Ψυχικές διαταραχές και αντιστάσεις στην πανδημία
Κατερίνα Μάτσα
Ένας χρόνος από την αρχή της πανδημίας και το τοπίο γίνεται όλο και πιο ζοφερό.
Η κοινωνία, κουρασμένη, απογοητευμένη, θυμωμένη, παρακολουθεί το «ακορντεόν» της κυβέρνησης να ανοίγει και να κλείνει με οριζόντια lockdown, ενώ η διασπορά του κορονοϊού συνεχίζεται αμείωτη. Ήδη από το πρώτο lockdown, την περασμένη άνοιξη, έρευνες κατέγραφαν αυξημένα ποσοστά δυσφορίας, κλινικής κατάθλιψης, αγχωδών διαταραχών, αυτοκτονικότητας, ενδοοικογενειακής βίας, εξαρτήσεων από αλκοόλ, ναρκωτικά, διαδίκτυο και τζόγο.
Από τότε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προειδοποιούσε για τις σοβαρές επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία των πληθυσμών και καλούσε –επί ματαίω– τις κυβερνήσεις να επενδύσουν σε αυτήν για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα.
Στους μήνες που πέρασαν, τα αναποτελεσματικά αλλά εξαιρετικά κατασταλτικά μέτρα που επιβλήθηκαν και ο δραστικός περιορισμός της ελευθερίας του πληθυσμού, επιδείνωσαν την κατάσταση. Δημιούργησαν συνθήκες εξαιρετικά ψυχοπιεστικές για όλους. Έρευνες που έγιναν τον περασμένο Νοέμβριο, έδειξαν ότι τα δύο τρίτα του πληθυσμού βιώνουν έντονο στρες, αισθήματα θυμού, απόγνωσης και μοναξιάς. Η αποξένωση, που χαρακτηρίζει την κοινωνία της ύστερης παγκοσμιοποίησης, σήμερα, με την επιβολή των υγειονομικών μέτρων, έχει πάρει ακραίες διαστάσεις. Κυριαρχεί το αίσθημα του πνιγμού, της ψυχικής ασφυξίας από την αναγκαστική έλλειψη κοινωνικών σχέσεων, την απομόνωση, την καχυποψία απέναντι στον άλλο που μπορεί να είναι φορέας του ιού, ο φόβος της μόλυνσης και του θανάτου, η αγωνία για το αύριο της ανεργίας και της φτώχειας που απειλεί όλο και μεγαλύτερα στρώματα του πληθυσμού.
Η αποξένωση, που χαρακτηρίζει την κοινωνία της ύστερης παγκοσμιοποίησης, σήμερα, με την επιβολή των υγειονομικών μέτρων, έχει πάρει ακραίες διαστάσεις
Η γενικευμένη αβεβαιότητα για το αύριο γίνεται πηγή ψυχολογικής αστάθειας, εσωτερικής έντασης και ψυχικού πόνου. Η «περιχαρακωμένη ρευστότητα» που ζούμε, κατά την ωραία έκφραση της Ρέας Γαλανάκη, έχει ακόμα πιο οδυνηρές συνέπειες στα άτομα με τον πιο ευάλωτο ψυχισμό και τις πιο επισφαλείς συνθήκες ζωής. Άλλωστε, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας έχουν ταξικό πρόσημο. Όχι μόνο ο αριθμός των κρουσμάτων και των θανάτων έχουν μεγαλύτερη έκταση στα πιο υποβαθμισμένα κοινωνικά στρώματα αλλά και τα διαφόρων τύπων ψυχολογικά προβλήματα αποκτούν μεγαλύτερες διαστάσεις μέσα σε δυσμενείς όρους ζωής.
Άγχος, πανικός, κατάθλιψη, αυτοκαταστροφικότητα, εξαρτήσεις είναι οι κύριες διαταραχές που καταγράφονται σε όλο και μεγαλύτερη έκταση. Η έμφυλη βία και η κακοποίηση των παιδιών έχουν πάρει τραγικές διαστάσεις. Ο αναγκαστικός εγκλεισμός στο σπίτι, όταν οι σχέσεις είναι συγκρουσιακές, μόνο ασφάλεια δεν παρέχει. Αντίθετα, κάνει πιο έντονο σήμερα το φαινόμενο της διαχρονικής κακοποίησης του παιδιού. Ένα στα τριάντα παιδιά θα έχει μια εμπειρία βιασμού ή απόπειρας βιασμού μέχρι την ενηλικίωση, λέει ο Γιώργος Νικολαΐδης, διευθυντής του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού. Τι, ακόμα πιο ανατριχιαστικό, θα καταμετρηθεί μετά την πανδημία;
Έρευνες σε μαθητές δίνουν αυξημένα ποσοστά άγχους, συναισθηματικής εξάντλησης, αισθημάτων ματαιότητας και θλίψης καθώς και εθισμού στο διαδίκτυο με παράλληλο περιορισμό της φυσικής άσκησης. Η υποχρεωτική στέρηση της φυσικής παρουσίας συμμαθητών και φίλων από τη ζωή τους, έχει ολέθριες επιπτώσεις στον ψυχισμό. Η εικονική επικοινωνία της τηλεκπαίδευσης δεν μπορεί, με κανένα τρόπο, να καλύψει το κενό της πραγματικής απουσίας του κοινωνικού Άλλου.
Οι μετρήσεις των λυμάτων από το Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας, τόσο την άνοιξη όσο και το φθινόπωρο του περασμένου χρόνου, δείχνουν αύξηση των αγχολυτικών, των αντικαταθλιπτικών, της κοκαΐνης. Η αναζήτηση κάποιου «παυσίλυπου» είναι η φανερή επιδίωξη.
Φυσικά, τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα για όσους υπέφεραν ήδη από κάποια ψυχική διαταραχή, που μέσα στις συνθήκες της πανδημίας επιδεινώθηκε και ακόμα περισσότερο, για όσους νοσηλεύονται σε ψυχιατρικές δομές, δημόσιες και ιδιωτικές. Ο αναγκαστικός εγκλεισμός, η στέρηση επισκεπτηρίου, η κατάργηση των αδειών, ακόμα και του προαυλισμού σε κάποιες περιπτώσεις, οι μηχανικές καθηλώσεις, οι αυξημένες ποσότητες ψυχοφαρμάκων για να κρατηθεί ο έλεγχος της συμπεριφοράς των ασθενών, μέσα σε συνθήκες τραγικών ελλείψεων σε προσωπικό όλων των κλάδων, κάνει το περιβάλλον αντιθεραπευτικό με τραγικές επιπτώσεις.
Από έρευνα στην Αγγλία βρέθηκε ότι διπλασιάστηκαν οι θάνατοι στα ψυχιατρεία την άνοιξη του 2020 σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019. Ανάλογη πρέπει να είναι η κατάσταση και στην Ελλάδα, μολονότι δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, παρά μόνο για τα ιδρύματα για άτομα μεγάλης ηλικίας και με ειδικές ανάγκες, όπου η θνησιμότητα είναι μεγάλη.
Ταξική αλληλεγγύη κόντρα στην κρατική εγκατάλειψη
Η χρόνια εγκατάλειψη όλων των δομών δημόσιας ψυχικής υγείας, η πριμοδότηση του ιδιωτικού τομέα, η ιδιωτικοποίηση –μέσω των ΜΚΟ– ακόμα και του εγχειρήματος της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, η απουσία ενός κοινοτικού δικτύου πρωτοβάθμιας φροντίδας ψυχικής υγείας, η προκλητική μετατροπή των ελάχιστων κέντρων ψυχικής υγείας σε εμβολιαστικά κέντρα, η πλήρης απουσία δομών κοινωνικής επανένταξης και υποστήριξης των οικογενειών διαμορφώνουν όρους ουσιαστικής εξόντωσης αυτής της τόσο ευάλωτης κοινωνικής ομάδας.
Παρόλα αυτά, μεγάλη έρευνα επί 100.000 ατόμων (Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, 22/11/20), έδειξε ότι στην Ελλάδα παρατηρούνται σε διπλάσια ποσοστά από τις άλλες χώρες, παράλληλα με τις όποιες διαταραχές, φαινόμενα «αλτρουιστικής συμπεριφοράς», δηλαδή εκδηλώσεις κοινωνικής αλληλεγγύης.
Στην Ελλάδα, λοιπόν, της πανδημίας, της φτώχειας και της καταστολής δημιουργούνται όλο και περισσότερες αυτοοργανωμένες δομές συλλογικής δράσης και κοινωνικής αλληλεγγύης, ως εστίες αντίστασης στην κοινωνική καταστροφή. Αυτές οι εστίες αποκτούν, πέραν των άλλων, και ιαματικό χαρακτήρα.
Ο λαός θα σώσει τον λαό!