Βιβλίο: «Πανδημία COVID-19 και οι σύγχρονες απειλές στη δημόσια υγεία»
Κυκλοφορεί τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Τόπος το συλλογικό έργο «Πανδημία COVID-19 και οι σύγχρονες απειλές στη δημόσια υγεία», σε επιμέλεια Ηλία Κονδύλη και Αλέξη Μπένου.
Στόχος της έκδοσης είναι, έναν χρόνο μετά την εμφάνιση της πανδημίας, να αποτελέσει μια πρώτη προσπάθεια αποτίμησης αυτής της σύγχρονης παγκόσμιας περιπέτειας. Η κριτική ανάλυση των αιτίων της πανδημίας, η επιδημιολογική αποτίμηση της εξέλιξής της, η περιγραφή της αντιμετώπισής της ως πρωταρχικού κινδύνου της δημόσιας υγείας, η πολιτική ελέγχου της διασποράς του ιού, η διαχείριση της νοσηρότητας και της περίθαλψης των κρουσμάτων και γενικά η πολιτική υγείας για την αντιμετώπισή της αποτελούν σημαντικά πεδία της έρευνας.
Η διεπιστημονική προσέγγιση που επιχειρείται σε αυτήν τη συλλογική εργασία φιλοδοξεί, με δεδομένους βέβαια τους περιορισμούς εξαιτίας της δυναμικής εξέλιξης της πραγματικότητας, να συμβάλει στην περαιτέρω ανάλυση και εμβάθυνση του ρόλου της πανδημίας στη διεύρυνση των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων στην υγεία καθώς και στα αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπισή τους υπέρ του κόσμου της εργασίας.
Γράφουν οι:
Valentina Gallo, Howard Waitzkin, Απόστολος Βεΐζης, Δημήτρης Κιβωτίδης, Ηλίας Κονδύλης, Χρήστος Λάσκος, Σταύρος Μαυρουδέας, Έφη Μακρίδου, Αλέξης Μπένος, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Χριστίνα Παρασκευοπούλου, Μαρία Πετμεζίδου, Μιχάλης Πουλιμάς, Στέργιος Σερέτης, Φίλιππος Ταραντίλης
Το INFO-WAR έχει τη χαρά να προδημοσιεύσει ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Πανδημία COVID-19 και οι σύγχρονες απειλές στη δημόσια υγεία», που μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω. (*οι αναγνώστες μέσω κινητού τηλεφώνου, θα πρέπει να το περιστρέψουν οριζόντια και να ενεργοποιήσουν την οριζόντια προβολή).
Διαβάστε την προδημοσίευση στο info-war.gr
«Η Πολιτική Οικονομία του covid-19 & οι επιπτώσεις της πανδημίας σε επιλεγμένες ευρωπαϊκές χώρες» – Στ.Μαυρουδέας & Χρ.Παρασκευοπούλου
Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ ο συλλογικός τόμος «Πανδημία COVID-19 και οι σύγχρονες απειλές στη δημόσια υγεία» που επιμελήθηκαν επιστημονικά οι Ηλίας Κονδύλης, αναπληρωτής καθηγητής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας – Πολιτικής της Υγείας στο Τμήμα Ιατρικής του ΑΠΘ, και Αλέξης Μπένος, ομότιμος καθηγητής Υγιεινής – Κοινωνικής Ιατρικής στο ΑΠΘ.
Στον συλλογικό τόμο εμπεριέχεται κεφάλαιο με τίτλο «Η Πολιτική Οικονομία του covid-19 & οι επιπτώσεις της πανδημίας σε επιλεγμένες ευρωπαϊκές χώρες» από τους Στ.Μαυρουδέα & Χρ.Παρασκευοπούλου.
Τα θέματα που διαπραγματεύεται το κεφάλαιο αυτό είναι τα ακόλουθα.
Η πανδημία covid-19 συμβαδίζει με μία απότομη και βαθιά οικονομική κρίση. Πρόκειται για κανονική οικονομική κρίση – και όχι για απλή ύφεση όπως διατείνονται τα Κυρίαρχα Οικονομικά, καθώς τόσο το ποσοτικό βάθος της (διψήφια ετήσια μείωση του ΑΕΠ, μεγάλη απαξίωση κεφαλαίου, αύξηση της ανεργίας κλπ.) όσο και οι ποιοτικές πλευρές της (αλλαγές στην διαδικασία εργασίας, στις διεθνείς αλυσίδες αξίας, στους κοινωνικο-πολιτικούς συσχετισμούς κλπ.) το αποδεικνύουν. Εύστοχα η Μαρξιστική Πολιτική Οικονομία τη χαρακτηρίζει ως μία διπλή κρίση: υγειονομική και οικονομική.
Ένα πρώτο ερώτημα είναι η σειρά αιτιότητας μεταξύ των δύο πλευρών αυτής της διπλής κρίσης. Τα σημερινά Κυρίαρχα Οικονομικά – αλλά και τα Ετερόδοξα Οικονομικά υποστηρίζουν ότι η υγειονομική κρίση αποτελεί ένα αναπάντεχο γεγονός (μαύρος κύκνος) που διατάραξε εξωγενώς την οικονομία. Συνεπώς, υποστηρίζουν ότι η υγειονομική κρίση προκαλεί την οικονομική.. Αντιθέτως και πολύ πιο ρεαλιστικά, η Μαρξιστική Πολιτική Οικονομία δείχνει ότι η σημερινή πανδημία αποτελεί την αφορμή για την έκρηξη προϋπαρχόντων προβλημάτων της καπιταλιστικής συσσώρευσης. Συνοπτικά, η προκληθείσα από την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους κρίση του 2008 δεν επιλύθηκε ουσιαστικά καθώς το αστικό σύστημα απέτρεψε – με τη χρήση τόσο επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής όσο και ανορθόδοξης νομισματικής πολιτικής (ποσοτική χαλάρωση) – την αναγκαία απαξίωση κεφαλαίου (απαιτούμενες μαζικές χρεωκοπίες). Έτσι, μετά την κρίση του 2008 το καπιταλιστικό σύστημα πέρασε νέες επαναλαμβανόμενες υφέσεις και συνολικά η συσσώρευση κεφαλαίου παρέμεινε σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα. Ήδη, πριν την εκδήλωση της πανδημίας βασικοί πρόδρομοι δείκτες (ιδιαίτερα αυτοί που αναφέρονται στον βιομηχανικό τομέα) έδειχναν σημεία ισχυρής κάμψης. Μάλιστα από τον Φεβρουάριο του 2020 διαπιστώνεται ότι η αμερικανική οικονομία έμπαινε σε ύφεση.
Ένα δεύτερο ερώτημα είναι εάν η υγειονομική κρίση είναι ανεξάρτητη από το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα. Δηλαδή εάν όντως αποτελεί εξωγενή παράγοντα. Και πάλι τα Κυρίαρχα Οικονομικά υποστηρίζουν τη θέση αυτή. Αντιθέτως, όπως θα δειχθεί στην επόμενη ενότητα, το καπιταλιστικό σύστημα είναι σήμερα πιο επιρρεπές στην πρόκληση υγειονομικών κρίσεων με τη μορφή «αναδυόμενων επιδημιών», που με τη σειρά τους επιδρούν καταλυτικά στην οικονομία. Ένα τρίτο ερώτημα, που θα εξεταστεί είναι η οικονομική επίπτωση αυτής της διπλής κρίσης. Και στο σημείο αυτό αρχικά τουλάχιστον τα Κυρίαρχα Οικονομικά υποστήριξαν ότι θα υπάρξει μία γρήγορη και ισχυρή ανάκαμψη που θα αναπληρώσει τις απώλειες της κρίσης (V-shaped recovery). Πολύ σύντομα όμως, αναγκάστηκαν να αναθεωρήσουν αυτές τις αισιόδοξες προβλέψεις. Η Μαρξιστική Πολιτική Οικονομία υποστήριξε ότι η όποια ανάκαμψη υπάρξει θα είναι ασθενική ενώ ακόμη και η πιθανότητα της τελμάτωσης (L-shaped recovery) δεν αποκλείεται. Στις μεθεπόμενες ενότητες παρουσιάζεται ένα δείγμα έξι επιλεγμένων ευρωπαϊκών οικονομιών (Ελλάδα, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία και Γαλλία) και δείχνονται τόσο οι βαθιές επιπτώσεις της κρίσης όσο και οι αρνητικές προοπτικές για το μέλλον. Ιδιαίτερα, διαψεύδονται οι κυβερνητικές εκτιμήσεις για μονοψήφια ύφεση στην Ελλάδα για το 2020 και υποστηρίζεται ότι αυτή θα ξεπεράσει αισθητά το 10%.
Στον συλλογικό τόμο συμμετέχουν με κείμενα τους οι Valentina Gallo, Howard Waitzkin, Απόστολος Βεΐζης, Δημήτρης Κιβωτίδης, Ηλίας Κονδύλης, Χρήστος Λάσκος, Σταύρος Μαυρουδέας, Αλέξης Μπένος, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Χριστίνα Παρασκευοπούλου, Μαρία Πετμεζίδου, Φίλιππος Ταραντίλης.
Στόχος της έκδοσης είναι, έναν χρόνο μετά την εμφάνιση της πανδημίας, να αποτελέσει μια πρώτη προσπάθεια αποτίμησης αυτής της σύγχρονης παγκόσμιας περιπέτειας. Η κριτική ανάλυση των αιτίων της πανδημίας, η επιδημιολογική αποτίμηση της εξέλιξής της, η περιγραφή της αντιμετώπισής της ως πρωταρχικού κινδύνου της δημόσιας υγείας, η πολιτική ελέγχου της διασποράς του ιού, η διαχείριση της νοσηρότητας και της περίθαλψης των κρουσμάτων και γενικά η πολιτική υγείας για την αντιμετώπισή της αποτελούν σημαντικά πεδία της έρευνας.
Αναδημοσίευση από το ιστολόγιο του Σ. Μαυρουδέα
Οι γιατροί το έχουν πει. Μέσα στην πανδημία χάθηκαν ζωές που θα μπορούσαν να έχουν σωθεί αν η κυβέρνηση είχε θωρακίσει το ΕΣΥ. Το βιβλίο «Πανδημία COVID-19 και οι σύγχρονες απειλές στη δημόσια υγεία» από τις εκδόσεις Τόπος ήρθε να επιβεβαιώσει με τρόπο επιστημονικό ότι στην Ελλάδα είχαμε σημαντικά περισσότερους θανάτους το 2020 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, με 3.800 από αυτούς μάλιστα να μη σχετίζονται άμεσα με τον κορονοϊό.
Ο Αλέξης Μπένος, ομότιμος καθηγητής Υγιεινής – Κοινωνικής Ιατρικής στο ΑΠΘ και εκ των συγγραφέων του βιβλίου, εξηγεί στο tvxs.gr πώς οι επιπρόσθετοι αυτοί θάνατοι σχετίζονται με την έλλειψη σοβαρού δικτύου Πρωτοβάθμιας Φροντίδας και την μη ετοιμότητα του ΕΟΔΥ, καθώς και με την απροθυμία της κυβέρνησης να ενισχύσει σημαντικά το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Μιλώντας για το περιεχόμενο του βιβλίου, ο κ. Μπένος αναφέρεται ακόμα στον ρόλο των κοινωνικών ανισοτήτων που προϋπήρχαν και διευρύνθηκαν μέσα στην πανδημία.
Από την έρευνά σας προκύπτει ότι το διάστημα 22/2 έως 31/12 2020 είχαμε στην Ελλάδα 8.405 περισσότερους θανάτους από το μέσο όρο των τελευταίων ετών αλλά το 45,2% αυτών δεν αποδίδεται στην Covid-19, μα σε αυτό που έχουμε συνηθίσει να λέμε «λοιπή νοσηρότητα». Ποια είναι η ερμηνεία αυτού του ευρήματος;
Για λόγους που θα εξηγήσουμε παρακάτω, το ΕΣΥ βρέθηκε απροετοίμαστο να αντιμετωπίσει την πανδημία. Για να μπορέσει να ανταπεξέλθει, μετατράπηκε ή ίσως «μεταλλάχθηκε» σε μονοθεματικό σύστημα covid, αφήνοντας εν πολλοίς όλα τα υπόλοιπα νοσήματα εκτός. Αυτό αποτυπώνεται στα στοιχεία που περιέχονται στο βιβλίο, όπως για παράδειγμα οι 3,9 εκατομμύρια λιγότερες επισκέψεις στα επείγοντα, τακτικά και απογευματινά ιατρεία των νοσοκομείων και τις 108.000 λιγότερες χειρουργικές επεμβάσεις από το Φεβρουάριο ως και το Νοέμβριο 2020.
Άνθρωποι με επείγοντα προβλήματα, όπως ένας έντονος πόνος στο στήθος ή με χρόνια προβλήματα όπως οι καρκίνοι, καρδιαγγειακά ή ψυχιατρικά νοσήματα, δεν είχαν πού να απευθυνθούν. Αυτό σε πάρα πολλές περιπτώσεις έφερε επιβάρυνση της υγείας τους. Για παράδειγμα ένας διαβητικός που έπρεπε να ελέγξει τον διαβήτη του, δεν μπορούσε να το κάνει, ο διαβήτης του απορρυθμιζόταν, παρομοίως και η υπέρτασή του. Είχαμε απορρύθμιση των προβλημάτων χιλιάδων ανθρώπων. Το ξέρουμε ανεκδοτολογικά αλλά δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να το αποτυπώσουμε με νούμερα ότι άνθρωποι με εμφράγματα που χρειάζονταν καρδιολογική ΜΕΘ έμεναν σπίτι τους, από φόβο αλλά και επειδή δεν υπήρχε κάποιος μηχανισμός να τους καλύψει.
Η εγκατάλειψη της «άλλης νοσηρότητας» δεν είναι ελληνικό φαινόμενο, καταγράφεται στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Αλλά όπως είπατε και όπως προκύπτει από την έρευνα, οι επιπρόσθετοι θάνατοι στην Ελλάδα που δεν αποδίδονται στην Covid-19 είναι υπερδιπλάσιοι από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, 45,2% έναντι 20% των πλεοναζόντων θανάτων. Αυτό δείχνει ότι το σύστημα διαλύθηκε και οι άνθρωποι αφέθηκαν στην τύχη τους. Στο διάγραμμα φαίνεται πως η έκρηξη του φαινομένου έγινε τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο, στο πλαίσιο του δεύτερου κύματος. Το βιβλίο καταγράφει τί συνέβη μέχρι το τέλος του 2020, όμως εμείς έχουμε ήδη εικόνα για το τρίτο κύμα. Εκεί μπορεί να μην είχαμε το «μπαμ» του Νοεμβρίου, αλλά αθροιστικά οι θάνατοι του τρίτου κύματος είναι κατά πολύ περισσότεροι. Θα δώσουμε και αυτά τα στοιχεία σύντομα.
Συνεπώς η θνησιμότητα από την «άλλη νοσηρότητα» με την οποία ασχοληθήκαμε στο βιβλίο αναδεικνύεται ζήτημα εξίσου σοβαρό με αυτή της Covid-19. Ωστόσο οι κυβερνώντες σπάνια αναφέρονται σε αυτή γιατί απλούστατα ακυρώνει το αφήγημά τους περι success story.
Ξεκινήσατε την απάντησή σας από την μετατροπή του ΕΣΥ σε μονοθεματικό σύστημα. Πώς αυτό θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί;
Βρεθήκαμε μπροστά στην πανδημία χωρίς οργάνωση υπηρεσιών δημόσιας υγείας. Όταν ο ΠΟΥ έκανε λόγο για πανδημία θα έπρεπε την επόμενη ημέρα να γίνουν χιλιάδες προσλήψεις στο ΕΣΥ και να έχει οργανωθεί ο ΕΟΔΥ. Αυτό όμως είναι κάτι που δεν ήθελε με τίποτα και συνεχίζει να μη θέλει η κυβέρνηση με το επιχείρημα «μα θα διορίσουμε κόσμο για ένα προσωρινό πρόβλημα;» Με το ίδιο ακριβώς σκεπτικό βέβαια δαπάνησε 20 δισ. για πολεμικά αεροσκάφη, επικαλούμενη τον ενδεχόμενο κίνδυνο μιας πολεμικής σύρραξης. Για τον πραγματικό κίνδυνο της πανδημίας δε θέλησε να επενδύσει.
Πρώτο όπλο μας θα έπρεπε να είναι ένας καλά προετοιμασμένος οργανισμός δημόσιας υγείας, εν προκειμένω ο ΕΟΔΥ. Στελεχωμένος με το απαραίτητο προσωπικό, θα έπρεπε να μπορεί να αποτιμήσει ποια είναι η κατάσταση σε όλη τη χώρα, μέσα από επιδημιολογική επιτήρηση. Αν είχαμε αυτή τη δυνατότητα θα μπορούσαμε να περιορίσουμε την επιδημία στα σημεία όπου πρωτοεμφανίστηκε κι έτσι να αποφύγουμε τα γενικά lockdown, πηγαίνοντας σε τοπικά, συνοικιακά ή σε επίπεδο χώρων εργασίας.
Σε συνεργασία με τον ΕΟΔΥ θα έπρεπε να λειτουργεί ένα οργανωμένο δίκτυο Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας σε όλη τη χώρα. Οι μονάδες αυτές που λειτουργούν με πληθυσμιακή αναφορά θα έκαναν τη διάγνωση και θα λειτουργούσαν ως κατά τόπους παρατηρητές του ΕΟΔΥ. Ακόμα, θα παρακολουθούσαν συστηματικά τα κρούσματα που δε νοσούσαν βαριά και θα έμεναν σπίτι. Έτσι θα είχαμε περιορίσει και τον σημαντικό αριθμό θανάτων από covid-19 σε ανθρώπους που δε νοσηλεύτηκαν ποτέ. Άνθρωποι που στην αρχή της νόσου δεν εμφάνιζαν βαριά συμπτώματα και λόγω του φόρτου στα νοσοκομεία έλαβαν εντολή «μείνετε σπίτι», όμως ξαφνικά η κατάστασή τους επιδεινώθηκε και δεν ξαναβγήκαν ποτέ από το σπίτι τους. Το έλλειμμα σε σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και η μερική και αποσπασματική υποκατάστασή του από τους ιδιώτες γιατρούς είναι στρατηγική επιλογή, που προωθεί με συνέπεια η κυβέρνηση.
Ελλείψει καλά προετοιμασμένου ΕΟΔΥ και συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας, ο ιός απλώθηκε σε όλη τη χώρα, με την προσοχή να στρέφεται μοιραία στα νοσοκομεία του ΕΣΥ.
Η συνθήκη αυτή βρίσκει το ΕΣΥ στρατηγικά τραυματισμένο από μια πολιτική λιτότητας δέκα και πλέον ετών κατά την οποία όποιος αποχωρούσε δεν αντικαθίσταντο, δημιουργώντας τεράστιες ελλείψεις υγειονομικού προσωπικού. Υπό αυτό το πρίσμα, εάν υπήρχαν περισσότερες δομές, περισσότερες κλίνες ΜΕΘ, και κυρίως περισσότερο προσωπικό, μέρος των θανάτων που αποδίδονται στην Covid-19, δεν μπορώ να πω με ασφάλεια ακριβή αριθμό, θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί. Και υπήρχε χρόνος να γίνει αυτό, εφόσον περάσαμε το πρώτο κύμα της πανδημίας πολύ ήπια.
Ποια είναι τα κοινωνικά χαρακτηριστικά αυτών των επιπλέον θανάτων, από covid και μη;
Τις πρώτες ημέρες τα κρούσματα ήταν άνθρωποι από τα μεσαία ή ανώτερα στρώματα, που ταξίδευαν στο εξωτερικό και χρησιμοποιούσαν αεροδρόμια. Αυτό ανατράπηκε πολύ γρήγορα σε διεθνές επίπεδο. Για την Ελλάδα παρατηρούμε ότι στην αρχή του δεύτερου κύματος, του πρώτου ισχυρού στη χώρα μας, οι μεγαλύτερες συσσωρεύσεις ήταν σε εργοστάσια, ιδιαίτερα σε εργοστάσια διατροφής. Έτσι η πανδημία «έπεσε» πάνω στις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες.
Διότι και προ πανδημίας οι φτωχότεροι άνθρωποι, όσοι δουλεύουν σε σκληρές δουλειές είχαν επιβαρυμένη υγεία. Εντός των ομάδων που ονομάζουμε «ευάλωτοι», υπάρχουν χαρακτηριστικά κοινωνικής ανισοτητας. Πολύ πιο συχνά θα βρείτε διαβητικούς, ανθρώπους με καρδιαγγειακά και καρκινοπαθείς στις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις παρά στις υψηλότερες.
Σε αυτή τη συνθήκη έρχεται ένας ιός που μεταδίδεται μέσω της αναπνοής άρα κυρίως σε συνθήκες συγχρωτισμού. Στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς δεν πάρθηκε κανένα μέτρο ώστε να είναι εφικτή η τήρηση αποστάσεων. Σε χώρους εργασίας όπως τα εργοστάσια αλλά και υπηρεσίες όπως τα τηλεφωνικά κέντρα, οι άνθρωποι συνέχιζαν να πηγαίνουν στη δουλειά τους. Συνεπώς ακόμα και σε περιόδους lockdown, είχαμε διεύρυνση της κοινωνικής ανισότητας.
Μια άλλη κοινωνική και πολιτική πτυχή του θέματος είναι αυτή της κερδοσκοπίας. Σε έναν 21ο αιώνα όπου η κερδοσκοπία είναι η βασική οδηγός παράσταση, βλέπουμε πολλές επιδημίες να αναπτύσσονται, ενώ δεν περιμέναμε κάτι τέτοιο. Ρόλο σε αυτή την εξέλιξη φαίνεται να έχει παίξει η εντατικοποίηση στη βιομηχανία παραγωγής κρεάτων όπου φαίνεται να ευνοούνται όλοι οι κορωνοϊοί. Η εντατικοποιημένη παραγωγή κρεάτων και πουλερικών, η εντατικοποιημένη εργασία των ανθρώπων σε συνθήκες συγχρωτισμού ανθρώπων και ζώων αποτελούν συνθήκες δημιουργίας νέων ιών. Δυστυχώς μάλλον θα το βρούμε πάλι μπροστά μας.
Στα δικά μας, πέρυσι το άνοιγμα του τουρισμού έγινε χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση, με επίκληση στην οικονομικά κρίσιμη συγκυρία. Μπήκαμε στο καλοκαίρι με σχεδόν μηδενικά κρούσματα και στα τέλη Ιουλίου άρχισαν να αυξάνονται. Το άνοιγμα του τουρισμού με τους (μη) όρους που έγινε, ήταν το εναρκτήριο λάκτισμα για το μεγάλο δεύτερο κύμα.
Συνεπώς η προέλευση του κορονοϊού και η διαχείριση της πανδημίας γίνονται μέσα στο νεοφιλελεύθερο πλαίσιο εντός του οποίου η υγεία των ανθρώπων δεν αποτελεί προτεραιότητα. Στο βιβλίο επισημαίνουμε ότι η πανδημία χρησιμοποιήθηκε για να συνεχιστεί η δεκαετής πολιτική λιτότητας που εφαρμοζόταν στην Ευρώπη, με όρους ίσως ακόμα πιο επιθετικούς και στόχο την περαιτέρω αύξηση του κέρδους και την περαιτέρω όξυνση του πολέμου απέναντι στην εργασία.