Ο πόλεμος στον σύγχρονο ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό

5.     Ο πόλεμος στον σύγχρονο ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό

5.1  Τυπολογία εθνικών πολέμων

Κάθε πόλεμος μπορεί να αναλυθεί με βάση τις κύριες κοινωνικές, ταξικές αντιθέσεις που κυριαρχούν στην πολιτική της οποίας συνέχεια είναι. Όταν το αντικείμενο είναι οι εθνικοί πόλεμοι, εξαιρώντας δηλ. τους εσωτερικούς σε έναν εθνικό κοινωνικο-οικονομικό σχηματισμό επαναστατικούς ταξικούς πολέμους, είδαμε ότι το πεδίο αναφοράς των εν λόγων κοινωνικών αντιθέσεων είναι οι διεθνείς σχέσεις, στη διαμεσολάβησή τους από τις διακρατικές. Ανάλογα, λοιπόν, με το ποια είναι η κυρίαρχη αντίθεση που οδηγεί σε έναν πόλεμο, μπορούμε να προτείνουμε μια τυπολογία των πολέμων που είναι δυνατοί στο σύγχρονο στάδιο του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού. Ωστόσο, κάθε συγκεκριμένος πόλεμος έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, ο οποίος προκύπτει από τον συγκεκριμένο συνδυασμό των διαφόρων εμπλεκόμενων κοινωνικών αντιθέσεων. Συνεπώς, οι παρακάτω τύποι πολέμου προτείνονται ως συνιστώσες, ο συνδυασμός των οποίων θα μπορούσε να εξηγήσει ως επί το πλείστον τους σύγχρονους πολέμους.

Α. Ιμπεριαλιστικός πόλεμος ανάμεσα σε ιμπεριαλιστικές χώρες για την αναδιανομή σφαιρών ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης.

Το ζητούμενο του πολέμου από τις αστικές τάξεις και των δύο πλευρών του πολέμου είναι να αναβαθμίσουν την αναπαραγωγή τους, ως εθνικό συνολικό κεφάλαιο, είτε άμεσα μέσω της απόσπασης υπεραξίας ή άλλης μορφής κοινωνικού πλούτου από τρίτες, υπό ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση, χώρες, είτε έμμεσα, μέσω της ευνοϊκής πρόσβασης και ελέγχου σε φυσικές πλουτοπαραγωγικές πηγές των χωρών αυτών, εμπορικούς δρόμους, κ.ο.κ., που προσδίδουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τη διανομή της υπεραξίας στη διεθνή αγορά. Είδαμε αναλυτικά σε προηγούμενα μέρη της μελέτης αυτής γιατί κάτι τέτοιο αποτελεί αναγκαιότητα για τις ιμπεριαλιστικές χώρες, καθώς και κάποιους από τους τρόπους με τους οποίους συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Για τη διεξαγωγή ενός τέτοιου πολέμου είναι απαραίτητος ένας βαθμός συναίνεσης και από μεριάς των εργατικών τάξεων και των υπολοίπων λαϊκών στρωμάτων. Στον βαθμό, λοιπόν, που δίνεται αυτή η συναίνεση, οφείλεται κατά κύριο λόγο στη διαμόρφωση κάποιου είδους ψευδούς κοινωνικοπολιτικής συνείδησης, ενάντια στα πραγματικά ταξικά τους συμφέροντα. Ωστόσο, η ψευδής αυτή συνείδηση δεν διαμορφώνεται εν κενώ, αλλά στη βάση πραγματικών, δευτερευουσών κοινωνικών αντιθέσεων, όπως τις παρουσιάσαμε συνοπτικά και σχηματικά στην προηγούμενη παράγραφο. Εκεί δείξαμε ότι η υπερίσχυση του εθνικού κράτους στον ιμπεριαλιστικό αυτόν ανταγωνισμό επιφέρει σχετικά οφέλη και σε ένα μεγάλο εύρος ενδιάμεσων ή και λαϊκών στρωμάτων, τα οποία επωφελούνται είτε από ένα μέρος της ιμπεριαλιστικής λείας (αυτό αφορά κυρίως τα ενδιάμεσα, μικροαστικά στρώματα, και την εργατική αριστοκρατία), είτε, έστω, από τη διαμόρφωση μιας μεγαλύτερης αξίας εργασιακής δύναμης, και ενός χαμηλότερου βαθμού εκμετάλλευσής της (όπως και της φύσης…), χάρις στον αναβαθμισμένο ρόλο της εργατικής τάξης των ιμπεριαλιστικών χωρών στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Η πραγματικότητα αυτή αποτελεί μια πρόκληση για τη διεθνή ενότητα της εργατικής τάξης.

Βέβαια, η συναίνεση εξαρτάται και από το κόστος του πολέμου για τα λαϊκά στρώματα. Γι’ αυτό και η ήττα του εθνικού κράτους αποτελεί απαραίτητο όρο για την ανάπτυξη του επαναστατικού κινήματος, την όξυνση της εσωτερικής πολιτικής κρίσης, την αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης επαναστατικών συνθηκών, όπως και τις αντίστοιχα αυξημένες δυνατότητες νίκης της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί το πρότυπο παράδειγμα αυτού του είδους πολέμου, και ως τέτοιος αντιμετωπίστηκε από τον Λένιν και τους μπολσεβίκους, με την επιτυχή κατάληξη της Οκτωβριανής επανάστασης στη Ρωσία.

Β. Ιμπεριαλιστική επέμβαση ιμπεριαλιστικών χωρών προκειμένου να καταπιέσουν και να εκμεταλλευτούν μη ιμπεριαλιστικές χώρες, οι οποίες διεξάγουν, από τη δική της πλευρά, πόλεμο για την εθνική τους ανεξαρτησία.

Η εμπλοκή, τόσο της αστικής τάξης, όσο και των υπόλοιπων κοινωνικών στρωμάτων των ιμπεριαλιστικών χωρών, σε έναν τέτοιον πόλεμο έχει τον ίδιο χαρακτήρα με την περίπτωση του προηγούμενου τύπου ιμπεριαλιστικού πολέμου. Ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση διαφέρει η σχέση κόστους – οφέλους. Αφενός μεν το κόστος γενικά είναι μικρότερο, λόγω του ότι ο αντίπαλος είναι πιο αδύναμος. Αφετέρου το όφελος είναι πιο άμεσο και εύκολο για να το κατανοήσει η μέση κοινωνική συνείδηση, μέσα από την ανάπτυξη κάποιου είδους ρατσιστικής ιδεολογίας, απολογητικής προς τον ιμπεριαλισμό. Η σύγχρονη φιλολογία περί «ανθρωπίνων δικαιωμάτων», «δημοκρατίας», «ελευθερίας» κ.ο.κ., την οποία συχνά χρησιμοποιούν τα ιμπεριαλιστικά κράτη για να δικαιολογήσουν τις ανά τον κόσμο ιμπεριαλιστικές τους επεμβάσεις, προϋποθέτει και καλλιεργεί μια μέση κοινωνική συνείδηση δεκτική στην ιδέα ότι οι ιμπεριαλιστικές χώρες έχουν κάποιου είδους ιστορικό δικαίωμα ή δυνατότητα για να κρίνουν τις κοινωνίες και τα κράτη των εξαρτημένων χωρών, και να τις μετασχηματίζουν κατά βούληση, και, μάλιστα, με τη βία… Σε κάθε περίπτωση, ούτε αυτό το είδος ιμπεριαλιστικού πολέμου είναι δυνατό χωρίς τη συναίνεση των λαϊκών στρωμάτων των ιμπεριαλιστικών χωρών σε αυτόν, και στην ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση και καταπίεση γενικότερα…

Τα πράγματα είναι διαφορετικά από την πλευρά των εξαρτημένων χωρών. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι αστικές τάξεις των εξαρτημένων χωρών που υιοθετούν μια στρατηγική σύγκρουσης με τις ιμπεριαλιστικές χώρες, το κάνουν γιατί αρνούνται να πληρώνουν τον φόρο υποτέλειας σε αυτές, ή φιλοδοξούν να τον μειώσουν, με κάποιον συμβιβασμό στη βάση ενός ευνοϊκότερου μεταπολεμικού συσχετισμού ισχύος για τις ίδιες. Ο στόχος τους είναι μια όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητη από τις ιμπεριαλιστικές χώρες καπιταλιστική ανάπτυξη, τέτοια που να τις επιτρέψει να αυξήσουν το μερίδιο υπεραξίας που καρπώνονται οι ίδιες, κυρίως από αυτήν που παράγουν οι εργαζόμενοι της ίδιας τους της χώρας, και δευτερευόντως, από αυτήν που παράγεται διεθνώς.

Η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα των εξαρτημένων χωρών επίσης έχουν να κερδίσουν από μια όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητη εθνική ανάπτυξη, ακόμη και αν αυτή είναι καπιταλιστική, σε σύγκριση με την εξαρτημένη στον ιμπεριαλισμό (υπο)ανάπτυξη. Αγωνιζόμενοι ενάντια στις ιμπεριαλιστικές χώρες που απειλούν την εθνική τους ανεξαρτησία, αγωνίζονται ενάντια στα φαινόμενα υπερεκμετάλλευσης της εργασίας και της φύσης που φέρνει η εξαρτημένη ανάπτυξη, ενάντια στην υποβάθμιση του ρόλου τους στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, και, στη διαδικασία αυτή, αναδεικνύονται σε μαχόμενο κοινωνικοπολιτικό υποκείμενο, έστω και υπό την ηγεσία της εθνικής τους αστικής τάξης. Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύουν τη θέση τους και στον εσωτερικό ταξικό συσχετισμό, καθώς η εθνική αστική τάξη πρέπει να προσεταιριστεί τα λαϊκά στρώματα για να ανταπεξέλθει στον πόλεμο ενάντια στις ιμπεριαλιστικές χώρες. Μάλιστα, τυχόν αποτυχία της ηγεσίας της αστικής τάξης να φέρει τη νίκη στον πόλεμο αυτό, ανοίγει τον δρόμο για μια σοσιαλιστική επανάσταση, και την ανάληψη της ηγεσίας του πολέμου από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της. Φυσικά, υπάρχουν πολιτικές προϋποθέσεις για μια τέτοια εξέλιξη, με κυριότερη την οργανωτική και πολιτική ανεξαρτησία των πολιτικών εκείνων κομμάτων που εκφράζουν τα εργατικά και λαϊκά συμφέροντα, με πρώτα και κύρια, φυσικά, τα εργατικά κομμουνιστικά κόμματα.

Εξυπακούεται ότι αν στην εξουσία της εξαρτημένης χώρας βρίσκεται μια λαϊκή συμμαχία, ή, ακόμη περισσότερο, αν έχει προηγηθεί κοινωνική επανάσταση, τότε ο πόλεμος από την πλευρά της λαϊκής εξουσίας είναι και άμεσα επαναστατικός, ενώ, αντίθετα, από την πλευρά της ιμπεριαλιστικής χώρας, αντεπαναστατικός, αναδεικνύοντας με αμεσότητα την κυρίαρχη κοινωνική αντίθεση καπιταλιστικού ιμπεριαλισμού – σοσιαλισμού.

Γ. Εθνικός πόλεμος μεταξύ μη ιμπεριαλιστικών χωρών στη βάση εθνικών αντιθέσεων που προέρχονται από την εποχή της διαμόρφωσής τους ως εθνικά αστικά κράτη, ή και νέων αντιθέσεων που προέκυψαν ως συνέπειες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης.

Αυτή η περίπτωση πολέμου έρχεται από την προϊστορία του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού, αλλά επιβιώνει μέχρι και σήμερα. Άλυτα εθνικά προβλήματα, όπως διεκδικούμενα εδάφη ή η καταπίεση εθνικών μειονοτήτων, κυρίως σε περιοχές που γειτνιάζουν στα σύνορα μεταξύ των κρατών, αποτελούν την πολιτική βάση των πολέμων αυτών. Ωστόσο, και σε αυτήν την περίπτωση, το αντικείμενο του ανταγωνισμού των εθνικών αστικών τάξεων είναι η ενίσχυσή τους στον διεθνή ανταγωνισμό, εις βάρος των γειτόνων τους, μέσω της γεωγραφικής και πληθυσμιακής αύξησης της κρατικής επικράτειας. Μάλιστα, είναι αυτός ο τύπος πολέμου που, σε αντίθεση με τους σύγχρονους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, καθιστά την εδαφική επέκταση ως σημαντικό, ή και κύριο, ζητούμενο του ανταγωνισμού των αστικών τάξεων.

Εξυπακούεται ότι, και σε αυτήν την περίπτωση, τα εργατικά και λαϊκά στρώματα, στον βαθμό που συναινούν σε αυτόν, σύρονται στον πόλεμο στη βάση κάποιου είδους εθνικιστικής ψευδούς συνείδησης. Αυτό ισχύει κυρίως για τον λαό της επιτιθέμενης πλευράς του πολέμου, η οποία βρίσκεται σε θέση ισχύος και προσπαθεί να επεκταθεί εις βάρος του αντιπάλου έθνους – κράτους. Αντίθετα, για την αμυνόμενη πλευρά προκύπτει και σε αυτήν την περίπτωση το θέμα της υπεράσπισης της εθνικής αυτοδιάθεσης, στον βαθμό που η εδαφική συρρίκνωση θα σημάνει και την εθνική καταπίεση των πληθυσμών που κατοικούν στα κατειλημμένα από τον αντίπαλο εδάφη.

Κλείνουμε την υποπαράγραφο αυτή επαναλαμβάνοντας ότι κανένας πραγματικός πόλεμος δεν αντιστοιχεί σε έναν από τους τρεις τύπους σε καθαρή μορφή. Άλλωστε, συχνά εμπλέκονται πάνω από δύο χώρες σε έναν πόλεμο, με αποτέλεσμα την αλληλεπίδραση και αλληλοσύνδεση διαφορετικών τύπων ανταγωνισμών, μεταξύ διαφορετικών χωρών ως προς τη θέση τους στο σύστημα των διεθνών σχέσεων (ιμπεριαλιστικές, εξαρτημένες, ή και σοσιαλιστικές). Ο τρόπος που αλληλοεπιδρούν και ιεραρχούνται οι αντιθέσεις αυτές καθορίζεται κυρίως από την κυρίαρχη αντίθεση των διεθνών σχέσεων σε κάθε ιστορική συγκυρία: είναι οι ανταγωνισμοί των ισχυρότερων κρατών και συμμαχιών αυτοί που σε μεγάλο βαθμό ετεροκαθορίζουν και τη μορφή με την οποία εμφανίζονται επιμέρους δευτερεύουσες αντιθέσεις. Από την άλλη, οι δευτερεύουσες αυτές αντιθέσεις δίνουν συγκεκριμένη μορφή στον συγκεκριμένο τρόπο που εκφαίνονται οι κυρίαρχες αντιθέσεις. Για παράδειγμα, στα πλαίσια της σύγκρουσης δύο μεγάλων ιμπεριαλιστικών συμμαχιών, μπορούν να αναπτύσσονται και οι επιμέρους εθνικές αντιθέσεις μικρότερων κρατών, και, αντίστροφα, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις εκμεταλλεύονται τέτοιες εθνικές αντιθέσεις των εξαρτημένων χωρών για να στρέψουν τη μια έναντι της άλλης, εξυπηρετώντας τη δική τους, ιμπεριαλιστική στρατηγική.

5.2  Ο δυναμικός χαρακτήρας του πολέμου

Ο πόλεμος συνιστά ένα εξαιρετικά δυναμικό φαινόμενο, στο οποίο οι κοινωνικές αντιθέσεις, διαμεσολαβημένες από αυτές των κρατών, οξύνονται στο έπακρο και επιλύονται με βίαιο τρόπο. Ως τέτοιο, σπάνια διατηρεί τον ίδιο χαρακτήρα σε όλη του τη διάρκεια. Οι συσχετισμοί ισχύος αλλάζουν, οι σκοποθεσίες μεταβάλλονται, οι αλληλεπιδράσεις και η σχετική σημασία της κάθε πλευράς του πολέμου, των επιμέρους ανταγωνιστικών σχέσεων κ.ο.κ., εν ολίγοις, η ίδια η πολιτική που γέννησε τον πόλεμο, μεταβάλλονται[1].

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυναμικής του πολέμου, καθώς η συμμετοχή σε αυτόν της ΕΣΣΔ, οι κοινωνικές ανατροπές στις υπό κατοχή χώρες, όπως η Ελλάδα και η Γιουγκοσλαβία, ή στις χώρες που χάνοντας τον πόλεμο άλλαζαν στρατόπεδο, όπως η Ιταλία, μετέβαλλαν και τον τρόπο που το κάθε κράτος ή κοινωνική τάξη συμμετείχε στον πόλεμο, και επομένως τον χαρακτήρα του πολέμου για το κάθε εμπλεκόμενο υποκείμενο (κράτος ή τάξη).

Το κοινωνικό φαινόμενο που περισσότερο από κάθε άλλο μπορεί να μεταβάλει τον χαρακτήρα του πολέμου δεν είναι άλλο από την κοινωνική επανάσταση. Στη σημερινή εποχή αναφερόμαστε σαφώς στην εργατική, σοσιαλιστική επανάσταση για τη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών του κόσμου.

5.3  Η στρατηγική οπτική στον πόλεμο: το δίκαιο και το άδικο του πολέμου

Το δίκαιο και το άδικο του πολέμου δεν μπορεί παρά να κρίνεται από το δίκαιο ή το άδικο της πολιτικής της οποίας ο πόλεμος αποτελεί συνέχεια. Έχοντας αναλύσει αυτήν την πολιτική σε ανταγωνιστικά συμφέροντα εθνικά συγκροτημένων κοινωνικών τάξεων, μπορούμε να απαντήσουμε και για το δίκαιο ή το άδικο της κάθε πλευράς. Θεωρώντας ως δεδομένο το δίκαιο του επαναστατικού πολέμου, δηλ. το δίκαιο είτε της επαναστατημένης εργατικής τάξης σε έναν εμφύλιο πόλεμο ενάντια στην καταπίεση και εκμετάλλευση της αστικής τάξης της ίδιας χώρας ή και των διεθνών συμμάχων της, είτε τον πόλεμο ενός μετεπεναστατικού κράτους της εργατικής τάξης και των δικών της κοινωνικών συμμάχων έναντι μιας διεθνούς αντεπαναστατικής συμμαχίας, εστιάζουμε στο ζήτημα των εθνικών πολέμων υπό την ηγεσία της αστικής τάξης, για το οποίο η κρίση περί δικαίου και αδίκου δεν είναι τόσο απλή.

Σε ένα πρώτο επίπεδο, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς – και είναι πολλοί αυτοί που το κάνουν σήμερα – ότι κανένας άλλος πόλεμος δεν μπορεί να είναι δίκαιος, ή να έχει δίκαιες πλευρές, μιας και κάθε αστική τάξη που έχει συγκροτηθεί στο δικό της εθνικό κράτος, είναι μια καταπιεστική και εκμεταλλευτική τάξη, και ο ανταγωνισμός με τις άλλες εθνικές αστικές τάξεις κυρίως σχετίζεται με τη διανομή της παραγόμενης υπεραξίας, με τη διανομή δηλαδή του πλεονάσματος της ταξικής εκμετάλλευσης. Η μόνη εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα θα μπορούσαν να είναι εθνικά κινήματα λαών που καταπιέζονται από άλλα έθνη και εμποδίζονται από τη διαμόρφωση του δικού τους έθνους κράτους, όπως σήμερα οι Παλαιστίνιοι ή οι Κούρδοι, και παλιότερα οι αντιαποικιακοί αγώνες και πόλεμοι. Στον βαθμό που καταπιέζονται βασικά εθνικά αστικοδημοκρατικά δικαιώματα των λαών αυτών, ο πόλεμος από την πλευρά τους αναγνωρίζεται ως δίκαιος από όσους υποστηρίζουν αυτή τη λογική.

Ωστόσο, η μαρξιστική – λενινιστική θεωρία προτείνει έναν τελείως άλλον τρόπο συλλογισμού, ο οποίος αντιμετωπίζει κάθε επιμέρους κοινωνική αντίθεση, και επομένως και πόλεμο, υπό το πρίσμα της κυρίαρχης κοινωνικής αντίθεσης σε κάθε ιστορική εποχή, και, μάλιστα, από την οπτική εκείνης της κοινωνικής τάξης που είναι φορέας της ιστορικής προόδου. Χαρακτηρίζουμε αυτήν την οπτική ως στρατηγική.

Παραπάνω (παρ. 4) αναφερθήκαμε στην κυρίαρχη κοινωνική αντίθεση στις διεθνείς σχέσεις της εποχής μας,  αυτήν μεταξύ ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού και σοσιαλισμού. Επομένως, το δίκαιο ή το άδικο κάθε πολέμου πρέπει να κρίνεται υπό το πρίσμα της ιστορικής προόδου που μπορεί να επιφέρει η σοσιαλιστική επανάσταση[2].

Από αυτήν τη σκοπιά, ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι άδικος και από τις δύο πλευρές, καθώς το αντικείμενό του είναι η διανομή της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης[3]. Δείξαμε ότι η ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση είναι νομοτελειακή ανάγκη του μονοπωλιακού κεφαλαίου για να ανταπεξέλθει στην ιστορική του κρίση, καθώς αυτή αντισταθμίζει την πτώση του ποσοστού κέρδους λόγω αυξημένης οργανικής σύνθεσης κεφαλαίου, με υπεραξία που παράγεται σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου. Επομένως, η μείωση ή ακύρωση της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης μπορεί να οξύνει την οικονομική και πολιτική κρίση, αυξάνοντας τις δυνατότητες και πιθανότητες για ξέσπασμα σοσιαλιστικής επανάστασης. Η αδικία του ιμπεριαλιστικού πολέμου δεν συνάγεται μόνο ηθικά. Μάλιστα, από άποψη ηθική, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι είναι αδιάφορο για τους λαούς αν τους εκμεταλλεύεται ο ένας ιμπεριαλιστής ή ο άλλος. Από τη στρατηγική οπτική των συμφερόντων της εργατικής τάξης των εμπλεκόμενων ιμπεριαλιστικών χωρών, όμως, η ήττα της εθνικής τους ιμπεριαλιστικής αστικής τάξης σε έναν ιμπεριαλιστικό πόλεμο αποτελεί αναγκαίο όρο για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Αντίθετα, τυχόν νίκη της, μεταθέτει μάλλον στο μέλλον, σε μια επόμενη καπιταλιστική κρίση, ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Το άδικο της ιμπεριαλιστικής επέμβασης από την πλευρά των ιμπεριαλιστικών χωρών συνάγεται με το ίδιο σκεπτικό, και μάλιστα ακόμη πιο ξεκάθαρα, καθώς πρόκειται για έναν άμεσο πόλεμο μεταξύ του ιμπεριαλιστή εκμεταλλευτή και του έθνους-κράτους του από τη μια, και του λαού που υπόκειται την ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση και καταπίεση από την άλλη. Με την αντίστροφη λογική, αντίθετα, αναδεικνύεται το δίκαιο του πολέμου για την εθνική ανεξαρτησία από τον ιμπεριαλισμό για την εξαρτημένη χώρα. Το δίκαιο αυτό δεν αφορά μόνο τη δυνατότητα εθνικά ανεξάρτητης καπιταλιστικής ανάπτυξης, το οποίο είναι το πιο άμεσο αποτέλεσμα της νίκης της πλευράς αυτής στον πόλεμο. Παραπάνω εξηγήσαμε γιατί αυτή η νίκη:

• Είναι μάλλον προσωρινή αν δεν εξελιχθεί σε εργατο-λαϊκή επανάσταση στην κατεύθυνση του σοσιαλισμού, κάτι που ισχύει πιο έντονα όσο πιο αδύναμη είναι η εν λόγω εξαρτημένη χώρα, οπότε και φέρνει άμεσα στο ιστορικό προσκήνιο την αναγκαιότητα της επανάστασης αυτής.
• Αναδεικνύει τον λαό της εξαρτημένης χώρας σε ιστορικό υποκείμενο, έστω και υπό την ηγεσία της εθνικής αστικής του τάξης, και βελτιώνει τον ταξικό συσχετισμό υπέρ της εργατικής τάξης και των συμμάχων της, μιας και η εθνική αστική τάξη χρειάζεται την υποστήριξη των λαϊκών στρωμάτων στον εθνικό πόλεμο.
• Οδηγεί, κατά κανόνα, σε υιοθέτηση πολιτικών, π.χ. ενός συγκεντρωτικού κράτους για την υποστήριξη της εθνικής ανάπτυξης και την προστασία της από τον ιμπεριαλιστικό μονοπωλιακό ανταγωνισμό, ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και του σύγχρονου υποκειμένου της εργασίας, κ.ο.κ., οι οποίες είναι στην ίδια κατεύθυνση με τις πολιτικές μετάβασης των υποανεπτυγμένων εξαρτημένων χωρών προς τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Συνολικά, διαμορφώνονται ευνοϊκές προϋποθέσεις για το ξέσπασμα της σοσιαλιστικής επανάστασης ή, και πιο άμεσα, για την εξέλιξη του εθνικού αντιιμπεριαλιστικού πολέμου σε επαναστατικό πόλεμο για τον σοσιαλισμό, ή, με άλλα λόγια, υπάρχει μια οργανική σύνδεση μεταξύ του αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία από τον ιμπεριαλισμό και του αγώνα της εργατικής τάξης και των συμμάχων της για την επανάσταση και την εξουσία. Επομένως, το δίκαιο του εθνικού αυτού πολέμου για την εξαρτημένη χώρα αιτιολογείται στη βάση των ευνοϊκών για την υπόθεση της εργατικής τάξης ενδεχόμενων, τόσο από την πλευρά της ήττας του ιμπεριαλισμού, όσο και από αυτήν της νίκης της εξαρτημένης χώρας.

Τέλος, όσον αφορά τον εθνικό πόλεμο ανάμεσα σε μη ιμπεριαλιστικές χώρες, το δίκαιο και το άδικο του πολέμου σπάνια μπορεί να κριθεί, πλέον, χωρίς να ληφθεί υπόψη η εμπλοκή του ιμπεριαλισμού σε αυτόν, ακριβώς διότι η εποχή των αστικών επαναστάσεων και της διαμόρφωσης των εθνικών αστικών κρατών έχει παρέλθει προ πολλού. Φυσικά, το δικαίωμα των λαών στην εθνική τους αυτοδιάθεση παραμένει επίκαιρο, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Ωστόσο, το δίκαιο των λαών που παλεύουν για την εθνική τους αυτοδιάθεση σχετικοποιείται ήδη στο έργο του Λένιν, ανάλογα με το πως συνδέεται ο αγώνας τους με την κυρίαρχη κοινωνική αντίθεση, τον αγώνα όλων των λαών ενάντια στον ιμπεριαλισμό, για τον σοσιαλισμό.