Πρόγραμμα διεξόδου

του Δημήτρη Καλτσώνη

αν. καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου

Πάντειο Πανεπιστήμιο

εισήγηση στην εκδήλωση “Τι μας περιμένει μετά την πανδημία;” 

Το επόμενο διάστημα θα χρειαστεί δίχως άλλο να καταβληθεί μια ενωτική προσπάθεια από τα συνδικάτα και τους άλλους μαζικούς φορείς των εργαζομένων για την υπεράσπιση του βιοτικού τους επιπέδου, της υγείας, των όποιων κοινωνικών κατακτήσεων έχουν απομείνει μετά τη λαίλαπα της κρίσης του 2008 και των μνημονίων. Δίνουμε έμφαση στις ενωτικές πρωτοβουλίες. Μόνο αυτές μπορούν να εμπνεύσουν, να συνενώσουν, να συνεγείρουν τα ευρύτερα στρώματα των πληττόμενων εργαζομένων, ανέργων, συνταξιούχων.

Κανένα βήμα οπισθοχώρησης δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό. Ο λαός έχει πληρώσει ήδη πολύ βαριά. Είναι αδιανόητο να κληθεί να ξαναπληρώσει για οτιδήποτε. Ήρθε η στιγμή να πληρώσουν οι έχοντες.

Έχουμε καταθέσει αναλυτικότερες προτάσεις για όσο διαρκεί η πανδημία. Εδώ συνοπτικά, εκτός των ουσιαστικών μέτρων ενίσχυσης του συστήματος δημόσιας υγείας, το οποίο παραμένει ακόμη ισχνό και ευάλωτο, θα επαναλάβουμε ότι χρειάζεται:

Πρώτο, απαγόρευση των απολύσεων, κατάργηση των ΠΝΠ και των άλλων νομοθετημάτων που εισήγαγαν νέες αντεργατικές και αντιδημοκρατικές διατάξεις.

Δεύτερο, κάλυψη των μισθών των εργαζομένων στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Τρίτο, στήριξη και χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Τέταρτο, κρατικός έλεγχος, μαζί με τα συνδικάτα, στις μεγάλες επιχειρήσεις (οι οποίες διαθέτουν ισχυρά αποθέματα), ώστε να εξασφαλιστεί ότι καταβάλλουν τους μισθούς και δεν χρησιμοποιούν την πανδημία ως πρόσχημα αλλά και ότι τηρούν τα μέτρα υγειονομικής προφύλαξης.

Και ας μην επικαλεστεί κανείς το επιχείρημα ότι δοκιμάζονται και οι μεγάλες επιχειρήσεις, όχι μόνο οι μικρές. Το γνωρίζουμε όλοι μας ότι ακόμη και όταν πτωχεύει μια μεγάλη επιχείρηση, οι επιχειρηματίες διαθέτουν αποθέματα και προσωπικές περιουσίες ικανές για να ζήσουν πλουσιοπάροχα πολλές γενιές απογόνων.

Υπάρχουν τρεις άμεσες πηγές για την ανεύρεση των αναγκαίων πόρων:

Πρώτο, η έκτακτη φορολόγηση των μεγάλων επιχειρήσεων, των υψηλών εισοδημάτων και περιουσιών. Ειδικά το εφοπλιστικό κεφάλαιο απολαμβάνει συνταγματικά κατοχυρωμένα προνόμια και φοροαπαλλαγές (άρθρο 107). Υπάρχουν επιχειρήσεις που η κερδοφορία τους εκτινάχθηκε κατά την δεκαετία της κρίσης. Υπάρχουν επιχειρήσεις και επιχειρηματίες που έχουν δημιουργήσει αμύθητες περιουσίες πριν από την κρίση. Ως πότε αυτή η μικρή μειοψηφία των 500 ολιγαρχών θα μένει στο απυρόβλητο; Έως πότε το 5% της κοινωνίας θα ευημερεί σε βάρος του υπολοίπου;

Δεύτερο, η παύση πληρωμών του χρέους. Είναι ηθικά απαράδεκτο να συνεχίζει ο ελληνικός λαός να καταβάλλει το χρέος στις τράπεζες της Γερμανίας και των άλλων αποδεδειγμένα ανάλγητων εταίρων της χώρας μας. Έχουμε όλα τα πολιτικά, ηθικά και νομικά επιχειρήματα με το μέρος μας για να το πράξουμε. Η πολιτική βούληση λείπει.

Τρίτο, θα έπρεπε, έστω και για λόγους συμβολικούς, ως ένδειξη σεβασμού στον δοκιμαζόμενο λαό, να περικοπούν τουλάχιστον στο μισό, μόνιμα, οι μισθοί των υπουργών, βουλευτών, γενικών γραμματέων των υπουργείων.

*    *    *

Μεσο-μακροπρόθεσμα χρειάζεται ένα σύνολο παρεμβάσεων ώστε την οικονομική κρίση που επίκειται να μην πληρώσουν οι εργαζόμενοι. Χρειάζεται επίσης να τεθούν οι βάσεις για μια αναπτυξιακή πορεία που θα βγάζει τη χώρα μας από την δευτερεύουσα, εξαρτημένη θέση και που θα θέτει ως στόχο της όχι την κερδοφορία των λίγων αλλά την υπεράσπιση και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του λαού, την καταρχήν επαναφορά των εργασιακών κατακτήσεων στα επίπεδα προ της κρίσης του 2008.

Τώρα φαίνεται καθαρότερα πόσο ευάλωτη είναι η οικονομία όταν βασίζεται κυρίως στον τουρισμό. Τώρα φαίνεται πιο καθαρά η έλλειψη σοβαρής βιομηχανικής και τεχνολογικής υποδομής. Τώρα φαίνεται ο μαρασμός του αγροτικού τομέα και η διατροφική ανεπάρκεια της χώρας. Τώρα φαίνεται πόσο πιο ευάλωτη είναι η Ελλάδα ακόμη και σε σχέση με άλλες καπιταλιστικές χώρες. Για όλα αυτά έχουν ευθύνη διαχρονικά οι κυβερνήσεις και η οικονομική ολιγαρχία.

Απαιτείται επομένως ένα συνεκτικό, εναλλακτικό πρόγραμμα εξόδου από την κρίση. Ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί και πρέπει να γίνει η σημαία του λαϊκού κινήματος, να αντιπαρατίθεται από σήμερα στην κυρίαρχη πολιτική και στις παραλλαγές της ως ρεαλιστική εναλλακτική λύση, να εμπνέει για τη μελλοντική ανάδειξη μιας λαϊκής, ριζοσπαστικής κυβέρνησης που θα το θέσει σε εφαρμογή.

Σήμερα βέβαια δεν υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις έτοιμες να ενστερνιστούν και να προωθήσουν ένα τέτοιο πρόγραμμα. Υφίστανται ωστόσο διάσπαρτες φωνές και δυνάμεις στον χώρο της Αριστεράς. Θα πρέπει να συγκλίνουν, να συνενωθούν, να συνεργαστούν, να συγκροτήσουν ένα λαϊκό μέτωπο. Οι πρωτοβουλίες σε αυτή την κατεύθυνση δεν μπορεί παρά να οδηγήσουν πολλούς σε ανακατατάξεις και αναπροσανατολισμούς.

Οι αναλύσεις και οι εκτιμήσεις μας συγκλίνουν στο ότι ένα τέτοιο πρόγραμμα πρέπει να περιλαμβάνει, κατά βάση, τους ακόλουθους είκοσι άξονες – στόχους[1]:

• Χρεοστάσιο. Ακύρωση των «δανειακών συμβάσεων», όλων των «Μνημονίων», συναφών «Μεσοπρόθεσμων Προγραμμάτων» και παρελκομένων διατάξεων. Κεντρικός άξονας διεκδίκησης πρέπει να είναι αυτός της διαγραφής δημοσίου χρέους, με πρώτο και κύριο το χρέος που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο των τριών δανείων (έτη 2010, 2012 και 2015).
• Έξοδο από την Ευρωζώνη, εισαγωγή εθνικού νομίσματος, μη εφαρμογή των περιοριστικών-αποδιαρθρωτικών μέτρων και κατευθύνσεων της ΕΕ, αποδέσμευση, τελικά, της πατρίδας μας από αυτό τον “λάκκο λεόντων”. Ανάκτηση όχι μόνο νομισματικής, συναλλαγματικής και δημοσιονομικής πολιτικής αλλά και εμπορικής, αγροτικής και βιομηχανικής πολιτικής.
• Eθνικοποίηση του τραπεζικού συστήματος.
• Εισαγωγή μηχανισμού σταθεροποιητικών και, ταυτοχρόνως, αναπτυξιακά προωθητικών φραγμών στις διεθνικές κινήσεις των χρηματικών κεφαλαίων.
• Αναπτυξιακή και κοινωνικά δίκαιη αναθεώρηση έως διαγραφή χρεών προς το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα.
• Σχεδιομετρική διεύθυνση των τιμών σε τρόφιμα, είδη πρώτης ανάγκης και καύσιμα. Σύστημα προοδευτικής φορολογίας, φορολογικές ελαφρύνσεις στα λαϊκά στρώματα με σταδιακή μείωση έως κατάργηση του ΦΠΑ στα είδη λαϊκής κατανάλωσης. Αύξηση των πραγματικών μισθών. Η μείωση του ΦΠΑ πρέπει να εκκινήσει από τα κατά βάση εγχωρίως παραγόμενα εμπορεύματα, με στόχο να υποβοηθηθεί η συνολικά αναγκαία μεταστροφή της ζήτησης προς την εγχώρια παραγωγή.
• Βιομηχανική πολιτική υποκατάστασης εισαγωγών.
• Καταγραφή-εκτίμηση και αξιοποίηση του εθνικού ορυκτού πλούτου αποκλειστικά από δημόσιο φορέα.
• Λαϊκή, δημοκρατικά σχεδιασμένη, πολυκλαδική ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας. Δημιουργία εθνικοποιημένου συστήματος μεγάλων επιχειρήσεων πρώτων υλών, ενέργειας, τροφίμων, μέσων παραγωγής, επικοινωνιών, μεταφορών και εμπορίου, το οποίο υποστηρίζεται από ένα δίκτυο κέντρων επιστημονικής έρευνας και αναχρηματοδοτείται μέσω του εθνικοποιημένου τραπεζικού συστήματος. Αναφερόμαστε σε συνεκτικό πρόγραμμα εθνικοποιήσεων στρατηγικών τομέων της οικονομίας και όχι σε κρατικοποίηση – ξέπλυμα χρεοκοπημένων ιδιωτικών επιχειρήσεων όπως έγινε τις δεκαετίες του ‘70 και ‘80.
• Ενίσχυση και αύξηση της παραγωγικότητας του αγροτικού τομέα, δημιουργία αγροτικών συνεταιρισμών στη σφαίρα της κυκλοφορίας και, σε δεύτερη φάση, της παραγωγής, άμεση σύνδεση αγροτικής-βιομηχανικής παραγωγής.
• Εγκαθίδρυση εργατικού ελέγχου και πανεθνικό-δημοκρατικό σχεδιασμό.
• Εκδημοκρατισμό και εξυγίανση του Δημοσίου τομέα ώστε να μετασχηματιστεί σε ουσιαστικό κοινωνικο-οικονομικό μοχλό στο πλαίσιο του πανεθνικού-δημοκρατικού, αναπτυξιακού σχεδιασμού. Ενάντια σε διαφθορά, φοροδιαφυγή, σπατάλη, γραφειοκρατία.
• Ενίσχυση του κοινωνικού κράτους. Δραστικά μέτρα ανόρθωσης του βιοτικού επιπέδου του λαού, αναβαθμισμένη δημόσια και δωρεάν παιδεία και υγεία για όλο το λαό. Απόσυρση των ιδιωτικών επιχειρήσεων από τον χώρο της υγείας και της εκπαίδευσης, και μεταφορά τους στο Δημόσιο Σύστημα.
• Ανάπτυξη νέων, καινοτομικών τεχνολογιών, με κύριο στόχο την επαύξηση της κοινωνικής ευημερίας και όχι τη μεγιστοποίηση του ποσοστού των κερδών, δίνοντας προτεραιότητα στους τομείς της ηλιακής-αιολικής-θαλάσσιας-γεωθερμικής ενέργειας, της βιομάζας και των βιοκαυσίμων, της πυρηνικής σύντηξης, και της αυτοματοποιημένης παραγωγής-κυκλοφορίας των αγαθών-διεύθυνσης των επιμέρους μονάδων και του όλου οικονομικού συστήματος.
• Ανάπτυξη πολυδιάστατων και ισότιμων οικονομικών σχέσεων με όλες τις χώρες, με όρους εθνικής κυριαρχίας και αμοιβαίας κοινωνικής ευημερίας. Έμφαση στη συνεργασία με τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου και της Μεσογείου.
• Εξωτερική πολιτική ουδετερότητας και ειρήνης. Υπεράσπιση και κατοχύρωση της εθνικής κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων (που απειλούνται από το τουρκικό αντιδραστικό καθεστώς) μέσω της εξόδου της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ, με την απομάκρυνση των βάσεων από το έδαφός της και την ακύρωση όλων των παλαιότερων και πρόσφατων υποδουλωτικών συμφωνιών.
• Διεκδίκηση κάθε είδους οικονομικής αποζημίωσης, η οποία εμπίπτει στο Διεθνές Δίκαιο ή/και σε Διμερείς Συμφωνίες και ανάγεται στο απώτερο ή πρόσφατο παρελθόν.
• Αποκατάσταση αλλά και διεύρυνση των δημοκρατικών ελευθεριών που σαρώθηκαν τα τελευταία χρόνια. Ριζοσπαστικό εκδημοκρατισμό των συνταγματικών θεσμών, του πολιτικού συστήματος, του εκλογικού συστήματος, της Δικαιοσύνης, υιοθέτηση νέου Συντάγματος μέσω Συντακτικής Συνέλευσης, το οποίο θα κατοχυρώνει την εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία, την απλή αναλογική, τη δυνατότητα του λαού να ανακαλεί οποτεδήποτε τους αντιπροσώπους του, τη δημόσια ιδιοκτησία των στρατηγικών τομέων της οικονομίας.
• Ριζοσπαστικό εκδημοκρατισμό και αναπροσανατολισμό των ενόπλων δυνάμεων, των σωμάτων ασφαλείας, όλης της δημόσιας διοίκησης και των κρατικών μηχανισμών, με την ενεργό και αποφασιστική συμμετοχή του εργαζόμενου λαού. Κατάργηση των υψηλών αποδοχών και προνομίων των υπουργών, βουλευτών και, γενικότερα, των στελεχικών θέσεων πολιτικού χαρακτήρα.
• Κοινωνικό, λαϊκό έλεγχο σε όλες τις μορφές πληροφόρησης. Στήριξη πρωτοβουλιών των κοινωνικών φορέων και της αυτοδιοίκησης στον τομέα της ενημέρωσης. Εκδημοκρατισμός, ενίσχυση και αναβάθμιση των δημοσίων ηλεκτρονικών μέσων λαϊκής ενημέρωσης.

Κατά την προηγούμενη δεκαετία δεν έγινε εφικτή η ανάδειξη αυτής της πρότασης ως κυρίαρχης εναλλακτικής, ριζοσπαστικής και συνάμα ρεαλιστικής. Ίσως τώρα αποδειχθεί τέκνο της ανάγκης και της οργής.

[1]    Βλ. περισσότερα, Δ. Καλτσώνης, Θ. Μαριόλης, Κ. Παπουλής, Μετωπικό πρόγραμμα δι-εξόδου από την κρίση, εκδ. Κοροντζής, 2017.