Με το βλέμμα στο μέλλον

του Δημήτρη Καλτσώνη

αν. καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου

Πάντειο Πανεπιστήμιο

εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 7/5/2021

Ο βασικός παράγοντας του Κυπριακού, ως πρόβλημα, ήταν και παραμένει η τουρκική κατοχή του 40% της Κύπρου. Η στρατιωτική κατοχή, που συνδυάζεται με την καταπίεση των τουρκοκυπρίων, έχει εκ των πραγμάτων την ανοχή των ΗΠΑ. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι η Τουρκία αποτελεί σημαντικό μέλος του ΝΑΤΟ και στρατηγικό σύμμαχο των ΗΠΑ. Αυτό δεν αλλάζει όσο και αν οι διενέξεις για τους S-400, το αρμενικό ή οτιδήποτε άλλο, ταράζουν κατά καιρούς τις σχέσεις των δύο χωρών. Εξάλλου οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ έχουν ευθύνη για την εισβολή της Τουρκίας το 1974. Αν το ξεχάσουμε αυτό, ξεχνάμε τη βασικότερη παράμετρο του προβλήματος.

Το αντιδραστικό καθεστώς της Άγκυρας πιέζει στην κατεύθυνση της οριστικής διχοτόμησης, στη λογική των δύο κρατών. Θα είναι όμως εξίσου ευχαριστημένο με ένα καθεστώς τύπου συνομοσπονδίας, παρόμοιο με εκείνο που θα εγκαθίδρυε το σχέδιο Ανάν. Μια τέτοια συνομοσπονδία θα κρυβόταν έντεχνα και ψευδεπίγραφα κάτω από το όνομα της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας. Στην πραγματικότητα όμως θα περιλάμβανε όρους που θα μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να αναπαράγουν τα αδιέξοδα, να τροφοδοτήσουν τον εθνικισμό και στις δύο κοινότητες και τελικά να οδηγήσουν στην εντονότερη τουρκική κηδεμονία.

Στην προσπάθειά της αυτή η Τουρκία έχει συμμάχους, άμεσα ή έμμεσα, τις ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις. Δικής τους έμπνευσης ήταν το σχέδιο Ανάν. Πολύ πριν από αυτό προσπάθησαν να μεταλλάξουν τη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία σε συνομοσπονδία μέσω της αμφιλεγόμενης έννοιας της πολιτικής ισότητας. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, την περιβόητη “δέσμη ιδεών” Γκάλι.

Η πολιτική ισότητα χρησιμοποιείται συχνά για να επιβληθούν θεσμοί που δεν προάγουν την πραγματική ισοτιμία και τον αμοιβαίο σεβασμό των δύο κοινοτήτων, την αναγκαία προστασία των μειονοτήτων. Θεσμοί όπως η εκ περιτροπής προεδρία, η συμμετοχή στο υπουργικό συμβούλιο συγκεκριμένων ποσοστώσεων ανάλογα με την εθνοτική καταγωγή δεν προάγουν τα συμφέροντα της όποιας εθνοτικής μειονότητας. Αντίθετα, αναπαράγουν τους εθνοτικούς διαχωρισμούς, διασπούν την έννοια του πολίτη, πλήττουν δηλαδή τη δημοκρατική αρχή, υπονομεύουν την ενότητα του λαού (Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων). Σπέρνουν ξανά και ξανά το σπόρο του διχασμού, δίνουν τροφή για παρεμβάσεις των ξένων δυνάμεων. Κοντά σε αυτά προστίθεται και μια ψευδεπίγραφη “αποκέντρωση”.

Τέτοιοι διαχωρισμοί, που παρουσιάζονται ως δήθεν προστατευτικοί των μειονοτήτων, είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που δηλώνουν. Αποτελούν μοντέλα δοκιμασμένα από τη βρετανική και γαλλική αποικιοκρατία στο Λίβανο, στη Συρία, στην Κύπρο το 1960 και αλλού. Αξιοποιήθηκαν πιο πρόσφατα στα αντίστοιχα διχαστικά Συντάγματα του Κοσόβου και της Βοσνίας.

Πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα στο μέλλον, με αλλαγή των συσχετισμών, προώθηση της ενότητας και της αλληλεγγύης των λαϊκών κινημάτων Κυπρίων, Ελλήνων και Τούρκων, ώστε να δημιουργηθούν οι όροι για ένα γνήσια ομοσπονδιακό δημοκρατικό μοντέλο (βλ. αναλυτικά Κ.Ήσυχος – Δ. Καλτσώνης, Πόλεμος ή ειρήνη, εκδ. Τόπος, 2020, σελ. 71 επ.).