Του Δημήτρη Λένη
Μέχρι τώρα, η Ε.Ε. εισήγε περίπου το 40% των ποσοτήτων φυσικού αερίου που χρειάζεται από τη Ρωσία, σε πολύ καλές τιμές. Για περίπου το 60% αυτού του αερίου πληρώνει σε ευρώ, τα υπόλοιπο σε δολάρια, βάσει μακροπρόθεσμων συμβάσεων. Στις 23 Μαρτίου, ο Βλαντίμιρ Πούτιν δήλωσε ότι οι χώρες της Ε.Ε. θα πρέπει να πληρώνουν για όλες τις εισαγωγές φυσικού αερίου με ρούβλια και όχι ευρώ, όπως μέχρι σήμερα. Επίσης δεν έδωσε καθόλου τέτοιου είδους τελεσίγραφα σε «μη εχθρικές» χώρες. Για παράδειγμα, με την Ινδία συζητάει τον τρόπο με τον οποίο ένα τμήμα των πληρωμών της τελευταίας θα γίνονται σε ευρώ και όχι σε δολάρια, ενώ στο τραπέζι είναι και οι απευθείας συναλλαγές σε ρούβλια και ρουπίες, μια πολύ ενδιαφέρουσα κίνηση. Η Κίνα συνεχίζει χωρίς πρόβλημα τις παραλαβές της, όπως και πριν. Το ίδιο ισχύει και για όλον τον υπόλοιπο κόσμο. Μάλιστα, παρά τις πολεμικές επιχειρήσεις, το αέριο συνεχίζει να παραδίδεται στην Ευρώπη μέσω των αγωγών που περνούν από ουκρανικό έδαφος, παρά το γεγονός ότι από αυτές τις παραλαβές χρηματοδοτείται και η Ουκρανία (παίρνει τέλη διέλευσης).
Επομένως η σύρραξη συνεπάγεται διαταράξεις στην προσφορά αερίου στην Ευρώπη που προσπαθεί να απεξαρτηθεί από το ρώσικο αέριο. Η μέση τιμή στην Ευρώπη είναι αυτή τη στιγμή η ψηλότερη στο κόσμο. Το αέριο που έρχεται εδώ φτάνει μέχρι και τα 2.500 δολάρια ανά τόνο για τα ακριβότερα φορτία, όταν για τους Κινέζους περιορίζεται στα 600 δολάρια. Τέτοιες τιμές σημαίνουν δύο πράγματα: πρώτον, ξαφνικά το ακριβό αμερικανικό αέριο είναι και αυτό πλέον στο καλάθι των αγορών στην Ευρώπη, κάτι που χαροποιεί ιδιαίτερα και το λόμπι των Ελλήνων εφοπλιστών, φίλων του Μωυσή. Να διευκρινίσουμε ότι αυτό είναι μια συνέπεια του πολέμου που με μεγάλη της χαρά χρησιμοποιεί η Αμερική για να βγάλει μερικά εύκολα δισεκατομμύρια, αλλά σε καμία περίπτωση δεν φτάνει ως εξήγηση του πολέμου, όπως κάπως βιαστικά ειπώθηκε. Δεύτερον, οι αυξημένες τιμές που θα πάρει η Ρωσία θα βοηθήσουν την οικονομία και τις πολεμικές επιχειρήσεις, αντί να τις εμποδίσουν.
Μέσα σε όλα αυτά, γιατί ο Πούτιν ζήτησε ρούβλια για το αέριο;
Αγοράζοντας Πετρέλαιο
Ας διαλέξουμε ένα εντελώς τυχαίο παράδειγμα ανθρώπου που έχει συναλλαγές με τη Ρωσία. Ας πούμε λοιπόν ότι είστε ένας οικονομικά ισχυρός επενδυτής, ένας ολιγάρχης εφοπλιστής. Έχετε τηλεοπτικά κανάλια που αντί για δημοσιογραφία κάνουν προπαγάνδα της κυρίαρχης κομματικής γραμμής, άρα έχετε και ισχυρούς δεσμούς με την κυβέρνηση. Τα μέσα ιδιοκτησίας σας υποστηρίζουν αναφανδόν την Ουκρανία αλλά τα τάνκερ σας φέρνουν πετρέλαιο από τη Ρωσία. (Ο οξυδερκής αναγνώστης του «Κοσμοδρομίου» το έχει ήδη καταλάβει, αλλά καλού κακού διευκρινίζουμε ότι όλα αυτά δεν συμβαίνουν στην Ελλάδα. Εμείς εδώ, ευτυχώς, δεν έχουμε τέτοια γλοιώδη καθάρματα χωρίς ηθικούς φραγμούς, τέτοια καθιζήματα του τζετ σετ, τέτοια ηθικά χρεοκοπημένα κενά κελύφη με ανθρώπινη μορφή. Επιπλέον η ελληνική κυβέρνησή μας είναι αδιάφθορη, τίμια και ηθική. Και άριστη. Αυτά για να μην παρεξηγηθούμε.)
Είστε λοιπόν αυτός ο ωραίος τύπος. Παίρνετε τηλέφωνο τον σύνδεσμό σας στη Ρωσία και του λέτε, «έλα, Βλαντ, στέλνω ένα τανκεράκι 150.000 τόνοι, φούλαρέ το παλικάρι μου». Αυτός απαντάει θετικά, το τάνκερ ξεκινά, μπορεί κάπου στη διαδρομή να κάνει μια γρήγορη στάση να φορτώσει και κανα δυό τόνους ναρκωτικά από τον πρεζέμπορα με τον οποίο συνεργάζεστε, μπορεί και όχι, πάντως το πετρέλαιο έρχεται προς τα κάτω. Πώς θα πληρώσετε;
Η διαδικασία είναι ως εξής. Πρώτα διαπραγματεύεστε την τιμή σε κάποιο διεθνές νόμισμα. Το πετρέλαιο βασικά τιμολογείται σε δολάριο. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε επίσης ευρώ (είναι σχεδόν τόσο συνηθισμένο όσο το δολάριο διεθνώς) αλλά και γιεν, στερλίνα και όλο και πιο πολύ τώρα τελευταία κινέζικο ρενμίμπι. Ας πούμε ότι συμφωνείτε σε ευρώ. Μετά γίνεται η παραγγελία. Κατόπιν, πηγαίνετε στην τράπεζά σας εδώ και κάνετε μεταφορά του συμφωνημένου ποσού σε λογαριασμό του αντιπροσώπου του Ρώσου πετρελαιά. Αν αυτός θέλει έναν λογαριασμό στην Ε.Ε. με ευρώ μέσα, τα πράγματα σταματούν εδώ. Έτσι μπορεί ας πούμε να χρησιμοποιήσει τα ευρώ αυτά αργότερα για να κάνει εισαγωγές προϊόντων από την Ελλάδα στη Ρωσία. Όμως αυτά τα λεφτά μπορεί να πρέπει με κάποιον τρόπο να φτάσουν στη Ρωσία. Ο Ρώσος εταίρος έχει κι αυτός επείγουσες υποχρεώσεις που προκύπτουν από την παραγγελία σας, χρειάζεται να καλύψει τα έξοδά του (εργάτες, γεωτρήσεις, εξοπλισμός, καράβια, μίζες σε δικαστήρια και έξοδα για συμμορίες κλπ.). Αυτά όλα όμως τα πληρώνει σε ρούβλια. Πώς θα πάρει τα ευρώ να τα κάνει ρούβλια;
Για τα παράνομα εμπορεύματα (τα ναρκωτικά που λέγαμε πριν) η εκκαθάριση αυτή γίνεται ακόμα με τον παραδοσιακό τρόπο που προσεκτικά αποφεύγει τον έλεγχο των αρχών. Θα γεμίζατε μερικές βαλίτσες με πεντακοσάρικα ευρώ και θα τα ταχυδρομούσατε με έναν λαθραίο τρόπο (π.χ. χωμένα στα ύφαλα του τάνκερ). Δυσκολία: η ΕΚΤ σταμάτησε επιτέλους να τυπώνει 500ρικα το 2019 για αυτόν ακριβώς το λόγο (εγκληματικές συναλλαγές), οπότε υπάρχει ένα πρόβλημα εδώ. Κοιτάμε να το λύσουμε με κρυπτονομίσματα, ή ακόμα και πολύτιμους λίθους, χρυσό κτλ., αλλά εν πάσει περιπτώσει, δεν χρειάζεται να κάνουμε τέτοια κόλπα με το πετρέλαιο, στο πετρέλαιο όλα μπορούν να γίνουν νόμιμα.
Ο Ρώσος αντιπρόσωπος εδώ, έχει μετά τη συναλλαγή στον λογαριασμό του το ποσό σε ευρώ που είχατε συμφωνήσει. Μια από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται είναι ο Ρώσος πετρελαιάς να αγοράσει έντοκα ομόλογα του δημοσίου. Ειδικά αν πρόκειται για συναλλαγή με μεγάλη χώρα, τότε μάλλον αυτό θα κάνει: τα αμερικάνικα ή τα γερμανικά ομόλογα, είναι ιδιαίτερα δημοφιλή διεθνώς.
Άρα, ο Ρώσος ολιγάρχης (ο πετρελαιάς), δίνει εντολή στον εδώ αντιπρόσωπό του για αγορά ομολόγων, αυτός δίνει εντολή στην ελληνική τράπεζα και αυτή μεταφέρει τα χρήματα στην Τράπεζα της Ελλάδας, την κεντρική τράπεζα της χώρας που πουλάει τέτοια ομόλογα (προφανώς έχουμε αφήσει στην άκρη διάφορες σημαντικές τεχνικές λεπτομέρειες). Ο αντιπρόσωπος του Ρώσου πετρελαιά παίρνει μια απόδειξη που λέει ότι αγόρασε τόσα ομόλογα με τάδε επιτόκιο κτλ. Αυτή η απόδειξη μπορεί τώρα να ταχυδρομηθεί στη Ρωσία. Το ελληνικό χρέος έχει αυξηθεί κατά το ποσό του ομολόγου και ο πετρελαιάς έχει στα χέρια του ένα μέρος κρατικού χρέους. Αν θέλει μπορεί να εξαργυρώσει (αυτός ή η τράπεζά του) αυτό το στοιχείο ενεργητικού. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι: ένας από αυτούς είναι πουλώντας το στην Ρωσία στη δευτερογενή αγορά. Πουλάει δηλαδή το χαρτί αυτό σε μια τιμή χαμηλότερη της ονομαστικής (αλλιώς γιατί να το αγοράσει κάποιος, στην ονομαστική τιμή έρχεται και αγοράζει εδώ κατευθείαν από την ΤτΕ αν θέλει) και παίρνει ρούβλια τα οποία μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για τις πληρωμές του. Ο νεός ιδιοκτήτης θα περιμένει με τη σειρά του τη λήξη του ομολόγου, για να το εξαργυρώσει στην Ελλάδα μέσω ελληνικής τράπεζας. Δηλαδή τα ποσά που αφορούν το ομόλογο θα μείνουν εδώ, δεν θα πάνε ποτέ στη Ρωσία, καμιά βαλίτσα με λεφτά δεν ταχυδρομήθηκε, το ποσό μένει πάντα σε κάποιον λογαριασμό ελληνικής τράπεζας.
Στο μεταξύ, στην Ελλάδα έχει μπει ένα φορτίο πετρέλαιο. Αυτό θα πάει σε διυλιστήρια· μετά θα κινήσει αυτοκίνητα και φορτηγά. Έτσι θα παραχθούν προϊόντα και υπηρεσίες και θα αυξηθεί το ΑΕΠ και όλοι θα είναι χαρούμενοι που ο καπιταλισμός δουλεύει. Επί τη ευκαιρία, θα δημιουργηθούν και κάτι αέρια θερμοκηπίου, και έτσι θα μικρύνουν ακόμα περισσότερο οι πολύ μικρές πιθανότητες επιβίωσης των μελλοντικών γενεών λόγω φαινόμενου του θερμοκηπίου, το οποίο έτσι κι αλλιώς έχει φτάσει πλέον σε ένα σημείο χωρίς επιστροφή – αλλά δεν φταίμε εμείς για τις μελλοντικές γενιές, ας πρόσεχαν και αυτές να μην γεννιόντουσαν.
Τέλος πάντων, σε αντάλλαγμα για το πετρέλαιο και την καταστροφή του πλανήτη, το ευγνώμον δημόσιο έχει δώσει εκείνο το χαρτί που υπόσχεται στη λήξη του ομολόγου να δώσει στον φέροντα το κεφάλαιο του ομολόγου μαζί με έναν τόκο. Μάλιστα, συνήθως στην λήξη η κεντρική τράπεζα λέει στους κατόχους «θέλετε αντί να σας δώσω μετρητά, να σας δώσω νέα ομόλογα;» και συνήθως αυτοί δέχονται. Αλλά και μετρητά να θέλουν, πάλι κανένα πρόβλημα, η κεντρική τράπεζα ανοίγει έναν λογαριασμό σε μια εμπορική τράπεζα και τον πιστώνει με το αντίστοιχο ποσό, πατώντας μερικά πλήκτρα σε έναν υπολογιστή.
Παρένθεση: Κανονικά αυτό θα ήταν το τέλος της ιστορίας, αλλά ειδικά στην Ελλάδα έχουμε δύο προβλήματα. Το πρώτο είναι ότι έχουμε ευρώ. Το ευρώ είναι ξένο νόμισμα, δεν είναι κανονικό νόμισμα. Ο λόγος είναι ότι το εκδίδει η ΕΚΤ και όχι η ΤτΕ. Η πολύ σημαντική διαφορά είναι ότι η ΕΚΤ βάσει νόμου δεν μπορεί να εκδώσει χρήμα έναντι χρέους, όπως σε όλες τις κανονικές χώρες, αυτές δηλαδή που δεν είναι στην ευρωζώνη. Όταν λήγει ένα ομόλογο, η ΕΚΤ δεν πιστώνει τον λογαριασμό του ιδιοκτήτη του ομολόγου αυτόματα. Η ΤτΕ οφείλει να έχει βρει από αλλού (π.χ. από τις εξαγωγές ελληνικών προϊόντων) τα ευρώ αυτά.
Το δεύτερο πρόβλημα είναι το γεγονός ότι εδώ κάνουν κουμάντο οι άριστοι διαχειριστές του Μωυσή, οι υπερηχητικοί μάνατζερ-κελεπούρια που μας έκατσαν στον σβέρκο, στον δρόμο για την κόλαση. Τώρα, όπως ξέρουμε, αυτοί όλοι είναι (ας μας επιτραπεί εδώ ένας μετριοπαθής ευφημισμός) είτε αδίστακτα όρνεα και κοράκια είτε ζώα όρθια δίποδα. Θες έτσι, θες αλλιώς, τα έχουν καταφέρει και το χρέος της χώρας αυτή τη στιγμή είναι μεγαλύτερο από ό,τι ήταν την τελευταία φορά που είχαμε πρόβλημα (αλλά εδώ που τα λέμε, τι τους νοιάζει; στο κάτω κάτω αυτοί θα το πληρώσουν;). Δεδομένου ότι εξακολουθούμε να έχουμε εμπορικό έλλειμμα και το χρέος να μεγαλώνει, δεν θα έχουμε ευρώ για να καλύψουμε τα ομόλογα που λήγουν, κάτι που δεν θα το κάνει η ΕΚΤ ως όφειλε να κάνει η κεντρική τράπεζα. Δυστυχώς λοιπόν πάμε ξανά για μετωπική σύγκρουση με τοίχο και κανείς δεν το συζητάει. Αλλά αυτά όλα ήταν μια άσχετη παρένθεση. Ξαναγυρνάμε στη Ρωσία.
Πληρώνοντας σε ρούβλι, ξεχνώντας το δολάριο
Όπως κι αν έχει λοιπόν, αυτά τα έντοκα ομόλογα του δημοσίου ξένων χωρών στις οποίες η Ρωσία κάνει εξαγωγές είναι τα περιβόητα συναλλαγματικά αποθέματα της Ρωσίας, τα οποία όμως δεν βρίσκονται σε ρωσικό έδαφος, όχι όλα. Μόνο οι αποδείξεις βρίσκονται σε ρώσικα χέρια, τα αποθεματικά τα ίδια είναι λογαριασμοί δολαρίου σε τράπεζες των ΗΠΑ με τις οποίες συνεργάζεται η Ρωσία ή λογαριασμοί ευρώ σε τράπεζες στην Ευρώπη, λογαριασμοί σε γιουάν στην Κίνα κτλ. Η Ρωσία μπορεί να τα χρησιμοποιεί αυτά τα διαθέσιμα για διάφορους σκοπούς. Ένας από αυτούς είναι να πληρώνει σε συνάλλαγμα τις δικές της εισαγωγές με τον αντίστροφο τρόπο από τον οποίο περιγράψαμε. Μάλιστα αυτός είναι ο λόγος ύπαρξης του περιβόητου SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) με έδρα στο Βέλγιο. Η διεθνής αυτή συνεργασία εκκαθαρίζει διεθνείς συναλλαγές, κάνει συμψηφισμούς εισαγωγών και εξαγωγών και γενικά διεκπεραιώνει όλες τις διεθνείς διατραπεζικές εργασίες. Μία από τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας είναι ο αποκλεισμός ρωσικών τραπεζικών οργανισμών από αυτόν τον μηχανισμό, διακόπτοντας έτσι εισαγωγές και εξαγωγές, αφού δεν μπορεί να γίνει η διαδικασία που περιγράψαμε.
Ο ρόλος της Αμερικής σε όλα αυτά είναι κομβικός, ακόμα και αν μιλάμε για την περίπτωση του ρώσικου πετρελαίου και του Έλληνα εφοπλιστή. Γιατί; Αφού μιλάμε για συναλλαγή που περιλαμβάνει μόνο Ελλάδα, Ρωσία και ευρώ, πού μπαίνει η Αμερική και το δολάριο; Για αρχή, ας αφήσουμε στην άκρη τα ναρκωτικά· στα ναρκωτικά σχεδόν πάντα είναι μπλεγμένες και αμερικάνικες υπηρεσίες που χρηματοδοτούν διάφορα μυστικά πρότζεκτ. Πάμε στα νόμιμα εμπορεύματα. Σε αυτά η Αμερική έχει το υπερόπλο του δολαρίου. Το SWIFT τις εκκαθαρίσεις του τις κάνει βασικά σε δολάρια μέσω αμερικανικών και βρετανικών τραπεζών. Όλοι θέλουν δολάρια για να πληρωθούν για τις υπηρεσίες και τα εμπορεύματά τους, ανεξάρτητα του ποιες είναι οι εμπλεκόμενες χώρες. Όχι μόνο το πετρέλαιο, αλλά και άπειρα άλλα κρίσιμα διεθνή εμπορεύματα (μέταλλα, τρόφιμα, πρώτες ύλες) τιμολογούνται όχι στα τοπικά νομίσματα εμπόρου και αγοραστή, αλλά σε δολάρια. Και όλα αυτά εκκαθαρίζονται μέσω του SWIFT. Αυτή η δουλειά δεν γίνεται σε δολάρια (ή έστω ευρώ), παρά μόνο αν υπάρχουν ειδικές συμφωνίες για τις διμερείς σχέσεις, κάτι όχι συνηθισμένο.
Δεδομένου του ρόλου του δολαρίου και δεδομένου του μεγέθους του εμπορίου που αφορά τις ΗΠΑ, είναι προφανές ότι όλες οι χώρες του κόσμου έχουν ένα σημαντικό τμήμα των συναλλαγματικών τους αποθεματικών σε έντοκα ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Η Αμερική ιστορικά έπαιζε τον ρόλο του εγγυητή του συστήματος και το δολάριο μπορούσε να στηρίζει τον ρόλο αυτό, όντας ένα πολύ σταθερό νόμισμα, με ελεγχόμενο πληθωρισμό, χωρίς έντονα σκαμπανεβάσματα στις αγορές. Η Αμερική έλεγε στον κόσμο: Αν τα ομόλογά σας βρίσκονται σε αμερικανικές τράπεζες, δεν χάνουν την αξία τους και είναι διαθέσιμα ανά πάσα στιγμή. Όποιος κι αν είστε, φίλος ή εχθρός, αν έχετε δολάρια, τότε όποτε και αν τα χρειαστείτε η Αμερική δεν θα σας εμποδίσει να τα χρησιμοποιήσετε. Αυτό το είχε αποδείξει πολλές φορές στο παρελθόν, έχοντας κάνει δεσμεύσεις τέτοιων αποθεμάτων μόνο σε ακραίες περιπτώσεις και μόνο με εντολή ΟΗΕ. Έτσι είχαν δεσμεύσει τα ιβυκά αποθεματικά στην περίπτωση του Καντάφι. Τα λεφτά τα αποδέσμευσαν μετά τον θάνατο του «τυράννου», αν και βέβαια στο μεταξύ από τη Λιβύη δεν είχαν μείνει και πολλά.
Τελευταία όμως το σύστημα άρχισε να κάνει νερά και να αυθαιρετεί χωρίς να ρωτάει κανέναν. Πρώτα οι Αμερικάνοι δέσμευσαν τα λεφτά του Ιράν (για να φύγουν οι «τύραννοι» μουλάδες), μετά της Βενεζουέλας (για να φύγει ο «τύραννος» Μαδούρο). Μετά κατάσχεσαν και τα λεφτά του Αφγανιστάν που το «τυραννούν» οι Ταλιμπάν. Όλα αυτά χωρίς κάποια νομιμοποίηση από τον ΟΗΕ, με απόφαση Αμερικής και συμμάχων στην Ευρώπη. Αλλά το κακό παράγινε, όταν δέσμευσαν τα αποθέματα της Ρωσίας, κάτι που ο (να μην λέμε όλο τα ίδια και τα ίδια) τύραννος Πούτιν δεν το περίμενε. Η αποκοπή από τα συναλλαγματικά του αποθέματα και η απαγόρευση πρόσβασης στο SWIFT έγιναν με σκοπό να καταρρεύσει η ρωσική οικονομία και να πυροδοτηθεί αλλαγή καθεστώτος.
Αυτός είναι ο λόγος που η Ρωσία άρχισε να ζητάει ρούβλια για το αέριο. Όταν αγοράζετε με δολάριο ή ευρώ από Ρώσους, οι καταθέσεις των Ρώσων μένουν σε δυτικές τράπεζες, ελέγχονται από αυτές. Κανονικά αυτό δεν θα έπρεπε να παίζει ρόλο, αν το διεθνές καπιταλιστικό σύστημα είναι όντως διεθνές. Αποδεικνύεται ότι αντίθετα με την ιστορική πείρα, οι καταθέσεις αυτές είναι αναξιόπιστες, τη μία μέρα είναι διαθέσιμες, την άλλη τις κατάσχουν οι αμερικάνικες αρχές που αντί για πυλώνας σταθερότητας του συστήματος επιλέγουν την αποσταθεροποίηση (οι προφάσεις περί μάχης της Δημοκρατίας με τον αυταρχισμό είναι γελοιότητες, όταν οι μισοί σύμμαχοι των ΗΠΑ είναι αιμοσταγείς δολοφόνοι).
Οι Ρώσοι για να αντιμετωπίσουν αυτή την εχθρική κίνηση θέλουν να βάλουν τους εχθρικούς Ευρωπαίους πελάτες να ψάξουν να βρουν ρούβλι για να πληρώσουν. Οι Ευρωπαίοι προς το παρόν και μεσοπρόθεσμα είναι υποχρεωμένοι να καταναλώνουν ρώσικο αέριο, γιατί δεν υπάρχουν εναλλακτικές. Άρα ο Πούτιν βαράει το νταούλι και αυτοί χορεύουν. Θα πρέπει να βρουν ρούβλι. Ένας τρόπος θα ήταν να βγουν στην αγορά forex (συναλλάγματος) και να αγοράσουν με τα ευρώ τους ρούβλια. Λίγα πράγματα θα βρουν έτσι, λίγα και ακριβά.
Ένας δεύτερος τρόπος είναι να παρακάμψουν τις κυρώσεις και να αποταθούν σε μια ρώσικη τράπεζα, να ανοίξουν σε αυτήν έναν λογαριασμό στον οποίο θα καταθέσουν ευρώ και αυτή να τα μετατρέψει σε συνεργασία με την κεντρική τράπεζα σε ρούβλι. Διπλό το κέρδος για τον Πούτιν, και αυξάνει έτσι τα συναλλαγματικά αποθέματα, αλλά αυτή τη φορά στην Ρωσία, σε τράπεζα δηλαδή που δεν την ελέγχει η Αμερική και ταυτόχρονα σπάει τον αποκλεισμό των κυρώσεων.
Ένας τρίτος τρόπος για τους Ευρωπαίους να παρακάμψουν τις κυρώσεις, είναι να βάλουν στη μέση τους Κινέζους. Οι Κινέζοι δεν έχουν κυρώσεις, συνεργάζονται και με Ευρώπη και με Ρωσία. Με μεγάλη τους χαρά θα κάνουν τον ενδιάμεσο. Καταθέτουμε ευρώ στην κινέζικη τράπεζα στην Φρανκφούρτη, αυτή τα μεταφέρει στο Πεκίνο, εκεί γίνεται η μετατροπή σε ρενμίμπι ή ρούβλι και το ποσό περνάει στους Ρώσους.
Ρίσκα, πολλά ρίσκα
Αυτή η απόφαση των Αμερικάνων να αποκλείσουν τους Ρώσους ήταν μια κίνηση με μεγάλο ρίσκο. Γιατί ο μέσος αξιοσέβαστος σύμμαχος των Αμερικανών (συνήθως ένας αιματοβαμμένος τύραννος όπως λ.χ. ο πρίγκηψ Σαούντ) τις καταθέσεις του τις έχει και αυτός σε λογαριασμούς σε διάφορες δυτικές τράπεζες και offshore παραδείσους. Το παράδειγμα της Ρωσίας είναι ανησυχητικό. Αν αύριο μεθαύριο αλλάξουν οι συσχετισμοί και βγει ο Μπάιντεν να καταγγείλει τον αθώο πρίγκιπα Σαούντ για τύραννο και νέο μπιν Λάντεν, αυτά θα έχουμε; Ακόμα περισσότερο είναι ανησυχητικό για χώρες, όπως η Ινδία που θέλουν να ακολουθήσουν μια ημι-ανεξάρτητη πορεία. Ο αποκλεισμός τους θα είναι διαρκώς χαρτί εκβιασμού να κρατήσουν φιλοαμερικανική θέση.
Επιπλέον υπάρχει και ένα πιο μακροπρόθεσμο στοιχείο: η κίνηση αυτή των ΗΠΑ δεν δείχνει δύναμη, αλλά πανικό και αδυναμία. Ο ισχυρός ηγεμόνας δεν χρειάζεται να πάρει μέτρα, είναι αρκετά ισχυρός για να περνάει ο λόγος του. Όποιος τολμάει να αντιστέκεται θα πρέπει να διαλυθεί με ένα αστραπιαίο χτύπημα. Δεν είναι αυτό που βλέπουμε στην περίπτωση της Ρωσίας. Μόνο ο ανίσχυρος μπιζιμπόντης τρέχει πάνω κάτω απειλώντας με κυρώσεις που δεν είναι και τόσο βέβαιο ότι θα πιάσουν. Το αντίθετο, οι κυρώσεις αυτές πρώτα βλάπτουν την Ευρώπη και μετά τη Ρωσία. Το ρούβλι, που ο Μπάιντεν είχε πεί ότι θα το κάνει «μπάζα» (turn ruble into rubble), μετά την αρχική του βουτιά όταν ξεκίνησε η εισβολή, γύρισε στην αρχική του ισοτιμία μετά από ένα ισχυρότατο ράλι τον Μάρτιο.
Το συμπέρασμα είναι ότι πολλές χώρες εκτός Δύσης (ίσως και μερικές εντός Δύσης) θα κοιτάξουν να διαφοροποιήσουν τα χαρτοφυλάκιά τους, φεύγοντας σταδιακά από το δολάριο, επιταχύνοντας έτσι μια ήδη δρομολογημένη πορεία αργής παρακμής της υπερδύναμης. Όπως δείχνει ένα πρόσφατο άρθρο του ΔΝΤ, η κυριαρχία του δολαρίου έχει χρόνια που παρακμάζει. Το δολάριο από 71% όλων των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών που ήταν το 1999 έχει φτάσει σήμερα στο 59% – και αυτή η πτώση θα επιταχυνθεί στο άμεσο μέλλον μετά από τις σπασμωδικές πολεμικές κινήσεις κατά της Κίνας και της Ρωσίας. Η ηγεμονία της Αμερικής θα διαβρωθεί ακόμα πιο γρήγορα.
Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια της μελέτης είναι ότι το χαμένο μερίδιο του δολαρίου δεν το κερδίζει το ευρώ ή έστω το ρενμίμπι (αν και το τελευταίο έχει όντως τσιμπήσει αναλογικά περισσότερο), αλλά μοιράζεται σε πολλά δεύτερα νομίσματα, σε «μη παραδοσιακά αποθεματικά» νομίσματα. Σε αυστραλιανό και καναδέζικο δολάριο, σε κορεατικό ουόν, ακόμα και σε σουηδική κορώνα. Η πολυδιάσπαση αυτή είναι δείγμα της μείωσης ισχύος του ηγεμόνα, αλλά επίσης δείχνει ότι δεν υπάρχει καθαρός διάδοχος ακόμα και όλοι κοιτάνε να μοιράσουν τον κίνδυνο σε πολλά διαφορετικά νομίσματα μέχρι να κάτσει η μπίλια. Είναι ένας κόσμος με όξυνση ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων μεταξύ πολλών διαφορετικών αντιπάλων, όχι τόσο ένας κόσμος με δύο διαφορετικά μπλοκ.
Θα συνεχιστεί η νομισματική πολυδιάσπαση; Μένει να το δούμε. Πάντως γενικά στην ιστορία του καπιταλισμού πάντα το κυρίαρχο νόμισμα ήταν το νόμισμα του κορυφαίου στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα. Όσο ο κορυφαίος χάνει την απόλυτη κυριαρχία του, τόσο η πολυδιάσπαση θα συνεχίζεται. Το πρόβλημα ιστορικά είναι ότι ο ιμπεριαλισμός ως σύστημα διεθνούς κυριαρχίας μοιάζει κάπως με αμερικάνικη μαφιόζικη ταινία. Όσο υπάρχει ένας αρχηγός στην φαμίλια που ρυθμίζει τους σκυλοκαβγάδες των μικρότερων, η βία είναι ελεγχόμενη και τα λάφυρα μοιράζονται από τον αρχηγό. Όταν ο αρχηγός γεράσει και δεν μπορεί πια να κάνει κουμάντο, τότε είναι που η βία ξεσπάει χωρίς κανέναν έλεγχο. Ο αρχηγός όχι μόνο γέρασε, αλλά συμβολικά, έχει κι έναν γερασμένο πρόεδρο που είναι ελαφρώς γκαγκά.
Ας ελπίσουμε να μην είναι ο «Νονός» το σενάριο που θα ακολουθήσει ο πλανήτης.
