Βασίλης Μηνακάκης
«Πρόκειται για ακρότητες, όχι για τον αυθεντικό καπιταλισμό και την ελεύθερη αγορά» έγραψε στις 22/9/2020 το φιλελεύθερο Liberal για την efood, διατεινόμενο ότι στην ΕΕ υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο που προστατεύει από τέτοιες «ακρότητες». Κι όμως αυτό το πλαίσιο καθόλου δεν προστατεύει από «ακρότητες» (ή μήπως κανονικότητες;) όπως η άνιση αμοιβή των γυναικών ή των νέων, οι εξαθλιωτικές συνθήκες εργασίας των μεταναστών, η παιδική εργασία.
Στην ίδια ιστοσελίδα (25/11/2020) ο διευθύνων σύμβουλος της Uber –από τις εμβληματικές επιχειρήσεις του λεγόμενου καπιταλισμού της πλατφόρμας ή της gig economy– απαντώντας στο ερώτημα γιατί η Uber δεν μπορεί να προσλάβει τους οδηγούς της ως υπαλλήλους πλήρους απασχόλησης, εξηγούσε πολύ κυνικά ότι κάτι τέτοιο θα υπονόμευε το ίδιο το επιχειρηματικό της μοντέλο — τουτέστιν, τη βάση κερδοφορίας τη. «Η Uber μπορεί να διαθέτει θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης μόνο για ένα μικρό κλάσμα των σημερινών μας οδηγών και θα λειτουργεί έτσι σε πολύ λιγότερες πόλεις απ’ ό,τι σήμερα. Οι διαδρομές θα γίνουν ακριβότερες, γεγονός που θα μειώσει σημαντικά τον αριθμό των διαδρομών που κάνουν οι επιβάτες και συνεπώς τον αριθμό των οδηγών που χρειάζονται».
Νάτη η ουσία των επιχειρήσεων τύπου Uber, efood, Wolt κ.λπ. Πρόκειται για επιχειρήσεις οι οποίες, στηριζόμενες στις δυνατότητες του ψηφιακού περιβάλλοντος αλλά και ευνοημένες από τις συνθήκες απομόνωσης που επέβαλε η πανδημία (και όχι μόνο), εμπορευματοποιούν με απόλυτο τρόπο μια υπηρεσία — τη μεταφορά ενός προϊόντος από τον παραγωγό στον καταναλωτή ή του ίδιου του καταναλωτή. Μια υπηρεσία που ο άμεσος παραγωγός της δεν μπορεί να διαχωριστεί από την πράξη της επιτέλεσής της, όπως έγραφε ο… γερασμένος Μαρξ πριν πολλές δεκαετίες.
Πού βασίζεται η άντληση κέρδους από αυτές τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις-πλατφόρμες, οι οποίες διαμεσολαβούν μεταξύ παραγωγού ενός προϊόντος (π.χ. μιας πίτσας) ή μιας υπηρεσίας (μεταφορά από ένα σημείο στο άλλο) και του καταναλωτή; Κατaαρχάς στο ότι υπάρχει μαζική ζήτηση, που δημιουργείται είτε γιατί οι άνθρωποι παραμένουν εντός σπιτιού (μεγάλη συζήτηση το πώς αυτό συνδέεται με το μοντέλο ζωής στον σύγχρονο καπιταλισμό) είτε γιατί οι συγκοινωνίες είναι άθλιες. Δεύτερον στο ότι με τη λειτουργία τους συμπυκνώνεται ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ παραγωγής και πώλησης ενός προϊόντος (παραγωγής και πραγμάτωσης της υπεραξίας). Αυτή η διάσταση –πλευρά της και η εδώ και χρόνια άνθηση των logistics ή της λεγόμενης just in time παραγωγής– αποτελεί βασικό συστατικό του σύγχρονου καπιταλισμού, και ερμηνεύει γιατί πολλές μικρές ή μεγάλες επιχειρήσεις είναι διατεθειμένες να καταβάλουν ένα τίμημα (για την ακρίβεια, ένα μέρος από την υπεραξία που έχουν αντλήσει από τους εργαζόμενούς τους) στις επιχειρήσεις-πλατφόρμες, προκειμένου να φτάσουν σε ευρύτερο κοινό και να καταναλωθούν πιο γρήγορα τα προϊόντα τους.
Και τρίτον –και κυριότερο– στην υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων τους, είτε αυτοί είναι μισθωτοί με εξευτελιστικές αμοιβές είτε κατά πλειοψηφία freelancers, που εκτός από τις τέτοιου τύπου αμοιβές στερούνται κι ένα πλήθος άλλων εργασιακών δικαιωμάτων, είναι απόλυτα εντατικοποιημένοι και ελεγχόμενοι και χρησιμοποιούν δικά τους «μέσα παραγωγής» — πόσο επίκαιρη είναι η ταινία του Κεν Λόουτς Δυστυχώς απουσιάζατε. Απ’ αυτό το εργασιακό μοντέλο της μετατροπής των εργατών σε «συνεργάτες» και «επιχειρηματίες» επί του εαυτού τους, λοιπόν, αντλούνται τα περισσότερα κέρδη. Και πρόκειται όχι για μια «ακρότητα» του σύγχρονου καπιταλισμού, αλλά για μια τεράστια επέκταση του πολυδιαφημισμένου outsourcing, που στην προκειμένη περίπτωση έχει ονομαστεί crowdsourcing.
