Καύση βιβλίων από καμένα μυαλά (*)
του Βασίλη Λιόση
Δημοσιεύτηκε στην ΕΦΣΥΝ 8/2/22
Μάθαμε προς το τέλος του 2021 πως στη Χαλκίδα γονείς, αρνητές εμβολίων, παρέδωσαν στην πυρά ένα βιβλίο του Ευγένιου Τριβιζά. Πρόκειται για ένα βιβλίο που διανεμήθηκε σε μικρούς μαθητές και αφορά την πανδημία.
Μας είναι αδιάφορο αν το βιβλίο του Τριβιζά είναι καλό κι αν έχει προβλήματα στα μηνύματά του. Η καύση των βιβλίων έχει ένα ισχυρότατο αρνητικό συμβολισμό. Είναι μία πράξη που συμπυκνώνει το μίσος για την πνευματική καλλιέργεια, το μίσος για το διάβασμα και τα βιβλία, το μίσος για την αναζήτηση του ανθρώπου να βρει την αλήθεια. Φέρνει, παράλληλα, στην επιφάνεια μνήμες που αφορούσαν πρότερες εποχές όπου η ανθρωπότητα βυθίστηκε στο σκοτάδι.
Στη ναζιστική Γερμανία εκτός από ολοκαυτώματα ανθρώπων έλαβαν χώρα και ολοκαυτώματα βιβλίων. Στις 10 Μαΐου του 1933, δεκάδες χιλιάδες φοιτητές, οπαδοί και μέλη του ναζισμού, συγκεντρώθηκαν και έκαψαν βιβλία που θεωρούσαν εχθρικά προς το ναζιστικό καθεστώς. Στην πυρά βρέθηκαν ο Χάινριχ Μαν, ο Κάφκα, ο Μαρξ, ο Ζολά, ο Προυστ κ.ά.. Μιλάμε για τεράστιες προσωπικότητες της παγκόσμιας πνευματικής παραγωγής που οι ιδέες τους δημιούργησαν τομές, συζητήσεις, αντιπαραθέσεις και κάποιες από αυτές πήγαν τον κόσμο μπροστά. Αντιλαμβανόμενος το μέγεθος της βαρβαρότητας και τα παρεπόμενα της συγκεκριμένης πράξης, ο ποιητής Χάινριχ Χάιντε δήλωσε προφητικά «εκεί που καίνε βιβλία, θα κάψουν και ανθρώπους».
Ο δικτάτορας Μεταξάς, μιμούμενος το χιτλερικό καθεστώς τρία χρόνια αργότερα, διατάζει την καύση εκατοντάδων έργων, ανάμεσά τους του Ζολά, του Σοφοκλή, του Μαρξ, του Φρόιντ, του Μπέρναρντ Σο, του Ντοστογιέφσκι, του Φρόιντ, του Παπαδιαμάντη, του Πλάτωνα, του Ξενοφώντα, του Θουκυδίδη, του Μυριβήλη, του Καρκαβίτσα, του Περικλή (Επιτάφιος). Εκτός από τα “ενήλικα” βιβλία θ’ αποφασιστεί ν’ αποσυρθούν και να παραδοθούν στην πυρά και κάποια σχολικά αναγνωστικά, όπως «Τα ψηλά βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου, τα οποία θα καούν για δεύτερη φορά· η πρώτη ήταν το 1920. Επίσης, τον Ιανουάριο του 1945, αμέσως μετά τα Δεκεμβριανά, εθνικόφρονες θα κάψουν τα αναγνωστικά της κυβέρνησης του Βουνού «Ελεύθερη Ελλάδα» και «Τα Αετόπουλα» του Μιχάλη Παπαμαύρου και της Ρόζας Ιμβριώτη αντίστοιχα. Η καύση των βιβλίων συνυπήρχε με πολιτικές διώξεις και με τα για πρώτη φορά βασανιστήρια πολιτικών κρατουμένων.
Ένας από τους πλέον σκληρούς δικτάτορες του 20ου αιώνα, ο Αουγκούστο Πινοτσέτ, μετά το πραξικόπημα που διέπραξε, διέταξε την καύση βιβλίων. Για να εξαλειφθεί ο μαρξιστικός καρκίνος, σύμφωνα πάντα με το καθεστώς Πινοτσέτ, συγκεντρώθηκαν και κάηκαν έργα λογοτεχνίας, μαρξισμού, κοινωνιολογίας (ας θυμηθούμε εδώ τον Άδωνη Γεωργιάδη που δήλωνε βλακωδώς ότι η κοινωνιολογία κάνει τα παιδιά αριστερά). Μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί ότι καταστράφηκε ακόμη και ένα έργο που ανέλυε τα κοινωνικά μηνύματα που απέρρεαν από το κόμικ του Μίκυ Μάους (Ματλάρ Αρμάν, Ντόρφμαν Άριελ, Ντόναλντ ο απατεώνας ή η διήγηση του ιμπεριαλισμού στα παιδιά, εκδ. ΥΨΙΛΟΝ). Όπως και στην περίπτωση Χίτλερ και Μεταξά, η βία συνόδευσε την καύση των βιβλίων. Χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι βασανίστηκαν, εκτελέστηκαν μέσα στο Εθνικό στάδιο και μέχρι σήμερα κάποιοι είναι αγνοούμενοι.
Το 1953, εκδόθηκε Το Φαρενάιτ 451, μυθιστόρημα του Ρέι Μπράντμπερι. Περιγράφει μια δυστοπική εποχή όπου τα βιβλία είναι απαγορευμένα. Ομάδες πυρονόμων μπαίνουν σε σπίτια με βιβλιοθήκες, αφού έχουν γίνει καταγγελίες από γείτονες και τα καίνε έτσι ώστε κάθε ανατρεπτική ιδέα να εξαλειφθεί. Φαίνεται, λοιπόν, πως το διήγημα του Μπράντμπερι, προέβλεψε τη σημερινή δυστοπία.
Το 1988, στην προβολή της ταινίας Ο τελευταίος πειρασμός, διάφοροι θρησκόληπτοι εισέβαλλαν εν εξάλλω σε κινηματογραφικές αίθουσες και τις κατέστρεψαν.
Το 2000, αυτός ο πολιτικός κλόουν που ακούει στο όνομα Παναγιώτης Ψωμιάδης, πρωτοστάτησε στην καύση βιβλίων του Μίμη Ανδρουλάκη (καμία σημασία δεν έχει η γνώμη μας για τον Ανδρουλάκη και την πολιτική του διαδρομή. Άλλο πράγμα εξετάζουμε).
Το 2012, εξαγριωμένοι χριστιανοί ανάγκασαν τους συντελεστές του θεατρικού έργου Corpus Christi να ρίξουν αυλαία.
Το 2018, αστυνομικοί μπήκαν σε κινηματογραφική αίθουσα για να ελέγξουν αν την ταινία Τζόκερ, την παρακολουθούν ανήλικοι.
Σήμερα αντιεμβολιαστές καίνε μη αρεστό σε αυτούς έργο.
Αν αφήσουμε αναπάντητα τέτοια συμβάντα όπως αυτό της Χαλκίδας, τότε θα τα ξαναδούμε με μεγαλύτερη ένταση, έκταση και συχνότητα. Τότε, θα βιώσουμε τον σύγχρονο μακαρθισμό –και μάλιστα εκπορευόμενο από τα κάτω– του οποίου τα σημάδια είναι διάχυτα σε όλο τον κόσμο. Ο πνευματικός κόσμος, οι συλλογικότητες, τα συνδικάτα, οι φοιτητικοί σύλλογοι, οφείλουν όχι μόνο να δηλώσουν την κατηγορηματική τους αντίθεση στην εξελισσόμενη βαρβαρότητα αλλά και να συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κινήματος υπέρ της ανάγνωσης, των βιβλίων, της πνευματικής αναζήτησης και της υπεράσπισης των δημιουργημάτων του ανθρώπινου πνεύματος.