Υπαρκτός σοσιαλισμός: η στρεβλή υπεράσπισή του

 

του Βασίλη Λιόση

Φέτος πέρασαν τριάντα χρόνια από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και όπως ήταν αναμενόμενο είδαν το φως της δημοσιότητας διάφορα αφιερώματα. Ένα από αυτά δημοσιεύτηκε στην ΕΦΣΥΝ. Η ιστοσελίδα μας ανάρτησε τρία κείμενα, ένα για κάθε άποψη που κατατέθηκε στην εφημερίδα. Το τελευταίο αφορούσε το κείμενο του Μάκη Παπαδόπουλου, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στον «Ριζοσπάστη» του σαββατοκύριακου (18-19/12) ασκήθηκε κριτική σε απόψεις που δημοσιεύτηκαν και όλες κρίθηκαν συλλήβδην ως οπορτουνιστικές. Ανάμεσα στις κριτικές αυτές υπήρξαν αναφορές και στο δικό μας κείμενο.

Σε κείμενο που υπογράφει ο Λουκάς Αναστασόπουλος (ΛΑ), υπεύθυνος της ΙΕ της ΚΕ του ΚΚΕ γράφεται:

«Σταθερή πυξίδα στις αντισοβιετικές διακηρύξεις του οπορτουνισμού αποτελούν η υιοθέτηση των αντικομμουνιστικών μυθευμάτων της αστικής τάξης για τα «εγκλήματα» του σοσιαλισμού, ο εκθειασμός των διαφόρων αντεπαναστατικών γεγονότων και η προσπάθεια γενίκευσης και διόγκωσης επιμέρους λαθών.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο «Σύλλογος Κορδάτος» σε πρόσφατη αρθρογραφία του υιοθετεί τις αντικομμουνιστικές θέσεις περί «προσωπολατρίας» και εκτελέσεων της «περιόδου Στάλιν», ενώ στηρίζει την επιχειρηματολογία του στη «Μυστική Έκθεση του Χρουστσόφ στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ». Μια έκθεση που αποτελούσε συρραφή συκοφαντικών και ψεύτικων κατηγοριών ενάντια στον Ι. Β. Στάλιν και τη δράση του ΚΚΣΕ στο διάστημα των περίπου 30 χρόνων που αυτός ηγήθηκε της σοβιετικής εξουσίας, μιας περιόδου που γίνονται τα πρώτα βήματα εδραίωσης του νέου συστήματος.

Καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι αυτή η «Μυστική Έκθεση» χρησιμοποιήθηκε από τον διεθνή ιμπεριαλισμό για την επίθεση ενάντια στην ΕΣΣΔ, ενώ το ίδιο το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ αποτέλεσε σημείο οπορτουνιστικής στροφής».

Παρατήρηση 1^η: Το τσουβάλιασμα απόψεων, ανθρώπων και συλλογικοτήτων είναι μία τακτική που δεν συνάδει με την ηθική των κομμουνιστών και είτε γίνεται από ιδεολογική τύφλωση είτε γίνεται απόλυτα συνειδητά προκειμένου να δημιουργούνται ή να διατηρούνται φοβικά σύνδρομα απέναντι σε μια άλλη προσέγγιση. Και το παραπάνω απόσπασμα που παραθέσαμε είναι ένα χονδροειδές τσουβάλιασμα.

Παρατήρηση 2^η: Ο ΛΑ παραβλέπει τα υπόλοιπα κείμενα που δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα μας. Συγκεκριμένα στα δύο πρώτα ασκούμε πολύ αυστηρή κριτική στην άποψη ότι η Σοβιετική Ένωση δεν ήταν σοσιαλιστική, στο ότι το κύριο κριτήριο απόφανσης του χαρακτήρα εκείνων των κοινωνιών δεν μπορεί να είναι το πολιτικό εποικοδόμημα αλλά οι σχέσεις παραγωγής, στο ότι οι εχθροί του σοσιαλισμού μιλάνε γελοιωδώς για δεκάδες εκατομμύρια νεκρούς. Αναφέρουμε ως άστοχες τις προσπάθειες χαρακτηρισμού του σοσιαλισμού ως κρατικού καπιταλισμού, κρατικού αντικαπιταλισμού κ.λπ.. Πιστώνουμε στα θετικά της περιόδου Στάλιν την οικονομική ανοικοδόμηση της Σοβιετικής Ένωσης, το τσάκισμα του φασισμού, την ιδεολογική υπεροχή του Στάλιν απέναντι στον Τρότσκι για το ζήτημα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μία μόνη χώρα.

Με άλλα λόγια υπερασπιζόμαστε με καθαρότητα τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της Σοβιετικής Ένωσης με συγκεκριμένη επιχειρηματολογία. Οι στοιχειώδεις κανόνες δεοντολογίας επιτάσσουν το σύνολο της παρουσίαση της άποψης με την οποία κάποιος αντιπαρατίθεται κρίνοντάς την για όλες της τις πλευρές, θετικά ή αρνητικά. Διαφορετικά κάνει κοπτοραπτική, προβάλλοντας διάφορα «βολικά» αποσπάσματα προκειμένου να παρουσιάσει αυτό που θέλει στα μέτρα του. Δηλαδή, ακολουθεί μία κλασική τακτική των αστικών και μικροαστικών κομμάτων μέσω της οποίας, μάλιστα, ασκούν τον προσφιλή τους αντικομμουνισμό. Έτσι, λοιπόν, θα διεξάγεται ένας διάλογος για τον σοσιαλισμό; Με βολικές κατασκευές που στόχο έχουν τη σπίλωση μιας άλλης άποψης;

Παρατήρηση 3^η: Όσον αφορά το 20^ο Συνέδριο, επίσης έχουμε τοποθετηθεί για το ότι αποτέλεσε αφετηρία αρνητικών εξελίξεων και ότι μπήκε η βάση για την καπιταλιστική παλινόρθωση αλλά και αυτό είναι αδιάφορο για τον ΛΑ. Ωστόσο, υπάρχουν μερικά ερωτήματα. Εμείς δεν μπορούμε να αποφανθούμε για την εγκυρότητα όλων των στοιχείων που προσκομίζονται στη Μυστική Έκθεση του Χρουτσόφ γιατί κάτι τέτοιο θα απαιτούσε την ενδελεχή εξέταση όλων των κομματικών ντοκουμέντων εκείνης της περιόδου καθώς και το να έχουμε υπόψη μας όλες τις κριτικές που αποδομούν ή ενισχύουν τα επιχειρήματα που αφορούν τις εκτελέσεις. Στην ελληνική βιβλιογραφία, το μόνο ντοκουμέντο που έχουμε υπόψη μας και υπερασπίζεται τις δίκες και εκτελέσεις στελεχών και μελών του κόμματος είναι του μαοϊκού Λούντο Μάρτενς με τον τίτλο ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟΝ ΣΤΑΛΙΝ και που εκδόθηκε από τη Σύγχρονη Εποχή.

Πέρα, όμως, από αυτό εμείς θα θέσουμε με επιμονή το εξής ερώτημα. Στην έκθεση αυτή αναφέρεται:

«Εξακριβώθηκε ότι από τα 139 τακτικά και αναπληρωματικά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος που εκλέχτηκαν στο 17^ο συνέδριο πιάστηκαν και εκτελέστηκαν (κυρίως την περίοδο 1937-38) οι 98, δηλαδή το 70%.

Ποια ήταν η σύνθεση των αντιπροσώπων στο 17^ο Συνέδριο; Είναι γνωστό ότι το 80% των μελών του Συνεδρίου με θετική ψήφο είχαν μπει στο κόμμα στα χρόνια της συνωμοτικής του δράσης, πριν από την επανάσταση και στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, δηλαδή μέχρι και το 1920. Σε ό,τι αφορά την κοινωνική σύνθεση, στη βασική τους μάζα οι αντιπρόσωποι στο Συνέδριο ήταν εργάτες (το 60% των αντιπροσώπων με θετική ψήφο)».[1]

Σύμφωνα με άλλα στοιχεία στο διάστημα από την 1^η Οκτωβρίου του 1936 ως τις 30 Σεπτεμβρίου του 1938 δικάστηκαν από το Στρατοδικείο του Ανώτατου Δικαστηρίου της ΕΣΣΔ και από συνεδριάσεις τοπικών στρατοδικείων σε 60 πόλεις και καταδικάστηκαν σε τουφεκισμό 30.514 άτομα και σε φυλάκιση 5.643. Τα στοιχεία είναι από επίσημα αρχεία του στρατοδικείου και αριθμημένους φακέλους.[2]

Ρωτάμε, λοιπόν, αν τα συγκεκριμένα στοιχεία είναι ψευδή. Τα ονόματα τουλάχιστον των μελών της ΚΕ δεν μπορεί παρά να είναι γνωστά και ως εκ τούτου εύκολα ελέγχει κάποιος αν αυτά τα μέλη πέθαναν από φυσικά αίτια ή εκτελέσεις. Θεωρούμε πως θα ήταν ανόητο να χαλκευτούν τέτοια στοιχεία αφού είναι εξαιρετικά εύκολη η απόδειξη μιας τέτοιας απάτης. Σε αντίθετη περίπτωση, όποιος ισχυρίζεται ότι όλα αυτά είναι κατασκευασμένα οφείλει να το αποδείξει. Εμείς δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε πως ένας τέτοιος όγκος κομματικών στελεχών ατσαλωμένων από την παρανομία, τον εμφύλιο, τις δυσκολίες της πρώτης μετεπαναστατικής περιόδου ξεπουλήθηκαν στον ταξικό εχθρό. Ασφαλώς κάποιοι δεν αντέχουν, υποχωρούν, λυγίζουν ή και περνάνε στο αντίπαλο στρατόπεδο. Αλλά από αυτό μέχρι να θεωρεί κάποιος ότι το 80% αυτών των στελεχών και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι ήταν πράκτορες υπάρχει πολύ μεγάλη απόσταση.

Παρατήρηση 4^η: Οι θεωρήσεις που κλείνουν τα μάτια σε κάθε στρέβλωση ή τη δικαιολογούν είναι η χειρότερη προσφορά στην ιστορία και στο κομμουνιστικό κίνημα. Αν ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, αν θέλουμε να φέρνουμε την πραγματικότητα στα μέτρα μας, αν δεν υπηρετούμε την αλήθεια, τότε αμαυρώνουμε το ίδιο το κομμουνιστικό όραμα. Και να θέλουμε να δημιουργήσουμε μία τεχνητή πραγματικότητα δεν θα μας αφήσει η ιστορία. Αν επιλέγουμε κομμάτια ιστορίας για να στηριχθεί το ιδεολογικό μας πλαίσιο, τότε ο κάθε πολιτικός και ιδεολογικός αντίπαλος θα μας εκθέσει για τους δικούς του βεβαίως λόγους. Επομένως, εκτός από ανήθικη, η απόκρυψη στοιχείων είναι και ατελέσφορη. Και αν ο στρουθοκαμηλισμός συμβάλλει στην παράταση της κρίσης του κομμουνιστικού κινήματος, ταυτόχρονα προσφέρει την καλύτερη υπηρεσία στο αστικό στρατόπεδο.

Παρατήρηση 5^η: Το κείμενο του ΛΑ κινείται στη λογική «αφού το 20^ο συνέδριο εκθειάζεται από τον ταξικό αντίπαλο», τότε αποδεικνύεται ο αντιδραστικός του χαρακτήρας. Το ξαναλέμε: το 20^ο συνέδριο αποτέλεσε μία αρνητική εξέλιξη στην ιστορία του ΚΚΣΕ που οδήγησε στην τελική διάλυση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πάτησε σε υπαρκτά προβλήματα, τα οποία έχουμε αναφέρει. Κάθε τέτοια αρνητική εξέλιξη πατάει σε μία βάση προβλημάτων, αλλά αυτό δεν σημαίνει την άρνηση ύπαρξής τους.

Πάντως, αν θέλουμε να είμαστε συνεπείς με αυτή τη λογική, τότε θα πρέπει να κρίνουμε και τα καλά λόγια για το ΚΚΕ και τη «σώφρονα» στάση του από εκλεκτά πολιτικά στελέχη της αστικής τάξης, όπως για παράδειγμα η Ντόρα Μπακογιάννη. Μιλάμε για τις απαρχές της ελληνικής κρίσης το 2010, τότε που το ΚΚΕ πορευόταν παντού μόνο του και περιφρουρούσε τη βουλή. Αυτά τα λόγια επικρότησης μήπως αποδεικνύανε τη λανθασμένη στάση του ΚΚΕ;

Παρατήρηση 6^η: Κριτικές όπως αυτές του ΛΑ ή του Μάκη Παπαδόπουλου στο ίδιο φύλλο του Ριζοσπάστη αδιαφορούν πλήρως για όλες τις διαπιστώσεις του Λένιν σχετικά με το φαινόμενο της γραφειοκρατίας. Επικαλούμαστε το πολύ καλό βιβλίο του ακαδημαϊκού Γιώργου Ρούση με τον τίτλο Ο Λένιν για τη γραφειοκρατία, στο οποίο αποδελτιώνονται όλα τα σχετικά αποσπάσματα από τα Άπαντα του Λένιν. Ας σημειωθεί πως ο Ρούσης έγραψε αυτό το βιβλίο όντας μέλος και στέλεχος του ΚΚΕ, ενώ ας μην ξεχνάμε πως αυτή την περίοδο συμπαρατάχθηκε πάλι με το ΚΚΕ.

Ενδεικτικά μόνο θα αναφέρουμε μερικές περικοπές από τα γραπτά του Λένιν:

«Ο εχθρός μας, αν πρόκειται να μιλήσουμε για εσωτερικό εχθρό, είναι τώρα όχι τόσο ο καπιταλιστής και ο τσιφλικάς-ήταν εύκολο να νικήσουμε αυτή τη μειοψηφία των εκμεταλλευτών και τη νικήσαμε-ο εχθρός μας είναι οι κερδοσκόποι και οι γραφειοκράτες»[3].

«Μας κατατρώει η γραφειοκρατία, που είναι πολύ δύσκολο να κατανικηθεί. Πρέπει να την καταπολεμήσουμε εντατικά, πρέπει να βάλουμε στα ιδρύματα πιο πολλούς εργάτες. Αλλά όταν η πάλη στη γραφειοκρατία  δε στρέφεται στην κατεύθυνση που πρέπει, δημιουργείται μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση»[4].

«Στις 5 του Μάη του 1918 η γραφειοκρατία δε βρισκόταν στο οπτικό μας πεδίο. Έξι μήνες ύστερα από την Οκτωβριανή επανάσταση, όταν είχαμε τσακίσει από πάνω ως τα κάτω τον παλιό γραφειοκρατικό μηχανισμό, δε νιώθαμε ακόμη αυτό το κακό. Περνά ακόμα ένας χρόνος. Στο 8^ο συνέδριο του ΚΚΡ που συνήλθε τις 18-23 του Μάρτη του 1919 ψηφίζεται το νέο πρόγραμμα του κόμματος και στο πρόγραμμα αυτό μιλάμε ανοικτά χωρίς να φοβόμαστε αν αναγνωρίσουμε το κακό, απεναντίας, θέλοντας να το φανερώσουμε, να το ξεσκεπάσουμε, να το στιγματίσουμε, να  κεντρίσουμε τη σκέψη και τη θέληση, την ενεργητικότητα, τη δράση για να καταπολεμηθεί το κακό, μιλάμε για “ένα μερικό ξαναζωντάνεμα της γραφειοκρατίας μέσα στο σοβιετικό καθεστώς”»,[5]

οι υπογραμμίσεις με τα πλάγια στο πρωτότυπο, οι υπογραμμίσεις με τα τονισμένα γράμματα δικές μας.

«Την άνοιξη του 1921, ύστερα από το VIII συνέδριο των Σοβιέτ, που συζήτησε το ζήτημα της γραφειοκρατίας, ύστερα από το Χ συνέδριο του ΚΚΡ, που έβγαλε τα συμπεράσματα από τις συζητήσεις, οι οποίες συνδέονταν πολύ στενά με την ανάλυση της γραφειοκρατίας, βλέπουμε αυτό το κακό ακόμη πιο καθαρά, ακόμα πιο έκδηλα, ακόμη πιο απειλητικά μπροστά μας»[6].

«Τελειώνοντας το λόγο του, ο Σλιάπνικοφ είπε: “Να τελειώνουμε με τη γραφειοκρατία του κράτους και γραφειοκρατία της λαϊκής οικονομίας”. Εγώ βεβαιώνω πως αυτό είναι δημαγωγία. Εμείς βάζουμε τη γραφειοκρατία στην ημερήσια διάταξη, αρχίζοντας από πέρσι τον Ιούλη. Πέρσι τον Ιούλη, ύστερα από το IX συνέδριο του ΚΚΡ και ο Πρεομπραζένσκι βάζει το ζήτημα-μη τυχόν έχουμε ακρότητες γραφειοκρατίας. Τα μάτια σας τέσσερα. Τον Αύγουστο η ΚΕ εγκρίνει το γράμμα του Ζηνόβιεφ-καταπολεμείστε τη γραφειοκρατία. Το Σεπτέμβρη συνήλθε η κομματική συνδιάσκεψη και το επικύρωσε. Συνεπώς, δεν ήταν ο Λένιν που επινόησε το νέο δρόμο, όπως σημειώνει ο Τρότσκι, αλλά το κόμμα είπε: “Παρουσιάστηκε μια νέα πληγή, τα μάτια σας τέσσερα”»,[7]

η υπογράμμιση δική μας.

Ακόμα, ο Λένιν στο 10^ο συνέδριο του κόμματος μιλάει για «πληγή», για «σκουριά», για «γραφειοκρατική διαστρέβλωση» και «για πόλεμο πολύ πιο δύσκολο από τον εμφύλιο»[8] καθώς και ότι οι εργάτες δυσανασχετούν από το φαινόμενο: «Δε χωράει αμφιβολία ότι τελευταία παρουσιάστηκε αναβρασμός και δυσαρέσκεια ανάμεσα στους εξωκομματικούς εργάτες», η υπογράμμιση δική μας.[9]

Αναφερόμενος, επιπροσθέτως, στην πληθώρα των συνεδριάσεων, εκθειάζει-από πολιτική άποψη- το γνωστό ποίημα του Μαγιακόφσκι που χλευάζει τις συνεχείς συνεδριάσεις, το σχηματισμό επιτροπών και την κατάρτιση σχεδίων που γίνεται επ’ άπειρο.[10]

Μετά από αυτές και άλλες παρόμοιες διαπιστώσεις ο Λένιν καταλήγει στο συμπέρασμα πως «είναι ήδη φανερό πως έχουμε κράτος εργατικό με γραφειοκρατική διαστρέβλωση», η υπογράμμιση στο πρωτότυπο.[11]

Νομίζουμε, ότι τα παραπάνω αποσπάσματα είναι αρκετά για να πείσουν τον οποιονδήποτε για το πόσο σοβαρό ζήτημα θεωρούσε ο Λένιν το πρόβλημα της γραφειοκρατίας. Αν τώρα κάποιος αρνείται να δει το πρόβλημα και αρνείται να δει και τον προβληματισμό του Λένιν, αυτό προφανώς δεν είναι πρόβλημα του φαινομένου αλλά αυτού που δεν θέλει να δει.

Παρατήρηση 7^η: Μήπως στη μετά Λένιν εποχή το γραφειοκρατικό φαινόμενο εξαλείφτηκε ή περιορίστηκε; Ας αφήσουμε τον Στάλιν να μιλήσει.

 Το 1927, στο 15^ο συνέδριο του κόμματος λέει:

«Ας πάρουμε λόγου χάρη την καθοδήγηση των οικονομικών και άλλων οργανώσεων από μέρους των κομματικών οργανώσεων. Πάνε άραγε καλά σε αυτό τον τομέα; Όχι, δεν πάνε όλα καλά. Συχνά λύνουμε τα ζητήματα, όχι μόνο στις επαρχίες μα και στο κέντρο, σα να πούμε οικογενειακά, μεταξύ μας. Ο Ιβάν Ιβάνοβιτς, μέλος της ανώτερης καθοδήγησης της δείνα οργάνωσης, έκανε ας πούμε, κάποιο πολύ χοντρό λάθος και χάλασε τη δουλειά. Ο Ιβάν Φιοντόροβιτς όμως δε θέλει να τον κριτικάρει, να βγάλει στη φόρα τα λάθη του, να διορθώσει τα λάθη του. Δε θέλει γιατί δεν επιθυμεί «να αποκτήσει εχθρούς». Έγινε λάθος, χάλασε η δουλειά, σπουδαίο πράγμα! Και ποιος από εμάς δεν κάνει λάθη; Σήμερα θα χαριστώ εγώ σε αυτόν, στον Ιβάν Φιοντόροβιτς. Αύριο θα χαριστεί εκείνος σε εμένα, τον Ιβάν Ιβάνοβιτς. Γιατί ποια εγγύηση υπάρχει ότι κι εγώ επίσης δε θα κάνω λάθος; Όμορφα κι αξιόπρεπα. Ειρήνη κι ευδοκία. Λένε πως ένα λάθος που αφήνεται αδιόρθωτο είναι βλάβη στο μεγάλο μας έργο; Δε βαριέσαι! Δεν ξέρεις, κάπως θα τα καταφέρουμε στην κακοτοπιά. Να, σύντροφοι, πώς σκέφτονται συνήθως ορισμένα υπεύθυνα στελέχη μας»,[12]

οι υπογραμμίσεις δικές μας.

Το 1928, στο λόγο του στο 8^ο συνέδριο της ΠΛΚΟΝ λέει:

«Ένας από τους πιο σκληρούς εχθρούς της πορείας μας προς τα μπρος είναι η γραφειοκρατία. Ο εχθρός αυτός ζει σε όλες μας τις οργανώσεις μας και στις κομματικές και στις κομσομόλικες και στις συνδικαλιστικές και στις οικονομικές. Όταν μιλάνε για γραφειοκράτες, δείχνουν συνήθως με το δάκτυλο τους παλιούς εξωκομματικούς υπαλλήλους, που στις γελοιογραφίες μας τους παριστάνουν συνήθως με γυαλιά (γέλια). Αυτό δεν είναι πέρα για πέρα σωστό σύντροφοι. Αν το ζήτημα είναι μόνο για τους παλιούς γραφειοκράτες θα ήταν η πιο εύκολη δουλειά. Το κακό είναι ότι εδώ δεν πρόκειται για τους παλιούς γραφειοκράτες. Εδώ σύντροφοι πρόκειται για τους νέους γραφειοκράτες, πρόκειται για τους γραφειοκράτες που συμπαθούν τη Σοβιετική εξουσία, τέλος, πρόκειται για τους κομμουνιστές γραφειοκράτες (σ.σ. η κατηγοριοποίηση των γραφειοκρατών είναι ίδια με αυτή του Λένιν). Ο κομμουνιστής γραφειοκράτης είναι ο πιο επικίνδυνος τύπος γραφειοκράτη. Γιατί; Γιατί καμουφλάρει τη γραφειοκρατία του με τον τίτλο του κομματικού μέλους, και τέτοιους κομμουνιστές γραφειοκράτες δεν έχουμε δυστυχώς λίγους»,[13]

οι υπογραμμίσεις δικές μας.

Την ίδια χρονιά διαπιστώνει ότι ένα από τα πιο σοβαρά εμπόδια στην ανάπτυξη της αυτοκριτικής είναι η γραφειοκρατία των μηχανισμών:

«Πρόκειται για την ύπαρξη γραφειοκρατικών στοιχείων μέσα στις κομματικές, κρατικές, συνδικαλιστικές, συνεταιριστικές και κάθε λογής άλλες οργανώσεις μας. Πρόκειται για τα γραφειοκρατικά στοιχεία που ζουν από τις αδυναμίες και τα λάθη μας, που φοβούνται σαν τη φωτιά την κριτική των μαζών, τον έλεγχο των μαζών και που μας εμποδίζουν να αναπτύξουμε την αυτοκριτική, μας εμποδίζουν να απαλλαγούμε από τις αδυναμίες μας, από τα λάθη μας. Τη γραφειοκρατία που υπάρχει στις οργανώσεις μας δεν επιτρέπεται να την βλέπουμε μόνο σαν αναβλητικότητα και τυπικότητα. Η γραφειοκρατία είναι εκδήλωση της αστικής επιρροής στις οργανώσεις μας» ,[14]

η υπογράμμιση δική μας.

Το 1929, χρονιά που πραγματοποιήθηκε η 16^η κομματική συνδιάσκεψη δόθηκε μεγάλη προσοχή στην καταπολέμηση του γραφειοκρατικού πνεύματος:

«η συνδιάσκεψη, διαπίστωσε ότι σημειώθηκαν ορισμένες επιτυχίες στον τομέα αυτό και έδωσε εντολή να δυναμώσει η πάλη  ενάντια στο γραφειοκρατισμό στον κρατικό μηχανισμό, τόνισε ότι είναι ανάγκη να διεξάγεται «η πιο αποφασιστική, η πιο ανεπιφύλακτη, η πιο επίμονη πάλη  στα στοιχεία του γραφειοκρατισμού μέσα στο ίδιο το κόμμα, μέσα στον κομματικό μηχανισμό… Η συνδιάσκεψη υπογράμμισε ότι το σύνθημα της κριτικής και αυτοκριτικής αποτελεί αποφασιστική μέθοδο πάλης ενάντια στο γραφειοκρατισμό»[15].

Πώς, όμως, εννοεί ο Στάλιν τους γραφειοκράτες κομμουνιστές; Στο ίδιο κείμενο που παραθέσαμε παραπάνω, προσθέτει:

«Πάρτε τις κομματικές μας οργανώσεις. Θα διαβάσατε, φαντάζομαι, για την υπόθεση Σμολένκ, για την υπόθεση Αρτιόμοφσκ κ.τλ. Τι λέτε, τυχαία είναι αυτά; πώς εξηγούνται αυτές οι επαίσχυντες περιπτώσεις αποσύνθεσης και ηθικής κατάπτωσης σε μερικούς κρίκους των κομματικών μας οργανώσεων; Εξηγούνται με το γεγονός ότι εκεί έφτασαν το μονοπώλιο του κόμματος ως τον παραλογισμό, έπνιξαν τη φωνή της βάσης, εκμηδένισαν την εσωκομματική δημοκρατία και εγκαθίδρυσαν τη γραφειοκρατία. Πώς να παλέψουμε ενάντια σε αυτό το κακό; Νομίζω πως ενάντια σε αυτό το κακό δεν υπάρχουν και δεν μπορούν να υπάρχουν άλλα μέσα εκτός από την οργάνωση του ελέγχου από τα κάτω από μέρους των κομματικών μαζών, εκτός από τη λειτουργία της εσωκομματικής δημοκρατίας. Τι αντίρρηση μπορεί να φέρει κανείς στο να ξεσηκώσουμε  την οργή των κομματικών μαζών ενάντια σε αυτά τα σάπια στοιχεία και να τους δώσουμε τη δυνατότητα να κυνηγήσουν αυτά τα στοιχεία με το κοντόξυλο; Νομίζω πως σε αυτό δεν υπάρχει καμία αντίρρηση»,[16]

η υπογράμμιση δική μας.

Επομένως, ο Στάλιν δίνει συγκεκριμένο περιεχόμενο στο ζήτημα της γραφειοκρατίας: το «τράβηγμα» του συγκεντρωτισμού σε υπερβολικό σημείο. Στη συνέχεια ο Στάλιν δεν περιορίζεται στις κομματικές οργανώσεις. Αναφέρεται και στις κομσομόλικες οργανώσεις, στα συνδικάτα και στα οικονομικά όργανα και σε όλες περιπτώσεις προτείνει ως λύση την κινητοποίηση των μαζών.

Στη συνέχεια η λύση που προτείνει εμπλουτίζεται:

«Μιλάνε για κριτική από τα πάνω, για κριτική από μέρους της ΚΕ του κόμματος μας κ.λπ. Όλα αυτά είναι, βέβαια, καλά. Κάτι περισσότερο, αυτό δεν είναι καθόλου το κύριο σήμερα. Το κύριο σήμερα είναι να ξεσηκώσουμε ένα πλατύτατο κύμα κριτικής από τα κάτω ενάντια στη γραφειοκρατία γενικά, ενάντια στις ελλείψεις της δουλειάς μας ιδιαίτερα. Μόνο οργανώνοντας αυτή τη διπλή πίεση, κι από τα πάνω κι από τα κάτω, μόνο μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους στην κριτική από τα κάτω, μπορούμε να ελπίζουμε ότι η πάλη μας θα πετύχει και η γραφειοκρατία θα ξεριζωθεί»[17].

Το θέμα, ωστόσο, δεν είναι ότι ο Στάλιν διευρύνει τη λύση, αλλά ότι βλέπει πως η γραφειοκρατία αγκαλιάζει μόνο τις μεσαίες βαθμίδες, αφού η πίεση πρέπει να ασκηθεί από τα πάνω και από τα κάτω. Θα δούμε, όμως, παρακάτω ότι ο Στάλιν διαφοροποιεί την άποψή του.

Την ίδια χρονιά, στο κείμενο «Απάντηση στους συντρόφους Κολχόζνικους», ο Στάλιν δείχνει να διαφοροποιείται στο ζήτημα σχετικά με το ποια κομματικά στρώματα αγκαλιάζει η γραφειοκρατία, σε σχέση με την πρότερη άποψή του που παραθέσαμε λίγο παραπάνω:

 «Τα λάθη αυτά (σ.σ. εννοεί τη βιαστική κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής ορισμένων αγροτών) δημιουργήθηκαν στο έδαφος των γρήγορων επιτυχιών μας στον τομέα του κολχόζνικου κινήματος. Οι επιτυχίες κάποτε φέρνουν ίλιγγο. Όχι σπάνια γεννούν υπερβολική έπαρση και κομπασμό. Αυτό μπορεί να συμβεί ιδιαίτερα εύκολα στους εκπροσώπους ενός κόμματος που βρίσκεται στην εξουσία. Και ιδιαίτερα ενός τέτοιου κόμματος σαν το δικό μας κόμμα που η δύναμη και το κύρος του είναι σχεδόν απροσμέτρητα. Εδώ είναι απόλυτα δυνατές περιπτώσεις ξιπασιάς που τόσο σφοδρά την πολεμούσε ο Λένιν. Εδώ είναι απόλυτα δυνατή η πίστη στη παντοδυναμία του διατάγματος, της απόφασης, της εντολής. Εδώ είναι απόλυτα πραγματικός ο κίνδυνος να δει κανείς τα επαναστατικά μέτρα του κόμματος να μετατρέπονται από ορισμένους εκπροσώπους του κόμματος, σε τούτη ή σε κείνη τη γωνιά της απέραντης χώρας μας, σε κούφια, γραφειοκρατικά διατάγματα. Και μιλάω εδώ όχι μόνο για τα τοπικά στελέχη, μα και για ορισμένα στελέχη των περιοχών και ακόμα για ορισμένα στελέχη της ΚΕ»,[18]

οι υπογραμμίσεις δικές μας.

Παρατήρηση 8^η: Ωστόσο, όλα τα παραπάνω δεν απαντούν στο αν έγιναν εκκαθαρίσεις άδικα. Απλώς επισημαίνουν το γραφειοκρατικό φαινόμενο. Στο ερώτημα, λοιπόν, αν έγιναν λάθη στις εκκαθαρίσεις (η έννοια της εκκαθάρισης προφανώς συμπεριλαμβάνει και τις εκτελέσεις) ο Στάλιν απαντά: «Δεν μπορούμε να πούμε ότι η εκκαθάριση είχε γίνει δίχως σοβαρά λάθη. Δυστυχώς, έγιναν περισσότερα λάθη απ’ ό,τι μπορούσαμε να υποθέσουμε […]».[19]

Παρατήρηση 9^η: Καλό είναι να έχουμε υπόψη μας και μερικά ιστορικά στοιχεία για τον εισαγγελέα, ονόματι Βισίνσκι, των δικών του 1936. Ο Βισίνσκι πρώην μενσεβίκος είχε υπογράψει στην Πετρούπολη στις 4 Ιουλίου του 1917, το ένταλμα σύλληψης του Λένιν. Προσχώρησε στους Μπολσεβίκους μόλις το 1920.[20] Ήταν αυτός που έδειξε ότι είναι άτεγκτος και καταδίκασε στελέχη των Μπολσεβίκων χρησιμοποιώντας απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, όπως βρομόσκυλα[21].

Παρατήρηση 10^η: Όπως προαναφέραμε στο ίδιο φύλλο του Ριζοσπάστη, απαντά και ο Μάκης Παπαδόπουλος με τον εξής τρόπο: «η απλοϊκή καταγραφή υπαρκτών συμπτωμάτων γραφειοκρατικής λειτουργίας δεν μπορεί να αποτελέσει μαρξιστική ερμηνεία των αιτιών που οδήγησαν στις ανατροπές. Δεν μπορεί να απαντήσει στο γιατί ενισχύθηκαν τέτοια φαινόμενα στην πορεία της ΕΣΣΔ».[22]

Δεν θα διαφωνήσουμε πως τα γραφειοκρατικά φαινόμενα δεν μπορούν να ερμηνεύσουν από μόνα τους την καπιταλιστική παλινόρθωση. Όμως, δεν μπορούν να αποκλειστούν ως παράγοντας αφού η έννοια της γραφειοκρατίας δεν είναι μόνο στοιχείο του εποικοδομήματος αλλά και της βάσης. Η δημιουργία ενός γραφειοκρατικού στρώματος με υψηλές απολαβές και με ιδιαίτερα προνόμια, αποτελεί ένα πρόπλασμα για να διαβούν κάποιοι τον Ρουβίκωνα. Κι εν πάση περιπτώσει, η απλή καταγραφή είναι ένα βήμα της μελέτης ενός υπαρκτού κοινωνικού φαινομένου. Ένα βήμα που δεν θέλουν επ’ ουδενί να κάνουν τα ηγετικά κλιμάκια του ΚΚΕ.

Αν ο ταξικός αντίπαλος εκμεταλλεύεται ένα υπαρκτό πρόβλημα, αυτό δεν σημαίνει ότι εσύ πρέπει να το βάζεις κάτω από το χαλί. Δυστυχώς στις απόπειρες του ΚΚΕ να εξεταστούν τα αίτια ανατροπών η έννοια της γραφειοκρατίας είναι εξαιρετικά υποβαθμισμένη και όπως φανερώνεται και από τις αναφορές των Λένιν-Στάλιν που παραθέσαμε, η «λιτότητα» της ηγεσίας του ΚΚΕ βρίσκεται σε κόντρα με αυτούς. Στο πρώτο ντοκουμέντο[23] γίνονται μόλις τρεις αναφορές σχετικά με τη γραφειοκρατία. Αυτά το 1995. Δεκατέσσερα χρόνια μετά στο δεύτερο ντοκουμέντο[24] οι σχετικές αναφορές είναι και πάλι μόνο τρεις. Αν αυτό δεν είναι υποβάθμιση του ζητήματος και παράβλεψη της γνώμης των Λένιν και Στάλιν, τότε δεν ξέρουμε τι ακριβώς είναι. Κι αν το πρόβλημα είναι η απλή παράθεση των γραφειοκρατικών προβλημάτων, όπως μας πληροφορεί ο Μάκης Παπαδόπουλος, το ΚΚΕ δεν όφειλε και να τα καταγράψει αλλά και να τα ερμηνεύσει, φεύγοντας από την παγίδα μιας απλοϊκής απαρίθμησης; Και αν δεν το κάνει το ΚΚΕ ποιος θα το κάνει άραγε;

Υ.Γ.1: Ο Λένιν στα γράμματά του προς το Συνέδριο το 1922, διατύπωσε την κρίση του για μία σειρά στελεχών των Μπολσεβίκων. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο Τρότσκι και ο Στάλιν. Και για τους δύο υπήρξε επικριτικός. Στον πρώτο χρεώνει ροπή προς τον διοικητισμό ενώ ειδικά για τον Στάλιν γράφει:

«Ο σ. Στάλιν, που έγινε γενικός γραμματέας συγκέντρωσε στα χέρια του απεριόριστη εξουσία, και δεν είμαι βέβαιος, αν θα τα καταφέρνει πάντοτε να χρησιμοποιεί αυτή την εξουσία με αρκετή περίσκεψη» [25].

«Ο Στάλιν είναι πολύ σκαιός κι αυτή η αδυναμία, εντελώς ανεκτή στο περιβάλλον μας και στις μεταξύ μας, μεταξύ κομμουνιστών, σχέσεις, γίνεται ανυπόφορη για το αξίωμα του γενικού γραμματέα. Γι αυτό προτείνω στους συντρόφους να μελετήσουν καλά τον τρόπο της μετάθεσης του Στάλιν απ΄ αυτή τη θέση και της τοποθέτησης σ  αυτήν άλλου προσώπου, που από όλες τις άλλες απόψεις να διαφέρει από τον σ. Στάλιν μόνο σε ένα προσόν, και συγκεκριμένα: να είναι πιο υπομονετικός, πιο προσιτός, πιο ευγενικός και πιο προσεκτικός προς τους συντρόφους, λιγότερο ιδιότροπος κ.τ.λ.» [26].

Υ.Γ.2: Ο Φιντέλ υπήρξε ένας μεγάλος επαναστάτης του 20^ου αιώνα, οπότε η άποψή του για την περίοδο Στάλιν έχει τη σημασία της. Έχει πει χαρακτηριστικά:

«Εγώ, βαθιά μέσα μου, ήμουν πιο επικριτικός απέναντι στον Στάλιν (σ.σ. σε σχέση με τον Τσε) για ορισμένα από τα λάθη του. Το μεγάλο φταίξιμο για το γεγονός ότι εκείνη η χώρα είχε υποστεί εισβολή το 1941 από εκατομμύρια  Γερμανούς στρατιώτες Στάλιν διέπραξε πολιτικά λάθη και τακτικά λάθη, δεν μιλάω για τα λάθη του εσωτερικού, που είναι γνωστά, για την κατάχρηση εξουσίας, την καταστολή και τα χαρακτηριστικά του, την προσωπολατρία του. Αλλά επίσης είχε τρομερές αρετές ως συνωμότης και φυσικά είχε αρετές στην εκβιομηχάνιση, στο να αναπτύξει τη βιομηχανία. Είχε όραμα και ορισμένες αρετές, αλλά μεθόδους αυταρχικές, βάρβαρες, καταπιεστικές…»[27].

Αν, λοιπόν, εμείς είμαστε οπορτουνιστές γιατί εκφράσαμε την άποψη που εκφράσαμε αναρωτιόμαστε τι ακριβώς υπήρξε ο Φιντέλ με τα όσα είπε παραπάνω. Μία απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα είχε σίγουρα μεγάλο ενδιαφέρον.

[1] Χρουτσόφ Νικήτα, Η μυστική έκθεση στο 20^ο συνέδριο του ΚΚΣΕ, σελ. 35-36, εκδ. Θεμέλιο, 1989.

[2] Αναφέρεται στο Βολγκονόκοφ Ντμίτρι, Θρίαμβος και τραγωδία, Ι. Β. Στάλιν, πολιτικό πορτρέτο, Βιβλίο 1^ο, Μέρος 2^ο, σελ. 344, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1990.

[3] Λένιν, Άπαντα, Λόγος στην κοινή συνεδρίαση της ΠΚΕΕ 17 του Γενάρη 1919, τ.37,  σελ. 416, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[4] Λένιν, Άπαντα, Έκθεση στο ΙΙ Πανρωσικό συνέδριο των συνδικάτων, τ.37,  σελ. 439, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[5] Λένιν, Άπαντα, Για το φόρο σε είδος,  τ. 43, σελ. 229, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[6] Λένιν, Άπαντα, Για το φόρο σε είδος, τ. 43, σελ. 229-230, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[7] Λένιν, Άπαντα, το ΙΙ Πανρωσικό συνέδριο των μεταλλωρύχων, τ. 42, σελ. 260, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[8] Λένιν, Άπαντα, Το Χ συνέδριο του ΚΚΡ (Μπ), τ. 43, σελ. 32-54 , εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[9] Λένιν, Άπαντα, Το Χ συνέδριο του ΚΚΡ (μπ), τ. 43, σελ. 31, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[10] Λένιν, Άπαντα, Για τη Διεθνή και Εσωτερική Κατάσταση, τ. 45, σελ. 13, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[11] Λένιν, Άπαντα, Για τα Συνδικάτα, τ.42,  σελ. 208, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[12] Στάλιν, Άπαντα, Το 15ο συνέδριο του ΚΚ (Μπ) της ΕΣΣΔ, τ. 10, σελ.369, εκδ. Γνώσεις.

[13] Στάλιν, Άπαντα, Λόγος στο 89ο συνέδριο της ΠΛΚΟΝ, τ. 11, σελ. 81, εκδ. Γνώσεις.

[14] Στάλιν, Άπαντα, Ενάντια στον εκχυδαϊσμό του συνθήματος της αυτοκριτικής, τ.11, σελ. 152, εκδ. Γνώσεις.

[15] Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ,  εκδ. Άκμων, 1960, σελ. 388.

[16] Στάλιν, Άπαντα, Λόγος στο 89ο συνέδριο της ΠΛΚΟΝ, τ. 11, σελ. 81-82, εκδ. Γνώσεις.

[17] Στάλιν, Άπαντα, Λόγος στο 89ο συνέδριο της ΠΛΚΟΝ, τ. 11, σελ. 82, εκδ. Γνώσεις.

[18] Στάλιν, Άπαντα, Απάντηση στους συντρόφους κολχόζνικους, τ. 12, σελ. 240-241, εκδ. Γνώσεις.

[19] Στάλιν, Άπαντα, Απολογισμός στο 18ο συνέδριο του κόμματος, τ. 14, σελ. 419, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

[20] Δάγκας Αλέξανδρος, Η «Γενική Εκκαθάριση» στο: Οι δίκες της Μόσχας, σελ. 67, εκδ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 2011.

[21] Αναφέρεται στο Βολγκονόκοφ  Ντμίτρι, Θρίαμβος και τραγωδία, Ι. Β. Στάλιν, πολιτικό πορτρέτο, Βιβλίο 1^ο, Μέρος 2^ο, σελ. 312, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1990.

[22] https://www.rizospastis.gr/story.do?id=11508851

[23] Εκτιμήσεις και προβλήματα για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη. Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού, Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, 1996.

[24] Εκτιμήσεις και συμπεράσματα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στον 20^ο αιώνα, με επίκεντρο την ΕΣΣΔ, Η αντίληψη του ΚΚΕ για τον σοσιαλισμό, Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, 2009.

[25] Λένιν, Β. Ι., «Γράμμα προς το Συνέδριο», Άπαντα, τόμος 45, σελ. 345

[26] Ό.π., σελ. 346

[27] Ραμονέ Ιγνάσιο, Εκατό ώρες με τον Φιντέλ, Βιογραφία σε δυο φωνές, σελ. 170, εκδ. Πατάκη, 2007.