Ποιός θέλει να μάθει γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ συντηρητικοποιήθηκε;

του Βασίλη Λιόση

Ένα μεγάλο ερώτημα που απασχόλησε και απασχολεί την Αριστερά είναι πώς ένα κόμμα που κάποιες φορές κινδύνευε να μην μπει στη βουλή, κατάφερε και κέρδισε τις εκλογές δωδεκαπλασιάζοντας σχεδόν τα ποσοστά του κι έμεινε στην κυβερνητική εξουσία για περίπου πέντε χρόνια. Και μάλιστα τα ερωτήματα γίνονται ακόμη πιο επιτακτικά από τη στιγμή που ο ΣΥΡΙΖΑ πρόδωσε το νόημα του δημοψηφίσματος κι εφάρμοσε και αυτός όπως και οι προηγούμενοι μνημόνια. Έχουμε επιχειρήσει να δώσουμε απαντήσεις στους σχετικούς προβληματισμούς στο βιβλίο Ζητήματα Τακτικής και Στρατηγικής, εκδ. ΚΨΜ. Στο παρόν σημείωμα θα μας απασχολήσει κυρίως μία προσέγγιση που είδαμε πρόσφατα και που γράφτηκε από τον Γιάννη Μηλιό (εφεξής ΓΜ) που υπήρξε προβεβλημένο και πρωτοκλασάτο στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, στη συνέχεια διαφοροποιήθηκε κι εν τέλει προσέγγισε το ΚΚΕ (ή το ΚΚΕ τον προσέγγισε, αλλά αυτό δεν έχει και τόση σημασία).

            Αναφερόμαστε σε βιβλίο-ένθετο που δημοσιεύτηκε στην ΕΦΣΥΝ με τον τίτλο «Πρώτη φορά Αριστερά» και στο οποίο ο ΓΜ διατυπώνει τις σκέψεις του. Πριν να σχολιάσουμε τις απόψεις του ΓΜ, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε πως ήδη ο τίτλος του βιβλίου είναι προβληματικός, αφού δεν θεωρούμε πως ο ΣΥΡΙΖΑ εντασσόταν στο τόξο της αριστεράς πριν την αναρρίχησή του στους κυβερνητικούς θώκους, πόσω μάλλον μετά. Όσον αφορά τις σκέψεις του ΓΜ έχουμε να σημειώσουμε τα εξής: Η στροφή του ΣΥΡΙΖΑ ερμηνεύεται από τον ίδιο ως προϊόν α) ιδεολογικών στρεβλώσεων που εκπορεύονταν από τα ηγετικά κλιμάκια του ΣΥΡΙΖΑ, β) της γραφειοκρατικοποίησης του κόμματος, γ) των εσωκομματικών ερίδων.

            Ωστόσο, αυτοί οι παράγοντες δεν είναι αιτίες αλλά αποτελέσματα. Και όταν παρουσιάζουμε τα αιτιατά ως την πηγή του κακού, τότε δεν κάνουμε τίποτα άλλο παρά  να κυνηγάμε την ουρά μας όπως ένας σκύλος. Γιατί, αν θεωρήσουμε όλα τα παραπάνω ως τις πραγματικές αιτίες, τότε αμέσως και απολύτως νόμιμα έρχονται τα εξής ερωτήματα στην επιφάνεια: Γιατί υπήρξαν ιδεολογικές στρεβλώσεις; Γιατί το κόμμα γραφειοκρατικοποιήθηκε; Γιατί προέκυψαν εσωκομματικές έριδες; Σε αυτά τα ερωτήματα, όσο κι αν ψάξει κάποιος τις απαντήσεις στο κείμενο του ΓΜ, δεν θα τις βρει. Αντ’  αυτού θα βρει μία ευρύτατη παράθεση γεγονότων, χρήσιμη είναι η αλήθεια, αλλά τα γεγονότα είναι απλώς γεγονότα. Δεν μπορούν από μόνα τους να εξηγήσουν. Είναι σαν να λέμε εξηγούμε τα γεγονότα με τα ίδια τα γεγονότα (κι έτσι επανέρχεται ο σκύλος που κυνηγάει την ουρά του που ματαίως νομίζει ότι θα την πιάσει).  

      Τα όσα υποστηρίζει ο ΓΜ σε ένα κείμενο 82 σελίδων μοιάζουν πιο πολύ με προσωπική απολογία για τη συμμετοχή του στον ΣΥΡΙΖΑ και από την άλλη ως εξυπηρέτηση της χρόνιας εμμονής του απέναντι στην έννοια της εξάρτησης. Γιατί το λέμε αυτό; Διότι, όταν ο ΓΜ εξηγεί τα κατά τη γνώμη του τα αίτια εκφυλισμού του ΣΥΡΙΖΑ, ανάμεσα στα άλλα, αναφέρει ως βασική αιτία τις «θεωρίες εξάρτησης»! Είναι πράγματι εντυπωσιακό πως μετά από την ωμή παρέμβαση της Γερμανίας και του ΔΝΤ στην Ελλάδα, ο ΓΜ να επιμένει πως δεν υφίσταται οικονομική ή πολιτική εξάρτηση του ελληνικού καπιταλισμού. Πως η Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ προτεκτοράτο. Πως δεν εμφανίστηκαν ποτέ σε αυτόν τον δύσμοιρο τόπο φαινόμενα νεοαποικιοκρατίας. Πως οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν κάνουν βήμα αν δεν πάρουν το ΟΚ από τις ΗΠΑ. Πως η συμφωνία για το Μακεδονικό επετεύχθη κατόπιν σχεδιασμού των ΗΠΑ. Πως ο εκάστοτε πρεσβευτής των ΗΠΑ είναι κάτι σαν παραπρωθυπουργός εν Ελλάδι. Κι εν πάση περιπτώσει από τους εραστές της ιμπεριαλιστικής Ελλάδας θα πάρουμε κάποια στιγμή μία, έστω μία, πειστική απάντηση για ποιο λόγο με τόση βιαιότητα κι ένταση πραγματοποιήθηκε αυτή η άνευ προηγουμένου αφαίμαξη των λαϊκών στρωμάτων την τελευταία δεκαετία;

        Ποια, λοιπόν, είναι τα πραγματικά αίτια που εξηγούν την πορεία και τον πλήρη εκφυλισμό του ΣΥΡΙΖΑ; Ας διευκρινίσουμε για πολλοστή φορά πως ένα κόμμα κρίνεται από συγκεκριμένα κριτήρια: την ταξική του σύνθεση, το πρόγραμμα και το καταστατικό του, τις ιδεολογικές του συντεταγμένες, από τη στάση που κρατά απέναντί του η αστική τάξη και κυρίως από το τι πράττει. Θα σταθούμε ενδεικτικά σε μερικά από αυτά. 

        Πρώτο, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει πίσω του μια συγκεκριμένη ιστορία που δεν πρέπει να μας διαφεύγει. Ο πολιτικοί του πρόγονοι υπήρξαν το ΚΚΕ Εσωτερικού και ο ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1991. Ιδεολογική του ομπρέλα υπήρξε ο ευρωκομμουνισμός. Οι δυο πολιτικοί πρόγονοι του ΣΥΡΙΖΑ συσπείρωναν στους κόλπους τους  κατά βάση τμήματα της μικροαστικής διανόησης. Αυτοί οι σχηματισμοί δεν αναφέρονταν ούτε και πίστευαν στην κοινωνική επανάσταση αλλά στην ειρηνική μετεξέλιξη του καπιταλισμού σε σοσιαλισμό. Στην πραγματικότητα αποτελούσαν μία ριζοσπαστική παραλλαγή της σοσιαλδημοκρατίας. Αυτή η ιδεολογική και πολιτική ταυτότητα που έφεραν ΚΚΕ Εσωτερικού και ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ θα επηρέαζε ούτως ή άλλως και τη φυσιογνωμία του σύγχρονου ΣΥΡΙΖΑ. Με δεδομένο ότι στην παρούσα συγκυρία η  παγκόσμια  σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται σε κρίση και έχει ταυτιστεί στον σκληρό πυρήνα της αστικής πολιτικής με τα κλασικά νεοφιλελεύθερα κόμματα και με δεδομένο το ιδεολογικό στίγμα και την ταξική του σύνθεση, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από την πορεία που ακοιλούθησε. Με άλλα λόγια η πορεία του ήταν προδιαγεγραμμένη.

            Δεύτερο, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν απέκτησε ποτέ σοβαρή επιρροή στην εργατική τάξη. Η δύναμή του σε επίπεδο ΓΣΕΕ κυμαινόταν μόλις στο 10%. Και υπενθυμίζουμε πως όταν μιλάμε για εργατική τάξη δεν αναφερόμαστε μόνο στους βιομηχανικούς εργάτες. Εργατική τάξη είναι και οι εμποροϋπάλληλοι και οι εργαζόμενοι στον τουρισμό και οι εργαζόμενοι στην εκπαίδευση κ.λπ.. Το ίδιο αδύναμη ήταν η επιρροή του και στη νεολαία. Στις φοιτητικές εκλογές η παρουσία και τα ποσοστά του ήταν ισχνότατα.

            Τρίτο, τα προγραμματικά ντοκουμέντα του ΣΥΡΙΖΑ ήταν σαφή (ή κατά μία έννοια ασαφή). Ο δρόμος προς τον σοσιαλισμό θα ήταν κυβερνητικός. Η βαριά βιομηχανία θα αποτελούσε γενικά και αόριστα «βασικό όχημα της ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης και ανάπτυξης». Το ποιος θα την έχει στα χέρια του δεν διευκρινιζόταν.  

            Τέταρτο, η πολιτική διαδρομή του ΣΥΡΙΖΑ μέχρι που κέρδισε τις εκλογές ήταν διάσπαρτη από σοβαρά πολιτικά ατοπήματα, αν μπορούμε να τα πούμε ατοπήματα αφού πρόκειται για οργανικά στοιχεία της ιδιοσυστασίας του. Θα αναφερθούμε σε τρία μόνο παραδείγματα: Ουδέποτε αμφισβητήθηκε η ΕΕ κι επομένως ουδέποτε τέθηκε ζήτημα εξόδου, ούτε καν σύγκρουσης με το ευρωενωσιακό πλαίσιο. Μαύρη σελίδα στη διαδρομή του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ αποτέλεσε η ψήφιση της Συνθήκης του Μάαστριχτ και η συμμετοχή στα πρώτα εθνικιστικά συλλαλητήρια για τη Μακεδονία.

            Όλα τα παραπάνω απουσιάζουν από την ανάλυση του ΓΜ καθώς και το γεγονός ότι από νωρίς και όταν το ΠΑΣΟΚ βρισκόταν σε ελεύθερη πτώση, πλήθος στελεχών του ενσωματώθηαν με περίσσεια ευκολία στον ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό από μόνο του δεν είναι κακό, αλλά θα πρέπει κάθε φορά να εξετάζουμε για ποιο λόγο υπάρχουν κοινωνικές και πολιτικές μετακινήσεις. Και σε αυτή την περίπτωση οι μετακινήσεις ήταν υστερόβουλες.     

            Προς το τέλος του κειμένου του ο ΓΜ θέτει ορισμένα ζητήματα.

α] Αναφέρεται στην ανάγκη ανασύνθεσης της μαρξιστικής αριστεράς. Πολλά τα ερωτήματα: Ο ΣΥΡΙΖΑ άνηκε στη μαρξιστική αριστερά; Αν ναι, ποια είναι τα κριτήρια για την ένταξη κάποιου πολιτικού σχηματισμού σε αυτή την κατηγορία; Η μαρξιστική αριστερά ταυτίζεται με την κομμουνιστική ή η έννοια του μαρξισμού αυτονομείται από αυτή του κομμουνισμού; Το ΚΚΕ ανήκει σε αυτή την αριστερά; Το ρωτάμε γιατί ο ΓΜ δυο φορές το χαρακτηρίζει στο κείμενό του αυτιστικό (αλήθεια πώς προσέγγισε το αυτιστικό ΚΚΕ;).

β] Ο ΓΜ εκτιμά πως το ζήτημα σύγκρουσης με το νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό έρχεται πρώτο. Επομένως δικαιούμαστε να ρωτήσουμε: η σύγκρουση θα πρέπει να γίνει με τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό ή με τον καπιταλισμό; Γιατί αν προτάξουμε το πρώτο ως στρατηγικό ζήτημα και όχι ως ζήτημα τακτικής, τότε επιδιώκουμε έναν εξανθρωπισμένο καπιταλισμό. Δηλαδή, κυνηγάμε μία ουτοπία αφού θα καλέσουμε τον καπιταλισμό να αρνηθεί τη φύση του.

γ] Σε συνάφεια με το προηγούμενο ο ΓΜ προτάσσει την αντικαπιταλιστική στρατηγική. Τι ακριβώς σημαίνει αντικαπιταλιστική στρατηγική και γιατί δεν την ονοματίζουμε ως σοσιαλιστική;

       Όσοι υιοθετούν τη λογική του ΓΜ για να εξηγήσουν την προδιαγεγραμμένη πορεία του ΣΥΡΙΖΑ, δεν κάνουν απλώς λάθος στις εκτιμήσεις του. Κάνουν κάτι χειρότερο: επιδιώκουν να ανασυγκροτήσουν ένα νέο ΣΥΡΙΖΑ, αυτή τη φορά δήθεν αποκαθαρμένο. Αλλά αυτή είναι μία ακόμη επικίνδυνη αυταπάτη. Επικίνδυνη για τους κομμουνιστές, το λαϊκό κίνημα, την Αριστερά.