Πρωτοβουλία κατά του αποκλεισμού της Ρωσίας από την επιστήμη και την έρευνα
Γινόμαστε μάρτυρες πρωτοφανών διώξεων εναντίον Ρώσων επιστημόνων, στο πλαίσιο του καταιγισμού κυρώσεων που επιβάλλονται στη Ρωσική Ομοσπονδία. Οι επιστήμονες από τη Ρωσία υποχρεώνονται ακόμη και σε δηλώσεις αποκήρυξης της ρωσικής πολιτικής/ κυβέρνησης, προκειμένου να παραμείνουν στις εργασίες τους σε ερευνητικά ιδρύματα της Ευρώπης. Η Ρωσία αποκλείεται από μείζονες ερευνητικές συνεργασίες και ερευνητικά ινστιτούτα. Επιχειρείται καθιέρωση στο εξής της εκ προοιμίου απόρριψης επιστημονικών άρθρων που υποβάλλονται προς κρίση σε επιστημονικά περιοδικά από Ρώσους επιστήμονες. Τέτοιου είδους καταστάσεις ήταν αδιανόητες ακόμη και κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, κατά τον οποίο τα επιστημονικά περιοδικά του «δυτικού κόσμου» καλωσόριζαν προς κρίση επιστημονικά άρθρα από τη Σοβιετική Ένωση, διατηρώντας ανοιχτό αυτόν τον πολύτιμο δίαυλο επιστημονικής επικοινωνίας και προαγωγής της γνώσης.
Δεδομένων των τάσεων αυτών, αναλάβαμε την πρωτοβουλία να συλλέξουμε υπογραφές, ώστε να δηλώσουμε την αντίθεσή μας στις πρωτοφανείς κυρώσεις έναντι της Ρωσίας στο χώρο της έρευνας, της εκπαίδευσης, της επιστήμης. Η αληθινή επιστήμη δεν μπορεί να μετατρέπεται σε όργανο πολέμου ούτε και να εργαλειοποιείται κυνικά στο βωμό γεωπολιτικών ή άλλων ανταγωνισμών.
Η λίστα υπογραφών είναι ανοιχτή στον ακόλουθο σύνδεσμο:
Η συνυπογραφή του κειμένου μπορεί να γίνει και με μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στη διεύθυνση [email protected]. Στην ίδια διεύθυνση μπορούν να αποστέλλονται τυχόν ερωτήσεις.
Ακολουθεί το κείμενο:
ΟΧΙ ΣΤΟΝ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ
Το φάσμα των ιδιαίτερης έντασης και έκτασης κυρώσεων κατά της Ρωσίας, με αφορμή την στρατιωτική επιχείρηση της τελευταίας στην Ουκρανία, δεν έχει ως στόχο ούτε μπορεί να συμβάλει καθ’ οιονδήποτε τρόπο στην αποκλιμάκωση, όπως υποκριτικά υποστηρίζεται. Αντίθετα, πρωτοφανείς κινήσεις, όπως π.χ. η απαγόρευση εκτέλεσης έργων Ρώσων συνθετών από διάφορες ορχήστρες, συνιστούν μάλλον πράξεις ενός «πολέμου πολιτισμών» παρά προσπάθεια κατευνασμού.
Δυστυχώς, από τη φρενίτιδα των κυρώσεων δεν μπόρεσε να ξεφύγει ούτε η επιστήμη. Μετά την έναρξη των εχθροπραξιών, δύο αποφάσεις, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του CERN, είναι χαρακτηριστικές για τον τρόπο αντιμετώπισης της Ρωσικής Ομοσπονδίας, όσον αφορά στη συμμετοχή σε μείζονες ερευνητικές συνεργασίες στην Ευρώπη:
- Στις 4 Μαρτίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε «να διακόψει τη συνεργασία με Ρωσικούς φορείς στην έρευνα, την επιστήμη και την καινοτομία. Η Επιτροπή δεν θα συμπεριλάβει νέα συμβόλαια ή νέες συμφωνίες με Ρωσικούς οργανισμούς στο πλαίσιο του Horizon Europe». Επιπλέον, η Επιτροπή αποφάσισε «να διακόψει τις πληρωμές σε Ρωσικούς φορείς σε υπάρχοντα συμβόλαια (ερευνητικών έργων)».
- Στις 8 Μαρτίου, το Συμβούλιο του CERN αποφάσισε «τη μη εμπλοκή σε νέες συνεργασίες με τη Ρωσική Ομοσπονδία και τους φορείς της» καθώς και «τη διακοπή του καθεστώτος παρατηρητή της Ρωσικής Ομοσπονδίας στον οργανισμό».
Πέραν των κυρώσεων σε επίπεδο κράτους / ερευνητικών φορέων, διαμορφώνεται ένα κλίμα σε βάρος των Ρώσων επιστημόνων με χαρακτηριστικά που περισσότερο παραπέμπουν σε εκδικητικό αντι-ρωσισμό, παρά σε προάσπιση ακαδημαϊκών αρχών και αξιών.
Συγκεκριμένα, έχουν υπάρξει εκκλήσεις προς επιστημονικά περιοδικά να μη δέχονται στο εξής άρθρα Ρώσων επιστημόνων, όπως αναφέρει το έγκυρο Science. Μέχρι τώρα, εκτιμάται ότι η πλειονότητα των επιστημονικών περιοδικών έχει αντιδράσει σε αυτό, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις (π.χ. Journal of Molecular Structure του οίκου Elsevier) που επισήμως προβαίνουν σε αποκλεισμό άρθρων από τη Ρωσία. Είναι κρίσιμο να μην υπάρξει – ανεπισήμως ή επισήμως – γενίκευση τέτοιων πρακτικών. Ιστορικά, μόνο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξαν αποκλεισμοί Γερμανών επιστημόνων από επιστημονικές δημοσιεύσεις, οι οποίοι, ωστόσο, γρήγορα εγκαταλείφθηκαν.
Ακόμη, στο πλαίσιο μεμονωμένων ερευνητικών έργων, στα οποία συμμετέχουν Ρώσοι επιστήμονες, πληθαίνουν οι μαρτυρίες για εκβιαστικές συμπεριφορές από τα ερευνητικά consortia εις βάρος τους, όπως η απαίτηση αποκήρυξης της ρωσικής πολιτικής. Είναι προφανές πως τέτοιες πρακτικές δεν έχουν την παραμικρή σχέση με την προαγωγή της επιστημονικής γνώσης και ουδόλως προωθούν την ειρήνη και τη συνεργασία των λαών. Αντίθετα, αποτελούν ουσιαστικά φρονηματικές διώξεις. Επίσης, υπάρχουν αναφορές για αποβολή Ρώσων φοιτητών από πανεπιστήμια της Ευρώπης, των ΗΠΑ και άλλων χωρών. Ακόμη κι αν μια τέτοια κίνηση παραμένει κυρίως στο επίπεδο της φημολογίας, χωρίς να αποτελεί γενικευμένη, επίσημη πολιτική, οι πρωτοφανούς έκτασης γενικότερες κυρώσεις προς τη Ρωσία (π.χ. αποκλεισμός τραπεζών από το σύστημα SWIFT) καθιστούν ιδιαίτερα δυσχερή τη ζωή των Ρώσων φοιτητών εκτός της χώρας τους, ενώ παράλληλα εμποδίζουν τις αναγκαίες διεθνείς μετακινήσεις και συνεργασίες Ρώσων ερευνητών και πανεπιστημιακών.
Ανεξάρτητα από την προσωπική άποψη καθενός για τις αιτίες και τους στόχους των στρατιωτικών επιχειρήσεων από κάθε πλευρά, το βέβαιο είναι ότι η αποκλιμάκωση και το τέλος των συγκρούσεων δεν είναι δυνατό να επιτευχθούν με αποκλεισμό της Ρωσικής Ομοσπονδίας από ερευνητικές και επιστημονικές συνεργασίες ούτε με καταφανώς άδικες διώξεις κατά Ρώσων επιστημόνων. Η αληθινή επιστήμη δεν μπορεί να μετατρέπεται σε όργανο πολέμου ούτε και να εργαλειοποιείται κυνικά στο βωμό γεωπολιτικών ή άλλων ανταγωνισμών. Η επιστήμη από τη φύση της συνιστά ένα πεδίο ανοικτής και απρόσκοπτης διεθνούς διαλογικότητας της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, πεδίο αμοιβαίου εμπλουτισμού γνώσεων, δεξιοτήτων και δημιουργικών ικανοτήτων, χωρίς εθνικούς, φυλετικούς και άλλους φραγμούς. Κάθε εργαλειακή παραμόρφωση αυτού του πεδίου βάσει πρακτικών υπαγωγής του σε εξωτερικές ως προς την επιστήμη, ιδιοτελείς, τιμωρητικές, άδικες και μισαλλόδοξες σκοπιμότητες, συνιστά υπονόμευση της επιστήμης και του πολιτισμού. Οι επιστημονικές συνεργασίες φέρνουν κοντά τους λαούς και δείχνουν ότι, χωρίς διακρίσεις με βάση την εθνικότητα και τον τόπο καταγωγής, οι ανθρώπινες κοινωνίες μπορούν να παράγουν νέα γνώση, να προοδεύουν και να συνυπάρχουν αρμονικά. Ακόμη και στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, τα επιστημονικά περιοδικά του «δυτικού κόσμου» καλωσόριζαν προς κρίση επιστημονικά άρθρα από τη Σοβιετική Ένωση, διατηρώντας ανοιχτό αυτόν τον πολύτιμο δίαυλο επιστημονικής επικοινωνίας και προαγωγής της γνώσης, υπεράνω ανταγωνισμών.
Όλοι εμείς, οι επιστήμονες από την Ελλάδα, που υπογράφουμε αυτό το κείμενο, ζητούμε να σταματήσει η παράλογη και εκδικητική επέκταση των κυρώσεων κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο χώρο της έρευνας, της επιστήμης, της εκπαίδευσης και ευρύτερα του πολιτισμού.