Οι αναπτυσσόμενες χώρες επιδιώκουν μια εναλλακτική στη «συναίνεση της Ουάσινγκτον»

Αναδημοσίευση από το TPP

του Παναγιώτη Παπαδομανωλάκη

Ο υπουργός Εξωτερικών της Κίνας, Γουάνγκ Γι, δήλωσε ότι αντιμετωπίζοντας νέες παγκόσμιες προκλήσεις, οι χώρες της BRICS θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν με την παγκόσμια τάση, να οικοδομήσουν συναίνεση, να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη και να καταβάλουν προσπάθειες για να χειριστούν τις παγκόσμιες αλλαγές. Ο Γουάνγκ έκανε τις παρατηρήσεις καθώς προήδρευε σε συνεδρίαση των Υπουργών Εξωτερικών των BRICS μέσω σύνδεσης βίντεο από το Πεκίνο. Σημειώνοντας ότι η Σύνοδος των Υπουργών Εξωτερικών των BRICS είναι μια σημαντική πλατφόρμα συνεργασίας για την πολιτική και ασφάλεια, ο Γουάγκ είπε ότι οι χώρες BRICS θα πρέπει να αναζητήσουν κοινή ασφάλεια, να εργαστούν για την κοινή ανάπτυξη, να προσπαθήσουν να οικοδομήσουν ένα τείχος προστασίας για την ανθρώπινη υγεία και να υποστηρίξουν μια φιλοσοφία παγκόσμιας διακυβέρνησης, με εκτεταμένες διαβουλεύσεις, κοινή συμβολή και κοινά οφέλη.

Στη συνάντηση συμμετείχαν η Υπουργός Διεθνών Σχέσεων και Συνεργασίας της Νότιας Αφρικής Ναλέντι Πάντορ, ο Υπουργός Εξωτερικών της Βραζιλίας Κάρλος Αλμπέρτο Φράνσα, ο Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ και ο Υπουργός Εξωτερικών της Ινδίας Σ. Τζαϊσάνκαρ. Οι υπουργοί Εξωτερικών εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για το ενεργό και αποτελεσματικό έργο της Κίνας ως εκ περιτροπής προεδρεύουσας χώρας των BRICS και συμφώνησαν να εμβαθύνουν τη στρατηγική εταιρική σχέση των BRICS, να ενισχύσουν την επιρροή των χωρών BRICS στις διεθνείς υποθέσεις και να διασφαλίσουν τα κοινά συμφέροντα των αναδυόμενων αγορών και των αναπτυσσόμενων χωρών. Διατύπωσαν ακόμα την εκτίμησή τους στον ενεργό ρόλο της Κίνας στην καταπολέμηση της πανδημίας COVID-19 και στην αντιμετώπιση της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής, ενώ όλες οι πλευρές συμφώνησαν να εφαρμόσουν πλήρως την Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη, να ωφελήσουν καλύτερα τους ανθρώπους των αναπτυσσόμενων χωρών και να προωθήσουν την οικοδόμηση μιας κοινότητας με κοινό μέλλον για την ανθρωπότητα, όπως ονομάζει το όραμά της για τον κόσμο η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.

Στη σύνοδο κορυφής των BRICS το 2015 στη Ρωσία, οι υπουργοί των χωρών BRICS είχαν ξεκινήσει διαβουλεύσεις για ένα σύστημα πληρωμών που θα αποτελούσε εναλλακτική λύση στο παγκόσμιο σύστημα SWIFT, στο οποίο βασίζεται το μονοπώλιο του δολαρίου στη παγκόσμια χρηματοπιστωτική αγορά. Η οικονομική συνιστώσα του μονοπολικού ιμπεριαλισμού μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, που οικοδομήθηκε επί της λεγόμενη «συναίνεση της Ουάσιγκτον», προτάθηκε ως ένα σύνολο δέκα συστάσεων οικονομικής πολιτικής που διατυπώθηκαν το 1989 από τον Άγγλο οικονομολόγο Τζον Ουίλιαμσον και αποτελείται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), την Παγκόσμια Τράπεζα και το Υπουργείο Οικονομικών των Ηνωμένων Πολιτειών, περιλαμβάνοντας την «απελευθέρωση» του εξωτερικού εμπορίου και του χρηματοπιστωτικού συστήματος, την απορρύθμιση της κρατικής παρέμβασης και την εισβολή ξένων κεφαλαίων στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Το εγχείρημα της ολοκλήρωσης των ισχυρότερων αναδυόμενων οικονομιών απέναντι στην «συναίνεση της Ουάσιγκτον» έχει προχωρήσει με αργούς βηματισμούς, καθώς η ακροδεξιά κυβέρνηση του Μπολσονάρο φέρεται να αντιμετωπίζει με καχυποψία την πιθανότητα μιας βαθύτερης εμπλοκής με τις BRICS, ιδίως με την Κίνα, με τον Βραζιλιάνο πρόεδρο να έχει συνταχθεί το προηγούμενο χρονικό διάστημα με τις σινοφοβικές θεωρίες συνωμοσίας του Ντόναλντ Τραμπ σε ό,τι αφορά την πανδημία Covid-19, καθώς και το ψευδές αφήγημα περί κινεζικής «παγίδας χρέους». Η Ινδία είχε επίσης εδαφικές διαφορές με την Κίνα, στο ανατολικό Λαντάκ, στα Ιμαλάια, με την ακροδεξιά κυβέρνηση Μόντι να έχει έρθει τα προηγούμενα χρόνια πιο κοντά στους συμμάχους των ΗΠΑ, Ισραήλ και Σαουδική Αραβία, πλήττοντας τις ιστορικές σχέσεις με το Ιράν. Επίσης υπέγραψε τις συμφωνίες COMCASA, BECA και LEMOA με τις ΗΠΑ, συμμετέχοντας στις διαβουλεύσεις για την αντικινεζική συμμαχία Quad (Ινδία, Αυστραλία, Ιαπωνία και ΗΠΑ) στην περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού, η οποία παραμένει παγωμένη. Ακόμα, ο Τζαϊσάνκαρ έκανε έμμεσες αναφορές στο Πακιστάν κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής των BRICS, το οποίο η Ινδία ισχυρίζεται πως υποστηρίζει την τρομοκρατία στο έδαφός της. Το Πακιστάν, η κυβέρνηση του οποίου βρέθηκε πρόσφατα στο στόχαστρο των Ηνωμένων Πολιτειών για τη συμμετοχή στη Πρωτοβουλία «Ζώνη και Δρόμος» και ανατράπηκε από «μαλακό πραξικόπημα», παραμένει σημαντικός εταίρος για την Κίνα και μια από τις υποψήφιες για το BRICS+, μαζί με το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν, την Αργεντινή, την Αίγυπτος, την Ταϊλάνδη, την Ινδονησία, τη Νιγηρία, τη Σενεγάλη και τη Σαουδική Αραβία.

Παρότι, η «ουκρανοποίηση» της Βραζιλίας και της Ινδίας ήταν στην ατζέντα των ακροδεξιών κυβερνήσεων Μπολσονάρο και Μόντι, οι οικονομικοί δεσμοί με τη Μόσχα τις έχουν οδηγήσει σε μια πιο ουδέτερη στάση, σε σχέση με τη ρωσοφοβική εκστρατεία της Δύσης. Πέρα από το αντικειμενικό συμφέρον των δύο αναπτυσσόμενων χωρών για έναν πολυπολικό κόσμο, οι παραδοσιακά φιλοδυτικές κυβερνήσεις τους έχουν να αντιμετωπίσουν και άλλα προβλήματα. Όπως είχαμε γράψει πριν μερικούς μήνες, η κυβέρνηση Μόντι αντιμετώπισε τη μεγαλύτερη απεργία στην ιστορία της ανθρωπότητας, η οποία ανέτρεψε την παράδοση της αγροτικής οικονομίας της χώρας στους πολυεθνικούς ομίλους της Δύσης. Τραυματισμένη, έχει να αντιμετωπίσει έναν λαό που πλήρωσε βαρύ τίμημα στην πανδημία Covid-19 και απαιτεί αλλαγή πορείας από το νεοφιλελευθερισμό και τον κοινωνικό συντηρητισμό. Το ίδιο ισχύει και για τη Βραζιλία, όπου η αποφυλάκιση Λούλα -ο οποίος ανατράπηκε από το «μαλακό πραξικόπημα» και τις σκευωρίες της δεξιάς- δίνει ελπίδες για μια ήττα του μπολσοναρισμού και την επανεμφάνιση ενός προοδευτικού δρόμου. Συμβάλλοντας στην ανάδειξη ενός πολυπολικού κόσμου, ο Λούλα έχει δεσμευτεί να επαναφέρει τη πρόταση του Ούγκο Τσάβες, να δημιουργήσει ένα περιφερειακό νόμισμα της Λατινικής Αμερικής.

Η κυβέρνηση περονιστών στην Αργεντινή πλησιάζει, επίσης, ολοένα και περισσότερο στην ένταξη στην ομάδα BRICS+, μετά από πρόσκληση της Κίνας, με τον πρόεδρο Αλμπέρτο Φερνάντες να δηλώνει στη διάσκεψη πως η ομάδα αντιπροσωπεύει «μια εξαιρετική εναλλακτική συνεργασίας απέναντι σε μια παγκόσμια τάξη που λειτουργεί προς όφελος λίγων». Η Αργεντινή, παγιδευμένη σε απεχθή χρέη 44,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων αναζητά εναλλακτικές λύσεις στο ΔΝΤ που κυριαρχείται από τις ΗΠΑ. Παραμένει ωστόσο παγιδευμένη σε μια αντιφατική εξωτερική πολιτική, που από τη μια επιδιώκει σχέσεις με τις Κίνα-Ρωσία και απέρριψε το ακροδεξιό πραξικόπημα εναντίον του Μοράλες στην Βολιβία, ενώ δυστυχώς έχει ταυτόχρονα υπερψηφίσει τις ανατρεπτικές ενέργειες της Ουάσινγκτον σε βάρος των Σαντινίστας της Νικαράγουα και την αποβολή της Ρωσίας από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Η Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης (NDB) των χωρών BRICS ανακοίνωσε σχέδια να ανοίξει το περιφερειακό της γραφείο στην Ινδία, ενώ έχει αποδεχθεί την ένταξη χωρών, όπως το Μπαγκλαντές, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), την Ουρουγουάη και την Αίγυπτο, διευρύνοντας περαιτέρω την παγκόσμια εμβέλεια της τράπεζας, δίνοντας πράσινο φως στην ένταξη της Αργεντινής. O υπουργός Εξωτερικών Υποθέσεων και Διεθνούς Εμπορίου, Σαντιάγκο Καφιέρο, έλαβε την υποστήριξή για την ένταξη της Αργεντινής στους BRICS, αναφέροντας ότι «μόνο μέσω του μεγαλύτερου συντονισμού των αναπτυσσόμενων χωρών σε φόρουμ όπως η G20, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα μπορέσουμε να εδραιώσουμε μια ατζέντα όπου οι αναδυόμενες οικονομίες πρέπει να είναι η κινητήρια δύναμη μιας χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμη οικονομική ανάκαμψη».

Η περίπτωση της ένταξης της Σαουδικής Αραβίας στο BRICS+ αποτελεί μια σοβαρή εξέλιξη, που μαρτυράει τον κλονισμό του βορειοαμερικανικού μονοπολισμού, ο οποίος εδραιώθηκε σε σημαντικό βαθμό μέσω των μονοπωλιακών συμφωνιών της πετρομοναρχίας με την Ουάσινγκτον, οι οποίες κατέστησαν το πετροδολάριο παγκόσμιο νόμισμα αναφοράς, με αντάλλαγμα την στρατιωτική προστασία των πεδίων εξόρυξης. Οι Σαούντ, που  αντιμετωπιζαν τις σχέσεις με τη Κίνα ως λειτουργικές, αλλά όχι στρατηγικές, εξετάζουν πλέον το ενδεχόμενο να δεχθούν γιουάν αντί δολαρίων για πωλήσεις κινεζικού πετρελαίου. Ο λόγος είναι ότι, όπως και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, οι σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών στον Περσικό Κόλπο, πληρώνουν ακριβά τη κρίση ενέργειας, η οποία επιδεινώνεται από την ενεργειακή κρίση και τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Η Σαουδική Αραβία αντιστέκεται στις πιέσεις των ΗΠΑ να αντλήσουν περισσότερο αργό πετρέλαιο για να μειώσουν την τιμή του πετρελαίου που έχει εκτιναχθεί από την έναρξη της σημερινής φάσης της σύγκρουσης στην Ουκρανία, διατηρώντας ζωντανή την πετρελαϊκή συμφωνία του Ριάντ με τη Μόσχα, σε ό,τι αφορά την επιβολή ενός «ταβάνιου» στις εξορύξεις. Ο πρίγκηπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν εκβιάζει με αυτό το τρόπο την αναγνώριση του ως διαδόχου του θρόνου από τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς η Ουάσιγκτον δημοσίευσε μια έκθεση των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών που τον εμπλέκει  στη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι το 2018 και περιόρισε την υποστήριξη των ΗΠΑ στον δαπανηρό πόλεμο του Ριάντ κατά των Χούθι της Υεμένης. Ωστόσο, οι ελπίδες του Ιράν για ένα ανοιχτό παράθυρο συνομιλιών με τη Σαουδική Αραβία, μέσω ενός ειρηνευτικού σχεδίου για την Υεμένη, απορρίφθηκαν από τη κυβέρνηση-μαριονέτα, Ρατζέ Μπάντι. Με παρέμβαση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, Ουάσινγκτον και Σαυδική Αραβία, επανέλαβαν τη δέσμευσή τους «για συντονισμένες προσπάθειες για την αντιμετώπιση των απειλών από το Ιράν».

Στο επίπεδο της ασφάλειας, σημαντική είναι η συζήτηση για ένταξη του Καζακστάν στο BRICS+, καθώς -σε αυτή τη περίπτωση- η κυβέρνηση η οποία αντιμετώπισε πρόσφατα τις απόπειρες αποσταθεροποίησης μέσω «πορτοκαλί επανάστασης» , θα είναι το δεύτερο μέλος του οργανισμού, που είναι ταυτόχρονα μέλος του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), μαζί με τη Ρωσία. Έχει σημασία να τονιστεί πως, ενώ η επέκταση του βορειοατλαντικού συμφώνου προς την Σουηδία και τη Φιλανδία αντιμετωπίζει δυσκολίες, λόγω των εγγυήσεων που ζητά ο Ερντογάν σε ό,τι αφορά την υποστήριξη στις κουρδικές πολιτοφυλακές, ο γενικός γραμματέας του CSTO δηλώνει ότι η συμμαχία έχει αρκετή δύναμη για να αντιμετωπίσει την απειλή επέκτασης του ΝΑΤΟ.

Απέναντι στην προσπάθεια προσέγγισης μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών, η Ουάσιγκτον συγκάλεσε το Οικονομικό Πλαίσιο για την περιοχή Ινδικού-Ειρηνικού (IPEF), προσελκύοντας 13 χώρες, εκτός των μελών της Quad. Πρόκειται για το Μπρουνέι, τη Νότια Κορέα, την Ινδονησία, τη Μαλαισία, τη Νέα Ζηλανδία, τις Φιλιππίνες, τη Σιγκαπούρη, την Ταϊλάνδη και το Βιετνάμ. Η προσπάθεια των ΗΠΑ «σπείρουν διχόνοια» μέσω της IPEF, αντιμετωπίζει την άρνηση πολλών αναδυόμενων οικονομιών να συγκρουστούν με το Πεκίνο. Γεγονός που πιθανότατα εξηγεί την απουσία της Ταπέι (Ταϊβάν) από το σχήμα, καθώς κάτι τέτοιο θα ερχόταν σε αντίθεση με την αρχή της «μίας Κίνας». Ο Μπάιντεν δήλωσε έτοιμος για στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ «για την υπεράσπιση της Ταϊβάν», σε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Ιάπωνα πρωθυπουργό Φούμιο Κισίντα στο Τόκιο. Όπως έχουμε αναδείξει, οι δεξαμενές σκέψεις των Ηνωμένων Πολιτειών έχουν πλέον αποδεχθεί το σενάριο ταυτόχρονου πολέμου σε Ρωσία και Κίνα, ώστε να καταστέψουν την προοπτική του μονοπολισμού.

Σε κάθε περίπτωση, η υποχώρηση της «συναίνεσης της Ουάσιγκτον» δίνει χώρο στις αναπτυσσόμενες χώρες να διεκδικήσουν έναν κόσμο με περισσότερη ισοτιμία και δικαιοσύνη, απαλλαγμένο από τους δυτικούς θεσμούς επικυριαρχίας. Ωστόσο, η μετάβαση από έναν μονοπολικό σε έναν πολυπολικό κόσμο δεν είναι χωρίς αντιφάσεις, εξαιτίας του διαφορετικού πολιτικού προσανατολισμού των αναπτυσσόμενων χωρών. Οι προβλεπόμενες νίκες των αριστερών και αντιιμπεριαλιστικών πολιτικών δυνάμεων, πιθανότατα θα προσφέρουν θετικά στην επίλυση των αντιθέσεων αυτών.