του Michael Roberts
αναδημοσίευση από το ιστολόγιό του
μετ. Δ. Κούλος
επιμ. Δ. Περδίκης
Σήμερα, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ εφάρμοσε τη νέα σειρά δασμών του στις εισαγωγές των ΗΠΑ, τους λεγόμενους αμοιβαίους δασμούς. Εκτός από εκείνους που ανακοινώθηκαν την περασμένη Τετάρτη (Ημέρα της Απελευθέρωσης), ο Τραμπ συμπεριέλαβε μια επιπλέον εισφορά στις κινεζικές εισαγωγές σε αντίποινα για την απόφαση της Κίνας να επιβάλει δασμό 34% στις εισαγωγές των ΗΠΑ, η οποία με τη σειρά της ήταν αντίποινα στην αύξηση 34% (Σ.τ.Μ., των δασμών) στις κινεζικές εισαγωγές που πρότεινε ο Τραμπ την περασμένη εβδομάδα. Έτσι, οι αμερικανικές εισαγωγές από την Κίνα έχουν τώρα δασμολογικό συντελεστή 104%, στην ουσία διπλασιασμό. Και καθώς γράφω, η Κίνα έχει ανακοινώσει περαιτέρω αύξηση 50% στις εισαγωγές των ΗΠΑ, ανεβάζοντας τους κινεζικούς δασμούς στις αμερικανικές εξαγωγές στο 84% σε αυτήν την τιτανομαχία αντιποίνων (Σ.τ.Μ., εντωμεταξύ οι ΗΠΑ επέβαλαν νέους δασμούς στην Κίνα που φτάνουν πλέον στο ύψος του 145%).
Τι σημαίνουν όμως όλα αυτά; Λοιπόν, σημαίνουν πτώση της παραγωγής στις ΗΠΑ και στις περισσότερες μεγάλες οικονομίες και σημαίνουν αναζωπύρωση του πληθωρισμού, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Αυτό είναι τρέλα, έτσι δεν είναι; Λοιπόν, όπως είπα τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν όλα αυτά ξεκίνησαν, υπάρχει μέθοδος σε αυτή την τρέλα. Ο Τραμπ και οι συνοδοιπόροι του είναι πεπεισμένοι ότι οι ΗΠΑ έχουν στερηθεί την οικονομική τους δύναμη και την ηγεμονική τους θέση στον κόσμο από άλλες μεγάλες οικονομίες που κλέβουν τη μεταποιητική τους βάση και στη συνέχεια επιβάλλουν κάθε είδους εμπόδια στην ικανότητα των αμερικανικών εταιρειών (ιδίως των αμερικανικών μεταποιητικών εταιρειών) να κυριαρχούν. Για τον Τραμπ, αυτό εκφράζεται με το συνολικό έλλειμμα στο εμπόριο αγαθών που έχουν οι ΗΠΑ με τον υπόλοιπο κόσμο.
Δεν τον απασχολεί, όπως φαίνεται, το εμπόριο υπηρεσιών, όπου οι ΗΠΑ εμφανίζουν πλεόνασμα. Τον απασχολούν η μεταποίηση και το εμπόριο αντίστοιχων εμπορευμάτων. Στόχος είναι να κλείσει αυτό το έλλειμμα με την επιβολή δασμών στις εισαγωγές αγαθών των ΗΠΑ. Χρησιμοποιώντας έναν χοντροκομμένο μαθηματικό τύπο για κάθε χώρα (το μέγεθος του ελλείμματος του αμερικανικού εμπορίου αγαθών με κάθε χώρα διαιρείται με το μέγεθος των αμερικανικών εισαγωγών από την εν λόγω χώρα και στη συνέχεια διαιρείται διά του δύο), η ομάδα του Τραμπ κατέληξε στις αυξήσεις των δασμών για κάθε χώρα. Αυτός ο τύπος είναι ανοησία για διάφορους λόγους: πρώτον, δεν περιλαμβάνει το εμπόριο υπηρεσιών, όπου οι ΗΠΑ έχουν πλεονάσματα σε σχέση με πολλές χώρες· δεύτερον, έχει επιβληθεί δασμός 10% ακόμη και για χώρες όπου οι ΗΠΑ έχουν πλεόνασμα αγαθών· τρίτον, δεν έχει καμία σχέση με τους πραγματικούς δασμολογικούς ή μη δασμολογικούς φραγμούς που έχει μια χώρα στις αμερικανικές εξαγωγές· και τέταρτον, αγνοεί τους δασμολογικούς και μη δασμολογικούς φραγμούς (οι οποίοι είναι πολλοί) που έχουν οι ίδιες οι ΗΠΑ στις εξαγωγές άλλων χωρών.
Αυτοί οι «μη δασμολογικοί» φραγμοί μπορεί επίσης να εμφανιστούν. Ο απεσταλμένος του Τραμπ για το εμπόριο MAGA (Σ.τ.Μ., Make America Great Again, δηλ. Κάνε την Αμερική Μεγάλη Ξανά) Navarro το ξεκαθάρισε: «Σε εκείνους τους παγκόσμιους ηγέτες που, μετά από δεκαετίες εξαπάτησης, προσφέρονται ξαφνικά να μειώσουν τους δασμούς – να ξέρετε αυτό: αυτό είναι μόνο η αρχή», παραθέτοντας έναν κατάλογο αθέμιτων πρακτικών που, όπως είπε, περιλαμβάνουν τη χειραγώγηση του νομίσματος, την «αδιαφανή» αδειοδότηση, τα πρότυπα προϊόντων «που εισάγουν διακρίσεις», τις «επαχθείς» τελωνειακές διαδικασίες, την εντοπιότητα των δεδομένων[1] και τον λεγόμενο «νομικό πόλεμο» φόρων και κανονισμών που πλήττουν τις αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας.
Ο στόχος του Τραμπ είναι σαφής. Θέλει να αποκαταστήσει την παραγωγική βάση της Αμερικής εντός των ΗΠΑ. Μεγάλο μέρος των εισαγωγών στις ΗΠΑ από χώρες όπως η Κίνα, το Βιετνάμ, η Ευρώπη, ο Καναδάς, το Μεξικό κ.λπ. προέρχεται από αμερικανικές εταιρείες που εδρεύουν στις χώρες αυτές και πωλούν στις ΗΠΑ με χαμηλότερο κόστος από ό,τι αν είχαν την έδρα τους εντός της Αμερικής. Κατά τα τελευταία 40 χρόνια της «παγκοσμιοποίησης», πολυεθνικές εταιρείες στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Ιαπωνία μετέφεραν τις παραγωγικές τους δραστηριότητες στον Παγκόσμιο Νότο για να επωφεληθούν από το φθηνό εργατικό δυναμικό, την απουσία συνδικάτων ή κανονισμών και τη χρήση της τελευταίας τεχνολογίας. Αυτό όμως που συνέβη είναι ότι οι χώρες της Ασίας εκβιομηχάνισαν δραματικά τις οικονομίες τους ως αποτέλεσμα και έτσι κέρδισαν μερίδιο αγοράς στη μεταποίηση και τις εξαγωγές, αφήνοντας τις ΗΠΑ να υποχωρήσουν στο μάρκετινγκ, τη χρηματοδότηση και τις υπηρεσίες.
Αυτό έχει σημασία; Ο Τραμπ και η ομάδα έτσι πιστεύουν. Ο τελικός στρατηγικός τους στόχος είναι να αποδυναμώσουν, να στραγγαλίσουν και να επιτύχουν «αλλαγή καθεστώτος» στην Κίνα και να αποκτήσουν πλήρη ηγεμονικό έλεγχο στη Λατινική Αμερική και τον Ειρηνικό. Για να το πετύχουν αυτό, πρέπει να έχουν μια ισχυρή και συντριπτική στρατιωτική δύναμη. Ο Τραμπ ανακοίνωσε στρατιωτικό προϋπολογισμό ρεκόρ ύψους 1 τρις δολαρίων ετησίως. Αλλά οι κατασκευαστές όπλων των ΗΠΑ δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτόν τον προϋπολογισμό. Έτσι, η αμερικανική παραγωγή πρέπει να αποκατασταθεί στο εσωτερικό της χώρας. Ο Μπάιντεν ήταν πρόθυμος να το πετύχει αυτό μέσω μιας «βιομηχανικής πολιτικής» που επιδοτεί τις εταιρείες τεχνολογίας και τις μεταποιητικές υποδομές. Αυτό όμως σήμαινε μια τεράστια αύξηση των κρατικών δαπανών που οδήγησε το δημοσιονομικό έλλειμμα σε επίπεδα ρεκόρ. Ο Τραμπ εκτιμά ότι η επιβολή δασμών για να αναγκαστούν οι αμερικανικές μεταποιητικές εταιρείες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και οι ξένες εταιρείες να επενδύσουν στην Αμερική αντί να εξάγουν σε αυτήν είναι ένας καλύτερος τρόπος. Υπολογίζει ότι μπορεί να αυξήσει τη μεταποίηση, να δαπανήσει περισσότερα για όπλα, να μειώσει τους φόρους για τις εταιρείες, ενώ παράλληλα να περικόψει τις δημόσιες δαπάνες της κυβέρνησης και να διατηρήσει σταθερό το δολάριο – όλα αυτά με την αύξηση των δασμών.
Θα πετύχει αυτό; Φαίνεται ότι ορισμένοι αναλυτές, ακόμη και αριστεροί, πιστεύουν ότι μπορεί να γίνει αυτό. Είναι αλήθεια ότι πολλά μισο-υποτελή κράτη του αμερικανικού ιμπεριαλισμού πιθανόν να προσπαθήσουν να υποχωρήσουν στους όρους του Τραμπ: ήδη η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία προσπαθούν να το κάνουν, και το Ηνωμένο Βασίλειο επίσης. Αλλά αυτό δεν θα είναι αρκετό για να ανατρέψει τα πράγματα. Όσοι πιστεύουν ότι ο Τραμπ μπορεί να πετύχει, υποστηρίζουν ότι, στο παρελθόν, όταν οι ΗΠΑ επέλεξαν να αλλάξουν την ισορροπία των παγκόσμιων οικονομικών δυνάμεων υπέρ τους, αυτό λειτούργησε.
Ο Νίξον έβγαλε τις ΗΠΑ από τον κανόνα χρυσού το 1971 και καθιέρωσε το δολάριο ως ηγεμονικό νόμισμα με το «υπερβολικό» προνόμιο να είναι ο μοναδικός εκδότης αυτού του νομίσματος, για να πληρώνει τις εισαγωγές της και τις επενδύσεις κεφαλαίου της στο εξωτερικό. Αλλά αυτό δεν εμπόδισε τις ΗΠΑ να χάσουν μερίδιο αγοράς στη μεταποίηση κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970.
Και τότε, το 1979, ο τότε διοικητής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ Paul Volcker αύξησε τα επιτόκια στο 19% για να ελέγξει τον πληθωρισμό, γεγονός που οδήγησε σε βαθιά ύφεση τόσο στις ΗΠΑ όσο και παγκοσμίως. Το δολάριο ανέβηκε τόσο πολύ που η αμερικανική μεταποίηση άρχισε να μεταφέρει τις εγκαταστάσεις της στο εξωτερικό – ήταν η αρχή της νεοφιλελεύθερης περιόδου. Το 1985, οι ΗΠΑ έπεισαν άλλα εμπορικά έθνη να συμφωνήσουν να ενισχύσουν τα νομίσματά τους έναντι του δολαρίου μέσω της λεγόμενης συμφωνίας Plaza. Αυτό τελικά κατέστρεψε τη βιομηχανική ηγεσία της Ιαπωνίας που οικοδομήθηκε στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, αλλά δεν λειτούργησε στην αποκατάσταση της αμερικανικής μεταποίησης στο εσωτερικό.
Ούτε αυτή τη φορά πρόκειται να πετύχει, ιδίως μόνο μέσω της αύξησης των δασμών. Η αμερικανική μεταποίηση μπορεί να είναι ανταγωνιστική στις παγκόσμιες αγορές μόνο επειδή διαθέτει ανώτερη τεχνολογία και έτσι μπορεί να μειώσει απότομα το κόστος εργασίας στην παραγωγή. Παρόλο που οι ΗΠΑ εξακολουθούν να έχουν το δεύτερο μεγαλύτερο μεταποιητικό τομέα στον κόσμο, με 13% της παγκόσμιας παραγωγής (μετά την Κίνα με 35%), η απασχόληση στη μεταποίηση στις ΗΠΑ έχει μειωθεί απότομα από το τέλος της χρυσής εποχής της δεκαετίας του 1960, κυρίως επειδή η κερδοφορία της μεταποίησης στις ΗΠΑ μειώθηκε και η τεχνολογία αντικατέστησε την εργασία – όχι λόγω της απελευθέρωσης του εμπορίου. Πράγματι, η ομάδα του Τραμπ μιλάει για αύξηση της μεταποιητικής ικανότητας στο εσωτερικό μέσω ρομπότ και τεχνητής νοημοσύνης και έτσι προσφέρει ελάχιστες επιπλέον θέσεις εργασίας στον τομέα. Αυτά για τον ισχυρισμό του Τραμπ ότι ήταν «περήφανος που θα είναι ο πρόεδρος των εργαζομένων, όχι των εξωτερικών αναθέσεων· ο πρόεδρος που υπερασπίζεται την Main Street, όχι τη Wall Street».
Η πραγματικότητα είναι ότι ο Τραμπ δεν μπορεί να γυρίσει το ρολόι πίσω για να κάνει τις ΗΠΑ την κορυφαία μεταποιητική οικονομία στον κόσμο. Αυτό το πλοίο έχει σαλπάρει. Η παγκοσμιοποίηση σήμαινε ότι η αλυσίδα αξίας της μεταποίησης είναι πλέον παγκόσμια, με τα εξαρτήματα και τις πρώτες ύλες να διαχέονται σε όλο τον κόσμο. Όπως επεσήμανε η Wall Street Journal: «Ακόμα και αν οι εξαγωγές των προϊόντων της μεταποίησης των ΗΠΑ αυξάνονταν αρκετά ώστε να κλείσει το εμπορικό έλλειμμα – γεγονός εξαιρετικά απίθανο – και αν η απασχόληση αυξανόταν αναλογικά, το μερίδιο του εργατικού δυναμικού μας στη μεταποίηση θα ανέβαινε μόνο από 8% σε 9%. Όχι ακριβώς μετασχηματιστικό».
Αν ο Τραμπ θέλει να αποκαταστήσει την αμερικανική μεταποίηση, ο τομέας χρειάζεται μαζικές επενδύσεις στο εσωτερικό και οι αμερικανικές εταιρείες, που ήδη βιώνουν σχετικά χαμηλή κερδοφορία εκτός των «Υπέροχων Εφτά» (Σ.τ.Μ., «Magnificent Seven»), είναι απίθανο να υποχρεωθούν, εκτός από το στρατιωτικό υλικό που πληρώνεται με κυβερνητικά συμβόλαια. Η αντίδραση του πρώην συμβούλου του Τραμπ, ‘Ιλον Μασκ, στις αυξήσεις των δασμών είναι χαρακτηριστική της αντίδρασης των μεγάλων επιχειρήσεων των ΗΠΑ: Ο Μασκ επιτέθηκε στον Ναβάρο, αποκαλώντας τον «ηλίθιο» και «πιο ηλίθιο και από ένα σάκο τούβλα», αφού ο Ναβάρο υπέδειξε ότι η αντίθεση του αφεντικού της Tesla στους δασμούς ήταν ιδιοτελής (πράγμα που όντως είναι).
Παρά την αναπόφευκτη αποτυχία των δασμών ως λύση για την επανεκβιομηχάνιση της Αμερικής, ο Τραμπ φαίνεται αποφασισμένος να προχωρήσει με την προστατευτική στρατηγική του. Αυτό δεν μπορεί παρά να αποτελέσει την πυροδότηση μιας νέας ύφεσης τόσο στις ΗΠΑ όσο και στις μεγάλες οικονομίες. Πρόκειται περί πυροδότησης, διότι ήδη οι μεγάλες οικονομίες είχαν επιβραδύνει μέχρις εσχάτων, ακόμη και οι ΗΠΑ.
Ο δείκτης μεταποιητικής δραστηριότητας (PMI· Σ.τ.Μ., Purchasing Managers’ Index) βρίσκεται σε ύφεση για πάνω από δύο χρόνια, ενώ οι προσαρμοσμένες στον πληθωρισμό αποδοχές των Αμερικανών δεν έχουν πάει πουθενά μετά την πανδημία (αύξηση μόλις 1% τα τελευταία πέντε χρόνια, όπως μετράται με βάση τις πραγματικές μέσες εβδομαδιαίες αποδοχές). Το πολύπαθο μοντέλο της Atlanta Fed GDP Now προβλέπει για την οικονομική ανάπτυξη των ΗΠΑ ότι το πρώτο τρίμηνο που έληξε τον Μάρτιο, η αμερικανική οικονομία συρρικνώθηκε κατά 1,4%, με τις εγχώριες πωλήσεις να επιβραδύνονται μόλις κατά 0,4% σε ετήσια βάση. Η JPMorgan μείωσε την πρόβλεψή της για το ΑΕΠ του 2025 από +1,3% σε -0,3%, με την ανεργία να προβλέπεται να αυξηθεί στο 5,3%.
Ο «πόλεμος κατά του πληθωρισμού» χάνεται επίσης από τη Fed (Σ.τ.Μ., Federal Reserve System, δηλ. την κεντρική τράπεζα), των ΗΠΑ. Ο στόχος της Fed είναι 2% ετησίως για τον πληθωρισμό των τιμών της προσωπικής καταναλωτικής δαπάνης (PCE· Σ.τ.Μ., Personal Consumption Expenditures) στις ΗΠΑ. Τον Φεβρουάριο, ο PCE παρέμεινε στο 2,5% και ο βασικός (Σ.τ.Μ., core) PCE (εξαιρουμένων των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας) αυξήθηκε στο 2,8% ετησίως. Όπως επεσήμανα τον περασμένο Φεβρουάριο, στις μεγάλες οικονομίες, υπάρχει μια αυξανόμενη οσμή στασιμοπληθωρισμού, δηλαδή χαμηλή ή μηδενική ανάπτυξη παράλληλα με αυξανόμενο πληθωρισμό τιμών. Και ο αντίκτυπος των αυξήσεων των εισαγωγικών δασμών του Τραμπ δεν έχει γίνει ακόμη αισθητός.
Πράγματι, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ βρίσκεται τώρα σε ένα σοβαρό δίλημμα. Πρέπει να διατηρήσει τα επιτόκια σταθερά για να προσπαθήσει να ελέγξει τον πληθωρισμό ή να τα μειώσει για να προσπαθήσει να αποφύγει την ύφεση; Οι τιμές στα αμερικανικά καταστήματα θα αυξηθούν σύντομα απότομα από τα εισαγόμενα καταναλωτικά αγαθά από την Ασία, συμπεριλαμβανομένου του δέρματος και των ενδυμάτων. Τα έξυπνα κινητά, οι φορητοί υπολογιστές και οι κονσόλες βιντεοπαιχνιδιών είναι πιθανό να γίνουν πιο ακριβά για τους Αμερικανούς καταναλωτές, ιδίως καθώς πολλοί από τους υψηλότερους δασμούς του Τραμπ επικεντρώνονται σε χώρες όπως το Βιετνάμ και η Ταϊβάν. Οι τιμές του ρυζιού θα αυξηθούν κατά 10,3% τους επόμενους μήνες, σύμφωνα με το Yale Budget Lab. Η δεξαμενή σκέψης προβλέπει επίσης αύξηση 4 τοις εκατό στην τιμή των λαχανικών, των φρούτων και των ξηρών καρπών, πολλά από τα οποία εισάγονται από το Μεξικό και τον Καναδά. Συνολικά, το Yale Budget Lab εκτιμά ότι τα νοικοκυριά των ΗΠΑ θα ξοδεύουν κατά μέσο όρο 3.800 δολάρια περισσότερα κάθε χρόνο από το 2026 ως αποτέλεσμα του πληθωρισμού που προκαλείται από τους δασμούς.
Και πίσω στη «Main Street», όπως την αποκαλεί ο Τραμπ, οι αμερικανικές εταιρείες σταματούν να πληρώνουν σκουπιδο-δάνεια (Σ.τ.Μ., junk loans) με τον ταχύτερο ρυθμό των τελευταίων τεσσάρων ετών, καθώς πασχίζουν να αναχρηματοδοτήσουν ένα κύμα φθηνού δανεισμού που ακολούθησε την πανδημία του Covid. Επειδή τα μοχλευμένα δάνεια – τραπεζικά δάνεια υψηλής απόδοσης που έχουν πωληθεί σε άλλους επενδυτές – έχουν κυμαινόμενα επιτόκια, πολλές από αυτές τις εταιρείες ανέλαβαν χρέος όταν τα επιτόκια ήταν εξαιρετικά χαμηλά κατά τη διάρκεια της πανδημίας και έκτοτε αγωνίζονται κάτω από το υψηλό κόστος δανεισμού τα τελευταία χρόνια. Τώρα τα κέρδη τους θα συμπιεστούν περαιτέρω από τα τιμολόγια, ενώ τα επιτόκια παραμένουν υψηλά.
Συνήθως, όταν πλησιάζει μια ύφεση, οι τιμές των κρατικών ομολόγων αυξάνονται, καθώς οι επενδυτές αναζητούν ένα «ασφαλές καταφύγιο» από μια χρηματιστηριακή κατάρρευση. Αλλά αυτή τη φορά, οι τιμές των ομολόγων και η ισοτιμία του δολαρίου καταδύονται επίσης – καθώς κυριαρχούν οι φόβοι για την αύξηση του πληθωρισμού και οι ανησυχίες για την ασφάλεια της κατοχής περιουσιακών στοιχείων σε δολάρια. Η πτώση στις αγορές μετοχών και ομολόγων προαναγγέλλει τη μεγάλη πτώση της παραγωγής και της απασχόλησης στις ΗΠΑ και αλλού (εκτιμάται ότι ο σημερινός ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της Κίνας κατά 5% ετησίως θα μπορούσε να μειωθεί κατά 2% μονάδες – για άλλους θα είναι ακόμη χειρότερα). Και η πτώση της «πραγματικής οικονομίας» θα οδηγήσει σε περαιτέρω κατάρρευση των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων.
Ο Τραμπ και η ομάδα του MAGA πιστεύουν ότι όλα αυτά τα σοκ είναι ένα τίμημα που αξίζει να πληρώσουν για να αποκαταστήσουν την ηγεμονία των ΗΠΑ στον τομέα της μεταποίησης. Μόλις ηρεμήσουν τα πνεύματα, η Αμερική θα είναι και πάλι μεγάλη, υποστηρίζουν. Η καταστροφή του παγκόσμιου εμπορίου θα έχει «δημιουργικό» αποτέλεσμα (τουλάχιστον για την Αμερική). Αλλά αυτό είναι μια αυταπάτη. Η ηγεμονία του αμερικανικού ιμπεριαλισμού έχει αποδυναμωθεί ήδη από τον Νίξον το 1971 ή τον Βόλκερ το 1985. Η ύφεση του Τραμπ θα επιβεβαιώσει απλώς αυτή την τάση.
[1] Σ.τ.Μ.: Σύμφωνα με τη Wikipedia, ο εντοπισμός δεδομένων ή ο νόμος περί διαμονής δεδομένων απαιτεί τα δεδομένα σχετικά με τους πολίτες ή τους κατοίκους ενός έθνους να συλλέγονται, να υποβάλλονται σε επεξεργασία και/ή να αποθηκεύονται εντός της χώρας, συχνά πριν μεταφερθούν διεθνώς.
