Τέσσερις άξονες για την κατανόηση των ελληνοτουρκικών σχέσεων

του Δημήτρη Καλτσώνη

αν. καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου

Πάντειο Πανεπιστήμιο

εφημερίδα Documento, 8/3/2020

Πρώτος άξονας: Οι βασικότερες διεκδικήσεις του τουρκικού αντιδραστικού καθεστώτος αφορούν:

α. τις λεγόμενες “γκρίζες ζώνες”, δηλαδή την αμφισβήτηση της κυριαρχίας συγκεκριμένων νησιών. Όμως οι Συνθήκες της Λωζάννης (1923) και του Παρισιού (1947) διευκρινίζουν το καθεστώς των νησιών και η Τουρκία δεν το είχε ποτέ αμφισβητήσει πριν τα Ίμια.

β. τη μη επέκταση των χωρικών υδάτων (αλλιώς: αιγιαλίτιδας ζώνης) της Ελλάδας στα 12ν.μ. και την αμφισβήτηση ότι τα νησιά δικαιούνται υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. Αρνείται δηλαδή η Τουρκία τη Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας (1982). Την τελευταία έχει υπογράψει και εφαρμόζει η συντριπτική πλειονότητα των κρατών της γης. Σε όλο τον κόσμο, τρεις μόνο χώρες είχαν αντιταχθεί στη Σύμβαση: η Τουρκία, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ. Η Σύμβαση ορίζει με απόλυτη σαφήνεια ότι τα κράτη δικαιούνται να κηρύξουν μονομερώς αιγιαλίτιδα ζώνη 12 νμ και ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ (άρθρο 121). Δεν εντάσσει το Αιγαίο σε κάποιο ιδιαίτερο νομικό καθεστώς, όπως είχε ζητήσει η Τουρκία. Η πρότασή της απορρίφθηκε κατά τις συζητήσεις προετοιμασίας της Σύμβασης.

Δεύτερος άξονας: Η Ελλάδα δεν έχει και δεν πρέπει να έχει διεκδικήσεις σε βάρος της Τουρκίας. Η χώρα μας πρέπει σταθερά να βασίζεται στην ειρηνική επίλυση των διαφορών, στην υπεράσπιση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, όπως αυτά απονέμονται από το διεθνές δίκαιο.

Το μόνο ζήτημα που με βάση τους κανόνες του διεθνούς δικαίου χρειάζεται οριοθέτηση και συνεννόηση με την Τουρκία είναι η υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Γι’ αυτό η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι μια επιλογή που δεν μπορεί να αποκλειστεί. Προσφυγή όμως νοείται μόνο για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Το δικαστήριο δεν πρέπει να ασχοληθεί με το σύνολο των ζητημάτων που θέτει αυθαίρετα η Τουρκία.

Για την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο απαιτείται οι δυο χώρες να υπογράψουν συνυποσχετικό, το οποίο περιλαμβάνει το θέμα για το οποίο διαφωνούν. Άρα θα πρέπει η Τουρκία να συμφωνήσει ότι θα εκδικαστεί αποκλειστικά το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ. Η ηγεσία της γειτονικής χώρας οφείλει πρωτύτερα να άρει το casus belli, ώστε η Ελλάδα να μπορέσει να ασκήσει χωρίς απειλή χρήσης βίας το δικαίωμά της για επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ., όπως έχουν κάνει όλες οι χώρες του κόσμου (και η Τουρκία στη Μαύρη Θάλασσα).

Τρίτος άξονας: Στη χώρα μας παραδοσιακά οι κυβερνήσεις, άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο, θεωρούν ότι η ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ αποτελούν παράγοντες διασφάλισης των συνόρων της. Υποστηρίζουν ότι όσο είμαστε “δεδομένοι και προβλέψιμοι” θα μας υπερασπίζουν. Ο έλεγχος της πραγματικότητας και η μελέτη της πρόσφατης ιστορίας διαψεύδουν αυτή την άποψη.

Τις τελευταίες δεκαετίες η χώρα μας έφτασε στο χείλος του πολέμου με την Τουρκία τέσσερεις φορές: το 1974 με την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, το 1976 με τις έρευνες του τουρκικού “Χόρα” στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, το 1987 με τις αντίστοιχες έρευνες του “Πίρι Ρέις”, το 1996 με την κρίση στα Ίμια. Οι κορυφαίες αυτές κρίσεις δείχνουν ότι ανεξάρτητα από τις διπλωματικές εκφράσεις και ελιγμούς, στην πράξη οι “σύμμαχοι” πήραν -στην καλύτερη περίπτωση- θέση ίσων αποστάσεων, άρα θέση που ευνοεί τον επιτιθέμενο.

Οι πρόσφατες διαβεβαιώσεις του Αμερικανού πρέσβη Τζ. Πάιατ ότι οι ΗΠΑ στηρίζουν την Ελλάδα δεν αποτελούν καμιά εγγύηση. Θυμίζουν αντίστοιχες δηλώσεις σε προηγούμενες κρίσεις. Η συμφωνία για τις βάσεις του 1990 έδινε επίσης εγγυήσεις στην Ελλάδα. Που πήγαν αλήθεια στην κρίση των Ιμίων;

Στο ίδιο πνεύμα κινείται η ΕΕ: ακόμη αναμένονται οι σοβαρές κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας. Ας μην ξεχνάμε ότι στη Σύνοδο της ΕΕ στο Ελσίνκι το 1999 νομιμοποιήθηκαν ουσιαστικά οι τουρκικές διεκδικήσεις αφού στο τελικό ανακοινωθέν αναγνωρίζονταν “διαφορές” με την Τουρκία και όχι μόνο η μία. Είναι σταθερή η προτροπή της ΕΕ προς την Ελλάδα για προσφυγή στη Χάγη για όλες τις διεκδικήσεις της Τουρκίας και όχι μόνο για υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ.

Τέταρτος άξονας: Τι θα έπρεπε να πράξει μια κυβέρνηση που θα ήθελε στα σοβαρά να υπερασπίσει την ειρήνη και τα κυριαρχικά δικαιώματα του λαού;

Να ασκήσει τη διπλωματία των λαών και τις ειρήνης. Το καθεστώς Ερντογάν μπορεί να μην είναι τόσο σταθερό όσο δείχνει. Στην Τουρκία υπάρχουν κοινωνικές αλλά και πολιτικές δυνάμεις που επιθυμούν την ειρήνη, τη φιλία, τη συνεργασία και τον αμοιβαίο σεβασμό, που δεν εγείρουν αξιώσεις σε βάρος της Ελλάδας.
Να μην αναθέτει την επίλυση του προβλήματος στους “μεγάλους μας συμμάχους”. Αντίθετα, να απεμπλακεί πλήρως από αυτούς.
Να μην προβαίνει σε καιροσκοπικές κινήσεις από τις οποίες δεν έχει να κερδίσει ο ελληνικός λαός αλλά οι πολυεθνικές. Το τρίγωνο με ΗΠΑ και Ισραήλ και ο αγωγός EASTMED ρίχνουν λάδι στη φωτιά.
Να αξιοποιήσει την παρουσία άλλων δυνάμεων όπως η Ρωσία και η Κίνα, χωρίς όμως να υποταχθεί σε αυτές. Ειδικά τώρα που φαίνεται πολύ καθαρά ότι η σχέση Ρωσίας και Τουρκίας είναι μια λυκοφιλία που δεν θα πάει μακριά.
Τέλος, λαός υπό επιτροπεία, σε καθεστώς φτώχειας, βαθιών κοινωνικών ανισοτήτων και αδικίας είναι διχασμένος και ηθικά τρωτός. Το ζητούμενο είναι “λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος”.