Το μέλλον υπήρξε στο παρελθόν (η παιδεία στη Σοβιετική Ένωση)

του Βασίλη Λιόση

Η κατάσταση στην ελληνική παιδεία βρίσκεται σε τροχιά εντεινόμενης παρακμής και αδιεξόδων. Η ιδιωτικοποίηση παίρνει ποικίλες μορφές: ιδιωτικά σχολεία και κολλέγια, φροντιστήρια, ιδιώτες που αναλαμβάνουν το χτίσιμο των σχολικών μονάδων, ενώ εδώ και χρόνια σχεδιάζεται η εισαγωγή των voucher.

Η υποχρηματοδότηση της δημόσιας παιδείας είναι ένας «ασφαλής» τρόπος προκειμένου να οδηγήσει τους γονείς προς τον ιδιωτικό τομέα, να δημιουργήσει αγανάκτηση και απελπισία και να εμφανίσει φαινόμενα όπως την πτώση σοβάδων στις σχολικές αίθουσες, την ύπαρξη κοντέινερ, γονείς να βάφουν τα σχολεία ελλείψει κρατικής χρηματοδότησης ή ακόμη και να συμβαίνουν τραγικά περιστατικά όπως ο πρόσφατος θάνατος του μαθητή από την έκρηξη του λέβητα σε σχολείο των Σερρών.

Αυτή η παρακμιακή κατάσταση θέτει επί τάπητος το κρίσιμο ερώτημα: μπορεί να υπάρξει άλλη κατάσταση και αν ναι από πού μπορούμε να αντλήσουμε κάποιο ιστορικό παράδειγμα;

Η παιδεία στη Σοβιετική Ένωση μπορεί να προσφέρει ιδέες αλλά και γενικότερα συμπεράσματα που ξεφεύγουν από τις επιδιώξεις του παρόντος άρθρου. Ας παραθέσουμε, λοιπόν, ορισμένα παραδείγματα από τη σοβιετική εμπειρία που δεν στοχεύουν σε θριαμβολογίες και ωραιοποιήσεις αλλά έχουν να κάνουν τόσο με την ανάγκη αντίστιξης με τη σημερινή κατάσταση της παιδείας στην Ελλάδα όσο και με την ανάδειξη μιας εναλλακτικής.

Πρώτα από όλα πρέπει να διευκρινιστεί ότι διεξήχθη μία επιστημονική συζήτηση για την πορεία της σοβιετικής παιδείας. Σε αυτή συμμετείχαν πολύ σπουδαία ονόματα όπως ο Λουνατσάρσκι και η Κρούπσκαγια, ενώ τον θαυμασμό τους για τα επιτεύγματα της σοβιετικής παιδείας δεν εξέφρασαν μόνο επιφανείς κομμουνιστές διανοούμενοι όπως ο Λουί Αραγκόν αλλά και ναυαρχίδες της αστικής σκέψης και προπαγάνδας όπως οι New York Times.

Μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις του σοβιετικού εκπαιδευτικού συστήματος υπήρξε η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού. Πριν την επανάσταση μόλις το 37,9% των ανδρών και το 25,5% των γυναικών άνω των 7 ετών ήξεραν στοιχειώδη γραφή και ανάγνωση. Εννέα χρόνια μετά την οκτωβριανή επανάσταση το αντίστοιχο ποσοστό για τους άνδρες έφτασε το 65,4% και για τις γυναίκες το 36,7%, ενώ προς το τέλος της δεκαετίας του 1960 το ποσοστό των εγγράμματων έφτασε το 99%.

Στη σοβιετική Ρωσία ιδρύθηκαν χιλιάδες δομές προσχολικής αγωγής οι οποίες δεν αποτελούσαν πάρκινγκ παιδιών αλλά γινόταν προσπάθεια προκειμένου τα παιδιά να έχουν την κατάλληλη κοινωνικοπολιτική, μουσική, εικαστική κ.λπ. διαπαιδαγώγηση. Τη δεκαετία του 1980, 12 εκατομμύρια παιδιά πήγαιναν στους παιδικούς σταθμούς κι εργάζονταν πάνω από 700.000 παιδαγωγοί. Οι παιδικοί σταθμοί είχαν κεντρική θέρμανση, υπήρχαν κήποι, υπνοδωμάτια, αίθουσα εκδηλώσεων, δωμάτιο για παιχνίδια, τραπεζαρία, χώρος για αθλητικές δραστηριότητες.

Μετά το 1917 το σχολείο χωρίστηκε από την εκκλησία, εφαρμόστηκε ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα, καταργήθηκαν τα ταξικά προνόμια, όλες οι εθνότητες διδάσκονταν στη γλώσσα τους. Στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο οι ναζί έκαψαν και καταστρέψανε 82.000 σχολεία. Μετά τη λήξη του πολέμου, στην περίοδο 1946-1955 χτίστηκαν περισσότερα από 30.000 σχολεία και τη χρονιά 1955-1956 φοιτούσαν περίπου 30 εκατομμύρια άτομα σε όλους τους τύπους των σχολείων.

Όσον αφορά την ανώτατη εκπαίδευση, ενώ το 1914 ο αριθμός των φοιτητών έφτανε τις 127.400, το 1987 έφτασε τα 5 εκατομμύρια. Η πρόοδος της επιστήμης ήταν τεράστια σε όλα τα επίπεδα. Χαρακτηριστικός σταθμός αυτής της προόδου ήταν και η πρώτη επανδρωμένη αποστολή που ταξίδεψε στο διάστημα.

Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι δεν υπήρξαν καθυστερήσεις, προβλήματα και αντιφάσεις. Ωστόσο, τα επιτεύγματα που συντελέστηκαν δεν είχαν προηγούμενο και συντελέστηκαν γιατί ο γνώμονας δεν ήταν το κέρδος αλλά η ολόπλευρη μόρφωση και ολοκλήρωση του ανθρώπου.

Αναδημοσίευση από το Σκασιαρχείο της Εφ. τ. Συν.