Εισαγωγή αναδημοσίευσης

Αναδημοσιεύουμε σήμερα τη μετάφραση του άρθρου Είναι η Ρωσία ιμπεριαλιστική; του Stansfield Smith στη Μηνιαία Επιθεώρηση ( Monthly Review) από την ιστοσελίδα της ΚΕΔ. Το άρθρο περιέχει πολλά στοιχεία που ξεκαθαρίζουν το αν μπορεί η Ρωσία να χαρακτηρισθεί ως μια ιμπεριαλιστική καπιταλιστική χώρα, ή αντίθετα, ως μια, μεγάλη και ισχυρή μεν, αλλά μάλλον ημι-περιφερειακή χώρα στο σύγχρονο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Έχουμε κάνει ήδη μια πρώτη απόπειρα σε σχετική μας μελέτη να αποσαφηνίσουμε θεωρητικά τις έννοιες

• του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού, δηλ. του κρατικο-μονοπωλιακού σταδίου του καπιταλισμού, ως το ιστορικό στάδιο της υπερωρίμανσης, καταρχήν του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, και στη συνέχεια γενικότερα του καπιταλιστικού κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού, και μάλιστα στη σύγχρονη, ύστερη, φάση του, της ιμπεριαλιστικής διεθνοποίησης της παραγωγής, 
• και του καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού, δηλ. των πρακτικών εκμετάλλευσης και καταπίεσης που ασκεί το κεφάλαιο κυρίως στη διεθνή σφαίρα (διεθνή αγορά και διακρατικές σχέσεις), και, ειδικότερα, αυτών που προσιδιάζουν στο εν λόγω στάδιο του καπιταλισμού.

Αυτό μας επέτρεψε να διακρίνουμε μεταξύ της ουσίας του συγκεκριμένου ιστορικού σταδίου του καπιταλισμού, και της ουσίας των διακρατικών σχέσεων που προσιδιάζουν σε αυτό, και να δούμε πως συνδέονται οι δύο έννοιες μεταξύ τους, με την πρώτη να καθορίζει κυρίαρχα τη δεύτερη.

Μόνο τότε μπορέσαμε να ορίσουμε την ιμπεριαλιστική καπιταλιστική χώρα με θεωρητική σαφήνεια, και να τη διακρίνουμε από τη μη ιμπεριαλιστική, τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά. Ασχοληθήκαμε και ιδιαίτερα με τη Ρωσία κατατάσσοντάς την στις μη ιμπεριαλιστικές χώρες[i].

Το παρόν μεταφρασμένο άρθρο δεν χαρακτηρίζεται από ανάλογη θεωρητική σαφήνεια. Ξεκινάει από τον κλασσικό – αναλυτικό – ορισμό του Λένιν για το ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού με τα γνωστά «5 σημεία», και στη συνέχεια, συνάγει από αυτόν κριτήρια για να εξετάσει τη θέση της Ρωσίας στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Προτείνουμε να αναγνωστεί τόσο η λογική του άρθρου, όσο, κυρίως, τα εμπειρικά στοιχεία που προσκομίζει, σε συνδυασμό με τη λογική που προτείναμε στη σχετική μας μελέτη.

Τέλος, αναφέρουμε ότι παρόμοιο ορισμό της ιμπεριαλιστικής χώρας με εμάς καταθέτουν και οι  Guglielmo Carchedi and Michael Roberts[ii], σε εμπειρική τους μελέτη, και ο Minqi Li σε άλλο άρθρο της Μηνιαίας Επιθεώρησης που εστιάζει στην Κίνα[iii]. Παραθέτουμε στις σημειώσεις αναλυτικά τόσο τον δικό μας ορισμό, όσο και αυτούς των εν λόγω μαρξιστών επιστημόνων σε δική μας μετάφραση.

Διονύσης Περδίκης

 

Σημειώσεις εισαγωγής

[i] Βλ. Περδίκης Δ. (2022). Ιμπεριαλιστική Ρωσία; kordatos.org, και τα προηγούμενα άρθρα ακολουθώντας τους συνδέσμους στον πίνακα περιεχομένων. Αντιγράφουμε για τον ορισμό της ιμπεριαλιστικής χώρας και τα σχετικά εμπειρικά κριτήρια από το Περδίκης Δ. (2022). Μέρος Γ΄. Καπιταλιστικός Ιμπεριαλισμός: Η ιμπεριαλιστική, μονοπωλιακή εκμετάλλευση στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. kordatos.org:

«Η ουσία των ιμπεριαλιστικών διακρατικών σχέσεων

[…] οι στοιχειώδεις εμπειρικά παρατηρήσιμες μονοπωλιακές ή ιμπεριαλιστικές πρακτικές εκμετάλλευσης και καταπίεσης [δεν] αρκούν για να κατανοήσουμε τη συνολική συσσώρευση του μονοπωλιακού κεφαλαίου, και τη θέση της κάθε χώρας στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Πόσο μάλλον όταν οι πιο σκληρές από αυτές τις πρακτικές εκμετάλλευσης και καταπίεσης (υπερεκμετάλλευση εργασίας αλλά και της φύσης, καταπιεστικά πολιτικά καθεστώτα κοκ), κατά κανόνα λαμβάνουν χώρα σε χώρες που διαφέρουν από τις χώρες εκείνες, στις οποίες τελικά συσσωρεύεται προνομιακά το μονοπωλιακό κεφάλαιο και συγκεντρώνεται η μονοπωλιακή και ιμπεριαλιστική ισχύς.

Εν τέλει, σχεδόν όλες οι καπιταλιστικές χώρες, ακόμη και οι μικρότερες, χαρακτηρίζονται από κυριαρχία ξένων ή ντόπιων μονοπωλίων (και – μετοχικών – συνδυασμών τους), μπορεί να συμμετάσχουν στην μία ή άλλη ιμπεριαλιστική επέμβαση, είτε κατά μόνας, είτε σε συμμαχία με άλλες χώρες, ή και υπό την ηγεμονία μιας ιμπεριαλιστικής δύναμης, εξάγουν κεφάλαια, λίγο ή πολύ, για τον έναν ή τον άλλο λόγο, κοκ. Ο συλλογισμός αυτός θα οδηγούσε στο να δεχτούμε ότι όλες οι καπιταλιστικές χώρες είναι ιμπεριαλιστικές στον έναν ή στον άλλο βαθμό, προσεγγίζοντας τη θέση του ΚΚΕ και του ΝΑΡ, στις οποίες αναφερθήκαμε στην Εισαγωγή (Μέρος Α΄).

Σε αυτήν την περίπτωση, η όποια διάκριση καταντά, είτε καθαρά ποσοτική, και μάλιστα σε απόλυτα μεγέθη («μεγάλες, μεσαίες, μικρές, καπιταλιστικές δυνάμεις»), είτε προκύπτει θέτοντας αυθαίρετα, κάποιο υποκειμενικό όριο, όταν και αθροίζονται ποιοτικά διαφορετικές ποσότητες (μονοπώλια, στρατός, πυρηνικά όπλα, ΑΕΠ, ΑΞΕ κοκ) μέχρι κάποια στιγμή η ποσότητα να μετατραπεί – υποτίθεται – σε νέα ποιότητα, οπότε και μας προκύπτουν οι «ιμπεριαλιστικές δυνάμεις»… Η κριτική αυτή ισχύει, είτε το επιχείρημα ρέπει προς τον οικονομισμό (εξετάζονται προνομιακά το μέγεθος και η κυριαρχία των μονοπωλίων, κυρίως από το ΚΚΕ), είτε προς το πολιτικό φαινόμενο (εξετάζονται προνομιακά η κρατική και στρατιωτική ισχύς, τα πυρηνικά, η συμμετοχή σε πολέμους, κοκ, κυρίως από την αλτουσεριανή σχολή), είτε η «μετατροπή της ποσότητας σε ποιότητα» περνάει σχεδόν αδιάφορη (από το ΝΑΡ).

Εμείς, αντίθετα, επιλέγουμε να συνάγουμε την ποιοτική διάκριση του ιμπεριαλιστικού κράτους από την ουσία των διακρατικών σχέσεων εκμετάλλευσης και καταπίεσης μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να προτείνουμε και ένα ενιαίο μέτρο της «ιμπεριαλιστικότητας», κατά αναλογία με το μέτρο της ταξικής εκμετάλλευσης, το ποσοστό υπεραξίας. Αυτό το μέτρο μας επιτρέπει να κατατάξουμε τις χώρες σε ιμπεριαλιστικές, εκμεταλλευτικές δυνάμεις, και μη ιμπεριαλιστικές χώρες, εξαρτημένες […], καταπιεζόμενες και εκμεταλλευόμενες στον έναν ή στον άλλο βαθμό, με αντικειμενικό, και σχετικά …αβίαστο, τρόπο, απαλλαγμένο δηλ. από σκοπιμότητες κάθε είδους…

Οι βασικές παραδοχές μας είναι οι εξής:

1. Η ουσία των διακρατικών σχέσεων στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα συνίσταται στον ανταγωνισμό κάθε καπιταλιστικού κράτους με όλα τα άλλα προκειμένου το εθνικό συνολικό κεφάλαιο να αναπαραχθεί με προνομιακούς όρους σε σχέση με τα ανταγωνιστικά εθνικά συνολικά κεφάλαια των άλλων κρατών. Οι προνομιακοί όροι αντιστοιχούν σε μια όσο το δυνατόν πιο ασφαλή, αδιάκοπη, αναπαραγωγή, με ένα όσο το δυνατόν πιο υψηλό εθνικό ποσοστό κέρδους.
2. Στην εποχή του ιμπεριαλιστικού, κρατικο-μονοπωλιακού καπιταλισμού, δεν μπορεί να υπάρξει τέτοια προνομιακή αναπαραγωγή του εθνικού κεφαλαίου, χωρίς να βασίζεται κυρίαρχα στο μονοπωλιακό υπερκέρδος, και τις αντίστοιχες πρακτικές εκμετάλλευσης της εργασίας που αντιστοιχούν σε αυτό (βλ. Μέρος Β΄).
3. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι το μέτρο της ιμπεριαλιστικής ισχύος είναι το κατά πόσο το εθνικό συνολικό κεφάλαιο ενός κράτους αναπαράγεται μέσω μεταφορών αξίας και μονοπωλιακών υπερκερδών από παραγωγικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε άλλα κράτη, δηλ. κατά πόσο αναπαράγεται, εν τέλει, εις βάρος της αναπαραγωγής των ανταγωνιστικών εθνικών συνολικών κεφαλαίων. Συνεπώς, πρέπει να εξετάζεται το συνολικό, αθροιστικό αποτέλεσμα των διεθνών μεταφορών αξίας με κόμβο κάθε συγκεκριμένη εθνική οικονομία, για να συναχθεί το τελικό αποτέλεσμα στην αναπαραγωγή του κάθε εθνικού συνολικού κεφαλαίου, εάν είναι θετικό (δηλ. επωφελείται τελικά από αυτές), ή αρνητικό (δηλ. ζημιώνεται τελικά από αυτές), ή με άλλα λόγια, εάν μια χώρα «ληστεύει» τελικά τον υπόλοιπο κόσμο, ή «ληστεύεται» από αυτόν…
4. Εν τέλει, ιμπεριαλιστική […]είναι η χώρα που ασκεί στη διεθνή σφαίρα με ιδιαίτερη επιτυχία έναντι των ανταγωνιστών της το παρακάτω κύκλωμα αναπαραγωγής του μονοπωλιακού κεφαλαίου, με σημείο αναφοράς, πλέον, το εθνικό συνολικό κεφάλαιο και το εθνικό, αστικό κράτος:
   Χρήμα και μονοπωλιακή, ιμπεριαλιστική, κρατική ισχύς -> Μέσα παραγωγής και εργασιακή δύναμη -> …Μη παραγωγική υπηρεσία ή κρατική, στρατιωτική λειτουργία… -> Νέο χρήμα μεγαλύτερο από το αρχικό, επαυξημένο από μονοπωλιακά υπερκέρδη μέσω ενός συνολικά θετικού ισοζυγίου διεθνών μεταφορών υπεραξίας και νέα, επαυξημένη, μονοπωλιακή, ιμπεριαλιστική, κρατική ισχύς.
   Δεν αρκεί η ύπαρξη μονοπωλίων, ή στρατού, πυρηνικών όπλων κοκ, αλλά πρέπει να συνδυάζονται ώστε το ένα να αναπαράγει το άλλο, χάρις στην εκμετάλλευση ενός μεγάλου μέρους του κόσμου.

Ο ορισμός αυτός οδηγεί λογικά στο συμπέρασμα ότι οι ιμπεριαλιστικές χώρες δεν μπορούν να είναι πολλές […], διότι για να έχει ένα εθνικό συνολικό κεφάλαιο – συστηματικά – ένα σημαντικά θετικό συνολικό ισοζύγιο στις διεθνείς του συναλλαγές, χρειάζεται να ευνοείται από θετικά ισοζύγια στις σχέσεις του με έναν ελάχιστο αριθμό άλλων χωρών, αποσπώντας από την καθεμιά ένα – σχετικά μικρό – μέρος της αξίας που παράγεται σε αυτές, και τα θετικά αυτά ισοζύγια πρέπει, αθροιζόμενα, να υπερβαίνουν τυχόν αρνητικά ισοζύγια με άλλες ιμπεριαλιστικές χώρες.

Γίνεται, ελπίζουμε, αντιληπτό γιατί οι ιμπεριαλιστικές και οι εκμεταλλευόμενες χώρες συνιστούν διαλεκτικές κατηγορίες, καθώς αναπαράγονται και διακρίνονται η μία από την άλλη μόνο εντός της μεταξύ τους ανταγωνιστικής σχέσης για την ιδιοποίηση της συνολικής υπεραξίας που παράγεται διεθνώς. Δεν μπορούν να υπάρξουν ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, εάν δεν εκμεταλλεύονται τις μη ιμπεριαλιστικές, δηλ. δεν μπορούν να υπάρξουν χώρες που αναπαράγονται εις βάρος των άλλων, μέσω θετικών μεταφορών υπεραξίας, αν δεν υπάρξουν οι χώρες οι οποίες «ληστεύονται» από τις πρώτες, και υποφέρουν από συνολικά αρνητικές μεταφορές υπεραξίας, αναπαράγοντας τον διαχωρισμό τους, την υποσυσσώρευση και υποανάπτυξη ή ανισομερή, εξαρτημένη ανάπτυξη […] των τελευταίων κοκ.

Μέτρα ιμπεριαλιστικής ισχύος

Με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να ορίσουμε δύο μέτρα της ιμπεριαλιστικής ισχύος, ένα μέτρο συνεχούς «ροής» και ένα μέτρο ιστορικής συσσώρευσης. Το πρώτο είναι το ισοζύγιο μεταφορών αξίας κάθε εθνικού συνολικού κεφαλαίου με όλα τα άλλα. Το δεύτερο είναι η συνολική συσσώρευση του κεφαλαίου, όχι μόνο εντός, όσο κυρίως, εκτός της εδαφικής του επικράτειας, με τη μορφή περιουσιακών στοιχείων στο εξωτερικό. Τα μέτρα αυτά είναι κοινά ως προς την ουσία τους, το χρήμα, δηλ. τη συσσωρευμένη αξία, τη συσσωρευμένη αντικειμενοποιημένη κοινωνική εργασία των εργαζομένων απανταχού στον κόσμο. Δεν αθροίζουμε πορτοκάλια με αυτοκίνητα, ή μονοπώλια με πυρηνικά όπλα. Τα ποσοτικά αυτά μέτρα μπορούν να διακρίνουν με αντικειμενικό τρόπο τις ιμπεριαλιστικές από τις μη ιμπεριαλιστικές χώρες, ως συνολικό αποτέλεσμα σε μια δεδομένη ιστορική περίοδο, όπως θα δείξουμε στη συνέχεια.

Επιπλέον, όταν εξετάζουμε τις δυναμικές τάσεις αναδιατάξεων της θέσης των χωρών στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, είτε γενικά, είτε επικεντρώνοντας σε συγκεκριμένες χώρες, χρειάζεται να εξετάζουμε και τις μεμονωμένες πρακτικές ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης που ασκεί η κάθε μια από αυτές, τη βαρύτητά τους σε σχέση με αυτές των ανταγωνιστών τους, τις ιστορικές δυνατότητες που φέρουν για την τυχόν ανάδειξη νέων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, εις βάρος των υπαρχόντων. Τότε έχουν και μεγαλύτερη σημασία οι διευκρινήσεις ποιοτικού τύπου που καταθέσαμε στην αρχή αυτής της παραγράφου, και αναδεικνύεται η ανάγκη για συγκεκριμένη, εμπειρική έρευνα.[…]»

[ii] Carchedi, G, & Robezrts, M. (2021). The Economics of Modern Imperialism. Historical Materialism, 29(4), 23-69, μετ. Δ. Περδίκης:

«[…]Επικεντρωνόμαστε σε ορισμένα βασικά νέα οικονομικά και χρηματοπιστωτικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου ιμπεριαλισμού με ιδιαίτερη έμφαση στις σχέσεις μεταξύ των ιμπεριαλιστικών και των κυριαρχούμενων χωρών μέσα από το πρίσμα της εργασιακής θεωρίας της αξίας του Μαρξ.

Η έμφαση που δίνουμε στον σύγχρονο ιμπεριαλισμό δεν αρνείται τη συνεχιζόμενη ύπαρξη της αποικιοκρατίας. Η αποικιοκρατία και ο σύγχρονος ιμπεριαλισμός δεν αποκλείουν ο ένας τον άλλον. Αποικιοκρατία είναι η ιδιοποίηση των φυσικών πόρων, η στρατιωτική κατοχή, ο άμεσος κρατικός έλεγχος των αποικιών και η κλοπή από τις ιμπεριαλιστικές χώρες των εμπορευμάτων που δεν παράγονται καπιταλιστικά. Αλλά η αποικιοκρατία περιέχει μέσα της τα σπέρματα του σύγχρονου ιμπεριαλισμού. Πρόκειται για την ιδιοποίηση από κεφάλαια στις ιμπεριαλιστικές χώρες της υπεραξίας που παράγεται από κεφάλαια στις αποικίες μέσω της εμπορευματικής ανταλλαγής των εμπορευμάτων με υψηλό τεχνολογικό περιεχόμενο που παράγονται στις ιμπεριαλιστικές χώρες για τις καπιταλιστικά παραγόμενες πρώτες ύλες ή τα βιομηχανικά αγαθά που παράγονται με χαμηλότερο τεχνολογικό περιεχόμενο στις κυριαρχούμενες χώρες. Το αποτέλεσμα είναι η άνιση ανταλλαγή (εφεξής ΑΕ), η ιδιοποίηση της διεθνούς υπεραξίας μέσω του διεθνούς εμπορίου. Αυτή η σύγχρονη μορφή ιδιοποίησης της διεθνούς υπεραξίας δεν απουσιάζει από την αποικιοκρατία. Αλλά δεν είναι η πιο σημαντική. Ο σύγχρονος ιμπεριαλισμός διεισδύει και αναπτύσσεται μέσα στην αποικιοκρατία μέχρι να γίνει η κυρίαρχη μορφή. Στο πλαίσιο του σύγχρονου ιμπεριαλισμού, η τεχνολογία έχει γίνει το νέο πεδίο μάχης.

Τα παραπάνω θα μπορούσαν να παρερμηνευθούν ως οικονομισμός. Αλλά αυτή η κατηγορία θα ήταν αδικαιολόγητη. Επικεντρωνόμαστε στα καθοριστικά χαρακτηριστικά της οικονομίας, τα οποία καθιστούν δυνατή την ύπαρξη άλλων εξαιρετικά σημαντικών, αλλά καθοριζόμενων γνωρισμάτων, όπως η στρατιωτική και πολιτική κυριαρχία, καθώς και η πολιτιστική και ιδεολογική υπεροχή […]. Αυτά τα άλλα χαρακτηριστικά δεν προστίθενται απλώς στα οικονομικά για να αποκτήσουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα. Η αλληλεπίδρασή τους είναι διαλεκτική. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι η στρατιωτική και ιδεολογική υπεροχή δεν είναι απλώς ένα εξάρτημα της οικονομικής ισχύος. Αντίθετα, η οικονομική ισχύς είναι καθοριστική επειδή είναι η προϋπόθεση ύπαρξης της στρατιωτικής και ιδεολογικής ισχύος και η τελευταία καθορίζεται επειδή είναι η προϋπόθεση αναπαραγωγής (ή υπεροχής) της πρώτης. Η στρατιωτική, πολιτική και ιδεολογική ισχύς, ακόμη και αν καθορίζεται από την ανώτερη τεχνολογία και την οικονομική ισχύ, είναι απαραίτητη για την αναπαραγωγή της οικονομικής ισχύος.»

[iii] Li M. (2021). China: Imperialism or Semi-Periphery? Monthly Review, μετ. Δ. Περδίκης:

«Οι παγκόσμιες πολιτικές και οικονομικές συνθήκες έχουν αλλάξει δραματικά από τη δημοσίευση του Ιμπεριαλισμού του Λένιν. Ενώ ορισμένα από τα “βασικά χαρακτηριστικά” του ιμπεριαλισμού που πρότεινε ο Λένιν παραμένουν επίκαιρα, η “εδαφική διαίρεση ολόκληρου του κόσμου μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικών δυνάμεων” δεν μπορεί πλέον να κατανοηθεί με την αρχική της έννοια λόγω της νίκης των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και της αποαποικιοποίησης της Ασίας και της Αφρικής στα μέσα του εικοστού αιώνα. Οι μαρξιστικές θεωρίες του ιμπεριαλισμού (ή οι έννοιες του ιμπεριαλισμού που εμπνέονται από τη μαρξιστική παράδοση) που αναπτύχθηκαν μετά τα μέσα του εικοστού αιώνα όριζαν συνήθως τον ιμπεριαλισμό ως μια σχέση οικονομικής εκμετάλλευσης που οδηγεί σε άνιση κατανομή του πλούτου και της ισχύος σε παγκόσμια κλίμακα. […]

Στη σύγχρονη συζήτηση για τον “κινεζικό ιμπεριαλισμό”, οι μαρξιστές θεωρητικοί που υποστηρίζουν ότι η Κίνα έχει γίνει μια “καπιταλιστική ιμπεριαλιστική χώρα” συνήθως υποστηρίζουν ότι η Κίνα έχει γίνει ιμπεριαλιστική με τη λενινιστική έννοια – δηλαδή, εσωτερικά, η Κίνα έχει γίνει μια μονοπωλιακή καπιταλιστική χώρα- εξωτερικά, το μονοπωλιακό κινεζικό κεφάλαιο έχει εκδηλωθεί μέσω μαζικών εξαγωγών κεφαλαίου. […]

Υπήρξαν επίσης ζωηρές συζητήσεις σχετικά με το αν η Κίνα έχει γίνει ιμπεριαλιστική μεταξύ Κινέζων αριστερών ακτιβιστών εντός της Κίνας. […]

Ιμπεριαλισμός και υπερκέρδη

Ο Λένιν θεωρούσε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι ένα στάδιο της καπιταλιστικής ανάπτυξης που βασίζεται στο μονοπωλιακό κεφάλαιο. Για τον Λένιν, το μονοπωλιακό κεφάλαιο δεν σήμαινε απλώς το σχηματισμό μεγάλων καπιταλιστικών ομάδων, αλλά μεγάλων καπιταλιστικών επιχειρήσεων που είχαν επαρκή μονοπωλιακή δύναμη για να πραγματοποιούν υπερκέρδη – κέρδη πολύ πάνω από τα “κανονικά” ποσοστά απόδοσης σε συνθήκες ελεύθερου ανταγωνισμού.

Χρησιμοποιώντας τις διαθέσιμες επιχειρηματικές πληροφορίες της εποχής, ο Λένιν ανέφερε διάφορα παραδείγματα υπερκερδών μονοπωλιακών καπιταλιστικών επιχειρήσεων. Η Standard Oil Company κατέβαλε μερίσματα μεταξύ 36 και 48% επί του κεφαλαίου της μεταξύ 1900 και 1907. Η American Sugar Trust κατέβαλε μέρισμα 70 τοις εκατό επί της αρχικής της επένδυσης. Οι γαλλικές τράπεζες ήταν σε θέση να πωλούν ομόλογα στο 150 τοις εκατό της ονομαστικής τους αξίας. Τα µέσα ετήσια κέρδη των γερµανικών βιοµηχανικών µετοχών κυµάνθηκαν µεταξύ 36 και 68% µεταξύ 1895 και 1900.[…]

Αφού ανέπτυξε τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού, ο Λένιν είπε αμέσως ότι “θα δούμε αργότερα ότι ο ιμπεριαλισμός μπορεί και πρέπει να οριστεί διαφορετικά, αν πρέπει να ληφθούν υπόψη όχι μόνο οι βασικές, καθαρά οικονομικές έννοιες… αλλά και η ιστορική φάση αυτού του σταδίου του καπιταλισμού σε σχέση με τον καπιταλισμό γενικά”. Στο κεφάλαιο 8 του Ιμπεριαλισμού, ο Λένιν υποστήριξε ακόμη ότι η εξαγωγή κεφαλαίου ήταν “μια από τις πιο ουσιαστικές βάσεις του ιμπεριαλισμού”, επειδή επέτρεπε στις ιμπεριαλιστικές χώρες να “ζουν εκμεταλλευόμενες την εργασία διαφόρων υπερπόντιων χωρών και αποικιών”. Τα υπερκέρδη που εκμεταλλεύονταν από τις αποικίες μπορούσαν με τη σειρά τους να χρησιμοποιηθούν για την εξαγορά των “ανώτερων στρωμάτων” της εργατικής τάξης, τα οποία θα γίνονταν η κοινωνική βάση του οπορτουνισμού στο εργατικό κίνημα: “Ιμπεριαλισμός σημαίνει τη διαίρεση του κόσμου και την εκμετάλλευση και άλλων χωρών εκτός από την Κίνα, που σημαίνει υψηλά μονοπωλιακά κέρδη για μια χούφτα πολύ πλούσιων χωρών, δημιουργώντας την οικονομική δυνατότητα διαφθοράς των ανώτερων στρωμάτων του προλεταριάτου[…].

Στον πρόλογο της γαλλικής και της γερμανικής έκδοσης, ο Λένιν ανέπτυξε περαιτέρω:

” [Είναι] ακριβώς ο παρασιτισμός και η παρακμή του καπιταλισμού, που είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του υψηλότερου ιστορικού σταδίου ανάπτυξής του, δηλ, του ιμπεριαλισμού…. Ο καπιταλισμός έχει πλέον ξεχωρίσει μια χούφτα (λιγότερο από το ένα δέκατο των κατοίκων του πλανήτη- λιγότερο από το ένα πέμπτο με τον πιο ‘γενναιόδωρο’ και φιλελεύθερο υπολογισμό) εξαιρετικά πλούσιων και ισχυρών κρατών που λεηλατούν ολόκληρο τον κόσμο απλά ‘κόβοντας κουπόνια’. “… Προφανώς, από αυτά τα υπερκέρδη (αφού αποκτώνται πέρα και πάνω από τα κέρδη που αποσπούν οι καπιταλιστές από τους εργάτες της ‘δικής’ τους χώρας) είναι δυνατόν να δωροδοκούνται οι εργατικοί ηγέτες και τα ανώτερα στρώματα της εργατικής αριστοκρατίας[…].

Ο Λένιν θεωρούσε ότι αυτό είναι ένα ‘κοσμοϊστορικό φαινόμενο’.

Έτσι, για τον Λένιν, ο καπιταλιστικός ιμπεριαλισμός δεν συνδέεται απλώς με το σχηματισμό μεγάλων κεφαλαίων και την εξαγωγή κεφαλαίων. Οδηγεί αναπόφευκτα και πρέπει να χαρακτηρίζεται από ‘υψηλά μονοπωλιακά κέρδη’ ή ‘υπερκέρδη’ μέσω της λεηλασίας ολόκληρου του κόσμου. Είναι επίσης ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι, για τον Λένιν, ο ιμπεριαλισμός ως ‘κοσμοϊστορικό φαινόμενο’ πρέπει να βασίζεται στην εκμετάλλευση της μεγάλης πλειοψηφίας του παγκόσμιου πληθυσμού από μια ‘χούφτα εξαιρετικά πλούσιων και ισχυρών κρατών’, τα οποία, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Λένιν, περιλαμβάνουν πληθυσμό μεταξύ του ενός δέκατου και του ενός πέμπτου του παγκόσμιου συνόλου. Έτσι, ο ιμπεριαλισμός πρέπει να είναι ένα σύστημα όπου μια μικρή μειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού εκμεταλλεύεται τη μεγάλη πλειοψηφία. Δεν είναι δυνατόν να είναι ένα σύστημα στο οποίο η πλειοψηφία εκμεταλλεύεται τη μειοψηφία.

[…]

Άνιση ανταλλαγή και παγκόσμια εκμετάλλευση

Ο Λένιν θεωρούσε την εξαγωγή κεφαλαίου εξαιρετικά σημαντική στην ιμπεριαλιστική εποχή. Στα μέσα του εικοστού αιώνα, οι μαρξιστές θεωρητικοί του ιμπεριαλισμού είχαν ήδη συνειδητοποιήσει ότι, στη μετα-αποικιακή εποχή, η αυτοκρατορική εκμετάλλευση των υπανάπτυκτων χωρών είχε κυρίως τη μορφή της άνισης ανταλλαγής. Δηλαδή, οι υπανάπτυκτες χώρες (περιφερειακές καπιταλιστικές χώρες) συνήθως εξάγουν εμπορεύματα που ενσωματώνουν συγκριτικά περισσότερη εργασία από την εργασία που ενσωματώνεται στα εμπορεύματα που εξάγουν οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες (ιμπεριαλιστικές χώρες). Στον εικοστό πρώτο αιώνα, οι παγκόσμιο εξωχώριες υπεργολαβίες από τις πολυεθνικές εταιρείες που βασίζονται στις τεράστιες μισθολογικές διαφορές μεταξύ των εργαζομένων στις ιμπεριαλιστικές και τις περιφερειακές χώρες μπορούν να θεωρηθούν ως μια ειδική μορφή άνισης ανταλλαγής […].

Δεδομένης της ανάπτυξης του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας και των πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων του διεθνούς εμπορίου και των ροών κεφαλαίου, είναι δύσκολο (αν όχι αδύνατο) να προσδιορίσουμε οποιαδήποτε μεμονωμένη χώρα στον σημερινό κόσμο είτε ως ‘100%’ εκμεταλλευτή στις οικονομικές της σχέσεις με το υπόλοιπο καπιταλιστικό παγκόσμιο σύστημα είτε ως ‘100%’ εκμεταλλευόμενη. Πιο πιθανό είναι μια χώρα να έχει ταυτόχρονα εκμεταλλευτικές σχέσεις με ορισμένες χώρες αλλά να έχει εκμεταλλευτικές σχέσεις με άλλες. Επομένως, για να προσδιορίσουμε τη θέση μιας χώρας στο καπιταλιστικό παγκόσμιο σύστημα, είναι σημαντικό να μην εστιάζουμε μόνο στη μία πλευρά των σχέσεων (για παράδειγμα, να αποκαλέσουμε την Κίνα ιμπεριαλιστική απλώς και μόνο επειδή η Κίνα έχει εξάγει κεφάλαιο). Αντίθετα, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε όλες τις εμπλεκόμενες εμπορικές και επενδυτικές σχέσεις και να διαπιστώσουμε αν, συνολικά, η χώρα λαμβάνει περισσότερη υπεραξία από τον υπόλοιπο κόσμο απ’ ό,τι μεταφέρει στον υπόλοιπο κόσμο. Από τη μία πλευρά, αν μια χώρα λαμβάνει σημαντικά περισσότερη υπεραξία από τον υπόλοιπο κόσμο από όση μεταφέρει, τότε η χώρα αυτή χαρακτηρίζεται σαφώς ως ιμπεριαλιστική χώρα με την έννοια ότι είναι χώρα-εκμεταλλευτής στο καπιταλιστικό παγκόσμιο σύστημα. Από την άλλη πλευρά, αν μια χώρα μεταφέρει σημαντικά περισσότερη υπεραξία στις ιμπεριαλιστικές χώρες από όση λαμβάνει από τη μεταφορά του υπόλοιπου κόσμου, η χώρα θα ήταν είτε περιφερειακό είτε ημιπεριφερειακό μέλος του καπιταλιστικού παγκόσμιου συστήματος (ανάλογα με την περαιτέρω μελέτη της θέσης της χώρας σε σχέση με άλλες περιφερειακές και ημιπεριφερειακές χώρες).[…]»

 

 

Είναι η Ρωσία ιμπεριαλιστική;

 

του Stansfield Smith

 

Η Ρωσία λέγεται ότι είναι μια ιμπεριαλιστική παγκόσμια δύναμη, που βρίσκεται σε σύγκρουση με την ιμπεριαλιστική υπερδύναμη των Η.Π.Α. Η Ρωσία έχει χαρακτηριστεί κατά αυτόν τον τρόπο τόσο κατά την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης, όσο και μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τη δημιουργία χωριστών κρατών. Η Ρωσία έχει κατηγορηθεί ότι ειναι ιμπεριαλιστική δύναμη και όταν ήταν σοσιαλιστικό κράτος και τώρα ως καπιταλιστικό κράτος.

Η Ρωσία λέγεται επίσης ότι είναι ένα μη ιμπεριαλισιτκό καπιταλιστικό κράτος, ένα κράτος που προσπαθεί να συνέλθει από την κρίση της σοβιετικής κατάρρευσης και την πολιτική και οικονομική καταστροφή των χρόνων του Γέλτσιν, όταν εκφυλίστηκε σε έναν σχεδόν νεοαποικιακό κράτος που λεηλατήθηκε από τους ΗΠΑ. ¹

Ο Λένιν αναγνώρισε ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός «γίνεται παντού μονοπωλιακός καπιταλισμός».² «Ο καπιταλισμός έχει εξελιχθεί σε ένα παγκόσμιο σύστημα αποικιακής καταπίεσης και οικονομικού στραγγαλισμού της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού του κόσμου από μια χούφτα ‘προηγμένες’ χώρες.»³ Αυτή η κυριαρχία στον κόσμο από μερικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δεν είναι μόνο το μεγαλύτερο εμπόδιο για την οικονομική και κοινωνική πρόοδο των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών, αλλά και για την επίλυση των πιεστικών προβλημάτων που πλήττουν την ανθρωπότητα συνολικά και τώρα τον ίδιο τον πλανήτη.

Ο Λένιν όρισε τον σύγχρονο καπιταλιστικό ιμπεριαλισμό:

Χωρίς να ξεχνάμε την υπό όρους και τη σχετική αξία όλων των ορισμών γενικά, που δεν μπορούν ποτέ να περιλάβουν όλες τις συσχετίσεις ενός φαινομένου στην πλήρη ανάπτυξή του, πρέπει να δώσουμε έναν ορισμό του ιμπεριαλισμού που θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα πέντε βασικά χαρακτηριστικά του:

(1) η συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου έχει εξελιχθεί σε τόσο υψηλό επίπεδο που έχει δημιουργήσει μονοπώλια που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην οικονομική ζωή. (2) η συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό κεφάλαιο και η δημιουργία, στη βάση αυτού του «χρηματοδοτικού κεφαλαίου», μιας χρηματοπιστωτικής ολιγαρχίας. (3) η εξαγωγή κεφαλαίου, όπως διακρίνεται από την εξαγωγή εμπορευμάτων, αποκτά εξαιρετική σημασία. (4) Ο σχηματισμός διεθνών μονοπωλιακών καπιταλιστικών ενώσεων που μοιράζονται τον κόσμο μεταξύ τους και (5) ολοκληρώνεται η εδαφική διαίρεση όλου του κόσμου μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικών δυνάμεων. Ο ιμπεριαλισμός είναι ο καπιταλισμός σε εκείνο το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο εγκαθιδρύεται η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου, στην οποία η εξαγωγή κεφαλαίου έχει αποκτήσει έντονη σημασία, στην οποία έχει αρχίσει η διαίρεση του κόσμου μεταξύ των διεθνών τραστ, στην οποία έχει ολοκληρωθεί η διαίρεση όλων των εδαφών του πλανήτη μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικών δυνάμεων.⁴

Στη συνέχεια θα δούμε πώς η καπιταλιστική Ρωσία μοιράζεται σήμερα αυτά τα χαρακτηριστικά λαμβάνοντας υπόψη τον ρόλο που παίζουν τα ρωσικά καπιταλιστικά μονοπώλια στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα, τη φύση του ρωσικού εξαγωγικού εμπορίου, την εξαγωγή ρωσικού κεφαλαίου, τον παγκόσμιο ρόλο που διαδραματίζει το ρωσικό χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. , και τέλος τη ρωσική στρατιωτική ισχύς.⁵

 

1. Η δύναμη της Ρωσίας ανάμεσα στα διεθνή καπιταλιστικά μονοπώλια

Ο ρόλος της Ρωσίας στη «(4) δημιουργία διεθνών μονοπωλιακών καπιταλιστικών ενώσεων που μοιράζονται τον κόσμο μεταξύ τους» μπορεί να μετρηθεί από τη θέση των εταιρειών της χώρας μεταξύ των 2000 πιο σημαντικών διεθνών εταιρειών.

Το Forbes κατέταξε τις 2000 κορυφαίες εταιρείες στον κόσμο με βάση τις συνολικές πωλήσεις, τα κέρδη, τα περιουσιακά στοιχεία και την αγοραία αξία. Από τις 10 κορυφαίες εταιρείες, 5 είναι κινεζικές και 5 ΗΠΑ. Η Κίνα φιλοξενεί 291 εταιρείες του Παγκόσμιου 2000 (από μόλις 43 το 2003). Οι ΗΠΑ βρίσκονται στην κορυφή με 560. Ο Καναδάς έχει 50, η Αυστραλία 39, η Ινδία 58.

Η Ρωσία έχει μόλις 4 στις κορυφαίες 100, κατατάσσεται στις 43, 47, 73 και 98. Έχει μόνο 6 στις κορυφαίες 500 και 25 στις κορυφαίες του 2000. Το συνολικό εταιρικό της μερίδιο παρουσιάζει μια ελαφρά πτωτική, όχι ανοδική τάση: Περίοδος 2008-2013, 29-30 Ρωσικές εταιρείες έβαλαν τη Ρωσία στη λίστα του Παγκόσμιου 2000.

Οι εταιρείες του 2000 σε αυτή τη λίστα αντιπροσωπεύουν 39,1 τρισεκατομμύρια δολάρια σε πωλήσεις, 3,2 τρισεκατομμύρια δολάρια σε κέρδη, 189 τρισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία και 56,8 τρισεκατομμύρια δολάρια σε αγοραία αξία. Οι πωλήσεις των 25 εταιρειών της Ρωσίας ανέρχονται σε 568 δισεκατομμύρια δολάρια, μόλις το 1,45% του συνόλου. Τα συλλογικά περιουσιακά τους στοιχεία ανέρχονται σε 1.757,3 δισεκατομμύρια δολάρια, που αποτελούν μόλις λιγότερο από το 1% του συνόλου. Μεταξύ των διεθνών μονοπωλίων, η Ρωσία είναι ένας πολύ δευτερεύων παίκτης.

Η παραγωγικότητα της εργασίας της Ρωσίας σε σύγκριση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Η.Π.Α.

Η προοπτική σημαντικής αλλαγής σε αυτά τα στοιχεία διαψεύδεται από το πρόβλημα της χαμηλής παραγωγικότητας της ρωσικής εργασίας. Η παραγωγικότητα της εργασίας, μετρούμενη εδώ με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν σε αμερικάνικα δολάρια διαιρεμένο με τον συνολικό αριθμό ωρών εργασίας από το εργατικό δυναμικό της χώρας, ήταν 25,4 το 2016 για τη Ρωσία. Αυτό είναι το χαμηλότερο ποσοστό μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών χωρών, τόσο χαμηλό σε γεγονός, ότι είναι λιγότερο από το ήμισυ του μέσου ποσοστού της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι 53,4. Η παραγωγικότητα της εργασίας της Ρωσίας είναι 36% του επιπέδου 69,9 των ΗΠΑ. Η Γερμανία είναι 68,1. Η Ρωσία παραμένει βυθισμένη στο επίπεδο παραγωγικότητας μιας καθυστερημένης χώρας, μακριά από το να είναι σε θέση να ανταγωνιστεί αυτό των προηγμένων καπιταλιστικών κέντρων.

Η Έκθεση Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, με βάση έναν συνδυασμό δώδεκα παραγόντων, κατατάσσει τη Ρωσία στην 38η θέση στη λίστα, υψηλότερα από αρκετές από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η κατάταξη της έκθεσης βελτίωσε τη θέση της Ρωσίας από την 67η το 2012-13, στην 38η το 2017-18.⁶

Ρωσική παραγωγή

Ο ρόλος που διαδραματίζει η Ρωσία στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα μπορεί και πάλι να γίνει κατανοητός όταν συγκρίνουμε το μεταποιημένο προϊόν ανά χώρα σε όρους δολαρίου. Το 2015, η Κίνα κατέλαβε την πρώτη θέση με 2.010 δισεκατομμύρια δολάρια σε μεταποιημένα προϊόντα, το 20% της παγκόσμιας παραγωγής και οι ΗΠΑ τη δεύτερη με 1.867 δισεκατομμύρια δολάρια, 18%. Η Ρωσία κατατάσσεται στην 15η θέση, πίσω από την Ινδία, την Ταϊβάν, το Μεξικό και τη Βραζιλία, με παραγωγή 139 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε βιομηχανικά προϊόντα, και πάλι οριακός παίκτης, παράγοντας μόνο το 1% της παγκόσμιας παραγωγής.

 

2. Ρωσικές εξαγωγές πρώτων υλών έναντι αγαθών υψηλής τεχνολογίας

Στο εξαγωγικό τους εμπόριο, οι ιμπεριαλιστικές χώρες τυπικά δείχνουν μια έντονη τάση προς τις πωλήσεις εξελιγμένων τελικών προϊόντων υψηλής αξίας, τεχνικών υπηρεσιών έντασης γνώσης, καθώς και των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Τα έθνη που καταπιέζονται από τον ιμπεριαλισμό συνήθως περιορίζονται στην εξαγωγή πρώτων υλών σε τιμές που καθορίζονται από την ιμπεριαλιστική αγορά και στην παραγωγή τελικών προϊόντων από θυγατρικές που ανήκουν σε ιμπεριαλιστές και βρίσκονται στις χώρες τους.

Το 2017 από τις κορυφαίες εξαγωγικές χώρες στον κόσμο, η Ρωσία κατέλαβε την 17η θέση, μετά το Μεξικό, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σιγκαπούρη. Η Κίνα κατέλαβε την πρώτη θέση, με 2.263 δισεκατομμύρια δολάρια σε εξαγωγές, οι ΗΠΑ δεύτερη με 1.547 δολάρια, η Γερμανία τρίτη με 1.448 δολάρια, με τη Ρωσία να έχει σημειώσει σημαντική άνοδο από το 2016, αλλά εξακολουθεί να εξάγει αγαθά αξίας 353 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Η Παγκόσμια Τράπεζα ανέφερε για τη Ρωσία το 2017 ότι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αντιπροσωπεύουν το 58% των εξαγωγών, τα μέταλλα για άλλο 11%, 6% πρώτες ύλες τροφίμων, 3% ξύλο και χαρτοπολτός και χαρτί, 4% πολύτιμοι λίθοι και μέταλλα, άλλα ορυκτά. Πάνω από το 82% των εξαγωγών της Ρωσίας είναι πρώτες ύλες, ενώ τα πραγματικά τελικά τεχνολογικά προϊόντα (συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών) αποτελούσαν μόνο το 8% των εξαγωγών.⁷

Τα 10 κορυφαία εξαγόμενα και εισαγόμενα είδη της Ρωσίας το 2017 δείχνουν ότι τα μηχανήματα ανήλθαν σε 12,8 δισεκατομμύρια δολάρια σε εξαγωγές σε σύγκριση με 106,2 δισεκατομμύρια δολάρια σε εισαγωγές.

Οι ρωσικές εξαγωγές (και εισαγωγές) δεν ταιριάζουν στο πρότυπο ενός ιμπεριαλιστικού κράτους, αλλά μάλλον ενός ημι-ανεπτυγμένου κράτους του Τρίτου Κόσμου, που εξάγει κυρίως πρώτες ύλες και βασίζεται σε ξένες εισαγωγές προηγμένων αγαθών.

Ρωσική κατάταξη στις εξαγωγές προϊόντων υψηλής τεχνολογίας⁸

Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις θα ήταν οι ηγέτες στην εξαγωγή αγαθών υψηλής τεχνολογίας. Όσον αφορά την παγκόσμια κατάταξη στις εξαγωγές αυτών των αγαθών, η Κίνα ήταν και πάλι πρώτη, με 496 δισεκατομμύρια δολάρια σε εξαγωγές υψηλής τεχνολογίας, με τις ΗΠΑ τρίτη (μετά τη Γερμανία), να εξάγει 153,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Το Μεξικό εξήγαγε 46,8 δισεκατομμύρια δολάρια. Η Ρωσία κατατάχθηκε στην 31η θέση στις εξαγωγές αγαθών υψηλής τεχνολογίας, με συνολικά μόνο 6,64 δισεκατομμύρια δολάρια σε εξαγωγές. Αυτά τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι η Ρωσία απέχει πολύ από το να γίνει αυτοκρατορικός παίκτης στην παγκόσμια σκηνή.

 

3. Ρωσικός ρόλος στο διεθνές τραπεζικό και χρηματοοικονομικό κεφάλαιο

Στον κατάλογο του Λένιν με τα χαρακτηριστικά των ιμπεριαλιστικών χωρών της εποχής του, οι μεγάλες τράπεζες είναι οι πιο σημαντικοί οργανισμοί του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Θα περιμέναμε ένα ιμπεριαλιστικό κράτος να εκπροσωπείται καλά μεταξύ των κορυφαίων τραπεζών. Από τις 100 κορυφαίες τράπεζες του κόσμου, που κατατάσσονται με βάση το σύνολο του ενεργητικού, η Κίνα έχει 5 από τις 10 πρώτες, οι ΗΠΑ έχουν 6 από τις 40 κορυφαίες, 6 γερμανικές, 6 βρετανικές, 5 καναδικές, 5 νοτιοκορεατικές, 5 βραζιλιάνικες, 4 αυστραλιανές, 3 σουηδικές, 3 ιταλικές, 3 ισπανικές, 3 ολλανδικές, 2 τράπεζες της Σιγκαπούρης και 2 ελβετικές τράπεζες. Η Ρωσία έχει μια, στην 66η θέση.

Ο Λένιν δήλωσε ότι στην ιμπεριαλιστική εποχή έχει γίνει «ο διχασμός του κόσμου μεταξύ των διεθνών τραστ». Ο τρόπος με τον οποίο ο κόσμος στην ιμπεριαλιστική εποχή μοιράζεται μεταξύ αυτών των τραστ αλλάζει καθώς τα ιμπεριαλιστικά κράτη ανεβαίνουν και πέφτουν. Στην τρέχουσα παγκόσμια κατανομή μεταξύ αυτών των τραστ, βρίσκουμε τη Ρωσία έναν πολύ δευτερεύοντα παράγοντα, 4 εταιρείες στις 100 κορυφαίες, 25 στις κορυφαίες του 2000, κατέχοντας το 1,45% του μεριδίου της παγκόσμιας αγοράς, καμία εταιρεία μεταξύ των κορυφαίων 100 όσον αφορά τα ξένα περιουσιακά στοιχεία. και μία τράπεζα στις 100 κορυφαίες διεθνείς τράπεζες.

Ρωσική εξαγωγή κεφαλαίου

Ο Λένιν δήλωσε ότι «(3) η εξαγωγή κεφαλαίου, όπως διακρίνεται από την εξαγωγή εμπορευμάτων, αποκτά εξαιρετική σημασία». Η Ρωσία έχει πράγματι σημαντικές εξαγωγές κεφαλαίων, αλλά αυτό έρχεται με τη μορφή φυγής κεφαλαίων, σε φορολογικούς παραδείσους όπως η Κύπρος και οι Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι. Η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας υπολόγισε την καθαρή φυγή κεφαλαίων της χώρας το 2014 σε 154,1 δισεκατομμύρια δολάρια και το σύνολο από τότε που ανέλαβε ο Πούτιν το 1999 έως το 2014 σε περίπου 550 δισεκατομμύρια δολάρια. Το πραγματικό σύνολο μέχρι το 2014 μπορεί να είναι μεγαλύτερο από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Η Κεντρική Τράπεζα υπολόγισε τη φυγή ρωσικών κεφαλαίων το 2018 στα 66 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ξένο ενεργητικό των Ρωσικών Πολυεθνικών

Μια μελέτη απαριθμεί τις 100 κορυφαίες μη χρηματοοικονομικές πολυεθνικές εταιρείες όπως κατατάσσονται με βάση τα ξένα περιουσιακά τους στοιχεία και τις επενδύσεις τους σε άλλες χώρες. Σε αυτό το βασικό μέτρο εξαγωγής χρηματοοικονομικού κεφαλαίου, 20 από τις εταιρείες είναι ΗΠΑ, 14 βρετανικές, 12 γαλλικές, 11 γερμανικές, 11 ιαπωνικές, 5 ελβετικές, 5 κινεζικές (συμπεριλαμβανομένου του Χονγκ Κονγκ). Καμία ρωσική εταιρεία δεν βρίσκεται στην κορυφαία λίστα των 100 εταιρειών με βάση τις επενδύσεις τους στο εξωτερικό.

Οι 10 κορυφαίες μη χρηματοοικονομικές ρωσικές πολυεθνικές διαθέτουν συνολικά 188,3 δισεκατομμύρια δολάρια σε ξένο ενεργητικό, που αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο του συνόλου της Ρωσίας. Το σύνολο των ρωσικών εταιρικών ξένων περιουσιακών στοιχείων εξακολουθεί να είναι μικρότερο από αυτό των δύο πρώτων στη λίστα των 100 κορυφαίων μη χρηματοοικονομικών πολυεθνικών του κόσμου.⁹

Ρωσικές Συμμετοχές Χρηματοδοτικού Κεφαλαίου σε σύγκριση με Ιμπεριαλιστικά Κράτη

Ένα άλλο μέτρο των διακρατήσεων χρηματοπιστωτικών κεφαλαίων από τις χώρες του κόσμου παράγεται ετησίως από την Credit Suisse. Το Βιβλίο Δεδομένων Παγκόσμιου Πλούτου 2018 απεικονίζει τον εθνικό χρηματοοικονομικό πλούτο (μετοχές, ομόλογα, κεφάλαια χρηματαγοράς και τραπεζικούς λογαριασμούς) διαιρώντας τον εθνικό χρηματοοικονομικό πλούτο με τον συνολικό ενήλικο πληθυσμό σε κάθε χώρα. Η κορυφαία ομάδα, με μέσο πλούτο άνω των 100.000 $ ανά ενήλικα, αποτελείται από τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας, της Ιαπωνίας, του Ισραήλ, της Σιγκαπούρης και της Ταϊβάν. Οι ΗΠΑ (336.528 $) κατατάσσονται στη δεύτερη θέση μετά την Ελβετία (372.336 $). Όλες οι χώρες αυτής της ομάδας είναι οι ιμπεριαλιστικές χώρες ή βασικοί δορυφόροι του αυτοκρατορικού κέντρου, των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο παγκόσμιος μέσος οικονομικός πλούτος ανά ενήλικα είναι 38.110 $. Η λεηλατημένη Ελλάδα ανέρχεται στα 33.969 δολάρια. Η Κίνα είναι πολύ πίσω στα 19.862 δολάρια. Η Ρωσία βρίσκεται πολύ χαμηλότερα στα 8.843 δολάρια, που αντιστοιχεί στο 2,6% του μέσου οικονομικού πλούτου των ενηλίκων σε σύγκριση με τις Η.Π.Α.

Η Ρωσία παραμένει ένας κόσμος εκτός από τον οικονομικό πλούτο μιας ιμπεριαλιστικής χώρας. Στον οικονομικό και μη χρηματοοικονομικό πλούτο στον κόσμο, οι ΗΠΑ έχουν μερίδιο 31%, η Κίνα η μόνη χώρα άνω του 10%, με 16,4%: Ρωσία 0,7%.

Ο Λένιν έγραψε «Ο ιμπεριαλισμός είναι η εποχή του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και των μονοπωλίων»… «Στην οποία η εξαγωγή του κεφαλαίου έχει αποκτήσει έντονη σημασία».¹⁰ Στον τομέα της εξαγωγής χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου για παραγωγικούς σκοπούς από ρωσικές πολυεθνικές, η Ρωσία είναι ένας πολύ δευτερεύων παίκτης.

 

4. Ρωσικό Παγκόσμιο Στρατιωτικό Βάρος

Ο Λένιν τέλος αναφέρεται στην «(5) εδαφική διαίρεση όλου του κόσμου μεταξύ των μεγαλύτερων καπιταλιστικώς δυνάμεων». Θεμελιώδης για την κυριαρχία των ιμπεριαλιστικών χωρών στις παγκόσμιες οικονομικές δομές είναι ο ρόλος τους στην αστυνόμευση και τη διατήρηση της παγκόσμιας τάξης που μας επιβάλλουν. Οι κορυφαίες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις έχουν σημαντικές βιομηχανίες όπλων και συμμετέχουν ως πωλητές στο παγκόσμιο εμπόριο όπλων.

Ρωσικές στρατιωτικές εξαγωγές

Μόνο σε στρατιωτικό βάρος η Ρωσία δείχνει τη δύναμή της, αλλά αυτό από μόνο του δεν την κάνει ιμπεριαλιστική σύμφωνα με τον Λένιν. Ούτε κάνει τη Ρωσία ιμπεριαλιστική ακόμη και με τον προκαπιταλιστικό ιμπεριαλιστικό τρόπο της αρχαίας Ρώμης, που απαιτούσε στρατιωτική επέκταση και δουλεία σκλάβων. Ενώ η σημαντική στρατιωτική ισχύς της Ρωσίας, ειδικά το πυρηνικό της οπλοστάσιο, δυσκολεύει τους ιμπεριαλιστές να πιέσουν, η Ρωσία δεν εισβάλλει και δεν βομβαρδίζει χώρες σε όλο τον κόσμο όπως κάνουν οι ΗΠΑ ή ακόμα και όπως κάνουν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δεύτερης κατηγορίας όπως η Βρετανία και η Γαλλία.

Επιπλέον, σε αντίθεση με αυτές τις άλλες αυτοκρατορικές στρατιωτικές δυνάμεις, η καπιταλιστική Ρωσία δεν ανέπτυξε τη δική της, αλλά κληρονόμησε τη στρατιωτική της δύναμη και τις βιομηχανίες εξοπλισμών από την ΕΣΣΔ. Η Ρωσία είναι επίσης μοναδική στο ότι είναι η μόνη χώρα του πρώην σοσιαλιστικού σοβιετικού μπλοκ που συνεχίζει να περικυκλώνεται και να απειλείται με στρατιωτική επίθεση από την ιμπεριαλιστική Δύση.

Ωστόσο, η Ρωσία είναι κορυφαίος παγκόσμιος εξαγωγέας όπλων. Κανένας κλάδος της ρωσικής βιομηχανίας δεν είναι ανταγωνιστικός στη διεθνή αγορά εκτός από τη βιομηχανία εξοπλισμών. Οι παγκόσμιες εξαγωγές όπλων το 2016 ανήλθαν συνολικά σε 32,262 δισεκατομμύρια δολάρια και 31,106 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017. Το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης αναφέρει τις εξαγωγές όπλων της Ρωσίας σε 6,148 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017, από 6,937 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016. Ο νούμερο ένα εξαγωγέας όπλων στον κόσμο είναι οι ΗΠΑ, με 10,304 δισεκατομμύρια δολάρια σε πωλήσεις όπλων το 2016 και 12,394 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017. Οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν το 34% των παγκόσμιων στρατιωτικών πωλήσεων και η Ρωσία το 22%.

Οι εξαγωγές όπλων των ΗΠΑ είναι ελαφρώς υπερδιπλάσιες από αυτές της Ρωσίας. Εδώ, η Ρωσία υστερεί: ενώ οι εξαγωγές όπλων των ΗΠΑ αυξήθηκαν κατά 25% το 2013-17 σε σύγκριση με την περίοδο 2008-12, οι εξαγωγές της Ρωσίας μειώθηκαν κατά 7,1% την ίδια περίοδο.

Ρωσικές εταιρείες μεταξύ των παραγωγών όπλων

Σύμφωνα με το SIPRI, οι 100 κορυφαίοι παραγωγοί όπλων στον κόσμο πραγματοποίησαν 398,2 δισεκατομμύρια δολάρια σε πωλήσεις και στρατιωτική εξυπηρέτηση το 2017. (Το Defence News δίνει κάπως διαφορετικά στοιχεία). Το μισό από αυτό το ποσό πήγε στους 10 κορυφαίους παραγωγούς, πέντε εκ των οποίων είναι αμερικανικές εταιρείες, ενώ ένας είναι Ρώσος. Από τις 100 κορυφαίες, οι 42 είναι αμερικανικές εταιρείες, ενώ οι 10 είναι ρωσικές.

Ρωσικές Εξωτερικές Στρατιωτικές Βάσεις και Στρατιωτικός Προϋπολογισμός

Η Ρωσία έχει 15 στρατιωτικές βάσεις σε 9 ξένες χώρες. Μόνο δύο από αυτά βρίσκονται εκτός της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, στο Βιετνάμ και τη Συρία. Η Κίνα έχει μια βάση εκτός Κίνας, στο Τζιμπουτί. Οι ΗΠΑ έχουν πάνω από 800 ξένες βάσεις.

Σε σύγκριση με τον στρατιωτικό προϋπολογισμό των ΗΠΑ, τον οποίο το SIPRI έθεσε στα 610 δισεκατομμύρια δολάρια, μόνο η αύξηση του προϋπολογισμού του Πενταγώνου φέτος είναι μεγαλύτερη από το σύνολο του ρωσικού στρατιωτικού προϋπολογισμού, ο οποίος ήταν 66 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017, τέταρτος μετά την Κίνα και τη Σαουδική Αραβία.

Ρωσικές επεμβάσεις σε άλλες χώρες

Η Ρωσία έχει παρέμβει σε άλλες χώρες (Γιουγκοσλαβία, Γεωργία, Ουκρανία, Συρία) αλλά όχι με τον τρόπο ιμπεριαλιστικών χωρών, οι οποίες έχουν κίνητρο να αρπάξουν τους φυσικούς πόρους και τον πλούτο. Ούτε η ρωσική επέμβαση είναι σχεδόν στην κλίμακα ακόμη και δευτερευουσών αυτοκρατορικών δυνάμεων όπως η Γαλλία ή η Βρετανία. Ούτε η Ρωσία έχει σχεδιάσει πραξικοπήματα σε άλλες χώρες όπως κάνουν συνεχώς οι ιμπεριαλιστικές χώρες.

Η Ρωσία παρενέβη σε μια πολύ περιορισμένη επέμβαση στην πρώην Γιουγκοσλαβία στα μέσα της δεκαετίας του 1990, κατά του ΝΑΤΟ. Η Ρωσία πολέμησε με τη Γεωργία για τη φιλορωσική Νότια Οσετία το 2008, την οποία υποστήριζαν οι Η.Π.Α.

Η σύγκρουση στην Ουκρανία είναι άμεσο αποτέλεσμα της μηχανικής των ΗΠΑ για ένα δεξιό αντι-ρωσικό πραξικόπημα το 2014. Ο λαός στην ανατολική περιοχή της Ουκρανίας, η οποία είναι κυρίως ρωσόφωνη, ξεσηκώθηκε ζητώντας πολιτική και οικονομική αυτονομία. Ενώ εκείνοι στην ανατολική Ουκρανία υποστηρίζονται από τη Ρωσία, η Μόσχα δεν έχει δείξει κανένα ενδιαφέρον να απορροφήσει την ανατολική Ουκρανία όπως έκανε με την Κριμαία μετά το δημοψήφισμα εκεί.

Η άμεση στρατιωτική εμπλοκή της Ρωσίας το 2015 στον πόλεμο της Συρίας είναι παρόμοια με αυτή στην Ουκρανία: για να αποκρούσει τη συνέχιση της αλλαγής καθεστώτος ΗΠΑ-ΝΑΤΟ και την περικύκλωση της χώρας τους. Η Ρωσία προσκλήθηκε από τη συριακή κυβέρνηση για να βοηθήσει στην ήττα ανταρτικών ομάδων που οπλίζονται και χρηματοδοτούνται από τις ΗΠΑ, τις χώρες του ΝΑΤΟ και τη Σαουδική Αραβία.

Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και τη Γαλλία, σε καμία από αυτές τις περιπτώσεις η Ρωσία δεν έχει παρέμβει στρατιωτικά για να ανατρέψει μια κυβέρνηση προκειμένου να προστατεύσει τα ξένα οικονομικά της συμφέροντα.

Η αυξανόμενη περικύκλωση της Ρωσίας από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ είναι η συνέχεια της προηγούμενης πολιτικής τους για την υποταγή και την επανεποικισμό της Σοβιετικής Ένωσης. Πηγή: Οργανισμός Βορειοατλαντικής Συνθήκης (ΝΑΤΟ).

 

5. Ρωσία και ιμπεριαλισμός σήμερα

Αναφερόμενος στη δήλωση του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό, η Ρωσία δεν είναι παίκτης στην κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, ούτε η εξαγωγή κεφαλαίου παίζει σημαντικό ρόλο (εκτός από την αρνητική επίδραση της συνεχιζόμενης φυγής κεφαλαίων), ούτε τα ρωσικά τραστ παίζουν ουσιαστικό ρόλο στη διαίρεση των παγκόσμιων πόρων.

Η Ρωσία μπορεί να καταταχθεί ως ένα από τα πιο ισχυρά κράτη του κόσμου μόνο με βάση τη στρατιωτική της ισχύ. Οικονομικά μοιράζεται τα χαρακτηριστικά όχι ενός προηγμένου καπιταλιστικού κράτους, αλλά ενός κράτους στην καπιταλιστική ημιπεριφέρεια. Παίζει πολύ λίγο ρόλο στην βασική ιμπεριαλιστική δραστηριότητα: την εξαγωγή κεφαλαίου στην περιφέρεια και την εξαγωγή κέρδους από την εργασία και τους πόρους των αναπτυσσόμενων χωρών. Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο της Ρωσίας είναι μικρό, οι εξαγωγές της κυρίως πρώτες ύλες, η βιομηχανία της αδύναμη, οι πολυεθνικές της εταιρείες ήσσονος σημασίας, η οικονομία της μαστίζεται από χαμηλή παραγωγικότητα εργασίας.

Ο ιμπεριαλισμός εξακολουθεί να είναι ο κύριος κίνδυνος για τη ζωή και την ευημερία των λαών του κόσμου. Τα προβλήματά μας, τα προβλήματα της ανθρωπότητας, έχουν τις ρίζες τους στην ιμπεριαλιστική κυριαρχία των εθνών και των ζωών μας. Συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει την κυριαρχία του ιμπεριαλιστικού αφεντικού των ΗΠΑ και των δευτερευουσών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων στην τροχιά του: Δυτική Ευρώπη, Ιαπωνία, Καναδάς και Αυστραλία. Η Ρωσία, ενώ είναι μια καπιταλιστική χώρα, που εκφοβίζεται από τις ΗΠΑ λόγω της ανεξαρτησίας της (όπως η Βενεζουέλα, το Ιράν, η Λιβύη του Καντάφι, η Νικαράγουα) δεν είναι μέρος οποιασδήποτε ιμπεριαλιστικής κλίκας που μας απειλεί. Μάλλον οι παγκόσμιες δυνάμεις της Ρωσίας και της Κίνας διαπιστώνουν ότι πρέπει να ανταποκριθούν στις προσπάθειες του ιμπεριαλισμού να τις υποτάξει. Ευτυχώς, η ασυνεπής αντίστασή τους προσφέρει όντως ανοίγματα σε άλλους λαούς και χώρες να διεκδικήσουν τη δική τους εθνική κυριαρχία.

 

Σημειώσεις

1. Ο Stephen Cohen έγραψε στο The Failed Crusade ότι μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ξεκίνησε η πιο κατακλυσμική οικονομική κατάρρευση σε καιρό ειρήνης μιας βιομηχανικής χώρας στην ιστορία. Η καπιταλιστική παλινόρθωση έφερε μαζική εξαθλίωση και ανεργία, άγρια ​​άκρα ανισότητας, ανεξέλεγκτη εγκληματικότητα, επιθετικό αντισημιτισμό και εθνοτική βία, σε συνδυασμό με νομιμοποιημένο γκανγκστερισμό και ραγδαία λεηλασία της δημόσιας περιουσίας. Μέχρι το 1998 οι επενδύσεις μειώθηκαν κατά 80%, οι πραγματικοί μισθοί στο μισό και τα κοπάδια κρέατος και γαλακτοκομικών κατά 75%. Όσοι ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες είχαν αυξηθεί από 14 εκατομμύρια το 1989 σε 147 εκατομμύρια. Αυτό είχε δημιουργήσει περισσότερα ορφανά από 20 και πλέον εκατομμύρια θύματα πολέμου στη Ρωσία, επανεμφανίστηκαν επιδημίες χολέρας και τύφου, εκατομμύρια παιδιά υπέφεραν από υποσιτισμό και το προσδόκιμο ζωής των ενηλίκων μειώθηκε. Ο Φιντέλ Κάστρο μίλησε για τη σκανδαλώδη λεηλασία της μετασοβιετικής Ρωσίας στην τελευταίο μέρος μιας ομιλίας του 1998.
2. Λένιν: The Impending Catastrophe and How to Combat It, Συλλογή, Τόμος 25, σελ. 339.
3. Λένιν: Ο Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, CW 22, σελ.191.
4.  Λένιν: Ιμπεριαλισμός, CW 22, σελ.266-267.
5. Δύο χρήσιμα άρθρα για τη συγγραφή αυτού είναι: Renfrey Clarke και Roger Annis, «The Myth of ‘Russian Imperialism’» και Sam Williams, «Is Russia Imperialist?»
6. Οι λεπτομερείς πληροφορίες της Ρωσίας στις σελ. 248-249 της έκθεσης.
7. World Bank Group, “Modest Growth Ahead,” Russia Economic Report 39, Μάιο 2018.
8. Ορισμός: Οι εξαγωγές υψηλής τεχνολογίας είναι προϊόντα με υψηλή ένταση (R&D), όπως η αεροδιαστημική, οι υπολογιστές, τα φαρμακευτικά προϊόντα, τα επιστημονικά όργανα και τα ηλεκτρικά μηχανήματα.
9. Αυτές οι πληροφορίες για τη φυγή ρωσικών κεφαλαίων και τα ξένα περιουσιακά στοιχεία είναι απολύτως συνεπείς με τα δεδομένα μιας προηγούμενης μελέτης για τις ρωσικές παγκόσμιες επενδύσεις, που χρησιμοποιήθηκε, ειρωνικά, για να ισχυριστεί ότι η Ρωσία είναι ιμπεριαλιστική.
10. Λένιν: Ιμπεριαλισμός, CW 22, σελ. 297, 267.