Η Kίνα στη δεκαετία που έρχεται

Η Κίνα από το 2010 είναι η δεύτερη παγκοσμίως οικονομική δύναμη μετά τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με όλες τις προβλέψεις, σε δέκα, είκοσι ή το πολύ τριάντα χρόνια θα γίνει η πρώτη δύναμη. Το κινεζικό κράτος εργάζεται για το σκοπό αυτό επιμελώς: επεκτείνει με σχέδιο την εγχώρια παραγωγή νέων πρωτοπόρων τεχνολογιών, λαμβάνει μέτρα προστασίας της εγχώριας οικονομίας. Τονώνει την εσωτερική αγορά καθώς τα περιθώρια είναι ακόμη μεγάλα. Η εσωτερική κατανάλωση αποτελεί το 39% του ΑΕΠ, δηλαδή βρίσκεται χαμηλά σε σύγκριση με το αντίστοιχο 69% των ΗΠΑ ή το 55% της Γαλλίας.

     Φροντίζει για την άμβλυνση των πιο ακραίων κοινωνικών αντιθέσεων με την εκμαίευση της κοινωνικής συναίνεσης ή και την καταστολή. Η κινεζική κυβέρνηση απολαμβάνει σήμερα μιας σχετικά πλατιάς νομιμοποίησης στον πληθυσμό. Αυτό επιβεβαιώνεται ακόμη και από τις δημοσκοπήσεις που διενεργούν φορείς που βρίσκονται εκτός Κίνας. Το ποσοστό συναίνεσης που εκφράζεται στις δημοσκοπήσεις είναι συχνά υψηλότερο εκείνων που υπάρχει στις δυτικές αστικές δημοκρατίες.

        Στο διεθνές πεδίο επεκτείνει συστηματικά και με σχέδιο την κινεζική οικονομική παρουσία σε όλο τον πλανήτη. Αποφεύγει, όσο μπορεί, την εμπλοκή σε διπλωματικές και στρατιωτικές συγκρούσεις.    Προς το παρόν επομένως δεν διακρίνεται κάποια σοβαρή κρίση στον ιστορικό ορίζοντα. Όσο η Κίνα διανύει φάση οικονομικής ανάπτυξης και ανόδου του διεθνούς της ρόλου, θα έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται τις εσωτερικές αντιθέσεις. Το ΚΚ Κίνας θα μπορεί να προβαίνει σε επιμέρους παραχωρήσεις με σκοπό την άμβλυνση των κοινωνικών συγκρούσεων. Η δυνατότητα αυτή αυξάνεται στο βαθμό που η διεθνής οικονομική δραστηριότητα της Κίνας διασφαλίζει πρόσθετα κέρδη, μέρος των οποίων μπορεί να διοχετεύεται στο εσωτερικό με στόχο την κοινωνική ειρήνευση.

       Σημαντική  για τη μακροημέρευση του πολιτικού συστήματος είναι η διατήρηση  του μοντέλου του γραφειοκρατικού, πατερναλιστικού καπιταλισμού. Στην παρούσα ιστορική φάση η αναδυθείσα οικονομική ολιγαρχία της Κίνας εμπιστεύεται πολιτικά την ηγεμονία του κυβερνώντος κόμματος, σε ένα βαθμό συγχωνεύεται μαζί του. Δεν έχει τη βούληση αλλά ούτε τη δύναμη να το υπερκεράσει. Αυτή τη στιγμή δεν φαίνεται να υπάρχει κοινωνική δύναμη (από τα κάτω ή από τα πάνω) που να αμφισβητεί το πολιτικό σύστημα.

    Ωστόσο, η τάση ίσως ανατραπεί λόγω των ανακατατάξεων και συγκρούσεων που επιφέρει η παγκόσμια κρίση. Το τοπίο ίσως μεταβληθεί, αν αλλάξουν σημαντικά τα οικονομικά δεδομένα. H επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών θα επέφερε πολιτικές ανακατατάξεις στη μια ή άλλη κατεύθυνση, λιγότερο ή περισσότερο βαθιές. Ήδη υπάρχουν ενδείξεις ότι το οικονομικό θαύμα της Κίνας τείνει πιθανά να αποδυναμωθεί. Η μεταβολή μπορεί να εκφραστεί με τρεις κατά βάση τρόπους που αλληλοεπηρεάζονται.

α. Παγκόμια κρίση και β. Εξάντληση “κεϋνσιανού” μοντέλου

Η παγκόσμια οικονομική κρίση ή μια γεωπολιτική επιδείνωση της θέσης της Κίνας μπορεί να αγγίξει πολύ πιο έντονα την οικονομία, να την κλυδωνίσει, να ανακόψει την ανάπτυξή της. Η Κίνα, παρότι τελευταία έχει λάβει κάποια μέτρα, είναι μια εξαγωγικά προσανατολισμένη οικονομία. Άρα είναι ευάλωτη στις διακυμάνσεις της διεθνούς αγοράς. Σε αυτή την περίπτωση θα προκύψει αναπόφευκτα επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης που θα οδηγήσει στην όξυνση των εσωτερικών αντιθέσεων, τόσο ανάμεσα στα λαϊκά στρώματα και στην οικονομικο-πολιτική ελίτ, όσο και στο εσωτερικό της ελίτ.

     Μια κρίση μπορεί να επέλθει και από ενδογενείς ιδίως αιτίες, στο ενδεχόμενο που η οικονομική ανάπτυξη περιοριστεί λόγω εξάντλησης του “κεϋνσιανού τύπου” μοντέλου που ακολουθείται. Έχει αποδειχθεί ιστορικά και από την εμπειρία της μεταπολεμικής Ευρώπης ότι η πολιτική παροχών έχει όρια. Δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρο καθώς πλήττει την κερδοφορία του κεφαλαίου.

     Ο περιορισμός των παροχών είναι πιθανό να ωθήσει σε μια ένταση των κοινωνικών αντιθέσεων και της αντιπαράθεσης των λαϊκών τάξεων με την κυρίαρχη οικονομική και πολιτική ελίτ. Μια τέτοια κρίση θα μπορούσε να αγγίξει ακόμη και τη συνοχή της κυρίαρχης τάξης. Θα μπορούσε να οδηγήσει σε κατακερματισμό του πολιτικού συστήματος ή ακόμη και του κράτους.

γ. Πολεμική εμπλοκή;

Η διεθνής οικονομική κρίση και η παγκόσμια αναδιάταξη δυνάμεων μπορεί να οδηγήσει σε άμεση ή έμμεση στρατιωτική εμπλοκή της Κίνας. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν αποκλείεται. Μπορεί η πρωτοβουλία να ανήκει στις ΗΠΑ οι οποίες προφανώς επιδεικνύουν μια ιδιαίτερη επιθετικότητα, καθώς αποδυναμώνεται η διεθνής τους θέση και αντιμετωπίζουν την Κίνα ως τον υπ’ αριθμό ένα ανταγωνιστή τους. Πολύ λιγότερο πιθανό είναι να υπάρξει στρατιωτική εμπλοκή με πρωτοβουλία της Κίνας. Η ηγεσία της επιδεικνύει αξιοπρόσεχτη σύνεση και, μέχρι τώρα τουλάχιστον, αίσθηση ακριβούς υπολογισμού του συσχετισμού των δυνάμεων.

     Ωστόσο, η αυξανόμενη παρουσία των κινεζικών επιχειρήσεων σε όλο τον κόσμο αλλάζει τα δεδομένα. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 η Κίνα άρχισε σιγά σιγά να επενδύει στο εξωτερικό. Μετά το 2000 πραγματοποίησε ένα ποιοτικό βήμα στην εξαγωγή κεφαλαίου και ειδικά μετά την οικονομική κρίση του 2008 το ποιοτικό βήμα μετατράπηκε σε άλμα. Σήμερα, μια σειρά κινεζικές επιχειρήσεις (όπως για παράδειγμα η σιδηροβιομηχανία) αδυνατούν πλέον να διαθέσουν τα προϊόντα τους την εσωτερική αγορά και στρέφονται στη διεθνή. Εξου και η πρωτοβουλία για το νέο “δρόμο του μεταξιού”. Έτσι, η Κίνα ωθείται σε μια ολοένα και μεγαλύτερη εμπλοκή σε διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο.

      Μια αποτυχημένη για την Κίνα πολεμική σύρραξη θα είχε επιπτώσεις στη γεωπολιτική της θέση. Θα είχε ταυτόχρονα επίπτωση στην οικονομική ανάπτυξη, στο βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού αλλά και στην πολιτική συνοχή, καθώς αναπόφευκτα θα κλονιζόταν η συναίνεση τόσο των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων όσο και τμήματος τουλάχιστον της άρχουσας τάξης προς το πολιτικό σύστημα.

      Ωστόσο, το καταστροφικό αυτό σενάριο δεν μοιάζει ιδιαίτερα πειστικό. Με δεδομένη τη σημερινή ανοδική τάση της Κίνας, η επιτυχής εμπλοκή σε μια άμεση ή έμμεση πολεμική σύγκρουση φαντάζει πιθανότερη, έστω και αν μέχρι τώρα η Κίνα είναι ένας στρατιωτικός νάνος μπροστά στις ΗΠΑ. Σε αυτή την περίπτωση το κράτος και το πολιτικό σύστημα θα ισχυροποιηθούν. Θα αναδειχθεί ως παγκόσμια υπερδύναμη μέχρι την πτώση της, που αναπόφευκτα επίσης θα έρθει κάποια στιγμή καθώς “τα πάντα ρει”.

      Εξάλλου, δεν πρέπει να διαφεύγει το γεγονός ότι στην Κίνα υπάρχει η πλέον πολυάριθμη και με τον πιο υψηλό βαθμό συγκέντρωσης εργατική τάξη στον κόσμο. Σήμερα η συνδικαλιστική και κυρίως η πολιτική της συγκρότηση βρίσκονται στα σπάργανα. Αν όμως αρχίσει να εισέρχεται στο ιστορικό προσκήνιο;