ΔΠΠΠΟ 2023: μέρος πρώτο – το τέλος της ηγεμονίας των ΗΠΑ;

Το ετήσιο συνέδριο της Διεθνούς Πρωτοβουλίας για την Προώθηση της Πολιτικής Οικονομίας (ΔΠΠΠΟ; Σ.τ.Μ., International Initiative for the Promotion of Political Economy, IIPPE) πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα στη Μαδρίτη. Το συνέδριο της ΔΠΠΠΟ συγκεντρώνει και φέρνει σε επαφή αριστερούς οικονομολόγους, κυρίως μετακεϋνσιανούς και μαρξιστές, από όλο τον κόσμο για να παρουσιάσουν εργασίες και να διεξάγουν συζητήσεις (Σ.τ.Μ., πάνελ) για μια σειρά θεμάτων. Οι περισσότεροι από τους σχεδόν 400 φετινούς συμμετέχοντες είναι ακαδημαϊκοί, φοιτητές, ερευνητές ή λέκτορες. Δεδομένου ότι το συνέδριο έγινε στη Μαδρίτη, υπήρξε μεγάλη προσέλευση Ισπανών και Πορτογάλων ομιλητών και παρουσιάσεις για θέματα της Λατινικής Αμερικής.

Δεν μπόρεσα να παρευρεθώ την τελευταία στιγμή. Παρ’ όλα αυτά, συμμετείχα μέσω Zoom σε μια συνεδρία και συγκέντρωσα μια σειρά από εργασίες που μου φάνηκαν ενδιαφέρουσες και σημαντικές. Έτσι, νομίζω ότι μπορώ να μεταφέρω πολλά από τις συζητήσεις για πολλά θέματα που ενδιαφέρουν τους αναγνώστες.

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω πρώτα με το θέμα και τη συζήτηση στη συνεδρίαση στην οποία συμμετείχα. Η συνεδρία είχε τίτλο Ιμπεριαλισμός, ηγεμονία και ο επόμενος πόλεμος – ένας μεγάλος και φιλόδοξος τίτλος. Ήμουν ο πρώτος ομιλητής, με μια σύντομη παρουσίαση διαφανειών με τίτλο, Η κερδοφορία και τα κύματα της παγκοσμιοποίησης.

Υποστήριξα ότι η παγκοσμιοποίηση, η οποία ορίζεται ως η επέκταση των εμπορικών και κεφαλαιακών ροών σε παγκόσμιο επίπεδο, έλαβεχώρα σε κύματα, δηλαδή σε περιόδους ταχείας επέκτασης του εμπορίου και του κεφαλαίου σε παγκόσμιο επίπεδο και στη συνέχεια σε περιόδους όπου οι εμπορικές και κεφαλαιακές ροές μειώνονται και οι χώρες επιστρέφουν σε εμπορικούς και κεφαλαιακούς φραγμούς. Υπολόγισα ότι θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τρία κύματα παγκοσμιοποίησης, από το 1850-80 περίπου, από το 1944-70 περίπου και το μεγαλύτερο από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 έως το τέλος του 20ού αιώνα.

Τι κινεί αυτά τα κύματα; Υποστήριξα ότι θα μπορούσαν να συνδεθούν με μια αλλαγή στην κερδοφορία του κεφαλαίου. Σε κάθε μια από τις περιόδους πριν από αυτά τα κύματα, η κερδοφορία του κεφαλαίου στις μεγάλες οικονομίες μειώθηκε σημαντικά. Προκειμένου να αντισταθμίσουν αυτή την πτώση των εθνικών ποσοστών κέρδους, οι κορυφαίες καπιταλιστικές οικονομίες επιδίωξαν να επεκτείνουν το εξωτερικό εμπόριο και τις εξαγωγές κεφαλαίου προκειμένου να αποκομίσουν επιπλέον κέρδη από τις λιγότερο τεχνολογικά ανεπτυγμένες και φθηνότερης εργασίας οικονομίες αυτού που σήμερα αποκαλούμε, εν συντομία, “Παγκόσμιο Νότο”.

Ο Μαρξ είχε συμπεριλάβει το εξωτερικό εμπόριο ως έναν από τους παράγοντες που λειτουργούν αντίρροπα του νόμου του για την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους στην καπιταλιστική παραγωγή. Και όπως έδειξε με ακρίβεια ο Henryk Grossman, η πτώση της κερδοφορίας κατά τη διάρκεια της ύφεσης στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν ένας λόγος για τον οποίο οι μεγάλες καπιταλιστικές οικονομίες άρχισαν μια σημαντική επέκταση των εξαγωγών κεφαλαίου. Αυτό ενίσχυσε το ποσοστό κέρδους, αλλά μόνο για λίγο, επειδή ο νόμος του Μαρξ τελικά θα υπερισχύσει των αντίρροπων παραγόντων (όπως με παρακίνησε να εξηγήσω ο Αλ Κάμπελ στη σύνοδο). Έτσι, κατά τις δεκαετίες που προηγήθηκαν του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο ενδοϊμπεριαλιστικός ανταγωνισμός φούντωσε.

Αυτή είναι επίσης η κατάσταση στα τέλη του 20ού αιώνα. Το κύμα της παγκοσμιοποίησης από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ήταν η απάντηση στη μεγάλη πτώση της κερδοφορίας του κεφαλαίου στις μεγάλες οικονομίες από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Η παγκοσμιοποίηση (μεταξύ άλλων παραγόντων) ενίσχυσε την κερδοφορία κατά τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Όμως (ιδίως μετά τη Μεγάλη Ύφεση του 2008-9), το κύμα της παγκοσμιοποίησης τελικά εξασθένησε καθώς η κερδοφορία υποχώρησε. Τώρα έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο εμπορικών φραγμών, προστατευτισμού και επικίνδυνης αντιπαλότητας μεταξύ των μεγάλων οικονομικών δυνάμεων, ιδίως των ΗΠΑ και της Κίνας.