Το “συνέδριο γονιμότητας” και τα κοινωνικά δικαιώματα

του Δημήτρη Καλτσώνη

καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου

Πάντειο Πανεπιστήμιο

εφημ. Documento, 19-20/6/2021

Το “συνέδριο γονιμότητας” δεν ήταν μια κακή στιγμή ή μια στιγμιαία παρέκκλιση. Παρά την ακύρωσή του είναι καθρέφτης και ένδειξη γενικότερων τάσεων που αναπτύσσονται όχι μόνο στην ελληνική κοινωνία αλλά παγκόσμια.

Διανύουμε μια εποχή στην οποία αμφισβητούνται θεμελιώδεις αξίες (δημοκρατικές αρχές, κοινωνικές κατακτήσεις), οι οποίες είχαν σε ένα βαθμό εμπεδωθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Η νομικά ισότιμη θέση της γυναίκας, ο σεβασμός στην προσωπικότητα και στις επιλογές της άρχισαν να εμπεδώνονται -στο βαθμό που εμπεδώθηκαν- μόνο μετά από σκληρούς και επίμονους κοινωνικούς αγώνες.

Καθοριστικό ρόλο έπαιξε η επανάσταση του 1917 στη Ρωσία η οποία για πρώτη φορά κατοχύρωσε την πλήρη νομική ισοτιμία της γυναίκας σε όλα τα επίπεδα. Θεμελίωσε τα κοινωνικά δικαιώματα, πήρε δραστικά μέτρα για την βαθμιαία βελτίωση της πραγματικής της θέσης με στόχο την εξάλειψη και της πραγματικής ανισότητας (πχ. για πρώτη φορά νομοθετημένη ίση αμοιβή για ίση εργασία με τους άντρες, πλήρως αμειβόμενη πολύμηνη άδεια εγκυμοσύνης και λοχείας, δωρεάν παιδικοί σταθμοί για όλα τα παιδιά, δικαίωμα στην άμβλωση κά).

Στην υπόλοιπη Ευρώπη το δικαίωμα ψήφου και ουσιαστικά βήματα προς τη νομική ισότητα και τη θεμελίωση κοινωνικών δικαιωμάτων έγιναν μόλις μετά το β’ παγκόσμιο πόλεμο. Σε αυτό συνέβαλαν πρωτίστως τα επαναστατικά και αντιφασιστικά κινήματα αλλά και η επίδραση της σχετικής νομοθεσίας των σοσιαλιστικών χωρών. Αυτό είναι κάτι που το αναγνωρίζουν ακόμη και συντηρητικοί πολιτικοί παράγοντες, όπως ο Πρ. Παυλόπουλος στο βιβλίο του Το “μετέωρο βήμα” της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Στη χώρα μας τα αντίστοιχα βήματα καθυστέρησαν. Αυτό ήταν αποτέλεσμα της βίαιης συντριβής του ΕΑΜικού και προοδευτικού κινήματος από τις αντιδραστικές δυνάμεις. Μόνο μετά την πτώση της χούντας, το Σύνταγμα του 1975 θεσμοθέτησε κάποια δειλά βήματα. Αντανάκλαση των εξελίξεων είναι η αναφορά στην “αξία του ανθρώπου” στο άρθρο 2, στην “ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας” στο άρθρο 5, η ισότητα των φύλων στο άρθρο 4 παρ. 2 και 116 παρ. 1 και 2, η προστασία της μητρότητας, της παιδικής ηλικίας στο άρθρο 21 παρ. 1.

Ωστόσο και αυτά τα βήματα έμειναν ημιτελή. Τα κοινωνικά δικαιώματα των γυναικών και των εργαζομένων ήταν ανεπαρκή. Μόλις τη δεκαετία του 1980 είχαμε τη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου. Για τις γυναίκες των λαϊκών τάξεων η πραγματικότητα παρέμεινε πάντοτε σκληρή και ανισότιμη. Η όποια προστασία προβλέπεται στο Σύνταγμα παρέμεινε σε σημαντικό βαθμό αναιμική. Οι θεσμικές παρεμβάσεις και κυρίως οι υλικές παροχές του κράτους ήταν πάντοτε φειδωλές.

Με την σταδιακή επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού ξεκινώντας από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και βέβαια μετά την κρίση του 2008, τα Μνημόνια και την επιτροπεία από την ΕΕ και το ΔΝΤ έχουμε το βαθμιαίο ξήλωμα των κοινωνικών δικαιωμάτων. Στις μέρες μας παίρνει τη μορφή χιονοστιβάδας, όπως δείχνει και το νέο αντεργατικό νομοθέτημα (ορθότερα: τερατούργημα).

Στο πλαίσιο αυτό προωθούνται από διάφορα κέντρα (κυβερνητικά, συντηρητικών και ακροδεξιών πολιτικών κομμάτων, ιδιωτικών επιχειρηματικών ομίλων και μέσων ενημέρωσης) αντιδραστικές αντιλήψεις για τη θέση και το ρόλο της γυναίκας, όπως στο “συνέδριο γονιμότητας”. Κάποιες φορές μάλιστα θυμίζουν τη ναζιστική προπαγάνδα για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία.

Επομένως η κατακραυγή της κοινής γνώμης και η ματαίωση του συνεδρίου είναι θετικά σημάδια αντίδρασης της κοινωνίας αλλά δεν αρκούν. Χρειάζεται συλλογικός αγώνας για την αναστήλωση των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων των γυναικών, όλων των εργαζομένων.

*Πήραμε την εικόνα από το offlinepost.gr