του Τόνι Νόρφιλντ[1]
μετάφραση: Άρης Ντα Κούνια Ντα Κώστα Ντίας
επιμέλεια: Διονύσης Περδίκης
Αναδημοσιεύεται από το ιστολόγιο economicsofimperialism.blogspot.com
1. Εισαγωγή
Έχουν οι εργαζόμενοι στις πλούσιες χώρες δικαίωμα να παραπονιούνται για τους τραπεζίτες και τους διευθυντές εταιριών οι οποίοι λαμβάνουν υψηλούς μισθούς, όταν οι ίδιοι απολαμβάνουν τεράστια προνόμια από τη φτηνή εργασία εκατομμυρίων εργαζομένων στον Τρίτο Κόσμο; Μπορούν οι διαμαρτυρίες τους να θεωρηθούν σοβαρές; Παλεύουν για τη δικαιοσύνη, ή απλά θέλουν μεγαλύτερη μερίδα από την πίτα; Είναι στοιχειώδες γεγονός της πολιτικής ότι κάποιος δεν μπορεί να παλεύει ενάντια στην εκμετάλλευση και την αδικία εγχώρια ενώ επιμένει να απολαμβάνει τους καρπούς της εκμετάλλευσης και της αδικίας εκτός συνόρων.
Στη Βρετανία και τις ΗΠΑ, ως τις πιο προηγμένες χώρες, η διαφορά βιοτικού επιπέδου μεταξύ εργαζόμενων και εταιρικών αφεντικών είναι μικρότερη από τη διαφορά μεταξύ ενός εργαζόμενου και του κινέζου ή ινδού προλεταριακού αντίστοιχου. Οι στατιστικές που συνέταξε η Υπηρεσία Στατιστικών Εργασίας των ΗΠΑ (Bureau of Labor Statistics) για τα διεθνή επίπεδα μισθών αποτελούν σοκαριστικό ανάγνωσμα για κάθε σοσιαλιστή και εκθέτουν τα λόγια για ‘την ενότητα των εργατών του κόσμου’ ως υποκριτικά κελεύσματα.
Οι φτωχοί, φυσικά, πάντα ήταν εδώ μαζί μας. Αλλά, ενώ στο παρελθόν οι φτωχοί του Τρίτου Κόσμου ήταν κατά κύριο λόγο θύματα οπισθοδρομικότητας και υπο-ανάπτυξης, σήμερα είναι τα θύματα ενός πολύ ανεπτυγμένου συστήματος μισθωτής σκλαβιάς, παράγοντας εξελιγμένα αγαθά σε εργοστάσια συχνά πιο τεχνολογικά προηγμένα από αυτά στη ‘Δύση’. Τηλεοράσεις πλάσματος, iPhones, πλυντήρια, υπολογιστές – ονόμασέ το και ο ιδρώτας τους το παράγει. Είναι θύματα όχι της οπισθοδρομικότητας και της απορίας, αλλά του πολύ σύγχρονου συστήματος μας της εκμετάλλευσης. Σε αυτό το άρθρο θα εξηγήσω πώς να καταλάβουμε το ρόλο της ‘τιμής Κίνας’ – η οικονομική ετικέτα που δίνεται στα φτηνά αγαθά από φτωχές χώρες – ως μέρος των οικονομικών του ιμπεριαλισμού σήμερα.
(Ευχαριστίες στον Άντριου και τον Σουσίλ για τα πολύτιμά τους σχόλια σε μια πρώιμη εκδοχή αυτού του άρθρου)
2. Δέκα, είκοσι και τριάντα προς ένα
Εργαζόμενοι στις πλούσιες χώρες παραπονιούνται ότι οι μισθοί των αφεντικών τους είναι πολλές φορές μεγαλύτεροι από τους δικούς τους. Δίνουν πολύ λιγότερη προσοχή στο γεγονός ότι οι απολαβές τους είναι 10, 20, 30 ή ακόμα περισσότερες φορές από τον μισθό των εργατών στις φτωχές χώρες. Σε αυτό το εδάφιο, δείχνω μερικά από τα ευρήματα για τις διεθνείς διαφορές μισθών που επεξεργάστηκε η Υπηρεσία Στατιστικών Εργασίας των ΗΠΑ (BLS)[2].
Τα δεδομένα της Υπηρεσίας Στατιστικών Εργασίας των ΗΠΑ (BLS) τα οποία αναφέρονται εδώ αφορούν στην μεταποιητική βιομηχανία και καλύπτουν τα μέσα ωριαία κόστη [εργασιακής, σ.τ.μ.] αποζημίωσης. ‘Αποζημίωση’ σημαίνει όχι μόνο μισθούς που πληρώθηκαν, αλλά επίσης πρόσθετες εργοδοτικές πληρωμές για κοινωνικά επιδόματα όπως ασφάλιση ανεργίας, ιατρική ασφάλιση, και συντάξεις γήρατος. Η ιδέα πίσω από αυτές τις έρευνες δεν είναι να γίνει μια μελέτη περί της ευημερίας των εργαζόμενων, αλλά να υπολογιστούν τα συνολικά έξοδα απασχόλησης εργατοϋπαλλήλων σε κάθε χώρα για τις αμερικάνικες εταιρίες. Τα έξοδα κοινωνικών επιδομάτων για εργαζόμενους είναι πολύ υψηλότερα στις πλουσιότερες από ότι στις φτωχότερες χώρες· δεν είναι μόνο οι καθαροί μισθοί [που είναι υψηλότεροι, σ.τ.μ.].
Το πρώτο διάγραμμα (το διάγραμμα Chart 2 της BLS) παρουσιάζει δείκτες με βάση το 100 που ισούται με 29,98$ για την μέση ωριαία [εργασιακή, σ.τ.μ.] αποζημίωση που πληρώνονταν οι εργάτες μεταποίησης των ΗΠΑ το 2006. Το κόστος εργασίας των χωρών απεικονίζεται με μεγαλύτερες ή μικρότερες ράβδους, με το ύψος κάθε ράβδου να είναι ανάλογο του κόστους στις ΗΠΑ (το οποίο τίθεται ως 100). Για την Κίνα, το κόστος μέσης ωριαίας αποζημίωσης ήταν 0,81$. Αυτό ήταν μόλις το 2,7% του κόστους των εργαζόμενων στη μεταποίηση των ΗΠΑ το ίδιο έτος! Εξ ου και η ράβδος είναι μικρή, μόλις διακρινόμενη. Οι Φιλιππίνες δεν είναι πολύ υψηλότερα, ούτε το Μεξικό, ούτε η Ανατολική Ασία (εκτός Ιαπωνίας) ομαδοποιημένη. Οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και οι χώρες της ευρωζώνης δεσπόζουν όλων των υπολοίπων. Ενώ η ομάδα της ευρωζώνης είναι άνω του 20% από τις ΗΠΑ, ο λόγος είναι ότι η Γερμανία, η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες έχουν επίπεδα αποζημίωσης εργασίας αρκετά πάνω από τις ΗΠΑ. Στην ίδια ομάδα, τα επίπεδα της Πορτογαλίας και της Σλοβακίας είναι αρκετά πιο κάτω. Η Μεγάλη Βρετανία δεν παρουσιάζεται στα διαγράμματα, όμως άλλα δεδομένα της BLS υποδεικνύουν ότι τα επίπεδα αποζημίωσής της είναι γύρω στο 90% αυτών των ΗΠΑ.
Το δεύτερο διάγραμμα (το διάγραμμα Chart 4 της BLS) παρουσιάζει ένα διαφορετικό γεωγραφικό μείγμα, προσθέτοντας την Ινδία, τη Σρι Λάνκα, τη Βραζιλία και την Ανατολική Ευρώπη. Αυτά τα δεδομένα είναι για το 2005, όταν ο δείκτης 100 των ΗΠΑ ισούνταν με 29,74$ ανά ώρα, πολύ παρόμοια με την βάση του 2006 που χρησιμοποιήθηκε προηγούμενα. Η Ινδία εμφανίζεται κοντά στο 3% του μεγέθους αποζημίωσης των ΗΠΑ, όμοια με την Κίνα. Η Σρι Λάνκα είναι μετά βίας ορατή. Ακόμα και αυτό το μικροσκοπικό κόστος εργασίας υπερβάλει τις πραγματικές απολαβές των εργατών στην Ινδία. Τα ινδικά δεδομένα είναι ανεβασμένα καθώς συμπεριλαμβάνουν μόνο τον λεγόμενο ‘επίσημο τομέα’, δηλαδή τον τομέα που αποτελείται γενικά από τις μεγαλύτερες, πιο οργανωμένες εταιρίες που έχουν κάποιας μορφής ρύθμιση και κυβερνητική εποπτεία – συμπεριλαμβανομένου να συμπεριλαμβάνονται στις στατιστικές έρευνες! Σε αντιδιαστολή ο ‘άτυπος τομέας’ είναι ανοργάνωτος, στηρίζεται σε αρκετά μικρότερη βάση και συμπεριλαμβάνει οικογενειακές ‘επιχειρήσεις’ που αποτελούνται από τους γονείς, τα παιδιά και εξαρτώμενους συγγενείς. Αυτός ο τομέας δεν συμπεριλαμβάνεται στις περισσότερες στατιστικές έρευνες, αλλά αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο μερίδιο της απασχόλησης σε αρκετά χαμηλότερους μισθούς από τον επίσημο τομέα. Η BLS αναφέρει ότι το 80% της απασχόλησης στην μεταποίηση της Ινδίας είναι στον άτυπο τομέα.
Για την Κίνα, οι υπολογισμοί της BLS για την ωριαία αποζημίωση στα 81 λεπτά του δολαρίου συμπεριλαμβάνουν εκτιμήσεις για τον ‘άτυπο τομέα’. Στις κινέζικες στατιστικές αυτό καταγράφεται υπό την επικεφαλίδα των ‘επιχειρήσεων κωμοπόλεων και χωριών’ (Town and Village Enterprises, TVEs), ενώ ο μεγαλύτερος, πιο ρυθμιζόμενος τομέας φέρει την επικεφαλίδα ‘αστικές επιχειρήσεις’. Οι TVEs αντιπροσώπευαν το 70% του συνολικού εργατικού δυναμικού, με 79,1 εκατομμύρια εργάτες απασχολούμενους το 2006· ο τομέας των αστικών επιχειρήσεων απασχολούσε το υπόλοιπο 30% ή 33,5 εκατομμύρια εργάτες. Χωρίς να μας προκαλεί έκπληξη, η μέση ωριαία αποζημίωση ήταν μόλις 53 λεπτά στις TVEs σε σύγκριση με 1,47 $ στις αστικές εταιρίες[3].
Οι αμερικανικές και άλλες ξένες εταιρίες τείνουν να εγκαθίστανται στον επίσημο τομέα, και κατά πάσα πιθανότητα πληρώνουν τους ‘υψηλότερους’ μισθούς. Αλλά ακόμα επωφελούνται από την μάζα της ακόμα πιο φτηνής εργασίας από τις φτωχές οικογένειες που δουλεύουν έμμεσα για αυτές, είτε παρέχοντας υπηρεσίες για τις μεγαλύτερες εταιρίες, είτε αποτελώντας αυτό που αποκαλούσε ο Μαρξ τον ‘εφεδρικό στρατό εργασίας’ για τον επίσημο τομέα.
Οι αριθμοί που παρουσιάζονται στα προηγούμενα διαγράμματα περιγράφουν την κατάσταση πριν από πέντε ή έξι χρόνια [το άρθρο είναι γραμμένο το 2011, σ.τ.μ.], αλλά οι ακραίες αποκλίσεις στο κόστος εργασίας δεν έχουν αλλάξει από τότε. Κάποιες αυξήσεις σε μισθούς και επιδόματα των φτωχών χωρών – ακόμα και οι μεγάλες αυξήσεις μισθών που παρουσιάζονται στην Κίνα τα τελευταία χρόνια – οι κυμάνσεις στις αξίες των νομισμάτων και άλλοι παράγοντες δεν έχουν αλλάξει την εικόνα. Ας πάρουμε για παράδειγμα, το αναφερόμενο ωριαίο κόστος εργασίας 0,81$ της Κίνας για το 2006. Αν υποθέσουμε ότι είχαμε μια μέση αύξηση μισθών κατά 200% (ήταν αρκετά μικρότερη) και συνυπολογίσουμε την αύξηση της ισοτιμίας του κινέζικου νομίσματος από το 2006, αυτό θα άφηνε το κινεζικό κόστος εργασίας στο 6-7% μόνο του επιπέδου των ΗΠΑ το 2011.
Η απόκλιση στο κόστος εργασίας για άλλες πιο φτωχές χώρες από την Κίνα και την Ινδία μπορεί να είναι λιγότερο ακραία. Αλλά είναι ακόμη ένα τεράστιο χάσμα που αντικατοπτρίζει το σύστημα κυριαρχίας στον κόσμο σήμερα. Υπάρχει ένα παλιό ρητό που λέει ότι αν θέλεις να είσαι πλούσιος, πρέπει να διαλέξεις τους γονείς σου καλά. Τα πειστήρια εδώ, δείχνουν ότι διατρέχεις πολύ λιγότερο ρίσκο να είσαι πάμφτωχος αν ζεις σε μια ιμπεριαλιστική χώρα[4].
3. Χαμηλοί μισθοί εξαιτίας…
Γιατί υπάρχει αυτό το τεράστιο χάσμα στους μισθούς και γιατί εξακολουθεί να υπάρχει; Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα για να αναλυθεί λεπτομερώς εδώ, όπου εστιάζω στο πώς να κατανοήσουμε την ‘τιμή Κίνας’ στην παγκόσμια οικονομία σήμερα. Αλλά αξίζει να κάνω κάποια σύντομα σχόλια που είναι σχετικά με αυτό το άρθρο.
Το σημείο κλειδί είναι ότι οι χώρες που προσπαθούν να δραπετεύσουν από τα χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης και τη φτώχια σήμερα πρέπει να το κάνουν εντός μιας παγκόσμια οικονομίας κυριαρχούμενης από ένα μικρό αριθμό μεγάλων δυνάμεων. Οι κυριότερες χώρες έχουν η καθεμία χρησιμοποιήσει τον πλούτο τους, την επιρροή τους και την ισχύ τους για να οργανώσουν έναν παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας που να εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους. Αν μια φτωχή χώρα μπορεί να ταιριάξει σε αυτό το σύστημα, τότε θα πάρει μερικούς κεφαλαιακούς πόρους απ’ έξω και ενδεχομένως να είναι σε θέση να αναπτύξει την εγχώρια οικονομία της. Αλλά συχνά ο ρόλος της στον καταμερισμό εργασίας είναι μονόπλευρος και καθοριζόμενος μόνο από τις ιμπεριαλιστικές ανάγκες. Στο πρώην αποικιακό σύστημα, για παράδειγμα, δρόμοι και σιδηρόδρομοι χτίζονταν μόνο από το ορυχείο ή την φυτεία προς το λιμάνι. Σχεδόν όλα τα έσοδα από εξαγωγές ήταν συγκεντρωμένα σε λίγα εμπορεύματα και η εγχώρια μεταποίηση περιορίζονταν από την αποικιακή δύναμη. Το αποτέλεσμα ήταν μια στενή, καχεκτική ανάπτυξη. Σήμερα, ο παγκόσμιος καταμερισμός εργασίας είναι κάπως πιο ραφιναρισμένος, αν και τα ίδια πράγματα συνεχίζουν να συμβαίνουν σε χώρες όπως η Νιγηρία, εκμεταλλευόμενη για το πετρέλαιό της.
Ο σημερινός πιο ραφιναρισμένος καταμερισμός εργασίας για χώρες που ταιριάζουν στο μενού του ιμπεριαλισμού συνίσταται στο να έχουν αυτές έναν ελαφρώς μεγαλύτερο ρόλο στην μεταποίηση. Τούτο συνέβη καθώς κεφάλαιο από τις μεγάλες δυνάμεις αναζήτησε χαμηλότερο κόστος εργασίας εξωχώρια. Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτό προώθησε την οικονομική ανάπτυξη δραματικά (ειδικά στην Ανατολική Ασία). Αλλά ακόμα και αυτές οι χώρες βρίσκουν ότι η ειδίκευσή τους είναι στενή και οι τύχες τους καθορίζονται από τα καπρίτσια μιας ασταθούς αγοράς. Πολύ λίγες κατάφεραν να τοποθετηθούν πιο ανεξάρτητα από τις απαιτήσεις του ιμπεριαλισμού και να αναπτύξουν τις οικονομίες τους. Ακόμα και η Κίνα, η μεγαλύτερη ιστορία επιτυχίας από αυτή την άποψη, έχει μια μάζα βιομηχανίας της οποίας οι λειτουργίες στηρίζονται στο να προμηθεύει τα καπρίτσια δυτικών καταναλωτών σε αβυσσαλέα χαμηλές τιμές.
Έτσι λοιπόν, η ανάπτυξη είναι πολύ ανισόμετρη στην ιμπεριαλιστική παγκόσμια οικονομία. Πολλές χώρες δεν αναπτύσσονται καθόλου, κάποιες κάνουν κάποια μονοδιάστατη πρόοδο και πολύ λίγες καταφέρνουν να επιδείξουν δυνατότητα να ξεφύγουν[5]. Αυτό είναι βασικά γιατί το χάσμα των μισθών παραμένει, ειδικά σε χώρες όπου υπάρχει πολύ υψηλή ανεργία και που η απουσία συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας σημαίνει ότι ο κόσμος αναγκάζεται να παίρνει ότι δουλειές είναι διαθέσιμες, με οποιαδήποτε αμοιβή.
4. Η απολογητική των χαμηλών μισθών
Όπως μπορεί να περιμένετε, υπάρχουν άλλα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν, ή να προσπαθήσουν να δικαιολογήσουν το τεράστιο χάσμα μισθών, επιχειρήματα που δεν αναφέρονται στην ιμπεριαλιστική παγκόσμια οικονομία. Ιδού τρία από αυτά.
Το πρώτο επιχείρημα είναι ότι τα έξοδα διαβίωσης είναι πολύ χαμηλότερα στην Κίνα, για παράδειγμα, από ότι στις ΗΠΑ. Έτσι, ένας μισθός των 2$ την ώρα μπορεί να είναι ισοδύναμος με ένα μισθό των 8$ ή 10$ την ώρα στις ΗΠΑ, με δεδομένο το τι μπορεί να αγοραστεί με 2$ στην Κίνα. Το συμπέρασμα από αυτό το επιχείρημα είναι ότι οι αναφερόμενοι χαμηλοί μισθοί υπερβάλλουν το πόσο φτωχοί είναι στα αλήθεια οι άνθρωποι. Είναι αλήθεια ότι τα έξοδα διαβίωσης μπορεί να διαφέρουν αρκετά μεταξύ χωρών, ώστε πολύ διαφορετικά επίπεδα μισθών μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα ένα παρόμοιο επίπεδο ζωής. Όμως αυτό είναι ένα τεχνικό επιχείρημα που συσκοτίζει το πραγματικό θέμα.
Το θέμα δεν είναι ότι κάποια εταιρία κάνει λεπτομερείς υπολογισμούς για να υπολογίσει τι επίπεδο μισθών θα επιτρέψει το επίπεδο διαβίωσης σε μια χώρα να είναι κοντά σε αυτό σε μια άλλη. Το θέμα είναι ότι το καπιταλιστικό σύστημα μειώνει το κόστος εργασίας (γι’ αυτούς, το κόστος που πληρώνεται για δεδομένη παραγωγή) για να αυξήσει την κερδοφορία. Σε φτωχότερες χώρες, οι ξένοι κεφαλαιοκράτες ξεκινάνε με ένα χαμηλότερο επίπεδο κόστους, αλλά επίσης με περισσότερη ισχύ και ελευθερία να χρησιμοποιήσουν βία για να πειθαρχήσουν το εργατικό δυναμικό ώστε να αποδεχθεί την σκληρότερη εκμετάλλευση. Είναι πιο ελεύθεροι να συλλαμβάνουν ή να πυροβολούν αγωνιστές, να απαγορεύουν σωματεία ή να σπάνε απεργίες από ότι είναι σε πλουσιότερες χώρες. Αυτή η ελευθερία πρόθυμα χρησιμοποιείται από ιμπεριαλιστές επενδυτές, ή πιο συχνά χρησιμοποιείται εκ μέρους τους από το τοπικό κράτος, ακόμα κι αν απέφευγαν να εφαρμόσουν τέτοιες μεθόδους πίσω στις πατρίδες τους. Σπρώχνουν το κόστος εργασίας όσο πιο κάτω μπορούν να καταφέρουν, και κάνουν ότι περνάει από το χέρι τους να αυξήσουν την εκμετάλλευση σε ένα όλο και υψηλότερο όριο. Εδώ, αυτό που ο Μαρξ ονόμαζε το ‘ιστορικό και ηθικό στοιχείο’ στον προσδιορισμό των μισθών συνθλίβεται από τον καπιταλισμό[6].
Το δεύτερο επιχείρημα χρησιμοποιείται από τις εταιρίες που επενδύουν στις, ή εξαρτώνται από προμήθειες από τις, φτωχότερες χώρες: η ‘χαμηλή παραγωγικότητα’ του εργατικού δυναμικού σημαίνει ότι δεν μπορούν να πληρώνουν μισθούς στο ύψος που πληρώνουν πίσω στις πατρίδες τους. Αυτό το επιχείρημα θα μπορούσε να έχει κάποια αληθοφάνεια αν η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για να συναρμολογηθούν υπολογιστές και να πραγματοποιηθούν άλλες μεταποιητικές λειτουργίες συνίσταται σε μερικά κατσαβίδια, και η δουλειά διεξάγονταν σε ένα παράπηγμα χωρίς ηλεκτρισμό. Αλλά κάπως δεν ακούγεται αληθές για εταιρίες όπως η Ταϊβανέζικης ιδιοκτησίας Φόξκον (Foxconn) που έχει τεράστια εργοστασιακά συμπλέγματα στην Κίνα, με ένα να απασχολεί 400.000 εργάτες σε 15 εργοστάσια.
Η Φόξκον έχει διακριθεί σαν το πρωτεύον στρατόπεδο εργασίας του ιμπεριαλισμού στην Κίνα[7]. Το 19ο αιώνα, ο Μαρξ έγραψε ενθουσιωδώς για τον επιτυχημένο αγώνα για την 10ωρη εργάσιμη μέρα στην Αγγλία. Στον 21ο αιώνα, έχουμε αυτή την εταιρία να πιέζει τους εργάτες να παίρνουν μόνο μία μέρα ρεπό στις 13, και που οι [αναγκαστικές, σ.τ.μ.] υπερωρίες μπορεί να φτάσουν τις 100 ώρες το μήνα, έναντι ενός ‘νόμιμου ορίου’ 36 ωρών ανά μήνα. Πολλοί εργάτες έχουν μια τουλάχιστον 12ωρη εργάσιμη μέρα, και ένας πέθανε από εξουθένωση μετά από μια 36ωρη βάρδια. Εργαζόμενοι με κακή απόδοση εξευτελίζονται μπροστά σε συναδέλφους τους και στους συνωστισμένους εργατικούς κοιτώνες κοιμούνται μέχρι 24 [ανά θάλαμο, σ.τ.μ.]. Μια εργάτρια αναγκάστηκε να υπογράψει ‘γράμμα ομολογίας’ αφού χρησιμοποίησε σεσουάρ. Αυτό απαγορευόταν από τον κανονισμό.
Εκτός από την στρατιωτική πειθαρχία της και έναν αριθμό αυτοκτονιών των εργατών της, η εταιρία Φόξκον είναι πιο γνωστή επειδή παράγει τα iPhones και τα iPads για λογαριασμό της Άπλ (Apple). Οι πελάτες της συμπεριλαμβάνουν τη Μοτορόλα (Motorola), τη Χιούλετ-Πάκαρντ (Hewlett-Packard) και την Ντελ (Dell) (όλες τους αμερικάνικες εταιρίες) και επίσης τη Νόκια (Nokia) της Φινλανδίας. Παρομοίως, οι κύριες χώρες συνήθως έχουν μερίδιο ιδιοκτησίας σε, ή προμηθεύονται από, στενά ενοποιημένες εταιρίες παραγωγούς από χώρες με χαμηλούς μισθούς. Το επίπεδο τεχνολογίας δεν είναι τόσο διαφορετικό από αυτό που είναι διαθέσιμο στη χώρα-μητρόπολη όμως οι συνθήκες εργασιακής εκμετάλλευσης είναι σίγουρα πολύ πιο ακραίες από ότι στη μητρόπολη.
Κάτι ακόμα που διαψεύδει την εταιρική οπτική ότι η πολύ χαμηλή παραγωγικότητα αυτών των ξένων εργατών σημαίνει ότι πρέπει να παραμείνουν φτηνοί, είναι ότι τα ποσοστά κέρδους των μεγάλων εταιριών που επενδύουν σε αυτές τις χώρες είναι τυπικά πολύ μεγαλύτερα από ότι στις πλούσιες χώρες. Έτσι λοιπόν, ένα τρίτο επιχείρημα προτάσσεται ότι το ρίσκο της επένδυσης σε ‘ασταθείς’ περιοχές απαιτεί ένα τόσο υψηλό ποσοστό απόδοσης. “Απλά σκεφτείτε”, μπορεί να πούνε, “η επένδυσή μου των 50 εκατομμυρίων $ μπορεί να απαλλοτριωθεί ή καταστραφεί λόγω πολιτικής αστάθειας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ανακτήσω τα έξοδα αυτής της επένδυσης σύντομα, σε περίπτωση που κάποια επανάσταση ή κυβερνητική πολιτική μου πάρει όλα τα λεφτά”. Φυσικά, ‘σταθερές’ εδώ σημαίνει σταθερές συνθήκες κεφαλαιοκρατικής εκμετάλλευσης. Αλλά ακόμα κι αν μια στιγμιαία έλλειψη προσοχής σας έκανε να δεχθείτε αυτό το επιχείρημα, υπάρχουν μερικά ακόμα αποδεικτικά στοιχεία να λάβουμε υπόψη.
Πρώτον, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις – ειδικά οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία – φροντίζουν να προστατεύουν την αξία των επενδύσεών τους με μια ευμεγέθη στρατιωτική δύναμη, είτε μέσα στην εν λόγω χώρα, είτε αιωρούμενη κοντά, σε προφανή ετοιμότητα να αμυνθεί των προνομίων και της ιδιοκτησίας τους. Δεύτερον, τα ποσοστά απόδοσης επί των επενδύσεων στις φτωχότερες χώρες είναι συχνά τόσο προσοδοφόρα που σημαίνει ότι ακόμα κι αν έχαναν όλες τις επενδύσεις τους σε πέντε ή έξι χρόνια, και πάλι θα είχαν βγάλει κέρδος. Τρίτον, τα ποσοστά απόδοσης των επενδύσεων στις φτωχότερες, κυριαρχούμενες χώρες είναι σημαντικά υψηλότερα από εκείνων των επενδύσεων στις πλουσιότερες, ισχυρές καπιταλιστικές χώρες. Όχι μόνο για μια χρονιά, αλλά σχεδόν κάθε χρονιά. Η ιδέα ότι τέτοια υψηλά ποσοστά απόδοσης χρειάζονται για να αντισταθμιστεί κάποιο ‘ρίσκο’ διαψεύδεται από τα στοιχεία, ακόμα κι αν ήταν να αποδεχτείς τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και τους φόβους τους.
Στο πρώτο μου άρθρο σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο (βλ. ‘Τα οικονομικά του Βρετανικού Ιμπεριαλισμού’, 22 Μαΐου 2011), αναφέρθηκα λεπτομερώς στα ποσοστά απόδοσης της Βρετανίας επί των άμεσων επενδύσεών της σε διάφορες χώρες. Αυτά τα νούμερα υποστηρίζουν το επιχείρημα που αναπτύσσω εδώ. Το ίδιο επίσης με τα δεδομένα που θα παρουσιάσω τώρα για την κυρίαρχη ιμπεριαλιστική δύναμη, τις ΗΠΑ, οι οποίες έχουν συνολικές εξωχώριες επενδύσεις σχεδόν τρεις φορές μεγαλύτερης αξίας από της Βρετανίας (ΜΒ). Ο πίνακας 1 παρουσιάζει τις αποδόσεις των άμεσων ξένων επενδύσεων των ΗΠΑ για κάποιες επιλεγμένες χώρες στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων. Κάποιες από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δείχνονται με μπλε χρώμα, για να είναι πιο ευδιάκριτες από τις υπόλοιπες χώρες.
Οι εξωχώριες ξένες επενδύσεις των ΗΠΑ έχουν χαρακτηριστικά παρόμοια με αυτές της ΜΒ, που πραγματεύτηκαν στο προαναφερθέν άρθρο (βλ. Εδάφιο 5 εκείνου του άρθρου). Η πλειοψηφία των επενδύσεων είναι τοποθετημένη σε άλλες πλούσιες χώρες: πάνω από το 60% είναι στην Ευρώπη και τον Καναδά, για παράδειγμα. Όπως στην περίπτωση της Βρετανίας, τα ποσοστά κέρδους στις φτωχότερες χώρες είναι σημαντικά υψηλότερα από ότι στις πλουσιότερες χώρες. Τα τελευταία μερικά χρόνια παρουσιάστηκε μια πτώση στα ποσοστά κέρδους σε όλο τον κόσμο, αλλά τα προεξέχοντα περιθώρια κέρδους παραμένουν. Το 2009, για παράδειγμα, το παγκόσμιο μέσο ποσοστό απόδοσης υπολογίζεται σε 9,7%. Αλλά ήταν μόνο 3% με 5% στη Γερμανία, τη Γαλλία και τη ΜΒ, και κοντά σε 20% ή παραπάνω σε Χιλή, Βενεζουέλα, Νιγηρία, Ινδονησία, Μαλαισία και Ταϊλάνδη. Το μέσο ποσοστό κέρδους στις πλούσιες χώρες είναι κατά πολύ λιγότερο από αυτό στις φτωχές, βάσει του πολύ υψηλότερου βαθμού εκμετάλλευσης της εργασίας στις φτωχές χώρες[8].
| Πίνακας 1: Ποσοστά απόδοσης των άμεσων εξωχώριων επενδύσεων των ΗΠΑ* | |||||
| 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | ||
| Μέσος όρος για όλες τις χώρες** | 12,9% | 12,8% | 12,3% | 9,7% | |
| Ευρώπη | 11,8% | 11,4% | 10,9% | 9,1% | |
| Γαλλία | 9,4% | 8,0% | 6,7% | 2,9% | |
| Γερμανία | 8,3% | 9,6% | 8,0% | 5,2% | |
| Μεγάλη Βρετανία | 7,1% | 5,1% | 6,2% | 4,9% | |
| Λατινική Αμερική | 13,4% | 14,9% | 13,7% | 11,0% | |
| Βραζιλία | 16,3% | 18,5% | 20,5% | 14,6% | |
| Χιλή | 13,4% | 35,3% | 28,3% | 30,0% | |
| Βενεζουέλα | 28,0% | 9,0% | 20,0% | 19,2% | |
| Αφρική | 28,3% | 22,1% | 19,5% | 12,4% | |
| Αίγυπτος | 19,7% | 22,9% | 22,9% | 16,5% | |
| Νιγηρία | 114,7% | 74,9% | 59,8% | 23,4% | |
| Τυνησία | 10,0% | 21,5% | 23,6% | 7,0% | |
| Μέση Ανατολή | 26,7% | 29,2% | 30,0% | 14,8% | |
| Σαουδική Αραβία | 39,9% | 50,5% | 44,1% | 18,3% | |
| Ην. Αρα. Εμιράτα | 16,1% | 14,7% | 13,0% | 10,0% | |
| Ασία & Ειρηνικός | 15,4% | 15,7% | 13,7% | 10,4% | |
| Αυστραλία | 9,2% | 10,3% | 9,4% | 5,2% | |
| Κίνα | 22,5% | 20,6% | 15,8% | 13,1% | |
| Ινδία | 20,1% | 18,6% | 11,1% | 11,2% | |
| Ινδονησία | 34,3% | 26,8% | 22,2% | 20,8% | |
| Ιαπωνία | 9,2% | 9,3% | 8,2% | 8,7% | |
| Κορέας, Δημοκρατία της | 13,4% | 12,8% | 14,5% | 13,3% | |
| Μαλαισία | 24,9% | 27,0% | 31,5% | 22,3% | |
| Ταϊλάνδη | 19,1% | 19,2% | 20,6% | 19,0% | |
| Πηγή: Υπηρεσία Οικονομικών Υποθέσεων των ΗΠΑ και υπολογισμοί του συγγραφέα | |||||
| Σημειώσεις: | |||||
| * Το ποσοστό απόδοσης υπολογίζεται κατά τον τυπικό τρόπο, διαιρώντας τα εισοδήματα του έτους με το μέσο όρο του αποθέματος της επένδυσης εκείνου και του προηγούμενου έτους. | |||||
| ** Τα δεδομένα βασίζονται σε ένα σύνολο άνω των 200 χωρών. Τα περιφερειακά σύνολα συμπεριλαμβάνουν όλες τις χώρες της περιοχής, με κάποιες μεμονωμένες χώρες καταχωρημένες από κάτω. Αρκετές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις καταγράφονται με μπλε για να τονιστούν τα ποσοστά απόδοσης σε αυτές συγκριτικά με αλλού. | |||||
Τα νούμερα για τα κέρδη επί των άμεσων επενδύσεων δεν δίνουν ολόκληρη την ιστορία της εκμετάλλευσης των εργατών στις φτωχότερες χώρες. Οι εταιρίες επίσης στηρίζονται σε συμφωνίες με ξένες εταιρίες που λειτουργούν σαν μέρος της αλυσίδας εφοδιασμού τους, και μπορεί να μην έχουν καμία συμμετοχή στην άλλη εταιρία πέραν του συμβολαίου προμήθειας. Εδώ, η ξένη εταιρία κάνει την άμεση εκμετάλλευση, αλλά η μεγάλη εταιρία χρησιμοποιεί την δύναμη της στην αγορά για να οδηγήσει τις τιμές των αγορών της χαμηλά και να εξασφαλίσει φτηνές εισροές. Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: υψηλότερα κέρδη από ότι μπορούν να αποκτήσουν με άλλα μέσα. Αλλά το πλεονέκτημα είναι ότι δεν βρίσκονται στην αμήχανη θέση να κάνουν την ακραία εκμετάλλευση οι ίδιοι. Έτσι, τα εταιρικά βίντεο μπορούν να γεμίσουν με εικόνες χαρούμενων εργαζομένων και χαμογελαστών καταναλωτών. Οι λεκέδες αίματος είναι ευθύνη κάποιου άλλου.
5. Μοιράζοντας τα οφέλη της εκμετάλλευσης
Η ιστορία μέχρι τώρα ήταν για τη φτηνή εργασία και τα φτηνά αγαθά από φτωχές χώρες που ωφελούν τους καταναλωτές και αυξάνουν τα κέρδη των επενδυτών στις πλουσιότερες χώρες. Αυτή δεν είναι μια αμφιλεγόμενη θέση. Είναι ευρέως γνωστό, για παράδειγμα, ότι τα έξοδα υλικών και το κόστος εργασίας των iPhone της Απλ (Apple) είναι συνήθως λιγότερα του μισού της λιανικής τιμής πώλησης. Για την περίπτωση του iPhone 4, οι συνολικές προμήθειες ανά μονάδα, συμπεριλαμβανομένων της μνήμης φλας και των τσιπ επεξεργασίας, έχουν κοστίσει γύρω στα 188$, ενώ το κόστος εργασίας για τη συναρμολόγηση στην Κίνα (στο κακόφημο εργοστάσιο της Φόξκον) ήταν λιγότερο από 7$ ανά μονάδα[9]. Σχεδόν τίποτα από τα υπόλοιπα 400$ περίπου, μέχρι να φτάσουμε στην λιανική τιμή των 600$, δεν πήγε σε έξοδα μεταφοράς. Λοιπόν, που πήγε το πλεόνασμα των 400$ – εκτός από τα τεράστια κέρδη της Απλ;
Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Όμως ένα εξαιρετικό άρθρο μιας γερμανικής εφημερίδας, της Ντίε Ζέιτ (Die Zeit) κατέγραφε το ιστορικό ενός άλλου, πολύ λιγότερο λαμπερού προϊόντος: της κοντομάνικης μπλούζας. Αυτό το παράδειγμα αποτελεί τυπική εικόνα για τα αγαθά που εισάγονται στις πλούσιες χώρες και παράγονται από εργάτες στις φτωχές χώρες. Η τιμή πώλησης στη Γερμανία μιας συγκεκριμένης μπλούζας που φτιάχτηκε στο Μπαγκλαντές ήταν 4,95€, κρατημένη μόλις κάτω από το επίπεδο των 5€ για να ενθαρρύνει τις πωλήσεις από την σουηδική εμπορική εταιρία ρούχων Χένς εντ Μόριτζ (Hennes & Mauritz, H&M). Η τιμή πώλησης καταμερίζεται στα στάδια από το βαμβάκι ως πρώτη ύλη έως το μπλουζάκι που καταλήγει μέσα σε μια τσάντα στο ταμείο ως εξής[10]:
- 0,40€: το κόστος των 400 gr της πρώτης ύλης βαμβακιού που αγοράστηκε από τις ΗΠΑ από το εργοστάσιο στο Μπαγκλαντές·
- 1,35€: η τιμή που πλήρωσε η H&M ανά μπλουζάκι στην εταιρία στο Μπαγκλαντες·
- 1,41€: αφού προσθέσουμε 0,06€ ανά μπλουζάκι για έξοδα μεταφοράς στο Αμβούργο της Γερμανίας·
- 3,40€: αφού προσθέσουμε κάπου 2,00€ για μεταφορές μέσα στη Γερμανία, ενοίκια μαγαζιών, έξοδα πωλήσεων, έξοδα διαφήμισης και διοίκησης στη Γερμανία·
- 4,16€: αφού προσθέσουμε περίπου 0,60€ καθαρό κέρδος της H&M και κάποια άλλα·
- 4,95€: αφού προσθέσουμε 19% ΦΠΑ, πληρωμένο στο Γερμανικό κράτος.
Τα 4,95€ για το μπλουζάκι και τα 60 λεπτά κέρδους ανά μονάδα πολλαπλασιάζονται, φυσικά, κατά πολλά εκατομμύρια: αυτή είναι μια επιχείρηση μαζικής αγοράς. Το εργοστάσιο στο Μπαγκλαντές φτιάχνει 125.000 μπλούζες την ημέρα, από τα οποία τα μισά πωλούνται στην H&M και τα υπόλοιπα σε άλλες δυτικές εμπορικές εταιρίες. Μια εργάτρια στο εργοστάσιο, ακόμα και μετά από μια αύξηση μισθού 17%, βγάζει μόλις 1,36€ την ημέρα, με βάση μια εργάσιμη μέρα 10-12 ωρών. Η μηχανή με την οποία δουλεύει παράγει στοχευμένα 250 μπλουζάκια την ώρα. Δεν δίνονταν αρκετές πληροφορίες στο άρθρο για να μπορούμε να υπολογίσουμε το κόστος εργασίας ανά μπλουζάκι, συμπεριλαμβάνοντας τις άλλες εργάτριες που εμπλέκονταν, αλλά είναι κατά πολύ εντός του περιθωρίου των 95 λεπτών που λαμβάνει το εργοστάσιο από την H&M μετά το κόστος των απαιτούμενων υλικών (δλδ. 1,35€–0,40€). Τα 95 λεπτά καλύπτουν το κόστος εργασίας, το κόστος ρεύματος, το κόστος υλικών που χρειάζονται (εκτός του βαμβακιού), την απόσβεση των μηχανημάτων και άλλα, συν ένα περιθώριο κέρδους του τοπικού εργοστασιάρχη. Μια λογική εκτίμηση θα ήταν ότι το μέσο κόστος εργασίας για να παραχθεί ένα μπλουζάκι είναι γύρω στα 10 με 15 λεπτά του €[11]***. Σε αυτή την περίπτωση, το περιθώριο κέρδους της H&M είναι 4 με 6 φορές το τι πληρώνεται στις εργάτριες στο Μπαγκλαντές που φτιάχνουν τις μπλούζες[12].
Ωστόσο, αυτό που είναι εξίσου εντυπωσιακό στις λεπτομέρειες είναι το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος του εισοδήματος από τις τιμές πώλησης πηγαίνει στο κράτος υπό μορφή φόρων και σε ένα μεγάλο εύρος εργατών, διευθυντών, ιδιοκτητών ακινήτων και επιχειρήσεων στη Γερμανία. Τα φτηνά μπλουζάκια, και μια ευρεία γκάμα άλλων εισαγόμενων αγαθών, είναι εξίσου προσιτά για τους καταναλωτές, όσο και μια σημαντική πηγή εισοδημάτων για το κράτος και για όλους τους ανθρώπους στις πλουσιότερες χώρες. Το ημερομίσθιο του εργάτη στο Μπαγκλαντές είναι λιγότερο από ότι πολλοί άνθρωποι στις πλούσιες χώρες ξοδεύουν σε έναν πρωινό καφέ από τα Στάρμπακς. Ξεκάθαρα, αν ο εργάτης στο Μπαγκλαντές ήταν να λάβει τον μέσο μισθό των 30%%EDITORCONTENT%%nbsp;την ώρα των εργατών των ΗΠΑ, αντί για 1,36€ την ημέρα, τότε δεν θα υπήρχαν πια φτηνά μπλουζάκια που κοστίζουν λιγότερο από 5€! Αλλά οι χαμηλοί μισθοί που λαμβάνουν [οι εργαζόμενοι στις φτωχές χώρες, σ.τ.μ.] είναι ένα λόγος γιατί οι πλουσιότερες χώρες μπορούν να έχουν πολλούς πωλητές σε μαγαζιά, οδηγούς ντελίβερι, διευθυντές και διοικητικό προσωπικό, λογιστές, διαφημιστικά στελέχη, μια ευρεία γκάμα προνοιακών επιδομάτων και πολλά άλλα. Οι μισθοί στο Μπαγκλαντές είναι εξαιρετικά χαμηλοί, αλλά ακόμα τα πολλαπλάσιά τους που συναντάμε σε άλλες φτωχές χώρες οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα: η καταπίεση των εργατών στις φτωχότερες χώρες είναι προς το άμεσο οικονομικό όφελος της μάζας του λαού στις πλουσιότερες χώρες[13].
Ένα επιχείρημα που χρησιμοποιείται για να αντικρούσει αυτή τη βασική αλήθεια είναι ότι “ένα πράγμα είναι χειρότερο από το να σε εκμεταλλεύεται ο καπιταλισμός, κι αυτό είναι να μην σε εκμεταλλεύεται ο καπιταλισμός”. Σε αυτό ο πλαίσιο, το επιχείρημα διατυπώνεται ως εξής, παρόλο που στους εργάτες στις φτωχές χώρες έλαχε κακή συμφωνία, τα πράγματα βελτιώνονται, όπως μπορούμε να διακρίνουμε από κάποιες βελτιώσεις στο βιοτικό επίπεδο (για παράδειγμα, οι μισθολογικές αυξήσεις που παραχωρήθηκαν μετά από απεργίες και διαμαρτυρίες). Αυτό το επιχείρημα έχει κάποια βάση, και πρέπει να αναγνωρίζεται σαν πρόοδος για έναν εργάτη η δραπέτευση από την οπισθοδρομική ζωή στο χωριό. Για παράδειγμα, το άρθρο της Ντίε Ζέιτ που αναφέρθηκε, σημειώνει τις βελτιωμένες ζωές κάποιων γυναικών που έχουν περισσότερη ελευθερία έξω από τους προηγούμενους κοινωνικούς περιορισμούς, παρόλο που η εκμετάλλευση μέσω της δουλειάς του εργοστασίου είναι σκληρή.
Ωστόσο, αυτό το καλοήθες συμπέρασμα αγνοεί τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει η παγκόσμια οικονομία. Όχι μόνο είναι η εργατική εκμετάλλευση ακραία, αλλά οι κύριες χώρες έχουν επιπλέον επιβάλει το δικό τους παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας. Οι περιοχές των κυριαρχούμενων χωρών μετατρέπονται σε προμηθευτές ενός στενού εύρους προϊόντων για τις κύριες χώρες – οι καταναλωτές τους είναι πλουσιότεροι, οπότε μετράνε περισσότερο. Μετά αυτούς τους προμηθευτές τους ξεφορτώνονται όταν οι συνθήκες στην αγορά αλλάξουν: εργοστάσια κλείνουν, δουλειές χάνονται, ζωές διαταράσσονται και τα κέντρα μιας πρότερα ακμάζουσας οικονομίας μπορεί να ξεκοιλιαστούν και ερειπώσουν. Αυτό το φαινόμενο της ‘πόλης φάντασμα’ μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε χώρα, δεδομένου του τρόπου που λειτουργεί η κεφαλαιοκρατική αγορά. Όμως, είναι προφανώς πιο επιζήμιο για χώρες που δεν έχουν μια διαφοροποιημένη οικονομία, πλούτο και δύναμη πάνω στα οποία να στηριχθούν.
6. Συμπεράσματα
Ο όρος ‘τιμή Κίνας’ ξεκίνησε να χρησιμοποιείται πριν από μια δεκαετία για να περιγράψει το χαμηλό κόστος των αγαθών που εξάγονται από την Κίνα, ειδικά στις ΗΠΑ. Αντανακλούσε τους προβληματισμούς εγχώριων βιομηχανιών των ΗΠΑ ότι οι πολύ φτηνότερες εισαγωγές υπέσκαπταν τις τιμές τους, αλλά επίσης τόνιζε τα πλεονεκτήματα κόστους για τους Αμερικανούς καταναλωτές. Αυτό το άρθρο έδειξε ότι λαμβανόμενη από μόνη της, αυτή θα ήταν μια πολύ στενή αντίληψη του τι συμβαίνει, και όχι μόνο επειδή τα φτηνά αγαθά προέρχονται από μια ευρεία γκάμα χωρών πέραν της Κίνας.
Ένα χαρακτηριστικό-κλειδί της ιμπεριαλιστικής παγκόσμιας οικονομίας είναι το χάσμα μεταξύ των πλουσιότερων, κυριαρχούντων δυνάμεων και των φτωχότερων, υφιστάμενων χωρών. Αυτή η διαίρεση αντιστοιχεί καλά με τα νούμερα που παρουσιάστηκαν παραπάνω για τις διαφορές μισθών. Ο παγκόσμιος καταμερισμός εργασίας ευνοεί τις πλουσιότερες δυνάμεις, παρόλο που κάποιοι κεφαλαιοκράτες που προμηθεύουν τις εγχώριες αγορές τους παραπονιούνται για απώλειες λόγω των εισαγωγών χαμηλού κόστους. Ευνοεί τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις παρέχοντας προνομιούχα ποσοστά κέρδους για τις εταιρίες τους, φτηνές προμήθειες για τα εργοστάσιά τους, το εργατικό δυναμικό τους και τους καταναλωτές τους, και πεδίο για να συλλέξουν φόρους οι κυβερνήσεις τους που να συμβάλουν στις κρατικές δαπάνες.
Κάποιες χώρες μπορεί, κατ’ εξαίρεση, να είναι σε θέση να ξεκινούν να δραπετεύουν από αυτή την κυριαρχία. Μπορεί να αναζητούν να γίνουν ιμπεριαλιστικές δυνάμεις οι ίδιες. Η Κίνα είναι ο βασικός υποψήφιος για μια τέτοια προαγωγή, δεδομένης της θεαματικής ανάπτυξής της και της συσσώρευσής της χρηματοπιστωτικών και οικονομικών πόρων (βλ. το άρθρο μου ‘Ο πόλεμος της Αμερικής με την Κίνα’, 29 Μαΐου 2011, ‘America’s war with China’). Η προοπτική ενός νέου ανταγωνιστή ξεκάθαρα ανησυχεί τις ΗΠΑ και την υπάρχουσα ομάδα των χωρών που κυριαρχούν. Εξ ου και η κινδυνολογία που επιδεικνύεται συχνά σε συζητήσεις στις ΗΠΑ για την ‘τιμή Κίνας’.
Αυτό το άρθρο επικέντρωσε στα οικονομικά του ιμπεριαλισμού. Αλλά αξίζει να τελειώσει με ένα ερώτημα για τις πολιτικές συνέπειες: πόση συμπάθεια μπορούμε να περιμένουμε από την εργατική τάξη και τους ‘καταναλωτές’ στις ιμπεριαλιστικές χώρες όταν υψηλότεροι μισθοί και καλύτερες συνθήκες για τους υπόλοιπους σημαίνουν τέρμα στα φτηνά μπλουζάκια;
Τόνι Νόρφιλντ, 3 Ιουνίου 2011
[1] https://economicsofimperialism.blogspot.com/2011/06/what-china-price-really-means.html
[2] Βλ. BLS Μηνιαία Επιθεώρηση Εργασίας (Monthly Labor Review), σελ. 35, Απρίλιος 2009 και σελ. 13, Μάιος 2010 για τα δυο διαγράμματα. Τα άρθρα της BLS έχουν επίσης λεπτομέρειες για το χαρακτήρα της αγοράς εργασίας στην Κίνα (τεύχος Απριλίου 2009) και στην Ινδία (τεύχος Μαίου 2010). Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (International Labor Organization, ILO) του ΟΗΕ έχει επίσης δεδομένα ανά χώρα για τους μισθούς αλλά όχι σε μορφή κατάλληλη για τους σκοπούς μας εδώ.
[3] Βλ. BLS Μηνιαία Επιθεώρηση Εργασίας (Monthly Labor Review), Απρίλιος 2009. Τα δεδομένα είναι για το 2006, και η BLS επίσης σημειώνει ότι το εργατικό δυναμικό των 112,6 εκατομμυρίων στη μεταποίηση της Κίνας είναι σχεδόν οκτώ φορές το μέγεθος του εργατικού δυναμικού των 14,2 στη μεταποίηση των ΗΠΑ! [η έμφαση δική μας, σ.τ.μ.]
[4] Με αυτό δεν υποστηρίζω ότι όλοι οι εργαζόμενοι στις ιμπεριαλιστικές χώρες έχουν αξιοπρεπή επίπεδα διαβίωσης. Ωστόσο, ακόμα και εκείνοι στην δεινότερη θέση έχουν κάποιο σύστημα κρατικής κοινωνικής πρόνοιας το οποίο απουσιάζει από τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες εκατομμύρια ζουν στις φτωχές χώρες […].
[5] Τα δεδομένα της Παγκόσμια Τράπεζας για τα παγκόσμια επίπεδα φτώχιας ορίζονται μετρώντας τους ανθρώπους που ζουν με λιγότερο από 1,25$ την ημέρα. Η μεγαλύτερη μείωση φτώχειας μεταξύ 1990 και 2005 συνέβη στην Κίνα, από 683 εκατομμύρια σε 208 εκατομμύρια. Αλλού στην Ανατολική Ασία τα νούμερα έπεσαν από τα 190 εκατ. σε 109 εκατ. Ωστόσο, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες φτώχιας ανέβηκε στη Νότια Ασία σε 595 εκατ. και στην Υποσαχάρια Αφρική σε 387 εκατ. Βλ. την σχετική ενότητα του http://web.worldbank.org/ .
[6] Βλ. Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος 1ος, Μέρος 2ο, Κεφάλαιο 4ο, σελ. 184, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 2002.
[7] Υπάρχουν πολλές αναφορές για τις συνθήκες εργασίας στη Φόξκον. Οι εδώ λεπτομέρειες είναι παρμένες, ανάμεσα σε άλλες, από το guardian.co.uk, 30 Απριλίου 2011.
[8] Επιπρόσθετα των επιπλέον κερδών λόγω του υψηλότερου βαθμού εργασιακής εκμετάλλευσης, είναι σημαντικό να σημειώσουμε τις μονοπωλιακές προσόδους που λαμβάνουν οι μεγάλες δυνάμεις επενδύοντας στις βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου, για παράδειγμα. Η ανάλυση αυτού του φαινόμενου είναι πέραν του εύρους αυτού του άρθρου.
[9] Βλ. Τάιμς της Νέας Υόρκης, ‘Η αλυσίδα εφοδιασμού για τα iPhone επισημαίνει τα κόστη στην Κίνα’, 6 Ιουλιου 2010 (The New York Times, ‘Supply Chain for iPhone Highlights Costs in China’). Επίσης βλ. Γκάρντιαν, ‘Τα εργοστάσια της Απλ κατηγορούμενα για εκμετάλλευση κινέζων εργατών’, 30 Απριλίου 2011 (The Guardian, ‘Apple factories accused of exploiting Chinese workers’).
[10] Οι λεπτομέρειες πάρθηκαν από ένα άρθρο ανασκόπησης στη Ντίε Ζέιτ, ‘Η παγκόσμια μπλούζα’, 17 Δεκέμβρη 2010 (Die Zeit, ‘Das Welthemd’). Βλ. http://www.zeit.de/2010/51/Billige-T-Shirts.
[11] Αυτή η εκτίμηση στηρίζεται σε διάφορες αναφορές για την κλωστοϋφαντουργική βιομηχανία στο Μπαγκλαντές, η οποία έχει το χαμηλότερο εργασιακό κόστος στην περιοχή. Η κλωστοϋφαντουργία του Μπαγκλαντές απασχολεί γύρω στα 3 εκατομμύρια εργάτες, το 90% των οποίων είναι γυναίκες. Σχεδόν όλη η παραγωγή της είναι προορισμένη για εξαγωγή.
[12] Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτό το κέρδος βγαίνει από ένα απλό μπλουζάκι. Η εταιρία δεν ισχυρίζεται ότι υπήρξε καμιά ιδιαίτερη δαπανηρή έρευνας σαν υπόβαθρο, ούτε ότι χρειάζεται να πληρώνουν δαπάνες άδειας για να χρησιμοποιήσουν τεχνολογία. Αυτού του είδους το μονοπωλιακό επιχείρημα αφήνεται σε άλλες εταιρίες.
[13] Αυτό το γεγονός αναγνωρίζεται στα γραπτά των Μαρξ και Ένγκελς, και ειδικά στο έργο του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό. Ριζοσπαστικοί και οξυδερκείς φιλελεύθεροι συγγραφείς όπως ο Τζωρτζ Όργουελ ήταν επίσης ξεκάθαροι για το τι συνέβαινε. Στην έκθεση του Όργουελ του Ιουλίου του 1939, με τον προκλητικό τίτλο ‘Χωρίς να συμπεριλαμβάνουμε τους αράπηδες’ (‘Not counting niggers’), έγραφε: “Κάτι που πάντα ξεχνάμε είναι ότι ο συντριπτικός όγκος του Βρετανικού προλεταριάτου δεν ζει στη Βρετανία, αλλά στην Ασία και την Αφρική. Δεν έχει τη δύναμη ο Χίτλερ, για παράδειγμα, να κάνει ένα λεπτό (το ένα εκατοστό της λίρας στερλίνας) την ημέρα τον κανονικό βιομηχανικό μισθό· αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό στην Ινδία, και κάνουμε μεγάλες προσπάθειες για να το κρατήσουμε έτσι. Κάποιος παίρνει μια ιδέα της πραγματικής σχέσης της Αγγλίας και της Ινδίας όταν αναλογιστεί ότι το κατά κεφαλήν ετήσιο εισόδημα στην Αγγλία είναι κάτι πάνω από 80£, και στην Ινδία περίπου 7£”. Σήμερα υπάρχουν πολύ λιγότερες επίσημες αποικίες των μεγάλων δυνάμεων, αλλά η ιμπεριαλιστική παγκόσμια οικονομία κρατάει πολλά εκατομμύρια εργατών σε υποτακτική θέση παρομοίως.
