ολιγωρία ενώπιον των ακροδεξιών διαδηλωτών στο Καπιτώλιο.
6. Οι ΗΠΑ δεν έχουν το δικαίωμα να παραδίδουν μαθήματα δημοκρατίας στις άλλες χώρες. Επανειλημμένα έχουν επιβάλλει δικτατορίες (Ελλάδα, Λ. Αμερική, Αφρική, Ασία), έκαναν στρατιωτικές επεμβάσεις, άσκησαν πολιτική των κανονιοφόρων ή των οικονομικών πολέμων (Βενεζουέλα, Κούβα, Ιράν).
7. Τα πρόσφατα γεγονότα συμβάλλουν στην περαιτέρω αποδυνάμωση της διεθνούς θέσης των ΗΠΑ. Αυτό πρέπει να το λάβουμε σοβαρά υπόψη και να πάψουμε να είμαστε πειθήνιοι υποτακτικοί τους.
8. Η κρίση στις ΗΠΑ αποτελεί μέρος της γενικότερης τάσης συρρίκνωσης της δημοκρατίας σε όλα τα κράτη που μαστίζονται από την κρίση και όπου οι εφαρμοζόμενες πολιτικές οδηγούν στην ακραία κοινωνική ανισότητα.
9. Η κρίση της δημοκρατίας δεν είναι μονόδρομος. Μπορεί και σίγουρα θα υπάρξει αντιστροφή της κατάστασης. Την ανάλογη κρίση του μεσοπολέμου ακολούθησαν η αντιφασιστική νίκη των λαών, η άνοδος του εργατικού και εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος σε όλο τον κόσμο. Η ιστορία και η ανθρωπότητα προχωρούν από το σκοτάδι στο φως, έστω και με προσωρινά πισωγυρίσματα.