του Βαγγέλη Γονατά / cubaniagriega.blogspot.com
υπό δημοσίευση στο περ. Μαρξιστική Σκέψη
Η τελευταία φάση της συζήτησης για το μέλλον της Κούβας, που ξεκίνησε το 2010, καλά κρατεί. Όλες οι μεγάλες δυνάμεις σε επίπεδο διεθνούς πολιτικής ασχολούνται με αυτό το μικρό νησί. ΗΠΑ, Ε.Ε, Βραζιλία και στον αντίποδα, Ρωσία, Κίνα, Μεξικό, Ινδία κ.α. Ο βασικός λόγος δεν είναι κυρίως οικονομικός, ούτε καν γεωπολιτικός, Είναι βασικά πολιτικός – ιδεολογικός. Αυτή η “ανωμαλία της ιστορίας”, το ζωντανό παράδειγμα αυτής της χώρας της Καραϊβικής, δεν επιτρέπει σε κανέναν να την αγνοήσει και 60 χρόνια μετά τον θρίαμβο της Επανάστασής της, εξακολουθεί να εισβάλει στη διεθνή πολιτική σκηνή, ενώ ήδη έχουν περάσει δύο χρόνια από το θάνατο του ιστορικού της ηγέτη, του αιώνιου Κομαντάντε Φιντέλ Κάστρο Ρους.
Σε αυτό το κείμενο θα ασχοληθούμε κυρίως με το περιεχόμενο της αστικής προπαγάνδας επικεντρώνοντας σε δύο θέματα που προκαλούν ανησυχία και σκεπτικισμό στους παραδοσιακούς φίλους της Κούβας. Ο πολυπόθητος επικείμενος θάνατος της Κουβανικής Επανάστασης, που ξεκίνησε να εξαγγέλλεται από τις πρώτες στιγμές επικράτησης της, θα έχει τρέξει σε λίγο και την πρώτη εικοσαετία του αιώνα που διανύουμε και εξακολουθεί να παραμένει ασεβής πόθος των ιμπεριαλιστών.
Το καινούργιο μοτίβο αυτής της προπαγάνδας είναι ότι η Κούβα παραμένει κολλημένη και ανίκανη να ακολουθήσει έναν κόσμο που αλλάζει. Την ίδια στιγμή, τα λαμβανόμενα μέτρα επικαιροποίησης του οικονομικού και κοινωνικού της μοντέλου θεωρούνται “δειλά” ΄σε σχέση με αυτό που οι εχθροί της αρέσκονται να θεωρούν μετάβαση (στον καπιταλισμό), παρ’ ότι η Κούβα διαβεβαιώνει με κάθε ευκαιρία ότι δεν πρόκειται.
Η αυτοαναιρούμενη άλλη πλευρά της ίδιας προπαγάνδας είναι ότι η Κούβα τελείωσε (όπως υποτίθεται και το εμπάργκο), αφού ενέδωσε στον αιώνιο εχθρό της και είναι ζήτημα χρόνου η τελική της παράδοση. Αυτή την πλευρά υιοθετεί και αναπαράγει, με το δικό της βέβαια ιδεολογικό πρόσημο και η κριτική από τα αριστερά, αφήνοντας την αίσθηση, ότι τελικά όλος ο κόσμος θρηνεί ή μελαγχολεί για την επικείμενη πτώση της Κούβας.
Τις πραγματικές επιδιώξεις και την σοβαρή ιδεολογική πάλη για το μέλλον της Κουβανικής Επανάστασης πρέπει να ψάξει κανείς για να τη βρει, καθώς χάνεται μέσα στους τόνους λάσπης και παραπληροφόρησης. Ενδεικτικό αυτής της “σοβαρής προπαγάνδας” είναι το δημοσίευμα με τίτλο “Κούβα, η χώρα του χακί” της Μonde Diplomatique στις 18/3/2018 που αναφέρει μεταξύ άλλων:
“Μερικούς μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Ντόναλντ Τραμπ αποφάσισε να καταργήσει την «απολύτως ετεροβαρή συμφωνία που υπέγραψε με την Κούβα» ο προκάτοχός του Μπάρακ Ομπάμα στις 16 Ιουνίου του 2016. Ο Δημοκρατικός πρόεδρος είχε κρίνει αναποτελεσματική την αμερικανική πολιτική για τον στραγγαλισμό της χώρας: στρατιωτική επιθετικότητα, εμπάργκο, διακοπή των διπλωματικών σχέσεων. Κατά τη γνώμη του, ήταν καλύτερο να εξομαλυνθούν οι σχέσεις της Ουάσιγκτον και της Αβάνας, έτσι ώστε να επιταχυνθεί το «άνοιγμα» αυτής της χώρας της Καραϊβικής. Ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος είχε την αντίθετη άποψη: θεωρεί ότι το κύμα των Αμερικανών τουριστών που τροφοδοτήθηκε από την επιεική στάση του Ομπάμα «επιδείνωσε την καταστολή», εδραιώνοντας την θέση των ενόπλων δυνάμεων. Μετά την «κομμουνιστική δικτατορία», η Κούβα θα βρεθεί κάτω από τον ζυγό μιας στρατιωτικής χούντας! Μήπως δεν συναντάμε οκτώ στρατηγούς στην κορυφή της εξουσίας, μεταξύ των 18 μελών του Πολιτικού Γραφείου του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας; […] Ο σημερινός πρόεδρος αποδεικνύεται ίσως περισσότερο ευαίσθητος στο γεγονός ότι η ανάλυση του συγκεκριμένου περιβάλλοντος αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την επιτυχία στις πολιτικές μάχες. Όμως, η οικονομική και η γεωπολιτική συγκυρία δεν είναι διόλου ευνοϊκές για την ανάδυση του σοσιαλισμού «σε μια μονάχα χώρα». Προφανώς, ο καπιταλισμός και οι συνταγές του προκαλούν μικρότερη ανησυχία στους στρατώνες απ’ όσο στην έδρα του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας (ΚΚΚ).”
Ωστόσο, η ανησυχία αυτών που αγάπησαν ή αγαπούν την Κούβα, έχει το ψυχολογικό της υπόβαθρο στις απανωτές ήττες που έχει καταγράψει το κομμουνιστικό κίνημα και στην εδραιωμένη πεποίθηση ότι ο εχθρός είναι τελικά ανίκητος. Οι αντιδιαλεκτικοί ιστορικοί παραλληλισμοί οδηγούν στο συμπέρασμα του αναπόφευκτου της ήττας. Μιας ήττας που βιώνει η αριστερά στα περισσότερα σημεία του πλανήτη και που της έχει αφαιρέσει την πίστη ότι μπορεί να γίνουν και αλλιώς τα πράγματα. Παρ’ ότι το ζωντανό παράδειγμα της Κουβανικής Επανάστασης κραυγάζει διαρκώς για το αντίθετο.
Δύο ζητήματα τίθενται στο κέντρο της επιχειρηματολογίας του κουβανοσκεπτικισμού, που και τα δύο εστιάζουν στην οικονομία. Οι Ξένες Επενδύσεις και η Αυτοαπασχόληση.
Οι Ξένες Επενδύσεις
Σε συνθήκες παγκόσμιας (καπιταλιστικής) οικονομίας, η προσέλκυση κεφαλαίων στην οικονομία της Κούβας είναι μονόδρομος και όχι μόνο για την Κούβα, αλλά για την μεγάλη πλειοψηφία των χωρών σήμερα. Κεφάλαια διαθέτουν οι κεφαλαιοκράτες, η παγκόσμια οικονομία είναι καπιταλιστική, αλλά ο τρόπος που η κάθε χώρα συμμετέχει στην παγκόσμια οικονομία ή που προσελκύει κεφάλαια για να επενδυθούν στο έδαφός της, είναι ζήτημα όχι χωρίς σημασία.
Ως προς αυτό, η πολιτική κάθε χώρας, το περιβάλλον που διαμορφώνει για την προσέλκυση κεφαλαίων, παίζει καθοριστικό ρόλο. Με άλλα λόγια, ο ρόλος του κράτους, της πολιτικής εξουσίας, καθορίζει τον τρόπο και την έκταση που θα επιδιωχθεί να γίνει αυτό. Εξίσου καθοριστικό ρόλο παίζουν επίσης οι οικονομικές και γεωπολιτικές αντιθέσεις στο σύγχρονο κόσμο και η αξιοποίησή τους.
Στην Κούβα, ο νόμος 118 ο οποίος ρυθμίζει τους όρους των ξένων επενδύσεων, αποτέλεσε αντικείμενο ανοιχτής συζήτησης στον τύπο, στην τηλεόραση, στις διάφορες συνελεύσεις, όπως γίνεται με κάθε κρατική απόφαση που απασχολεί, και φυσικά στο διαδίκτυο και στα κοινωνικά δίκτυα. Όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε, οι αναρτήσεις στο διαδίκτυο είναι ανοιχτές στους αναγνώστες για σχολιασμό ακόμα και στην Γκράνμα, επίσημο όργανο του ΚΚ Κούβας.
Οι ξένες επενδύσεις στην Κούβα για τη διετία 2018 – 2019 προγραμματίζεται να ανέλθουν σε 11,6 δις δολάρια, μέσω 525 προγραμμάτων που βρίσκονται σε εξέλιξη και αντιστοιχούν σε ένα ποσοστό 6 – 6,5% του ΑΕΠ της διετίας. Όσον αφορά την προέλευση των ξένων επενδύσεων στη νησί, Κίνα και Ρωσία εμφανίζονται ως οι μεγαλύτεροι εμπορικοί εταίροι και ακολουθούν οι άλλες χώρες. Ένα ακόμα μέτρο σύγκρισης για το ύψος των ξένων επενδύσεων στην Κούβα, είναι η αξία των εμβασμάτων που στέλνουν στο νησί οι Κουβανοί του εξωτερικού, και ανέρχεται περίπου σε 1,5 δις δολάρια το χρόνο.
Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να καταλήξουμε σε δύο συμπεράσματα:
1 Oι επιδιωκόμενες ξένες επενδύσεις στην κουβανική οικονομία αφορούν κυρίως νέες υποδομές και εκσυγχρονισμό των υπαρχόντων.
2. Οι ξένες επενδύσεις που έχουν προσελκυστεί, είναι κάτω από το επιδιωκόμενο, και σε αυτό παίζουν βαρύνοντα ρόλο οι δυσκολίες που θέτει ο βορειοαμερικανικός αποκλεισμός, ιδιαίτερα ο χρηματοπιστωτικός.
Όσο αφορά την ανησυχία για την επίδραση του ξένου κεφαλαίου στην Κούβα, στην τελική, το θέμα είναι τόσο απλό: Σε συνθήκες κυριαρχίας του παγκόσμιου νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου, σε ένα κράτος που το 50%+ του προϋπολογισμού του πηγαίνει στις κοινωνικές δαπάνες, καπιταλισμός δεν χτίζεται.
Η Ειδική Ζώνη Ανάπτυξης του Μαριέλ
Το μεγαλύτερο κομμάτι των ξένων επενδύσεων στο νησί, περνά μέσα από την Ειδική Ζώνη Ανάπτυξης του Μαριέλ (ZEDM). Tο καθεστώς των Ζωνών Ειδικών Ρυθμίσεων στην Κούβα, βασίζεται στον ειδικό νόμο που καθορίζει ότι “Ζώνη Ειδικής Ρύθμισης είναι μία περιοχή του εθνικού εδάφους που κρίθηκε αναγκαίο να επιτραπεί ένας διαφορετικός χειρισμός για λόγους περιβαλλοντικού, ιστορικού, πολιτιστικού, οικονομικού, αμυντικού συμφέροντος, καθώς και ασφάλειας και εσωτερικής τάξης”. Υπάρχουν τρεις τύποι τέτοιων ζωνών: Α) Υψηλής Περιβαλλοντικής, Ιστορικής και Πολιτιστικής Σπουδαιότητας, Β) Οικονομικής Ανάπτυξης, Γ) Αμυντικού Συμφέροντος και Ασφάλειας.
H ZEDM είναι ένα στρατηγικό έργο για την κουβανική οικονομία στο λιμάνι Μαριέλ που βρίσκεται στο δυτικό άκρο του νησιού, σε στρατηγική θέση σε σχέση με την Διώρυγα του Παναμά. Πρόκειται για γιγαντιαία επένδυση που μετατρέπει το Μαριέλ στο μεγαλύτερο σύγχρονο λιμάνι της ευρύτερης περιοχής, με τις μεγαλύτερες αποθήκες (οι αποθήκες του λιμανιού της Αβάνας είναι ήδη οι μεγαλύτερες της Καραϊβικής) και θα λειτουργεί σε κουβανικό έδαφος σαν διεθνές εμπορικό διαμετακομιστικό κέντρο με ειδικό τελωνειακό και φορολογικό καθεστώς, φιλοδοξώντας να προσελκύσει επενδύσεις ξένων κεφαλαίων. Θα συγκεντρώσει όλη την εμπορική κίνηση που διεκπεραιώνεται από το λιμάνι της Αβάνας, το οποίο θα απελευθερωθεί για χρήση αναψυχής και πιθανή τουριστική χρήση. Το συγκεκριμένο έργο εντάσσεται στα πλαίσια των περιφερειακών αναπτυξιακών σχεδίων της Λατινικής Αμερικής και συνδέεται ευθέως με την υπό κατασκευή νέα διώρυγα στην Νικαράγουα.
Οι ΗΠΑ είναι η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη του κόσμου. Πραγματοποιούσε, και πιθανά πραγματοποιεί ακόμα, το 80% του διεθνούς εμπορίου από και προς το έδαφός της. Οι αποθήκες των λιμανιών της είναι απαρχαιωμένες και μόνιμα κορεσμένες. Αναγκάζεται να νοικιάζει αποθήκες στον Παναμά και να προ-αποθηκεύει για καιρό τα μεταφερόμενα εμπορεύματα πριν τα διεκπεραιώσει. Το λιμάνι του Mαριέλ θα αποτελέσει ανταγωνιστική λύση για τα καράβια που εκτελούν ναύλους από και προς τις χώρες (εκτός ΗΠΑ) της Αμερικής. Θα είναι σε «απόσταση βολής» από 32 λιμάνια 17 χωρών, καθώς η Κούβα βρίσκεται σε στρατηγική θέση στην είσοδο του Κόλπου του Μεξικού.
Μέχρι το καλοκαίρι του 2015 η Κούβα είχε λάβει πάνω από 300 επίσημες αιτήσεις επενδύσεων για την (ZEDM), προερχόμενες από επιχειρήσεις 30 χωρών, μεταξύ των οποίων, η Κίνα, η Ρωσία, η Ισπανία, η Ιταλία, το Βιετνάμ, η Βραζιλία, το Μεξικό, η Ολλανδία και ο Καναδάς. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2017 είχαν λάβει άδεια 19 επιχειρήσεις, 4 αμιγώς κουβανικές, 4 μεικτές και 11 με κεφάλαιο 100% ξένο.
Όσον αφορά το εργατικό δυναμικό των προγραμμάτων της ZEDM, η διευθύντρια της Ζώνης δήλωσε τον Ιανουάριο του 2017 στη Γκράνμα, ότι οι κουβανικές επιχειρήσεις, Almacenes Universales S.A., BIOCUBAFARMA, CUBATABACO, TECNOSIME και empresa Empleadora de la Construcción, έχουν επιφορτιστεί με τις προσλήψεις, καθώς και με ένα σύνολο υπηρεσιών που σχετίζονται με τους ανθρώπινους πόρους. Επιπλέον, τον Δεκέμβριο του 2016, δημοσιεύτηκε η Απόφαση Νο. 21/2016, του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, η οποία καθιερώνει ότι μόνο ένα 15% μάξιμουμ ξένο προσωπικό μπορεί να προσληφθεί από τους χρήστες και τους αντιπροσώπους που δρουν στη Ζώνη, παίρνοντας υπόψη την υψηλή εξειδίκευση του κουβανικού εργατικού δυναμικού και την δυνατότητά του τάχιστης αφομοίωσης των νέων τεχνολογιών.
Έτσι περίπου υλοποιείται η προσέλκυση και πραγματοποίηση των ξένων επενδύσεων στο Μαριέλ, όπου είναι και η μεγάλη πλειοψηφία των ξένων επενδύσεων. Mε το Μαριέλ, που βρίσκεται στην άλλη άκρη του νησιού από εκεί που είναι το Γκουαντάναμο, η Κούβα επιδιώκει να αξιοποιήσει τη φυσική της θέση και να πλασαριστεί ως κέντρο στους περιφερειακούς εμπορικούς δρόμους – μαζί με τη Διώρυγα της Νικαράγουα, το Διηπειρωτικό σιδηρόδρομο κ.α – προσελκύοντας επενδύσεις, φτιάχνοντας υποδομές και παράγοντας προϊόντα απολύτως αναγκαία για το νησί.
Η Αυτοαπασχόληση
Όταν η κουβανική κυβέρνηση ανακοίνωσε το 2010 την μείωση κατά 400.000 περίπου των εργαζόμενων στο δημόσιο τομέα και τη δημιουργία ίδιου αριθμού αυτοαπασχολούμενων μέσω της χορήγησης σχετικών αδειών, τα μίντια έκαναν πάρτι. Ήταν η εποχή που η κρίση είχε δείξει για τα καλά τα δόντια της και στην καπιταλιστική οικονομία του λεγόμενου αναπτυγμένου κόσμου έπεφταν κορμιά. Όλοι έσπευσαν να πανηγυρίσουν θεωρώντας ότι αποδεικνύεται η οικουμενικότητα της κρίσης, όλοι μίλησαν για 400.000 απολύσεις ακόμα και στην Κούβα. Η πραγματικότητα βέβαια τους διέψευσε, κανένας δεν απολύθηκε αντίθετα ο αριθμός αυτός των εργαζομένων μετακινήθηκε εθελοντικά στην αυτοαπασχόληση, λες και το περίμενε από καιρό, ενδεχομένως ένα μέρος τους ήδη δούλευε έτσι “μαύρα”.
Σταδιακά, πέρασαν στην αυτοαπασχόληση 123 επαγγελματικές δραστηριότητες, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, και οι αυτοαπασχολούμενοι πλησιάζουν σήμερα τις 600.000. Στην Κούβα άνοιξαν για πρώτη φορά εφορίες και ο αριθμός των υποβληθέντων φορολογικών δηλώσεων ανήλθε περίπου σε 1,5 εκατομμύριο. Υπόχρεοι υποβολής φορολογικής δήλωσης είναι όλοι όσοι αποκτούν εισόδημα από μη κρατική πηγή, δηλ. αυτοαπασχολούμενοι, εργαζόμενοι σε ξένες ή μικτές επιχειρήσεις, συνεταιρισμένοι, καλλιτέχνες, αθλητές κλπ. Υπήρξαν κάποιοι Έλληνες αρθρογράφοι και σχολιαστές στα κοινωνικά δίκτυα, που σε αυτό τον αριθμό του 1,5 εκατομμυρίου φορολογικών δηλώσεων είδαν 1,5 εκατομμύριο νέους καπιταλιστές στο νησί.
Οι μη αγροτικοί συνεταιρισμοί (γιατί στην αγροτική οικονομία υπάρχουν εδώ και δεκαετίες) ήταν η επόμενη κίνηση του κουβανικού κράτους. Κατ’ αρχήν, δόθηκαν κίνητρα (χρηματοδοτικά κ.α) για τον συνεταιρισμό των ήδη αυτοαπασχολούμενων. Σήμερα στους δρόμους της Αβάνας, θα δεις κάποια μικρά κίτρινα πούλμαν 30 θέσεων που φέρουν την επιγραφή “TAXI RUTERO”. Αυτά είναι συνεταιρισμοί πρώην ταξιτζήδων που το κράτος τους έδωσε κίνητρα για να τους ιδρύσουν. Τα ταξί αυτά κάνουν τα ίδια δρομολόγια με τα ιδιωτικά (στην Κούβα τα ταξί που χρησιμοποιεί ο πληθυσμός κάνουν συγκεκριμένα δρομολόγια όπως τα λεωφορεία) και το εισιτήριο τους έχει τη μισή τιμή.
Ο άλλος τύπος συνεταιρισμού που προωθήθηκε ήταν σε κάποιες κρατικές επιχειρήσεις εστίασης. Το κράτος πρότεινε στους εργαζόμενους να συστήσουν συνεταιρισμό που θα αναλάβει να δουλέψει και να διαχειριστεί την μονάδα. Την απόφαση λαμβάνει η συνέλευση των εργαζόμενων και, αν η απόφαση είναι θετική, όσοι διαφωνούν μπορούν αν θέλουν να αποχωρήσουν και να δουλέψουν αλλού. Στους συνεταιρισμούς αυτούς επετράπη και η πρόσληψη μικρού αριθμού εποχιακού προσωπικού. Για να παραμείνει, όμως, αυτό το προσωπικό πέραν του χρόνου για τον οποίο προσλήφθηκε, πρέπει να γίνει μέλος του συνεταιρισμού.
Ο κουβανικός τύπος, η τηλεόραση, οι καθημερινές συζητήσεις, είναι γεμάτες από την λειτουργία και τις πλευρές της εφαρμογής αυτών των μέτρων, τις παρενέργειες, τα προβλήματα. Οι διορθωτικές αποφάσεις είναι διαρκείς και αυτός ο τομέας της οικονομίας έχει μπει πια στην καθημερινότητα της κοινωνίας.
Η ιδιοκτησία
Κατά ένα περίεργο τρόπο, ένα από τα πρώτα μέτρα της Κουβανικής Επανάστασης ήταν η δημιουργία ιδιοκτητών. Η αγροτική μεταρρύθμιση μοίρασε αγροτικές εκτάσεις και τίτλους ιδιοκτησίας σε 350.000 οικογένειες αγροτών. Η Εθνική ‘Ένωση Μικροκαλλιεργητών – ANAP (Asociación Nacional de Agricultores Pequeños) της Κούβας είναι μέχρι και σήμερα μια από τις μαζικές οργανώσεις με μεγάλο βάρος στην κουβανική κοινωνία, με 331.874 μέλη, εκ των οποίων 35.971 (11%) γυναίκες, οργανωμένα σε 4.331 οργανώσεις βάσης – συνεταιρισμούς: 1.089 Συνεταιρισμούς Αγροτικής Παραγωγής – CPA (Cooperativas de Producción Agropecuaria) και 3.242 Συνεταιρισμούς Πιστώσεων και Υπηρεσιών – CCS (Cooperativas de Créditos y Servicios), από τα μέλη των οποίων 159.545 είναι ιδιοκτήτες γης και 109.835 είναι χρήστες – καλλιεργητές. Ταυτόχρονα, η κρατική ιδιοκτησία στη γη ανέρχεται στο 82%.
Επιπλέον, υπάρχει προσωπική ιδιοκτησία στην κατοικία (μία κύρια, μία εξοχική), στα οχήματα κλπ. Το ζήτημα της ιδιοκτησίας λοιπόν, δεν είναι κάτι νέο στην Κούβα και προφανώς πουθενά δεν ήταν. Στο νέο Σύνταγμα της χώρας, που τίθεται σε δημοψήφισμα το Φλεβάρη, αναγνωρίζονται οι εξής μορφές ιδιοκτησίας: H κρατική σοσιαλιστική, η συνεταιριστική, η ιδιωτική, η μικτή, των μαζικών και πολιτικών οργανώσεων και η προσωπική.
Αυτοαπασχολούμενος ή “NEPman”;
Περιέργως, το κομμάτι των αυτοαπασχολούμενων στην Κούβα προκαλεί μεγαλύτερο φόβο στον αριστερό κουβανοσκεπτικισμό από ότι οι ξένες επενδύσεις. Γίνεται ένας αυθαίρετος παραλληλισμός με την Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ) του Λένιν στη νεαρή Σοβιετική Ρωσία και, στη συνέχεια, αυτό τίθεται στο καπιταλιστικό κάδρο των δικών μας κοινωνιών. Τεκμαίρεται ότι η μικρή ιδιοκτησία θα φέρει τον πλουτισμό, ο πλουτισμός τη μεγάλη, και τελικά θα έρθει ο καπιταλισμός ως ώριμο φρούτο.
Αυτός ο συλλογισμός – κατά η γνώμη μας – υποκλίνεται στο καπιταλιστικό δόγμα των ίσων ευκαιριών ότι όλοι ή έστω κάποιοι μπορούν να πλουτίσουν στην ελεύθερη αγορά. Ο δε καπιταλισμός είναι τόσο ακατανίκητος, που αυτό μπορεί να το επιτύχει και σε ένα σοσιαλιστικό κράτος, υπερνικώντας την εξουσία, τον κεντρικό σχεδιασμό και πολλά άλλα. Το ότι αυτό συνέβη σε όλες σχεδόν της χώρες του σοσιαλιστικού στρατοπέδου τον 20ο αιώνα είναι άλλο ζήτημα και έχει καταναλωθεί πολύ σκέψη, γραπτό και συζήτηση για το πότε και γιατί χάθηκε ή (εργατική) εξουσία. Η συζήτηση αυτή, αν και κατά κανόνα κατέληξε σε διαφορετικά συμπεράσματα σε κάθε χώρα ή και εντός της ίδιας χώρας, συνεχίζεται και είναι φυσιολογικό. Δυστυχώς δεν έχει καταναλωθεί η ίδια ποσότητα σκέψης, γραπτού και συζήτησης στο γιατί ΔΕΝ χάθηκε η εργατική εξουσία στην Κούβα, παρ’ ότι με οικονομικούς όρους αυτό θα έπρεπε να είχε συμβεί τους πρώτους μήνες μετά την αποσύνθεση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου.
Ωστόσο, το ερώτημα που τίθεται όσον αφορά τον αυτοαπασχολούμενο ή Νεπμαν ή μεσαία στρώματα γενικότερα, είναι αν ή σε ποιο βαθμό (σε συνθήκες Κρατικομονοπωλιακού Καπιταλισμού και κυριαρχίας του νεοφιλελεύθερου μοντέλου), οι αυτοαπασχολούμενοι πλουτίζουν ή καταστρέφονται και γίνονται μισοπρολετάριοι και άνεργοι.
Κατά την επίσκεψη στην Κούβα του τότε προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, οργανώθηκε στην Αβάνα ένα “επιχειρηματικό φόρουμ”, στο οποίο δεν προσκλήθηκαν κρατικές ή συνεταιριστικές επιχειρήσεις, αλλά μόνο αυτοαπασχολούμενοι. Εκεί ο πρόεδρος ανέπτυξε την θεωρία των ευκαιριών πλουτισμού και των πλεονεκτημάτων της ελεύθερης αγοράς, υποσχόμενος κάθε βοήθεια στον “νεαρό κουβανικό επιχειρηματικό τομέα”. Τότε σηκώθηκε και μίλησε ένας νεαρός κουβανός αυτοαπασχολούμενος και είπε στον πρόεδρο ότι αυτό που βλέπει στις οικονομίες της ελεύθερης αγοράς είναι να καταστρέφονται από τα μονοπώλια και οι αυτοαπασχολούμενοι να μένουν άνεργοι ενώ παραδόξως, στο δικό μας σύστημα που το κράτος καθορίζει τους τομείς και τους όρους άσκησης της οικονομικής μας δραστηριότητας, “έχουμε μεροκάματο”.
Παρ’ όλα αυτά, οι μελέτες και τα στοιχεία που κατά καιρούς βλέπουν το φως της δημοσιότητας δείχνουν ότι τα μεσαία στρώματα είναι ένα κομμάτι που αυξάνεται, τόσο στις αναδυόμενες οικονομίες όσο και στις οικονομίες που βιώνουν με οξύ τρόπο την κρίση. Το κομμάτι της αυτοαπασχόλησης, συνορεύει και ανατροφοδοτείται, από την μαύρη εργασία, τα μισοπρολεταριακά στρώματα και τις νέες μορφές απασχόλησης που εμφανίζονται. Αυτό είναι κάτι που ούτε μελετιέται, ούτε απαντιέται εύκολα. Σε κάθε περίπτωση δεν μπορείς να αντιμετωπίζεις τους αυτοαπαχολούμενους ούτε ως “εν δυνάμει καπιταλιστές”, ούτε ως “εν δυνάμει προλετάριους” και μάλιστα ανάλογα με το κατά πως βολεύει την εκάστοτε πολιτική ανάλυση.
Εθνική ενότητα και ταξική πάλη στο σοσιαλισμό
Ο Φιντέλ Κάστρο ουσιαστικά ολοκλήρωσε την εθνική απελευθέρωση της Κούβας καταφέρνοντας να συνενώσει τη σκέψη του Χοσέ Μαρτί με τον μαρξισμό-λενινισμό, αποδεικνύοντας στην πράξη ότι δεν μπορεί να υπάρξει εθνική χωρίς κοινωνική απελευθέρωση.
Μετά 60 χρόνια Επανάστασης, βάση της εθνικής ενότητας στην Κούβα αποτελεί και η πεποίθηση ότι ο εχθρός δεν συγχωρεί. Μιλάμε για τις ΗΠΑ, την αυτοκρατορία που χτίστηκε πάνω στη γενοκτονία 100 εκατομμυρίων Ινδιάνων και από τότε συνεχίζει να πραγματοποιεί γενοκτονίες για την προώθηση των συμφερόντων της. Ο μέσος Κουβανός αντιλαμβάνεται ότι αν η Κούβα πέσει στα χέρια της, δεν θα ξαναγίνει απλά πορνείο και καζίνο των ΗΠΑ. Η τιμωρία της για αυτές τις δεκαετίες απειθαρχίας (το λιγότερο) θα είναι να την σβήσουν από το χάρτη. Η καταστροφή της θα πρέπει να είναι ανάλογη του παραδείγματος που έδωσε. Υπό αυτήν την έννοια, η συνέχιση της Επανάστασης είναι μονόδρομος, γιατί “ εδώ ισοπαλίες δεν υπάρχουν” και αυτό εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο και σήμερα το σύνθημα “Patria o Muerte” (Πατρίδα ή Θάνατος).
Πως διεξάγεται όμως σε αυτές τις συνθήκες – ή έτσι κι αλλιώς διεξαγόμενη σε άλλες συνθήκες – ταξική πάλη στον σοσιαλισμό (εποχή της μετάβασης) και μάλιστα σήμερα, σε ένα διεθνές περιβάλλον γενικευμένης υποχώρησης;
Ο τρόπος που το έκανε αυτό η Κούβα, ήταν και πάλι υπό μία έννοια αναγκαστικός. Δεν υπήρχε περίπτωση να την βγάλει καθαρή, αν δεν κατακτούσε και διατηρούσε συνεχώς την υποστήριξη της πλειοψηφίας. Και γι’ αυτό υπήρχε ένας μόνο τρόπος, να εξασφαλίσει τη διαρκή λαϊκή συμμετοχή και την ουσιαστική συζήτηση με τον πληθυσμό της όλων των σοβαρών θεμάτων και με αυτό τον τρόπο να τον κάνει “ενεργό – συνένοχο”.
Στη διάρκεια όλης της ζωής της, η Κουβανική Επανάσταση πάλευε και με τον εαυτό της, καθώς διεξαγόταν μια διαρκής ανοιχτή συζήτηση και πάλη για όλα τα ζητήματα που έμπαιναν μπροστά της. Αυτή η διαδικασία ήταν, είναι και θα είναι διαρκής και συχνά παίρνει και την μορφή καμπάνιας, όπως στη “διαδικασία αποκατάστασης των λαθών” (proceso de rectificación de errores) που υπήρξε ίσως η μοναδική έγκαιρη και καθαρή θέση – αντίθεση – πρακτική στην περεστρόικα, την δεκαετία του 80.
Η κουβανική κοινωνία είναι μια ανοιχτή κοινωνία, τα πάντα συζητιόνται χωρίς ταμπού, στις συνελεύσεις, στον τύπο, στην τηλεόραση. Έτσι και σήμερα, οι προκλήσεις που αντιπροσωπεύουν αυτά που περιγράψαμε παραπάνω και τα καθήκοντα που τίθενται στον κουβανικό λαό, αποτελούν αντικείμενο διαρκούς συζήτησης και πάλης σε όλα τα επίπεδα. Από το επίπεδο της εφαρμογής, των παρενεργειών ή και προβλημάτων των εφαρμοζόμενων νέων μέτρων, την οικονομία, τις τιμές, την γραφειοκρατία, μέχρι τα ιδεολογικά ρεύματα που αναπτύσσονται στη διάρκεια αυτής της πάλης.
Η διανόηση στην Κούβα επιχειρούσε πάντα να ετεροκαθορίζει σαν ιδεολογικά ρεύματα τις αντιλήψεις που γεννιόταν και εκφράζονταν στην κοινωνία. Πριν λίγα χρόνια, την τάση να κρύβονται τα υπαρκτά προβλήματα κάτω από την προβολή των κατακτήσεων της Επανάστασης την ονόμασαν “triunfalismo” (θριαμβολογία). Χαρακτηριστικό είναι επίσης, εκ του οποίου μπορεί κανείς να καταλάβει πολλά, ότι για την γραφειοκρατία, χρησιμοποιούν δύο όρους: “burocratismo” και “burocracia”. Είναι σαφώς ποιοτική η διαφορά των δύο όρων, και ενώ οι κουβανοί χρησιμοποιούν κυρίως τον πρώτο (γραφειοκρατισμός), εμείς χρησιμοποιούμε κυρίως τον δεύτερο (γραφειοκρατία) και εύκολα μπορεί να ερμηνευτεί το γιατί. Έτσι και σήμερα μπορεί κανείς να δει στον τύπο άρθρα κριτικής ή και πολεμικής ενάντια σε αντιλήψεις που ετεροκαθορίζονται ως ρεύμα, π.χ “La tercera vía o centrismo político” (Ο τρίτος δρόμος ή πολιτικός κεντρισμός).
Όμως, η πραγματική συζήτηση γίνεται στο δρόμο, στις πλατείες και στα πηγαδάκια. Το 2016 μας πήρε με ωτοστόπ ένα αυτοκίνητο που μαζί ταξίδευε ένας καλοβαλμένος μαύρος σαραντάρης, που μας συστήθηκε ως κουβανός καθηγητής σε Πανεπιστήμιο της Βραζιλίας και ρώτησε ευγενικά αν μπορούμε να του εξηγήσουμε πως μετατράπηκε το ΟΧΙ του ελληνικού δημοψηφίσματος (2015) σε ΝΑΙ. Δεν ξέρω αν τα καταφέραμε αλλά αυτός μας είπε:
– Κατάλαβα, στην Ελλάδα θέλετε κι εσείς ότι θέλει πολύς κόσμος ένα σύστημα που δεν υπάρχει, εγώ το ονομάζω “CAPISOC”.
– “CAPISOC” ;
– “CAPitalismo – SOCialismo”, όπως σας είπα, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Αλλά πολλοί πιστεύουν ότι μπορούμε να πάρουμε τα καλά και από τα δύο συστήματα και να φτιάξουμε ένα που να μας βολεύει. Ξεχάστε το, δεν υπάρχει”.
Αυτή είναι η Κούβα και από κάτι τέτοια, έτσι απλά στο δρόμο, βλέπεις ότι αυτή η Επανάσταση ζει και συνεχίζει και έχει πολύ ζωή μέσα της, τόση πολύ που φτάνει να δώσει και σε μας.
Πηγές:
Granma / Cubadebate / PL/ NE / MD / ΕcuRed / ANAP / Trabajadores
https://www.ecured.cu/ANAP
http://www.trabajadores.cu/
https://cubaniagriega.blogspot.com/2015/11/blog-post_22.html
http://prensa-rebelde.blogspot.com/search/label/zona%20mariel
http://prensa-rebelde.blogspot.com
https://monde-diplomatique.gr/?p=2600 /2013/08/blog-post_18.html
https://cubaniagriega.blogspot.com/2015/12/14.html
https://cubaniagriega.blogspot.com/2018/03/blog-post_68.html
https://prensa-rebelde.blogspot.com/2018/07/blog-post_18.html
http://prensa-rebelde.blogspot.com/2017/01/to-72-2017.html
http://prensa-rebelde.blogspot.com/2015/11/blog-post_4.html#more
