Συνάθροιση και δημοκρατία

του Δημήτρη Καλτσώνη

αν. καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου

Πάντειο Πανεπιστήμιο

εφημ. Documento, 24/5/2020

Η δημόσια συνάθροιση αποτελεί δυνητικά χώρο συνένωσης βουλήσεων και προσπαθειών. Με αυτή την έννοια πολλαπλασιάζει την επίδραση των συμμετεχόντων στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η έκφραση, με συλλογικό τρόπο, μιας κοινής λίγο – πολύ βούλησης συνιστά σημαντικό μέσο πολιτικής πίεσης, πεδίο δημοκρατίας. Παράλληλα, μπορεί να αποτελεί χώρο συνειδητοποίησης των επιδιώξεων και αναγκών, ατομικής και συλλογικής συνειδητοποίησης δηλαδή, πρώτα απ’ όλα για τους ίδιους τους συμμετέχοντες αλλά και για άλλους. Επιδρά ψυχολογικά τόσο στους συμμετέχοντες όσο και σε εκείνους που δεν συμμετέχουν. Συμβάλλει στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.

Υπάρχει γι’ αυτό μια διαχρονική στρατηγική περιορισμού των συναθροίσεων, η οποία αποτυπώθηκε στους περιορισμούς που θέτει το άρθρο 11 του Συντάγματος που ψηφίστηκε το 1975, παρά τις αντιδράσεις σύσσωμης της τότε αντιπολίτευσης. Έκτοτε, στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής η προσπάθεια περιστολής του δικαιώματος υπερβαίνει τα όρια του άρθρου 11 και καταβάλλεται με de facto παρεμβάσεις των αστυνομικών δυνάμεων, που είναι παράνομες και αντισυνταγματικές ή κινούνται στα όρια της νομιμότητας και τις οποίες οι μηχανισμοί ιδεολογικής και πληροφοριακής χειραγώγησης της κοινής γνώμης εμφανίζουν ως νόμιμες.

Σε όλη την ΕΕ παρατηρείται επίσης τις τελευταίες δεκαετίες ο περιορισμός του δικαιώματος στη συνάθροιση, είτε νομοθετικά είτε και με ανάλογες αστυνομικές πρακτικές. Είναι ενδεικτικό ότι σε έγγραφο εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήδη από το 2002 οι διαδηλώσεις συσχετίζονταν με τη δυνατότητα στρατολόγησης τρομοκρατών!

Στην περίοδο της κρίσης και σε αναμονή της επόμενης καταβύθισης της οικονομίας και των νέων αντιλαϊκών μέτρων, επιχειρείται μια περαιτέρω δραστική συρρίκνωση του δικαιώματος. Σύμπτωμα της προσπάθειας είναι η βίαιη, παράνομη αστυνομική βία που ασκήθηκε πρόσφατα σε βάρος νέων στην Κυψέλη, στη Θεσσαλονίκη. Το γεγονός μάλιστα ότι ήταν επιλεκτική αυτή η μεταχείριση, μια και κανείς δεν ενόχλησε τη συνάθροιση του δημάρχου Αθηναίων στην Ομόνοια, δείχνει ότι η τήρηση των υγειονομικών μέτρων ήταν απολύτως ένα πρόσχημα. Παρεμπιπτόντως, η τήρηση των τελευταίων εξασφαλίζεται με την πειθώ, τα επιχειρήματα και το παράδειγμα, όχι με τη βία.

Αποκαλυπτικό των προθέσεων είναι και το κυβερνητικό σχέδιο νόμου για τις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις. Εκεί υπάρχουν μια σειρά αντισυνταγματικοί, ακόμη μεγαλύτεροι περιορισμοί του δικαιώματος όπως η υποχρέωση προηγούμενης γνωστοποίησης της συνάθροισης στις αρχές, ο επίσημος ορισμός οργανωτή της, η δυνατότητα απαγόρευσης ακόμη και πέρα από τις συνταγματικές προβλέψεις (όπως πχ. με την εισαγωγή του όρου “σοβαρή παρεμπόδιση της κίνησης των πολιτών”) ή διάλυσής της αν ελάχιστοι μόνο συμμετέχοντες (πχ. δυο εντεταλμένοι προβοκάτορες) στο πλάι της συνάθροισης και σε αντίθεση με τη βούληση των συμμετεχόντων στη συνάθροιση τελούν αξιόποινες πράξεις.

Η υπεράσπιση των δημόσιων συναθροίσεων αποτελεί κορυφαίο ζήτημα δημοκρατίας. Αφορά ακόμη και εκείνους που σήμερα δεν ενδιαφέρονται να διαδηλώσουν. Γιατί αν αύριο το θελήσουν, θα μπορέσουν να ασκήσουν το δικαίωμά τους;