Η ενοποίηση της Λατινικής Αμερικής: Ο ρεαλισμός του «αδύνατου»
Του Φρανκ Χοσουέ Σολάρ Καμπράλες
Η σοσιαλιστική επανάσταση είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την απελευθέρωση των λαών της Λατινικής Αμερικής και για την ενοποίησή τους απέναντι στον ιμπεριαλισμό, ειδικά των ΗΠΑ. Ένα θριαμβευτικό επαναστατικό κύμα στη Λατινική Αμερική, που θα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας λατινοαμερικανικής ομοσπονδίας σοσιαλιστικών δημοκρατιών, θα είχε θετικές επιπτώσεις ανυπολόγιστων διαστάσεων στις εργατικές τάξεις του υπόλοιπου κόσμου.
Αυτό τονίζεται στο άρθρο του Φρανκ Χοσουέ Σολάρ Καμπράλες, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Granma, οργάνου του ΚΚ Κούβας και αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο φόντο των εξελίξεων στην περιοχή. Ο αρθρογράφος αποκρούει τα επιχειρήματα κατά της επαναστατικής τάσης και κλείνει το κείμενό του με το σύνθημα νεαρών Παριζιάνων σε εκείνον τον μυθικό Μάη του 1968: «Να είστε ρεαλιστές: απαιτήστε το αδύνατο!»
Απόδοση στα ελληνικά: Λίτσα Φρυδά.
Από τους αγώνες για ανεξαρτησία στη Λατινική Αμερική, αρκετοί από τους πρωταγωνιστές της κατάλαβαν την ανάγκη για ενότητα για να αντιμετωπίσουν τους εξωτερικούς εχθρούς και να διαφυλάξουν την ελευθερία. Σε πολλές περιοχές της Νότιας Αμερικής, οι Βενεζουελάνοι, οι Περουβιανοί, οι Χιλιανοί, οι κάτοικοι της λεκάνης του Ρίο ντε λα Πλάτα και της αποικίας της Νέας Γρανάδας πολέμησαν, πέθαναν και βγήκαν νικητές. Το 1826 στον Παναμά, ο Σιμόν Μπολίβαρ ένωσε τα νεοσύστατα κράτη σε ολόκληρη την ήπειρο. Οι προσπάθειές του αργότερα ματαιώθηκαν. Ο Χοσέ Μαρτί κατάλαβε τη χειραφέτηση της Κούβας ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου που επεκτάθηκε στη χειραφέτηση του Πουέρτο Ρίκο, εμποδίζοντας την προσπάθεια επέκτασης των Ηνωμένων Πολιτειών στις Αντίλλες και για να σταματήσει την επίθεσή τους στις δημοκρατίες νότια του Ρίο Γκράντε. Από το 1959, η Κουβανική Επανάσταση θεωρούσε ότι η υποστήριξη της επανάστασης της Λατινικής Αμερικής ήταν όχι μόνο ηθικό καθήκον και ηθική επιταγή, αλλά και επιτακτική ανάγκη για επιβίωση. Στήριξε το μέλλον της στην ενθάρρυνση των σχεδίων απελευθέρωσης και στη μεταμόρφωση του άμεσου περιβάλλοντός της.
Η πλάνη πως είναι δυνατόν να οικοδομηθούν ανεπτυγμένα ανεξάρτητα καπιταλιστικά κράτη στη Λατινική Αμερική ικανά να ενωθούν παρά τις αντιπαλότητες τους, διαλύθηκε από μια μακρά παράδοση κριτικής σκέψης, από τον Χούλιο Αντόνιο Μέλλα και τον Χοσέ Κάρλος Μαριατεγκούι μέχρι τον Τσε Γκεβάρα και τον Φιντέλ Κάστρο. Η αδυναμία και η όψιμη εμφάνιση της λατινοαμερικάνικης αστικής τάξης στη σκηνή της ιστορίας, σε μια στιγμή που η ιμπεριαλιστική διαίρεση του κόσμου για την εξασφάλιση των πρώτων υλών και των αγορών στις περιφερειακές χώρες βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, έθεσε τη βάση για την υποταγή της στα διεθνή κέντρα εξουσίας. Η υποταγή και η υπανάπτυξη είναι η αναπόφευκτη μοίρα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής στην ήπειρό μας.
Αυτό που είναι καθοριστικό για την ενότητα της Λατινικής Αμερικής δεν είναι η ύπαρξη ή η σταθερότητα μιας συγκεκριμένης δομής ολοκλήρωσης, αλλά ο συσχετισμός δυνάμεων των κυρίαρχων τάξεων και συμφερόντων που κυριαρχούν στις χώρες
μας. Ούτε οι ταραχώδεις ολιγαρχίες των Κρεολών, ούτε οι εθνικές αστικές τάξεις, που συνδέονται με χιλιάδες δεσμούς εξάρτησης από τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, ούτε οι καταδικασμένες σε αποτυχία προσπάθειες μεταρρύθμισης του καπιταλισμού να του δώσουν ένα πιο ανθρώπινο και δίκαιο πρόσωπο, θα μπορέσουν να επιτύχουν την ενότητα της Λατινικής Αμερικής. Για να γίνει πραγματικά η Λατινική Αμερική μια ζώνη ειρήνης και ολοκλήρωσης, πρέπει να τη μετατρέψουμε σε ζώνη επαναστάσεων.
Η τίγρης δεν γίνεται χορτοφάγος
Η σοσιαλιστική επανάσταση είναι η προϋπόθεση για την ανάπτυξη και τη λύση στα πιεστικά προβλήματα των λαών της ηπείρου μας. Είναι το μόνο μέσο για να ενωθούμε προς όφελος των λαϊκών πλειοψηφιών και να εκπληρώσουμε το όνειρο του Μαρτί για τη δεύτερη και οριστική ανεξαρτησία. Καμία πρωτοβουλία που δεν έρχεται σε ρήξη με τον καπιταλισμό δεν θα μπορέσει να το επιτύχει. Όπως συνήθιζε να λέει ο Amauta [José Carlos Mariátegui]: «Οι απαλές προπόσεις της διπλωματίας δεν θα ενώσουν αυτούς τους λαούς. Θα τους ενώσουν στο μέλλον οι ιστορικές ψήφοι του πλήθους.
Εάν οι αστικές τάξεις της Λατινικής Αμερικής εξαναγκασμένες από πιέσεις που θέτουν σε κίνδυνο τα κέρδη της, ή από συγκεκριμένες αντιφάσεις με τον ιμπεριαλισμό, συμφωνούσαν και έφταναν σε κάποιο είδος ολοκλήρωσης, θα ήταν πάντα προς όφελος των δικών τους ταξικών συμφερόντων και όχι των λαών τους και σε καμία περίπτωση κάτι τέτοιο δεν θα σήμαινε αποφασιστική ρήξη των σχέσεων εξάρτησης από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η πρόθεσή μας δεν μπορεί να είναι η οικοδόμηση του μοντέλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σε αυτήν την πλευρά του Ατλαντικού. Αξίζει να εξετάσουμε το αποτέλεσμα αυτού του συγκεκριμένου παραδείγματος. Από τη μία πλευρά, η ΕΕ δεν κατόρθωσε να επιλύσει τη βαθιά σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ των καπιταλιστών των διαφόρων εθνικών κρατών και την ανομοιογένεια της ανάπτυξής τους. Από την άλλη, η ένωση συνεπάγεται την πλήρη κυριαρχία των τραπεζών και των μονοπωλίων στις ζωές των ανθρώπων, εκτός από την προοδευτική διάλυση του κράτους πρόνοιας και τις ιστορικές κοινωνικές κατακτήσεις. Ευρωπαϊκή Ένωση είναι, στην πραγματικότητα, μια καπιταλιστική λέσχη, στόχος της οποίας είναι να ευνοήσει και να προστατεύσει τα κέρδη των μεγάλων ευρωπαϊκών εταιρειών, επιβάλλοντας περικοπές και επιθέσεις στις συνθήκες διαβίωσης της εργατικής τάξης. Δεν υπάρχει για να εξυπηρετεί τις ανάγκες του λαού.
Είναι εξίσου απατηλό να περιμένουμε μια ανιδιοτελή στάση από την πλευρά του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στο ζήτημα της ενοποίησης και να φανταστούμε ότι η οικονομική ολοκλήρωση, με τις Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να επιτευχθεί χωρίς όρους, χωρίς πίεση, χωρίς παρεμβάσεις και με σεβασμό στην κυριαρχία μας. Η αυθόρμητη γενναιοδωρία δεν μπορεί να αναμένεται από αυτούς. Μια τίγρη δεν θα σταματήσει να τρώει κρέας μόνο και μόνο επειδή προσευχόμαστε να γίνει χορτοφάγος. Η Συμμαχία για την Πρόοδο, μια πρωτοβουλία για τη Λατινική Αμερική που ξεκίνησε ο Κένεντι το 1961, δεν ήταν αλτρουιστική χειρονομία αλληλεγγύης, ούτε ήταν μια έκφραση ανησυχίας για την ανισότητα και τα ποσοστά φτώχειας που μαστίζουν την περιοχή μας. Αντίθετα, ήταν μια στρατηγική περιορισμού που στόχευε στην Κουβανική Επανάσταση, με σκοπό να αποτρέψει τη διάδοση του παραδείγματός της ως έμπνευση για εξεγέρσεις σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Ο κύριος στόχος του Κένεντι ήταν η πρόληψη μιας ενδεχόμενης επαναστατικής απειλής, όχι η οικονομική ανάπτυξη αυτού που θεωρούσε δική του αυλή. Η επανέναρξη οποιουδήποτε παρόμοιου σχεδίου θα υποκινηθεί από παρόμοιες ανησυχίες και, σε κάθε περίπτωση, θα χρησιμεύσει μόνο για τη διαιώνιση των σχέσεων ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας.
Η ήπειρος σιγοβράζει με εκρήξεις και κοινωνικούς σπασμούς, λείπει όμως μια αποτελεσματική στρατηγική για την ανατροπή του καπιταλισμού
Θα μπορούσε να αντιτάξει κανείς ότι οι επαναστάσεις δεν είναι στην ημερήσια διάταξη στη Λατινική Αμερική και ότι μια τέτοια προοπτική αυτή τη στιγμή είναι εντελώς ουτοπική και ότι, ως εκ τούτου, μια πιο ρεαλιστική και πρακτική πολιτική πρέπει να επινοηθεί σύμφωνα με τις παρούσες συνθήκες. Αν και δεν υπάρχει τρόπος να εγγυηθούμε ότι ένας επαναστατικός θρίαμβος στην ήπειρό μας είναι προ των πυλών, ωστόσο μπορούμε να πούμε ότι, από την Αλάσκα έως τη Γη του Πυρός, η κοινωνική και πολιτική σταθερότητα είναι σπάνια. Οι λαοί μας – που διαθέτουν τεράστιες και θαυμάσιες παραδόσεις αγώνα – απαιτούν αλλαγή στους δρόμους, στα εργοστάσια, στα πανεπιστήμια και αντιμετωπίζουν τους κατασταλτικούς μηχανισμούς των αντίστοιχων κρατών τους. Σήμερα, η ήπειρος σιγοβράζει με εκρήξεις και κοινωνικούς σπασμούς, εκ των οποίων η Χιλή και η Κολομβία είναι μόνο τα πιο ενδεικτικά παραδείγματα. Αυτές είναι εκφράσεις βαθιάς, συσσωρευμένης από καιρό δυσαρέσκειας.
Στόχος μας δεν είναι η διαχείριση του καπιταλισμού με μεγαλύτερη αναδιανομή πλούτου
Οι κρίσεις και οι λαϊκές εξεγέρσεις είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του καπιταλισμού της Λατινικής Αμερικής σήμερα. Εάν, ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει, αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι δεν είχαμε μια αποτελεσματική στρατηγική για την ανατροπή και την υπέρβασή του. Πρέπει να εκφράσουμε τους αγώνες όλων των καταπιεσμένων λαών με μια επαναστατική ηγεσία που αναγνωρίζει τον καπιταλισμό ως τον κύριο και κοινό εχθρό και συγκεντρώνει όλες τις ενέργειές της εναντίον του. Πρέπει να κάνουμε την Επανάσταση ξανά μόδα σε αυτή την Αμερική μας, να τη δούμε ως τη μόνη αποτελεσματική και βιώσιμη εναλλακτική. Ο στόχος των επαναστατικών δυνάμεων δεν μπορεί να είναι απλώς να μπουν στην κυβέρνηση για να διαχειριστούν τον καπιταλισμό με μεγαλύτερη αναδιανομή του πλούτου.
Οι επαναστάσεις δεν φαίνονται ποτέ δυνατές μέχρι να συμβούν
Οι επαναστάσεις δεν φαίνονται ποτέ δυνατές μέχρι να συμβούν. Δεν φαίνεται να είναι ποτέ η κατάλληλη στιγμή για να συμβούν, και ένα ρεπερτόριο επιχειρημάτων με νόημα και λογική είναι πάντα εύκαιρα για να αποθαρρύνουν κάθε προσπάθεια επανάστασης. Αλλά το πραγματικά ουτοπικό θα ήταν να πιστεύουμε ότι χωρίς να φύγουμε από το πλαίσιο του καπιταλισμού τα προβλήματά μας μπορούν να λυθούν και να επιτευχθεί ενότητα και οριστική ανεξαρτησία. Το καθήκον των επαναστατών παραμένει να κάνουν επανάσταση – να μην περιορίζονται σε αισθητικές αλλαγές στα καθεστώτα ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης και υποτέλειας. Ο αγώνας για μεταρρυθμίσεις έχει ισχύ μόνο όταν αποτελεί μέρος μιας λειτουργικής στρατηγικής ριζικής προόδου. Ο προοδευτισμός που δεν έχει ως στόχο να υπερβεί τα όρια του καπιταλισμού δεν θα επιτύχει καμία ουσιαστική και διαρκή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των λαών της Λατινικής Αμερικής. Πολύ λιγότερο στο σημερινό πλαίσιο, που χαρακτηρίζεται ως μια βαθιά συστημική κρίση, η οποία δεν αφήνει πολλά περιθώρια ελιγμών για τις πολιτικές κοινωνικής αρωγής του ρεφορμισμού.
Από την άλλη πλευρά, οι επαναστάσεις δεν μπορούν να προετοιμαστούν εν μία νυκτί. Μέσα από τη μοριακή διαδικασία της ταξικής πάλης, οι λαοί θα μάθουν μόνοι τους τη σημασία της οργάνωσης και την ανάγκη για έναν βαθύτερο μετασχηματισμό, για να ανατρέψουν ολόκληρη την προηγούμενη οικονομική, πολιτική και κοινωνική τάξη. Θα μάθουν να εξοπλίζονται με τα πιο αποτελεσματικά μέσα για την επίτευξη τέτοιων στόχων.
Όταν ξεσπάσει η επαναστατική διαδικασία, δεν θα γνωρίζει όρια, και όλα τα αναχώματα περιορισμού που έχουν υψώσει οι κυρίαρχες τάξεις θα είναι άσχετα
Είναι πολύ καλό να επισημάνουμε τα εμπόδια που αντιμετωπίζει η επανάσταση, για να τα αντιμετωπίσουμε και να τα ξεπεράσουμε καλύτερα, αλλά να μην την καταδικάσουμε εκ των προτέρων σε αποτυχία. Όταν ξεσπάσει η επαναστατική διαδικασία, δεν θα γνωρίζει όρια, και όλα τα αναχώματα περιορισμού που έχουν υψώσει οι κυρίαρχες τάξεις για να την αποτρέψουν θα είναι άσχετα. Όποιος περιμένει μια τέλεια επανάσταση, άψογη, σχεδιασμένη μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια, θα περιμένει να τη δει. Πρέπει να δουλέψουμε για αυτό, με τα υλικά που έχουμε στη διάθεσή μας και με τις καταστάσεις που μας έρχονται, και να βοηθήσουμε να επιταχυνθεί η δημιουργία συνθηκών που το κάνουν πραγματικότητα.
Ένα θριαμβευτικό επαναστατικό κύμα στη Λατινική Αμερική, που θα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας λατινοαμερικανικής ομοσπονδίας σοσιαλιστικών δημοκρατιών, θα είχε θετικές επιπτώσεις ανυπολόγιστων διαστάσεων στις εργατικές τάξεις του υπόλοιπου κόσμου. Η ιδέα της χρήσης των πόρων και του πλούτου της Λατινικής Αμερικής και ολόκληρου του κόσμου με συνδυασμένο τρόπο, προς όφελος όλων των ανθρώπων, είναι μια προοδευτική φιλοδοξία που θα επέτρεπε μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη της οικονομίας, του πολιτισμού και της επιστήμης, σε μια αρμονική και υπεύθυνη σχέση με τη φύση. Αυτή η λύση στην τρέχουσα κρίση της ανθρωπότητας, η μόνη πραγματικά σοβαρή, δεν θα συμβεί όσο επικρατεί μια κοινωνική τάξη βασισμένη στην ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Για να το κάνουμε πράξη, αρμόζει να αγωνιστούμε με γνώμονα το σύνθημα νεαρών Παριζιάνων σε εκείνον τον μυθικό Μάη του 1968: «Να είστε ρεαλιστές: απαιτήστε το αδύνατο!»