Ο Φερό και η οκτωβριανή επανάσταση

 

του Βασίλη Λιόση (*)

δημοσιεύθηκε στην Εφ. τ. Συν., 12-13/6

 

Στο φύλλο της 29-30 Μαΐου της ΕΦΣΥΝ δημοσιεύτηκε ένα απόσπασμα συνέντευξης του Γάλλου ιστορικού Μαρκ Φερό για τη ρωσική επανάσταση εξ αφορμής του θανάτου του. Ο Φερό κινείται στην πεπατημένη της κυρίαρχης σκέψης: το ρωσικό 1917 ήταν ένα πραξικόπημα των μπολσεβίκων. Ας δούμε ορισμένες ενστάσεις στις σκέψεις του Γάλλου ιστορικού.

 

ΟΚΤΩΒΡΗΣ ΤΟΥ ’17: ΗΤΑΝ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ;

Ο Φερό ισχυρίζεται πως η οκτωβριανή επανάσταση δεν ήταν μία αληθινή επανάσταση και ότι η εξουσία πέρασε «στο πιο ακραίο κόμμα», δηλαδή στους Μπολσεβίκους (αλήθεια, πώς προσδιορίζεται ο ακραίος χαρακτήρας ενός κόμματος και πώς ο πιο ακραίος;).

Ο Φερό δεν πρωτοτυπεί. Τη θεωρία του πραξικοπήματος την έχουν διατυπώσει πολλοί εκπρόσωποι της αστικής σκέψης. Τυπική περίπτωση είναι ο Ερνστ Νόλτε. Στα καθ’ ημάς ο Πάσχος Μανδραβέλης γράφει με υπερβάλλοντα ζήλο πως η οκτωβριανή επανάσταση αποτελεί το μεγαλύτερο fake news του 20ού αιώνα.

Πώς νοηματοδοτείται, όμως, η έννοια της επανάστασης; Αν την ορίσουμε ως μία κίνηση μαζών στην οποία συμμετέχει τουλάχιστον το 50%+1 του λαού, τότε ποτέ και πουθενά δεν θα βρούμε επανάσταση σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Η (σοσιαλιστική) επανάσταση είναι μία συμπυκνωμένη στιγμή της ιστορίας που έχει προϋποθέσεις πραγματοποίησης, η μορφή της αλλάζει κατά περίπτωση και επιφέρει ριζική αλλαγή των κοινωνικών δομών. Στη διαδικασία αυτή η συμμετοχή των μαζών είναι απαραίτητη και τότε εμφανίζονται νέοι κοινωνικοί θεσμοί που είναι τα φύτρα της μελλοντικής κοινωνίας.

Ειδικότερα, όμως, για τη ρωσική επανάσταση έχουμε τα εξής δεδομένα: δημιουργία σοβιέτ, δηλαδή πρωτόγνωρων θεσμών όπου οι άνθρωποι αποφασίζουν να χαράξουν οι ίδιοι το μέλλον τους, τεράστιες απεργίες και κινητοποιήσεις, γενική δυσαρέσκεια για τον πόλεμο, πύκνωση των γραμμών των σοσιαλιστικών κομμάτων. Έχουμε δηλαδή μία άνευ προηγουμένου κοινωνική κινητικότητα, που με αντιφάσεις και παλινδρομήσεις τελικά κατατείνει στη ριζική αλλαγή της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης που επικρατούσε μέχρι τότε. Μαζί με όλα τα παραπάνω ας μην ξεχάσουμε πως λίγο πριν τη νικηφόρα έκβαση της επανάστασης, οι Μπολσεβίκοι συγκρατούσαν τις επαναστατημένες μάζες να μην εφορμήσουν για την κατάληψη της εξουσίας προκειμένου η εφόρμηση να γίνει τη βέλτιστη στιγμή και πως ήταν η πολιτική δύναμη που κέρδισε εν τέλει την πλειοψηφία στα Σοβιέτ.

 

Ο «ΑΓΓΕΛΟΣ» ΚΕΡΕΝΣΚΙ

Ο Φερό, ο Νόλτε, ο Μανδραβέλης κ.ά. φέρνουν σε αντιπαράθεση τη φεβρουριανή επανάσταση του ’17 με την οκτωβριανή. Ο Φερό παρουσιάζει τον Κερένσκι ως έναν αγνό ιδεολόγο που επιθυμούσε μέσω της επανάστασης να φέρει τη χαρά και την ευτυχία. Αυτό που δεν λέει ο Φερό είναι πως α) η Προσωρινή κυβέρνηση στην οποία συμμετείχε ο Κερένσκι (αρχικά ως υπουργός Δικαιοσύνης) ήταν μία κυβέρνηση της αστικής τάξης (πρωθυπουργός και υπουργός εσωτερικών ήταν ο πρίγκιπας Λβοφ, το υπουργείο των οικονομικών και το υπουργείο εμπορίου και βιομηχανίας τα ανέλαβαν οι μεγαλοβιομήχανοι Τερεντσέκο και Κονοβάλοφ, αντίστοιχα) και β) πως ο Κερένσκι συμμετείχε παρά το γεγονός ότι είχε ρητή εντολή από το Σοβιέτ Πετρούπολης να μην λάβει μέρος στην κυβέρνηση. Επίσης, δεν μας λέει πως, ενώ το Σοβιέτ Πετρούπολης απαιτούσε τη σύλληψη κι εκτέλεση του τσάρου, ο Κερένσκι δήλωνε δημόσια πως θα εξασφαλίσει ο τσάρος να φτάσει σώος κι αβλαβής στην Αγγλία. Επιπλέον, παρά το μαζικό αίτημα για παύση του πολέμου, η Προσωρινή Κυβέρνηση έδινε εγγυήσεις στους συμμάχους για συνέχισή του, δεν φρόντισε να αντικαταστήσει τους τσαρικούς νόμους, δεν ικανοποίησε το πανεργατικό αίτημα για καθιέρωση του οκταώρου, δεν έδωσε ριζικές λύσεις στα αγροτικά αιτήματα.

Όταν στις 21 Απριλίου η πολιτική κρίση οξύνθηκε, σχηματίστηκε νέα Προσωρινή Κυβέρνηση και ο Κερένσκι χρίστηκε υπουργός των στρατιωτικών και ναυτικών. Επρόκειτο για έναν τακτικό ελιγμό, προκειμένου να κατευναστεί η λαϊκή οργή και καμία επί της ουσίας αλλαγή δεν επήλθε στη ζωή των λαϊκών μαζών. Σε ένα δεύτερο κύμα όξυνσης της κρίσης ο Κερένσκι ανέλαβε πρωθυπουργός και ο τσάρος έγραψε: «Ο άνθρωπος αυτός προσφέρει θετικό έργο στη θέση του τη στιγμή αυτή· όσο περισσότερο εξουσία έχει, τόσο το καλύτερο». Επί πρωθυπουργίας Κερένσκι επανήλθε η ποινή θανάτου στο μέτωπο, καθιερώθηκαν τα στρατοδικεία και η προληπτική στρατιωτική λογοκρισία, κλείστηκαν μπολσεβίκικες εφημερίδες. Εν τέλει, αποδεικνύεται πως ο Κερένσκι ήταν πράγματι ένας ιδεολόγος, αλλά όχι με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο Φερό.

 

ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΙ: ΑΘΕΡΑΠΕΥΤΟΙ ΣΕΧΤΑΡΙΣΤΕΣ;

Ο Φερό παρουσιάζει τους Μπολσεβίκους ως ένα κόμμα που διεκδικούσε την απόλυτη αλήθεια και απέκλειε οποιαδήποτε συμμαχία. Είναι έτσι τα πράγματα; Πρώτα από όλα πρέπει να διευκρινίσουμε πως την περίοδο της δυαδικής εξουσίας (συνύπαρξη Σοβιέτ και Προσωρινής Κυβέρνησης) ο Λένιν προάγει το σύνθημα «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ». Το σύνθημα αυτό προπαγανδίζεται παρόλο που οι συσχετισμοί εντός των Σοβιέτ δεν ήταν υπέρ των Μπολσεβίκων, αλλά υπέρ των Μενσεβίκων και των Εσέρων.

Κατά δεύτερο, αφότου η επανάσταση είχε κερδίσει, ο Λένιν πρότεινε κυβέρνηση συνασπισμού στους Εσέρους και τους Μενσεβίκους, κόμματα που εξέφραζαν μικροαστικά στρώματα. Ο συνασπισμός αυτός δεν  επετεύχθη με ευθύνη των ηγετικών κλιμακίων των εν λόγω κομμάτων.

*  *  *  *

Όποιος χαρακτηρίζει τη ρωσική επανάσταση πραξικόπημα, τότε αθέλητα ή εσκεμμένα δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να ταυτίζει ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που αποτέλεσε για την ανθρωπότητα μία άνευ προηγουμένου προοδευτική εξέλιξη, με πραξικοπήματα όπως αυτά του μεσοπολέμου στην Ευρώπη ή μετέπειτα στη Λατινική Αμερική και στον ευρωπαϊκό νότο. Αυτή η θεώρηση δεν απέχει καθόλου από τα σχήματα του μαύρου και κόκκινου φασισμού και τη θεωρία των δύο άκρων. Αυτή είναι η μοιραία κατάληξή της.

 

 

(*) Εκπαιδευτικός και συγγραφέας