του Βασίλη Λιόση
Όταν περάσει ετούτη η μπόρα που βιώνει η ανθρωπότητα, όταν παρέλθουν οι εικόνες της δαντικής κόλασης στα νοσοκομεία της Ιταλίας που πιθανώς θα προκύψουν και αλλού, όταν αρθούν τα μέτρα απαγόρευσης της κυκλοφορίας και τόσα άλλα, ο κόσμος δεν θα είναι ίδιος. Ήδη είναι αλλαγμένος με ό,τι συμβαίνει. Πώς θα σκέφτονται, όμως, οι άνθρωποι την επόμενη ημέρα; Πόσο θα έχει αλλάξει η συνείδησή τους και προς ποια κατεύθυνση;
Είναι γνωστό ότι οι περίοδοι κρίσης βγάζουν με ορμή στην επιφάνεια νέες ιδέες ή παλιές που βρίσκονταν εν υπνώσει. Συχνά συνυπάρχουν αντιτιθέμενες ιδέες και κοινωνικές πρακτικές που συγκρούονται μεταξύ τους. Κατόπιν εορτής η καταγραφή των αλλαγών είναι εύκολη. Οι αλλαγές αποτυπώνονται σε εκλογικές αναμετρήσεις, σε κινηματικές διαδικασίες, σε κοινωνικές έρευνες. Ωστόσο, όταν μία κρίση βρίσκεται εν εξελίξει είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφτούν οι κοινωνικές συμπεριφορές και οι συνειδησιακές αλλαγές που θα ακολουθήσουν στο άμεσο ή μακροπρόθεσμο μέλλον. Έτσι και τώρα δεν μπορούμε να προγνώσουμε αυτές τις αλλαγές, μπορούμε εντούτοις να καταγράψουμε τα βασικά πεδία εντός των οποίων θα λάβουν χώρα.
Πρώτο πεδίο: σήμερα έχει επιβληθεί ένα κράτος έκτακτης ανάγκης. Για τα μέτρα δύσκολα μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι κακώς πάρθηκαν. Αρκεί να δει τι συμβαίνει στην Ιταλία και αλλού. Όμως, τι θα μείνει στον κόσμο από όλο αυτό; Ότι σε περιόδους κρίσης (οποιασδήποτε κρίσης και όχι μόνο υγειονομικής) το κράτος έκτακτης ανάγκης μπορεί να λαμβάνει μέτρα που θα παραβιάζουν κατάφορα τα δημοκρατικά δικαιώματα των λαών; Και επιπλέον: θα υπάρχει σύγχυση ανάμεσα στην ατομική και την κρατική ευθύνη; Γιατί αν βγαίνοντας από την κρίση το κύριο που θα μείνει στην πλειονότητα του κόσμου είναι η ατομική του ευθύνη, τότε θα έχει ωριμάσει ακόμη περισσότερο η ανάγκη του κράτους έκτακτης ανάγκης. Θα είναι σαφές πως η ατομική ευθύνη είναι η μία πλευρά του ζητήματος και ότι η άλλη είναι ο κρατικός σχεδιασμός για μία δημόσια υγεία δωρεάν για όλους που εν πολλοίς προκύπτει και από την κοινωνική πίεση;
Δεύτερο πεδίο: πολλές θεωρίες κυκλοφορούν σχετικά με το πώς προέκυψε ο covid-19. Θεωρίες από αυτές που ονομάζουμε συνωμοσιολογικές. Ο ιός, λένε ορισμένοι, είναι αποτέλεσμα εργαστηρίου και απελευθερώθηκε προκειμένου να απαλλαγεί ο πλανήτης από τους ηλικιωμένους. Ακόμη χειρότερα κάποιοι ισχυρίζονται ότι είναι ένα μεγάλο κόλπο για να πλουτίσουν οι φαρμακευτικές εταιρείες ή στο πιο ακραίο σενάριο ότι θα μας κάνουν εμβόλια με υδράργυρο για να μας δηλητηριάσουν (κι όμως υπάρχουν τέτοιες απόψεις!). Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν αυτές οι θεωρίες απολαμβάνουν ευρείας αποδοχής, μπορούμε όμως να υποθέσουμε με σχετική ασφάλεια πως υπάρχει ένα κοινό σε όλο τον κόσμο που διαθέτει ευήκοα ώτα απέναντι σε τέτοιες παραδοξολογίες. Επομένως, το ερώτημα είναι αν την επόμενη ημέρα θα κατασταλάξουν στα μυαλά του κόσμου απόψεις που θα βλέπουν πως η διάδοση του ιού και τα θανατηφόρα αποτελέσματά του είναι προϊόν εργαστηρίων ή απόψεις που θα εστιάζουν στην υποστελεχωμένη δημόσια υγεία και στην καταστροφή του περιβάλλοντος ως απόρροια των αδηφάγων μονοπωλίων και του κινητήριου μοχλού τους, δηλαδή του κέρδους.
Τρίτο πεδίο: Ήδη διεξάγεται μία συζήτηση για το αν ο ιός σημάνει την επιστροφή του Κέυνς. Θεωρούμε απίθανη αυτή την εκδοχή. Η αλλαγή του διαχειριστικού παραδείγματος προϋποθέτει άλλου είδους συνθήκες, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας. Το θέμα είναι αν θα δημιουργηθούν αυταπάτες για την επιστροφή του κεϋνσιανού μοντέλου και αν υπάρξει κόσμος που θα θεωρήσει πως αυτή θα είναι η λύση. Είναι από τα ερωτήματα στα οποία έστω και ενστικτωδώς μπορούμε να διακινδυνεύσουμε μία απάντηση. Θεωρούμε ότι κάτι τέτοιο θα συμβεί, αλλά δεν θεωρούμε πως θα είναι θετικό. Και δεν θα είναι τέτοιο αφού κανένα μοντέλο διαχείρισης δεν θα δώσει λύση στα αδιέξοδα του καπιταλισμού. Το πολύ-πολύ να δώσει κάποιες πρόσκαιρες λύσεις μεταθέτοντας χρονικά τα όποια αδιέξοδα και προβλήματα. Αυτό που επίσης μπορούμε να πούμε με έναν ορισμένο βαθμό βεβαιότητας είναι πως το πτώμα της σοσιαλδημοκρατίας θα επιχειρήσει να αναστηθεί. Ακόμη και κλασικές αστικές δυνάμεις θα αναθεωρήσουν ορισμένες πλευρές της πολιτικής τους. Άλλο ένα νέο ανάχωμα θα βρίσκεται μπροστά μας και «νέα» μίγματα πολιτικής θα προβληθούν που σίγουρα δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστη τη συνείδηση.
Πεδίο τέταρτο: Σε συνάφεια με τον προηγούμενο προβληματισμό, αναρωτιόμαστε αν το παράδειγμα της Κούβας θα γεννήσει προβληματισμούς σε ένα επόμενο επίπεδο. Μήπως η εργασιακή αβεβαιότητα και καταπίεση που υφίστανται οι εργαζόμενοι δεν πρέπει να λαμβάνεται ως μία φυσική αναγκαιότητα; Μήπως κάποια στιγμή πρέπει να σταματήσει το αίσχος της πείνας στους λαούς της Αφρικής και της Ασίας; Μήπως έχει αξία να είμαστε απαλλαγμένοι από το άγχος, να έχουμε εξασφαλισμένη υγεία, παιδεία και εργασία και όχι να αντικαθιστούμε κάθε τόσο το κινητό μας με το νέο πιο εξελιγμένο μοντέλο; Και μήπως η μικρή Κούβα που τόλμησε να ορθώσει το ανάστημά της στις ΗΠΑ έχει εξασφαλίσει μία ζωή γεμάτη αξιοπρέπεια και χαρά, παρά τα όποια προβλήματα;
Από χαρά έχουμε ανάγκη και όχι από χαζοχαρούμενους τηλεπαρουσιαστές και αυτή τη χαρά δεν μπορεί να μας την εξασφαλίσει ένα σύστημα που βρίσκεται σε προϊούσα σήψη.
