Παρακμάζει ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός;

του Βασίλη Λιόση

«Τα πάντα ρει και ουδέν μένει». Πρόκειται για την πασίγνωστη φράση του Ηράκλειτου με την οποία δήλωσε πως τα πάντα μεταβάλλονται και πως τίποτα δεν μπορεί να μείνει αιωνίως σταθερό. Και πρόκειται για ένα νόμο που ισχύει και στη φύση και στην κοινωνία. Πράγματι, η ανθρώπινη κοινωνία έχει γνωρίσει διαδοχικά διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά συστήματα, αυτοκρατορίες έχουν ανθίσει, έχουν παρακμάσει κι εν τέλει εξαφανιστεί, οι συσχετισμοί των δυνάμεων αλλάζουν, ιδέες, συνήθειες, συμπεριφορές πάνε κι έρχονται. Δεν υπάρχει κανένας λόγος ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός να ξεφύγει από αυτόν τον κανόνα. Και όλα δείχνουν πως έχει μπει σε τροχιά παρακμής.

Ο ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΟΣ ΣΒΑΪΤΣΕΡ

Το 2002 εκδόθηκε στα ελληνικά το βιβλίο του Πέτερ Σβάιτσερ με τον τίτλο Η νίκη. Ο Σβάιτσερ, Αμερικανός που εργάστηκε στο Ινστιτούτο Hoover για τον Πόλεμο, την Επανάσταση και την Ειρήνη, του πανεπιστημίου Stanford, αναλύει στο βιβλίο του την αμερικανική στρατηγική που είχε εκπονηθεί για τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (ΣΕ). Άξονες αυτής της στρατηγικής ήταν η ενίσχυση της αντιπολίτευσης στην Πολωνία (δηλαδή του Βαλέσα και της εκκλησίας), το οικονομικό γονάτισμα της ΣΕ με το κυνήγι των εξοπλισμών συμπεριλαμβανομένων και των πυρηνικών καθώς και οι πιέσεις στις τιμές του πετρελαίου και η ενίσχυση των αντεπαναστατικών ομάδων του Αφγανιστάν προκειμένου να πέσει η φιλοσοβιετική κυβέρνηση.

ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ: Ο ΣΤΟΧΟΣ ΕΠΕΤΕΥΧΘΗ

Επί Γκορμπατσόφ τα σοβιετικά στρατεύματα αποχώρησαν κι έκτοτε η επέλαση της πολιτικής αντίδρασης με τα χαρακτηριστικά του σκοταδισμού έγινε όχι μόνο ανεμπόδιστα αλλά και υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ. Από το 2001, οπότε και οι ΗΠΑ εισβάλλουν με πρόσχημα την 11^η Σεπτέμβρη (την ημερομηνία που τα δύο αεροπλάνα έπεσαν πάνω στους δίδυμους πύργους), το Αφγανιστάν τελούσε υπό καθεστώς νεοαποικιοκρατίας. Με κυβέρνηση μαριονέτα, με αμερικανικά στρατεύματα και με τις ΗΠΑ να ξοδεύουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να στερεώσουν την πολιτική και οικονομική τους κυριαρχία. Κι όμως ούτε το σχεδόν ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, ούτε οι κατοχικές στρατιωτικές δυνάμεις, ούτε οι καθοδηγούμενες από τις ΗΠΑ αμερικανικές κυβερνήσεις στάθηκαν ικανά στοιχεία να εκπληρώσουν τους στόχους των ΗΠΑ.

Το ερώτημα «τι θα ήταν καλύτερο, η παραμονή των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν ή η επικράτηση των Ταλιμπάν» στερείται νοήματος. Ανάμεσα στη Σκύλα και στη Χάρυβδη, δεν είμαστε υποχρεωμένοι να επιλέξουμε. Η αποχώρηση των Αμερικανών δείχνει είτε αδυναμία επιβολής των στρατηγικών τους στόχων είτε στροφή στην εξωτερική τους πολιτική. Επί της ουσίας συνιστά μία ήττα τους, πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Παρέβλεψαν τα τεράστια ποσά που ξοδεύτηκαν, αποχώρησαν έπειτα από 20 έτη αφήνοντας συντρίμμια και δύσκολα θα αποκτήσουν πλέον τον έλεγχο του ορυκτού πλούτου και των σπάνιων γαιών στο Αφγανιστάν.

Ο ΤΡΑΜΠ ΕΔΩΣΕ ΣΗΜΑΔΙΑ

Ήδη ο Τραμπ πριν να εκλεγεί πρόεδρος, στο βιβλίο του «Αμερική, σπουδαία ξανά» αναφερόταν στην ανάγκη να μην επωμίζονται εξ ολοκλήρου οι ΗΠΑ τα στρατιωτικά έξοδα των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων και ότι θα έπρεπε να συμβάλλουν και οι σύμμαχοι. Επρόκειτο, για ένα σημάδι αδυναμίας, οικονομικής και πολιτικής. Τα αμερικανικά μονοπώλια έδειχναν ότι δεν μπορούν να έχουν πλέον την κυρίαρχη και ηγεμονική θέση τουλάχιστον όπως την είχαν, αν και βεβαίως πολύ θα το ήθελαν. Και πού οφειλόταν αυτό; Πρώτον, στην παρατεταμένη οικονομική κρίση που χτύπησε τις ΗΠΑ και δεύτερον, στην εντυπωσιακή άνοδο του νούμερο ένα οικονομικού ανταγωνιστή των ΗΠΑ, δηλαδή της Κίνας. Οι ΗΠΑ δείχνουν να μην μπορούν να ανταγωνιστούν, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, την Κίνα. Η (καπιταλιστική) Κίνα βγήκε αλώβητη από την κρίση του 2008, αλώβητη και από την πανδημία. Έχει πλέον τα δικά της ισχυρά μονοπώλια, κάνει επενδύσεις τεραστίων διαστάσεων, ακολουθεί ένα ιδιόμορφο κεϋνσιανό μοντέλο που φαίνεται να είναι αποτελεσματικό, ενώ οι ΗΠΑ δείχνουν βαλτωμένες και αδύναμες να την παρακολουθήσουν.

ΤΡΟΧΙΑ ΠΑΡΑΚΜΗΣ

Ο αμερικανικός καπιταλισμός αρχίζει και βαριανασαίνει. Για την ακρίβεια η δύσπνοιά του έχει ξεκινήσει αρκετά χρόνια πριν. Τεράστιες ταξικές αντιθέσεις, εκτεταμένη φτώχια, μεγάλος αριθμός αστέγων και ανθρώπων που σιτίζονται από την  κρατική πρόνοια, αναπαραγωγή του ρατσισμού, αδυναμία ή/και συνειδητή επιλογή να μην αντιμετωπιστεί η πανδημία με τους νεκρούς να ξεπερνάνε τις 600.000, δημιουργία ακροδεξιών κινημάτων όπως αυτό που εισέβαλε στο Καπιτώλιο, εκτεταμένη οπλοκατοχή από υπερσυντηρητικούς πολίτες. Τι άλλο από διαδικασία σαπίσματος είναι όλο αυτό;

Όμως, ο αμερικανικός καπιταλισμός δεν είναι ο οποιοσδήποτε καπιταλισμός. Η Αμερική ήταν και παραμένει η πιο μεγάλη ιμπεριαλιστική δύναμη με ό,τι αυτό σημαίνει: μονοπώλια που παίζουν κρίσιμο ρόλο στις διεθνείς οικονομικές εξελίξεις, νούμερο ένα στρατιωτική δύναμη, ύπαρξη βάσεων σε εκατοντάδες γωνιές του πλανήτη, στρατιωτικές επεμβάσεις, έλεγχος ή σημαντική επιρροή σε διεθνείς οργανισμούς. Η αποχώρηση από το Αφγανιστάν δεν είναι απλώς ένα ράγισμα στη βιτρίνα του αμερικανικού καπιταλισμού αλλά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού.

Τι σημαίνουν εν τέλει όλα αυτά;

α) Πιθανώς έχουμε εισέλθει σε μία περίοδο παρακμής για τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό.

β) Αν ισχύει το παραπάνω συμπέρασμα δεν σημαίνει ότι θα πρόκειται για μία σύντομη χρονικά περίοδο.

γ) Τα όποια σημάδια παρακμής δεν θα μειώσουν απαραίτητα την επιθετικότητα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Μπορεί να συμβεί και το αντίθετο, δηλαδή να αυξήσουν την επιθετικότητά του ως τακτική επιβίωσης ή μπορεί να τον οδηγήσουν σε αναπροσανατολισμό των στόχων του.

Όπως και να έχει οι αντιιμπεριαλιστικοί στόχοι των κινημάτων παραμένουν απολύτως ζωντανοί κι επίκαιροι.