ΕΠΟΝ: το τότε και το σήμερα

εισήγηση του Βασίλη Λιόση στην εκδήλωση του Συλλόγου Διάδοσης της Μαρξιστικής Σκέψης “Γ. Κορδάτος”

77 χρόνια πέρασαν από την ίδρυση της θρυλικής ΕΠΟΝ. Της νεολαιίστικης, της μετωπικής, της πατριωτικής, της αντιστασιακής, της αντιφασιστικής, της πλατιάς οργάνωσης από τις γραμμές της οποίας πέρασαν εκατοντάδες χιλιάδες νέοι και που έγραψαν ανεπανάληπτες σελίδες ηρωισμού απέναντι στους Γερμανούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Η ιστορική αναδρομή και η υπενθύμιση των γεγονότων έχουν τη σημασία τους. Τη σημασία τους, όμως, έχουν και τα συμπεράσματα που πρέπει να εξαχθούν για το σήμερα. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Α. Το ιστορικό πλαίσιο

Κανένα ιστορικό συμβάν δεν είναι προϊόν παρθενογένεσης. Αναφύεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό πλαίσιο και προσδιορίζεται από αυτό για να επιστρέψει και να προσδιορίσει αυτό το πλαίσιο με τη σειρά του. Επομένως, πριν την ίδρυση της ΕΠΟΝ και τα όσα ακολούθησαν θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας, έστω κωδικοποιημένα τα εξής γεγονότα:

α) Το γράμμα του Ζαχαριάδη το 1940 από τις φυλακές που καλούσε σε εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα τον ελληνικό λαό, β) την 6^η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1941 που χάραξε την κατευθυντήρια γραμμή για ό,τι ακολούθησε, γ) την ίδρυση του ΕΑΜ την ίδια χρονιά. Όλα τα παραπάνω, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ήταν κινήσεις και αποφάσεις εμβαπτισμένες στο πνεύμα του 7^ου συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς που διεξήχθη το 1935.  

Όσον αφορά τη δημιουργία του ΕΑΜ πρέπει να σημειώσουμε πως την απόφαση την πήραν από κοινού το ΚΚΕ, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και το Αγροτικό Κόμμα. Ως σκοποί ορίστηκαν η απελευθέρωση της Ελλάδας από τον ξένο ζυγό, ο σχηματισμός προσωρινής κυβέρνησης μετά την εκδίωξη του κατακτητή, η κατοχύρωση του κυριαρχικού δικαιώματος του λαού να επιβάλλει τη θέλησή του. Στο ιδρυτικό του ΕΑΜ διευκρινιζόταν πως οποιοδήποτε κόμμα ή οργάνωση που δέχεται τους παραπάνω σκοπούς γίνεται δεκτό (-ή) στη βάση της ισοτιμίας. Μετά την υπογραφή της ιδρυτικής διακήρυξης προσχώρησαν στο ΕΑΜ, η Σοσιαλιστική Ένωση, οι Σοσιαλιστές Δημοκράτες, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα και η Δημοκρατική Ένωση. Επίσης, προσχώρησαν αργότερα το Εργατικό ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ, η Κεντρική Υπαλληλική Επιτροπή και η Παγκληρική Ένωση. Επιπλέον, το κόμμα των Αριστερών Φιλελεύθερων συνεργαζόταν με το ΕΑΜ.

Η δράση του ΕΑΜ ήταν αυτή που του έδωσε απίστευτο κύρος και το μαζικοποίησε όσο καμία άλλη συλλογικότητα στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 20^ου αιώνα. Το ΕΑΜ α) έδωσε λύσεις στο οξύ επισιτιστικό πρόβλημα του λαού, β) οργάνωσε την αντίσταση ενάντια στον κατακτητή, γ) οργάνωσε την πρώτη εργατική απεργία μέσα στην περίοδο της κατοχής αλλά και την πρώτη διαδήλωση με συνθήματα πολιτικά που στρέφονταν κατά των Γερμανών, δ) έδωσε νέο περιεχόμενο στην έννοια του πατριωτισμού, ε) ακύρωσε την πολιτική επιστράτευση που είχε προγραμματιστεί από τους Γερμανούς προκειμένου να μεταφερθούν Έλληνες εργάτες στη Γερμανία, στ) δημιούργησε πρωτότυπους και πρωτόγνωρους λαϊκούς δημοκρατικούς θεσμούς.

Αυτή ακριβώς η δράση ήταν που γιγάντωσε το ΕΑΜ κι ενώ την περίοδο ίδρυσής του αποτελείτο από μερικές εκατοντάδες αγωνιστές, έφτασε το 1944 να αριθμεί περισσότερα από 1.500.000 μέλη εκ των οποίων τα 700.000 ανήκαν στην ΕΠΟΝ και στα «Αετόπουλα», χωρίς να υπολογίζονται οι συμμετέχοντες στο ΕΑΜ στις περιοχές της Κρήτης, της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και των νησιών του Αιγαίου. Ο ΕΛΑΣ αριθμούσε περίπου 120.000 μέλη, ενώ το ΚΚΕ υπερέβαινε τα 300.000 μέλη. Ας σημειωθεί ότι ο πληθυσμός εκείνης της εποχής ήταν περίπου 7.300.000 άνθρωποι. Το ουτοπικό έγινε απτή πραγματικότητα. Το αδύνατο έγινε δυνατό κι έτσι γράφτηκαν λαμπρές ιστορικές σελίδες αφήνοντας μια σπάνια παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.

Β. Σύντομο ιστορικό της ίδρυσης και της δράσης της ΕΠΟΝ 

Στις 5 Φλεβάρη του 1942 με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ ιδρύθηκε στην Αθήνα το ΕΑΜ Νέων, στο οποίο εκτός της ΟΚΝΕ συμμετείχαν η Φιλική Εταιρεία Νέων, η Λεύτερη Νέα, η Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας και η Δημοκρατική Ένωση Νέων. Το ΕΑΜΝ υπήρξε η πρώτη μετωπική οργάνωση νεολαίας. Την πρωτοβουλία για την ίδρυση της ΕΠΟΝ είχε λάβει η ΟΚΝΕ με τη 2^η Πανελλαδική Συνδιάσκεψή της. Η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε το Φλεβάρη του 1943 ύστερα από μυστική σύσκεψη αντιστασιακών οργανώσεων νεολαίας που σχετίζονταν με το ΕΑΜ, σε ένα σπίτι στους Αμπελόκηπους. Στην ίδρυση συμμετείχαν εκτός της ΟΚΝΕ ακόμη εννέα οργανώσεις. Στην ιδρυτική διακήρυξη της ΕΠΟΝ ως βασικοί σκοποί της ΕΠΟΝ καταγράφηκαν τα εξής:

α) Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.

β) Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον, και με οποιανδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες να απορρέουν από την κυρίαρχη θέληση του λαού και της νέας γενιάς.

γ) Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδερφικής συνεργασίας όλων των λαών και των νεολαιών και ειδικά της Βαλκανικής.

δ) Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς. Γενικά πρέπει να καθορίζεται στο καταστατικό ότι η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική-προοδευτική, αντιπολεμική-φιλειρηνική.

Επίσης αποφασίστηκε η έκδοση δημοσιογραφικού κεντρικού οργάνου με τίτλο “Νέα Γενιά”, η διαπραγμάτευση με κάθε εθνική οργάνωση νέων που δεν θα είχε προσχωρήσει στην ΕΠΟΝ με σκοπό την ένταξή της και η προσχώρηση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ.

Το βασικότερο, όμως, πέρα από διακηρύξεις είναι το πώς όλα αυτά μεταφράστηκαν στην πράξη. Το πιο χαρακτηριστικό σύνθημα των Επονιτών ήταν το γνωστό «Πολεμάμε και τραγουδάμε». Τι όμορφο σύνθημα στα αλήθεια και πόσο περιεκτικό! Μέσα σε δυο λέξεις οι Επονίτες και οι Επονίτισσες τα έλεγαν όλα. Αντίσταση με αισιοδοξία. Ανυποχώρητη σύγκρουση με τον κατακτητή. Πίστη στα ιδανικά, ενθουσιασμός, χαρά και αγώνας αξεδιάλυτα δεμένα. Ποιος, λοιπόν, ήταν ο απολογισμός της δράσης της ΕΠΟΝ;

Αναφέρω κωδικοποιημένα:

1. Έκδοση εφημερίδων.
2. Διαλέξεις στα χωριά που παρακολούθησαν χιλιάδες άνθρωποι.
3. Συμμετοχή στη μάχη της σοδειάς.
4. Παρέμβαση στους φοιτητικούς χώρους.
5. Διεκδικήσεις για τα συσσίτια.
6. Συμμετοχή στη μεγάλη διαδήλωση κατά της πολιτικής επιστράτευσης των Γερμανών.
7. Διοργάνωση εκδρομών.
8. Πολιτιστικές παρεμβάσεις μέσω θεατρικών παραστάσεων.
9. Σπάσιμο των πατριαρχικών δομών της ελληνικής κοινωνίας με την ευρύτατη συμμετοχή νέων γυναικών στην οργανωμένη δράση.

Γ. Χαρακτηριστικές στιγμές ηρωισμού

Στη δράση της ΕΠΟΝ υπάρχουν αναρίθμητες ιστορίες ηρωισμού. Θα σταθούμε μόνο σε μερικά παραδείγματα.

Το ένα αφορά τη συμμετοχή της ΕΠΟΝ στη μεγάλη διαδήλωση που ακύρωσε την πολιτική επιστράτευση. Η αφήγηση της Δανάης Αντωνοπούλου είναι συγκλονιστική: «στις 5 του Μάρτη μεγάλες και αιματηρές διαδηλώσεις έγιναν κυρίως στο κέντρο της Αθήνας, με 500.000 χιλιάδες λαού να φωνάζουν “Κάτω η επιστράτευση”. Σείστηκε ο τόπος. Πολύ αίμα χύθηκε. Οι Γερμανοϊταλοί, η Ασφάλεια και η Χωροφυλακή μας χτύπησαν άγρια. Σαν τα πουλιά που μόλις ακούνε το όπλο του κυνηγού σκορπίζουνε στους πέντε ανέμους, έτσι κι εμείς, η μάζα των διαδηλωτών, διαστελλόμαστε και συστελλόμαστε ανάλογα με την κατάσταση. Σαν τη Λερναία  Ύδρα με τα εκατό κεφάλια: το ένα έβγαινε από δω, το άλλο από κει. Αδύνατο να διαλυθούμε».

Το άλλο παράδειγμα σχετίζεται με τις διαδηλώσεις ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής ζώνης κατοχής στη Μακεδονία. Όπως αφηγείται ο Φοίβος Τσέκερης «Ανέβαιναν τα παιδιά προς τα ανάκτορα τραγουδώντας: “Σε γνωρίζω από την κόψη” και σείοντας τα λάβαρά τους ανάμεσα από τους έκπληκτους ένοπλους Γερμανοϊταλούς και πλάι στα πολυβόλα, οι σφαίρες σφυρίζουν, παιδιά πέφτουν, οι σημαίες αλλάζουν διαρκώς χέρια και όλο ακούγεται  “Μα δεν τα σκιαζε η φοβέρα, δεν τα πλάκωνε η σκλαβιά”. Τα τανκς επιτίθενται σκορπώντας τον θάνατο. Οι Επονίτισσες Παναγιώτα Σταθοπούλου, Κούλα Λίλη, οι Επονίτες Θώμης Χατζηθωμάς, Θανάσης Τεριακής και πολλοί άλλοι ήταν οι νεκροί της διαδήλωσης αυτής ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία και τη Θράκη. Τη Σταθοπούλου, ένα κοκκινομάλλικο κορίτσι από του Γκύζη, την έλιωσε το γερμανικό τανκ όταν προσπάθησε να του κλείσει τον δρόμο κρατώντας την ελληνική σημαία».

Το τρίτο περιστατικό αφορά το ηρωικό κάστρο του Υμηττού. «Δεν ήταν κάστρο, μ’ άντεξε σαν κάστρο», γράφει η μεταλλική ταμπέλα που βρίσκεται έξω από τη μονοκατοικία της οδού Αγραίων 47 και καλεί τον διαβάτη να σταθεί λίγο και να τιμήσει «τους τρεις ΕΠΟΝίτες Μήτσο Αυγέρη, Θάνο Κιοκμενίδη και Κώστα Φολτόπουλο, που στις 28 Απρίλη 1944 έδωσαν την ζωή τους εδώ για τη λευτεριά της Ελλάδας». Επρόκειτο για ένα σπίτι όπου φυλασσόταν οπλισμός του ΕΛΑΣ. Όταν οι Γερμανοί πληροφορήθηκαν για το τι γινόταν στο συγκεκριμένο σπίτι, 200 από αυτούς, τσολιάδες του Πλυτζανόπουλου και ταγματασφαλίτες, στήνοντας εναντίον του «τρία αντιαρματικά κανόνια, πολυβόλα και όλμους», περικύκλωσαν το κρησφύγετο. Το τι ακολούθησε περιγράφεται από το «Ριζοσπάστη» εκείνης της εποχής: 

«Πιάσαν μετερίζια στα υψώματα της Δεξαμενής και τους γύρω λόφους για να φυλάνε τα νώτα τους. Και περίμεναν με τέτοια πολιορκία να παραδοθεί το φρούριο!

Μα στην πρώτη ομοβροντία ακριβώς στις 10 το πρωί, το μικρό σπιτάκι απάντησε με πυρ.

Τρομαγμένοι οι Ούνοι και οι τσολιάδες από την απροσδόκητη αντίσταση πιάνουν τους τοίχους των γύρω σπιτιών και αρχίζουν να ρίχνουν με όλα τα όπλα τους.

Μετά δυόμισι ώρες, στις 12.30, είχαν τελειώσει τα πυρομαχικά του Αυγέρη. Κι’ οι σφαίρες των συντρόφων του δεν έκαναν στο ντουφέκι του.

Πήρε την απόφαση κι’ όρμησε μεσ’ στη φωτιά σε ηρωική έξοδο.

Τον πήραν βροχή οι σφαίρες κι’ έπεσε φωνάζοντας: “Να μην πέσει το πιστόλι μου στα χέρια των βαρβάρων”.

Προς στιγμή οι επιτιθέμενοι Γερμανοί και “ταγματασφαλίτες” νόμισαν ότι το “Κάστρο” είχε… πέσει.

Μα οι άλλοι δύο ηρωικοί μαχητές, οι 17χρονοι Κώστας Φολτόπουλος και Θάνος Κιοκμενίδης (ο Αυγέρης ήταν 18 χρόνων), είχαν ακόμα πυρομαχικά και ανάγκασαν τον εχθρό να υποχωρήσει με απώλειες.

Η δυσανάλογη μάχη συνεχίστηκε για άλλες δύο ώρες.

Γύρω στις 2.30 έμεινε κι’ ο Κιοκμενίδης χωρίς πυρομαχικά, πετάχτηκε στην πόρτα μεθυσμένος από τη μάχη και φώναξε: “Τους φάγαμε, παιδιά… Ζήτω η Ελλάδα μας!”.

Και με την Ελλάδα στα χείλη ξεψύχησε και το δεύτερο παλληκάρι».

Τελευταίος είχε μείνει να συνεχίζει τη μάχη ο Φολτόπουλος, ένα συνεσταλμένο αγόρι, που όπως και ο Κιοκμενίδης ήταν μαθητής, οργανωμένοι κι οι δυο λόγω ηλικίας στην ΕΠΟΝ και στον εφεδρικό ΕΛΑΣ.

Αυτό το 17χρονο αγόρι κράτησε για άλλες δύο ώρες μακριά από το «Κάστρο» τους επιτιθέμενους.

Κατά τον Αχιλλέα Βαφειάδη «ο επικεφαλής της φρουράς Γερμανός υπαξιωματικός τα περιεργάζεται σιωπηλός, με έκδηλο το θαυμασμό του και σε μια στιγμή ακούεται το πρόσταγμα: “Παρουσιάστε”! Η φρουρά παρουσιάζει όπλα αποδίδοντας τιμές στους ηρωικούς νεκρούς και αποσύρεται συντεταγμένη, ενώ οι τσολιάδες του Πλυτζανόπουλου είχαν αποσυρθεί πολύ πιο πριν».

Δ. Βασικά συμπεράσματα

Ποια βασικά συμπεράσματα θα μπορούσε κάποιος να εξάγει από τη δράση της ΕΠΟΝ;

α] Καμία ΕΠΟΝ δεν θα υπήρχε αν εξέλειπε το ενωτικό πνεύμα κατά τη δημιουργία αλλά και τη δράση της οργάνωσης.

β] Καμία ΕΠΟΝ δεν θα υπήρχε αν η ΕΠΟΝ δεν έπιανε τον σφυγμό της ελληνικής κοινωνίας. Τη δίψα για απελευθέρωση από τον κατακτητή.

γ] Καμία ΕΠΟΝ δεν θα υπήρχε αν δεν είχε τέτοιο εύρος δράσης και παρέμβασης. Δεν ήταν μόνο η αντίσταση στον κατακτητή, αλλά και η διοργάνωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Η μάχη για τα συσσίτια και πολλά ακόμη.

δ] Κανένας αγώνας της ΕΠΟΝ δεν θα είχε βάθος αν ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της ΕΠΟΝ όπως και του ΕΑΜ δεν συνδεόταν με τη λαοκρατία, δηλαδή την επαγγελία μιας άλλης κοινωνικής κατάστασης της Ελλάδας, ολότελα διαφορετικής από ό,τι είχε βιώσει ο ελληνικός λαός πριν τον πόλεμο.

Πρόκειται για σοβαρότατα διδάγματα για το σήμερα. Δεν ισχυρίζομαι πως τα ιστορικά φαινόμενα επαναλαμβάνονται και μάλιστα σε άλλα ιστορικά πλαίσια. Ούτε και αντιγράφονται. Άλλες συνθήκες, άλλη κοινωνία, άλλος λαός. Ωστόσο, μας χαρίζουν κάτι πολύτιμο: τρόπο σκέψης. Και θα πρέπει να πούμε πως τα βασικά στοιχεία της δράσης της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ πρέπει να αποτελέσουν και οδηγό για το σήμερα. Κρατάμε, λοιπόν, σήμερα:

• Το ενωτικό πνεύμα.
• Την πολυμορφία δράσης.
• Τον ενθουσιασμό και την ατσάλινη θέληση.
• Τη σύνδεση πατριωτικού και ταξικού.
• Την πίστη πως αυτό που φαντάζει  ουτοπικό μπορεί να γίνει πραγματικότητα.
• Την καθοριστική δράση των κομμουνιστών στην επιτυχία του ενωτικού εγχειρήματος. Η τυχόν απουσία τους ή αποχή τους θα οδηγούσε σε εντελώς διαφορετικές κοινωνικές πραγματικότητες. Οι κομμουνιστές έθεσαν τη σφραγίδα τους. Αλλά προσοχή! Η σφραγίδα δεν ταυτίζεται με το καπέλωμα.

Ε. Το τότε και το σήμερα

Συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε μία κοινότοπη έκφραση: «οι αντιθέσεις οξύνονται», λέμε συχνά πυκνά. Βρισκόμαστε όντως σήμερα σε μία τέτοια φάση; Όλα τα σημάδια και τα στοιχεία συντείνουν σε αυτή την εκτίμηση. Οι συμμαχίες σε διεθνές επίπεδο είναι ευμετάβλητες και ιδιαίτερα σύνθετες. Ο ανερχόμενος οικονομικός γίγαντας, η Κίνα, αποτελεί τη μεγάλη απειλή για την ακόμη νούμερο ένα ιμπεριαλιστική δύναμη: τις ΗΠΑ. Οι αντιθέσεις εντός ΕΕ σοβούν με κορυφαία την αποχώρηση της Αγγλίας από τους κόλπους της. Περιφερειακές δυνάμεις δείχνουν να αυτονομούνται μερικώς ή να παίζουν τον δικό τους ρόλο (Τουρκία και Ιράν), ένας μίνι παγκόσμιος πόλεμος πραγματοποιείται εδώ και κάποια χρόνια στη Συρία, το μεταναστευτικό και προσφυγικό βρίσκεται σε έξαρση. Οσμή πολέμου υπάρχει σε όλο τον πλανήτη. Είναι χαρακτηριστικό πως μέσα στο 2019 οι πολεμικές δαπάνες παρουσίασαν αύξηση ρεκόρ, τη μεγαλύτερη εντός της τελευταίας δεκαετίας. Σοβαροί οικονομικοί αναλυτές προειδοποιούν πως επίκειται νέα σοβαρή οικονομική κρίση. Στη δική μας γεωγραφική γωνιά, το τουρκικό κεφάλαιο γίνεται όλο και πιο επιθετικό, ενώ η ελληνική αστική τάξη δίνει νέα μαθήματα υποτέλειας κυρίως απέναντι στον αμερικανικό παράγοντα.   

Κάνοντας μία συμπύκνωση των όσων έχει βιώσει η ελληνική κοινωνία την τελευταία δεκαετία θα στεκόμουν στα εξής: στη συρρίκνωση των μισθών και των εργασιακών δικαιωμάτων, την άνευ προηγουμένου αύξηση της ανεργίας, τη μείωση του προσδόκιμου της ζωής, την αύξηση της παιδικής θνησιμότητας, την άθλια κατάσταση στους χώρους υγείας, την πρόσδεση της χώρας με ακόμη εντονότερο τρόπο στο ιμπεριαλιστικό άρμα των ΗΠΑ και της ΕΕ, την υπερχρέωση της χώρας για τις επόμενες δεκαετίες, τη μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων νέων ανθρώπων. Και μαζί με όλα αυτά σε πολιτικό επίπεδο σημειώθηκαν σοβαρότατες πολιτικές ανακατατάξεις. Ο ένας κλασικός εταίρος του δικομματισμού (ΠΑΣΟΚ) σχεδόν κατέρρευσε και όπως όλα δείχνουν δεν πρόκειται να ανακάμψει. Ένα κόμμα που διατεινόταν ότι ήταν αριστερό (ΣΥΡΙΖΑ) ανήλθε στην εξουσία και εφάρμοσε νεοφιλελεύθερη πολιτική ξεγελώντας εκατομμύρια ανθρώπους. Κομβικά σημεία της πολιτικής του υπήρξαν η μετατροπή του ΟΧΙ του δημοψηφίσματος σε ΝΑΙ και η εφαρμογή ενός νέου μνημονίου. Αυτά ήταν που βοήθησαν τα μέγιστα το κλασικό κόμμα της αστικής τάξης (ΝΔ) να επανακάμψει και να ανέλθει στην εξουσία με επιθετικό μάλιστα τρόπο. Η ΝΔ σήμερα εφαρμόζει το δόγμα του νόμου και της τάξης, υποκλίνεται στον Τραμπ παρέχοντας νέες διευκολύνσεις στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, συνεχίζει με απόλυτη συνέπεια την πολιτική των μνημονίων. Η Χρυσή Αυγή, μπορεί να μην μπήκε στη Βουλή, αλλά ας μην ξεγελιόμαστε: το ποσοστό λίγο κάτω από το 3% για μία νεοναζιστική οργάνωση δεν μπορεί να θεωρηθεί αμελητέο. Άλλωστε άλλα σχήματα παρουσιάστηκαν το ίδιο επικίνδυνα με τους νεοναζί, αν όχι και πιο επικίνδυνα (βλέπε Βελόπουλος).

Όσον αφορά την ελληνική οικονομία, ο επιχειρηματικός τομέας παρουσιάζει μία από τις υψηλότερες κερδοφορίες στην ευρωζώνη, χωρίς όμως να παρουσιάζεται ανάλογη επενδυτική δραστηριότητα. Το δημόσιο χρέος της Ελλάδας μετά από περικοπές μισθών, συντάξεων και κοινωνικών δαπανών όχι μόνο δεν μειώθηκε αλλά το 2019 ανήλθε στα 335 δις ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 17 δις σε σχέση με το 2017. Την περίοδο 2009-2018 οι κοινωνικές δαπάνες υποχώρησαν κατά 21,7%, με τη χώρα να αποτελεί τη μοναδική περίπτωση κράτους-μέλους της ευρωζώνης όπου στη συγκεκριμένη δαπάνη σημειώθηκε πτώση. Στις εργασιακές σχέσεις η άνοδος του ποσοστού εργαζομένων μερικής απασχόλησης είναι κατακόρυφη.

Τα όσα καταγράφονται σε έρευνες για τις απόψεις των Ελλήνων σχετικά με την τοποθέτησή τους απέναντι σε αξίες και ιδέες είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά, αφού δείχνουν έντονη συντηρητικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά:

Στην ερώτηση αν «η παρουσία των μεταναστών αυξάνει την εγκληματικότητα;» απαντούν «συμφωνώ και μάλλον συμφωνώ» το 72,1%. Στην ερώτηση αν «η παρουσία μεταναστών αυξάνει την ανεργία», απαντάνε «ναι και μάλλον ναι» το 65,4%. Στην ερώτηση «σε αυτόν τον κατάλογο υπάρχουν διαφορετικές ομάδες ανθρώπων. Ποιους από αυτούς δεν θα θέλατε για γείτονες;», οι ερωτώμενοι απαντούν πως δεν θα ήθελαν για γείτονες τοξικοεξαρτημένους σε ποσοστό 70%, πότες 57,4% άτομα που έχουν AIDS 35,1%, ομοφυλόφιλους 33,3%, μετανάστες 25,7%, άτομα άλλης φυλής 24,4%, αλλόθρησκους 21,6%, αλλόγλωσσους 13,5%, ανύπαντρα ζευγάρια που συγκατοικούν 8%. Σε άλλη έρευνα που αφορά και πάλι το 2018, στην ερώτηση «Πιο συγκεκριμένα, πιστεύεται ότι κάθε μία από τις παρακάτω καταστάσεις αποτελεί ή όχι πρόβλημα στη χώρα μας;», υπάρχουν οι εξής απαντήσεις. «Δεν είναι πρόβλημα» απαντά: α) το 38% η άρνηση της γενοκτονίας των Εβραίων, β) το 33% ο αντισημιτισμός, γ) οι βανδαλισμοί εβραϊκών κτιρίων το 40% κ.λπ..

Η συντηρητική στροφή της ελληνικής κοινωνίας φανερώνεται ανάγλυφα και από άλλη έρευνα που αφορά την ιδεολογική αυτοτοποθέτηση των Ελλήνων. Μεταξύ 2009 και 2017, δηλαδή μετά από τα 8 χρόνια της μνημονιακής λαίλαπας, την εντυπωσιακότερη αύξηση της κοινωνικής αποδοχής καταγράφουν τρεις πολιτικές αξίες: ο «Ιδιωτικός τομέας», +18% (σήμερα 74%, έναντι 56% το 2009), η «Δεξιά», +12%  (σήμερα 34%, έναντι 22% το 2009) και ο «Νεοφιλελευθερισμός»!, +8% (37% σήμερα, έναντι 29% το 2009).

Σημαντική ένδειξη της αποπολιτικοποίησης του εκλογικού σώματος που έχει συντελεστεί, είναι και το γεγονός ότι στην κοινωνική συνείδηση των πολιτών, ο «Καπιταλισμός» έχει αποσυνδεθεί πλήρως από τον «Ιδιωτικό τομέα».

Η έννοια της «Αριστεράς» εμφανίζεται σήμερα αποσυνδεδεμένη και βρίσκεται πολύ μακριά από την έννοια του «Σοσιαλισμού», ο οποίος έχει αποκτήσει πλέον άλλο πρόσημο. Το σημερινό ιδεολογικό νεφέλωμα του «Σοσιαλισμού», όπως προσλαμβάνεται από εκλογικό σώμα βρίσκεται εγγύτερα και συσχετίζεται, ως περιεχόμενο, με την «Οικολογία» και τις πολιτικές της ταυτότητας (πχ. Φεμινισμός), ενώ η «Αριστερά», χρεώνεται στον κρατισμό και τείνει να ταυτίζεται σήμερα κυρίως με τον απαξιωμένο (και φθίνοντα) «Δημόσιο τομέα».

Δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια στη σημερινή ζοφερή πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται από το κινηματικό τέλμα, από την υποχώρηση των ριζοσπαστικών και κομμουνιστικών ιδεών, από τη συρρίκνωση των εργατικών συνδικάτων, από την επιστροφή του πολιτικού βρικόλακα της ακροδεξιάς και του νεοναζισμού στην Ευρώπη. Οι δυνάμεις που μάχονται για ένα άλλον κόσμο έχουν τις ευθύνες τους. Έχει σημασία να τις εντοπίσουμε, να τις συζητήσουμε και να καταλήξουμε σε συμπεράσματα. Σημασία, όμως, έχει και να δούμε τι θα κάνουμε. Σε οποιαδήποτε φάση της κοινωνικής πάλης, πόσω μάλλον όταν αυτή είναι δύσκολη για τον λαϊκό παράγοντα, η συγκρότηση κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών επιτάσσεται. Σήμερα, μία ομάδα κομμουνιστικών συλλογικοτήτων, ο Σύλλογος Γιάννης Κορδάτος, η Αριστερή Παρέμβαση, ο Κομμουνιστικός Συντονισμός, η Αναμέτρηση, ο Εργατικός Αγώνας και η ΑΡΑΝ, βάζοντας στην άκρη διαφορές του παρελθόντος, τόλμησαν να ξεκινήσουν συζητήσεις για τον συντονισμό της δράσης τους με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός νέου επαναστατικού φορέα. Και πρέπει να πούμε πως γίνονται βήματα και πως πρέπει να γίνουν κι άλλα και θα γίνουν και άλλα. Υπάρχουν πολλοί αγωνιστές που παρακολουθούν με ενδιαφέρον το εγχείρημα και αναμένουν τη θετική κατάληξή του. Πρόκειται για μία πρωτότυπη αν και κοπιώδη προσπάθεια που ωστόσο θα δώσει νέα πνοή στο κίνημα ή για να είμαστε πιο ακριβείς θα βάλει τις βάσεις για κάτι ελπιδοφόρο.

Ωστόσο, η δημιουργία ενός νέου επαναστατικού σχηματισμού δεν μπορεί να είναι ο μόνος στόχος. Παράλληλα με αυτή την προσπάθεια πρέπει να εξελίσσεται και άλλη μια: αυτή της δημιουργίας μετωπικών σχημάτων. Αν κάποιες ιδεολογικές διαφορές μπαίνουν στην άκρη στην προσπάθεια δημιουργίας ενός κομμουνιστικού σχηματισμού, πολύ περισσότερο θα πρέπει να μπουν στην προσπάθεια δημιουργίας μετωπικών σχημάτων. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει την απουσία συγκολλητικών ουσιών. Κι εδώ μία ισχυρή συγκολλητική ουσία είναι η υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας. Και όταν μιλάμε για αυτήν εννοούμε την υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας, την υπεράσπιση του δημόσιου πλούτου, την αντίσταση στην προσπάθεια να μετατραπεί η Ελλάδα σε μία μεγάλη αμερικανονατοϊκή βάση και την προβολή του αιτήματος της αποδέσμευσης από τον λάκκο των λεόντων, την ΕΕ. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε επ’ ουδενί πως όλα τα οικονομικά μεγέθη που αφορούν την Ελλάδα επιδεινώθηκαν από την ημέρα εισόδου της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως ΕΕ και ΔΝΤ ήταν αυτοί που στραγγάλισαν και στραγγαλίζουν ανελέητα τον ελληνικό λαό από το 2010 και πως τον έχουν δέσει χειροπόδαρα για τον επόμενο αιώνα.  

* * *

Πολλές ομάδες, πολλές αποτυχίες, πολλές ήττες, πολλές απογοητεύσεις… Ναι, αλήθεια είναι όλα αυτά. Αλλά άλλο τόσο αλήθεια είναι πως οι επιλογές που έχουμε μπροστά μας είναι συγκεκριμένες: ή αποστράτευση δηλαδή παράδοση στις δυσκολίες, ή παραμονή στη «σιγουριά» των μικρών ομάδων ή τέλος τολμηρά βήματα για την ανασυγκρότηση του πληγωμένου κομμουνιστικού κινήματος.

Ας ακουστεί μεγαλεπήβολο. Οι σημερινοί σχηματισμοί κομμουνιστικής κατεύθυνσης έχουν αποδείξει ότι δεν μπορούν να κάνουν κανένα άλμα, όσο κι αν οι κραυγές κομματικού πατριωτισμού που βλέπουν το κόμμα με ένα θεολογικό τρόπο προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο. Δεν έχει σημασία αν κάποιος αυτοπροσδιορίζεται με τον ένα ή άλλο τρόπο, αλλά αν ο προσδιορισμός του ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Στην καλύτερη περίπτωση οι υπάρχοντες σχηματισμοί εκφράζουν τα συμφέροντα των υποτελών με στρεβλό τρόπο, στη χειρότερη δεν τα εκφράζουν καν, ανεξάρτητα από τις αγαθές προθέσεις. Δύσκολο εγχείρημα; Αναμφίβολα ναι. Αλλά ας σκεφτούμε τους γίγαντες της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ. Στην αρχή ήταν μερικές δεκάδες. Έγιναν εκατοντάδες χιλιάδες. Και έδρασαν μέσα σε συνθήκες απίστευτων δυσκολιών, με πείνα, με εγχώριους χαφιέδες, με εκτελέσεις. Οι ιστορικές συγκρίσεις μπορεί κάποιες στιγμές να στερούνται νοήματος, όχι, όμως, πάντα.