Τριάντα χρόνια από την αντεπανάσταση (Μέρος 2ο)
του Βασίλη Λιόση
Συνεχίζουμε με το δεύτερο μέρος καταθέτοντας τις σκέψεις μας για το αφιέρωμα της ΕΦΣΥΝ. Στο παρόν σημείωμα θα ασχοληθούμε με τη γνώμη του Κύρκου Δοξιάδη (εφεξής ΚΔ).
ΜΕΡΟΣ 2ο: ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΚΟΥ ΔΟΞΙΑΔΗ
Α. Η ΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑ
Ο ΚΔ παραθέτει τη γνωστή ρήση του Νίκου Πουλαντζά την οποία και υιοθετεί: «Ένα είναι βέβαιο: ο σοσιαλισμός θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα είναι σοσιαλισμός». Με βάση, λοιπόν, αυτόν τον πουλαντζικό αφορισμό, ο ΚΔ καταλήγει στο ότι τα καθεστώτα που γνωρίσαμε στη Σοβιετική Ένωση και τις υπόλοιπες χώρες δεν ήταν σοσιαλιστικά. Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, ενσκήπτει ένα ζήτημα εννοιολόγησης. Πώς στα αλήθεια ορίζεται ο σοσιαλισμός;
Πρώτα από όλα ας θυμηθούμε πως οι κλασικοί θεωρούσαν πως ο επόμενος του καπιταλισμού σχηματισμός θα ήταν η κομμουνιστική κοινωνία, η οποία θα εμπεριείχε μία μεταβατική φάση, αυτή της δικτατορίας του προλεταριάτου, και δύο βαθμίδες, αυτή του σοσιαλισμού και, τέλος, της αταξικής κοινωνίας. Η μεταβατική φάση θα ήταν απαραίτητη για να τσακιστεί η αντίδραση της αστικής τάξης (Λένιν) και η οποία δεν θα παρέδιδε αμαχητί την εξουσία της, όπως κι έγινε, ενώ το απευθείας πέρασμα στην αταξική κοινωνία θα ήταν αδύνατο αφού θα έπρεπε να λυθούν πολλά ζητήματα τα οποία απαιτούν πολυετείς διαδικασίες: η επικράτηση της παγκόσμιας επανάστασης, ο μετασχηματισμός της συνείδησης του συνόλου της κοινωνίας, η ανάπτυξη των μέσων παραγωγής σε τέτοιο βαθμό ώστε να υπάρχει η δυνατότητα οι άνθρωποι να αυτοδιοικηθούν, να καταργήσουν το κράτος, να ασχοληθούν με πράγματα που αγαπάνε αφιερώνοντας λίγες μόνο ώρες στην εργασία.
Στην πρώτη βαθμίδα ισχύει το «στον καθένα ανάλογα με την εργασία του, από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του», ενώ στον αναπτυγμένο κομμουνισμό η κατανομή του κοινωνικού προϊόντος γίνεται «στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του». Οι δυο βαθμίδες δεν είναι αυτονομημένες και διαχωρισμένες με αυστηρότητα φάσεις αλλά αποτελούν μία ενιαία διαδικασία.
Βεβαίως, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι πάντα υπάρχει διάσταση μεταξύ θεωρίας και πράξης και ότι στην πορεία οικοδόμησης της κομμουνιστικής κοινωνίας παρουσιάζονται προβλήματα που ίσως δεν είχαν προβλεφτεί ή δεν είχαν προβλεφτεί στο μέγεθος που παρουσιάστηκαν. Η κομμουνιστική κοινωνία δεν οικοδομείται (και δεν οικοδομήθηκε) σε μία γυάλα. Κουβαλά τα «αμαρτήματα» του προηγούμενου κοινωνικοοικονομικού συστήματος, ενώ μπορεί να βρίσκεται και σε συνθήκες πίεσης και περικύκλωσης, όπως άλλωστε συνέβη. Η κοινωνική εξέλιξη στον κομμουνισμό δεν ήταν ούτε και θα είναι μία ευθύγραμμη πορεία κατά την οποία υλοποιούμε τσιτάτα, αλλά οι όποιες αρχές πρέπει να λειτουργούν ως κατευθυντήριες γραμμές και να τείνουμε προς την ολοκληρωμένη υλοποίησή τους. Διαφορετικά, πάμε να υπηρετήσουμε εξιδανικευμένες καταστάσεις κι εν τέλει αντιεπιστημονικές ουτοπίες. Η πορεία προς την αταξική κοινωνία μπορεί να χαρακτηρίζεται από επιβραδύνσεις, επιταχύνσεις, πισωγυρίσματα. Στην κοινωνία, ούτε καν στη φύση, δεν υπάρχουν γραμμικές συναρτήσεις αλλά περίπλοκες συναρτήσεις πολλών μεταβλητών.
Όσον αφορά τη Σοβιετική Ένωση αυτό που μας ενδιαφέρει είναι αν ήταν σοσιαλιστική και αν η προσέγγιση του Πουλαντζά στέκει. Ο σοσιαλισμός, δηλαδή η ανώριμη βαθμίδα του ενιαίου κομμουνιστικού σχηματισμού χαρακτηρίζεται από α) την κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής, β) τον κεντρικό σχεδιασμό, γ) την επιστημονικά σχεδιασμένη κατανομή του κοινωνικού προϊόντος, δ) την ανάπτυξη της σοσιαλιστικής δημοκρατίας (η Κομμούνα του Παρισιού χάραξε τις κατευθυντήριες γραμμές με την αιρετότητα, την ανακλητότητα, την εναλλαγή, το ύψος του μισθού των κρατικών λειτουργών).
Τι από όλα αυτά υλοποιήθηκε στη Σοβιετική Ένωση; Σε ποιο βαθμό; Υπάρχει καθοριστικό κριτήριο και ποιο είναι αυτό; Κι αν κάποια υλοποιήθηκαν και κάποια όχι, μπορούμε να μιλάμε για σοσιαλισμό; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα μόνο εύκολες δεν είναι και απαιτούν την παράθεση ενός τρομακτικού όγκου στοιχείων, οπότε μόνο σκιαγράφηση μπορούμε να κάνουμε.
Θα λέγαμε, λοιπόν, κωδικοποιημένα, πως η κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής επετεύχθη μέσα από πολλές δυσκολίες και υποχωρήσεις (π.χ. ΝΕΠ). Το γεγονός ότι τα κοινωνικοποιημένα βασικά μέσα παραγωγής συνυπήρχαν και με εμπορευματοχρηματικές σχέσεις, δεν άλλαζε την ουσία των πραγμάτων. Ο κεντρικός σχεδιασμός ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά της λειτουργίας της οικονομίας της Σοβιετικής Ένωσης. Όσον αφορά την επιστημονικά σχεδιασμένη κατανομή του κοινωνικού προϊόντος, ενώ μεν υπήρχε, στη διάρκεια ζωής της Σοβιετικής Ένωσης σημειώθηκαν αξιοπρόσεκτες μισθολογικές διαφορές που χρειάζεται να μελετηθούν και να ερμηνευτούν. Πάντως, παραγωγή υπεραξίας και υφαρπαγή της από κάποια άρχουσα τάξη δεν υπήρχε. Στον καπιταλισμό ο χρόνος εργασίας είναι ο κοινωνικά αναγκαίος χρόνος που συνιστά το μέτρο της αξίας για την ανταλλαγή των εμπορευμάτων στην εμπορευματική παραγωγή. Στον σοσιαλισμό αυτό ανατράπηκε και ο χρόνος εργασίας αποτελούσε το μέτρο της ατομικής συνεισφοράς στην κοινωνική εργασία για την παραγωγή του συνολικού προϊόντος.
Επιπροσθέτως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι στη Σοβιετική Ένωση εξασφαλίστηκε η δωρεάν παιδεία και υγεία για όλους, εργασία και κοινωνική ασφάλιση για όλους, πράγματα ασύλληπτα για οποιαδήποτε καπιταλιστική χώρα. Τέλος, η ανάπτυξη της σοσιαλιστικής δημοκρατίας και η τήρηση των αρχών της Κομμούνας σίγουρα δεν ήταν αυτή που έπρεπε. Τα Σοβιέτ από ένα σημείο κι έπειτα λειτουργούσαν με τυπικό τρόπο και εκτεταμένα φαινόμενα γραφειοκρατίας έλαβαν χώρα. Πολλές φορές η αντίθετη άποψη διώχθηκε άδικα όπως κι άδικα έγιναν κάποιες εκτελέσεις (πράγμα που αναγκάστηκε να παραδεχτεί και ο ίδιος ο Στάλιν). Τι νόημα βγαίνει τελικά από όλα αυτά; Η Σοβιετική Ένωση ήταν ή όχι σοσιαλιστική;
Ξεκινάμε πρώτα από όλα από μία φιλοσοφική παρατήρηση. Στον μαρξισμό η σχέση που υπάρχει στο δίπολο βάση-εποικοδόμημα δεν είναι ισότιμη. Το καθοριστικό στοιχείο είναι η βάση. Φυσικά δεν πρόκειται για μία μονοσήμαντη επίδραση της βάσης επί του εποικοδομήματος, αλλά για μία αλληλεπίδραση όπου το ένα διαμορφώνει το άλλο, δίχως όμως η βάση να χάνει την πρωτοκαθεδρία της. Έτσι, από τη στιγμή που υπήρχε η κοινωνικοποίηση των βασικών μέσων παραγωγής, ο κεντρικός σχεδιασμός και η κατανομή του κοινωνικού προϊόντος, όλα αυτά ανέτρεπαν σε γενικές γραμμές, παρά τα όποια προβλήματα, την καπιταλιστική κατανομή. Στον καπιταλισμό υπάρχει υπεραξία που καρπώνονται οι κεφαλαιοκράτες. Στη Σοβιετική Ένωση αυτό δεν συνέβαινε.
Ανακεφαλαιώνοντας, λοιπόν, στη Σοβιετική Ένωση κοινωνικοποιήθηκαν τα βασικά μέσα παραγωγής, η αστική τάξη εξέλειψε από ένα σημείο κι έπειτα, δεν παραγόταν υπεραξία για να την καρπωθεί κάποια εκμεταλλευτική τάξη, η οικονομία δεν αφηνόταν στον αυτόματο πιλότο κάποιας ελεύθερης αγοράς αλλά η πορεία της σχεδιαζόταν κεντρικά. Όλα αυτά παρά τα προβλήματα σοσιαλιστικής δημοκρατίας και τις μισθολογικές διαφορές που ωστόσο δεν επέτρεπαν κάποια διευρυμένη αναπαραγωγή κεφαλαίου, μας οδηγούν να συμπεράνουμε πως η Σοβιετική Ένωση ήταν μία σοσιαλιστική χώρα.
Τα προβλήματα σοσιαλιστικής δημοκρατίας, απολύτως υπαρκτά, και οι σοβαρές στρεβλώσεις που έγιναν, δεν είναι αρκετά για να αναιρέσουν τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της Σοβιετικής Ένωσης. Αν δεχτούμε τη ρήση του Πουλαντζά, τότε το καθοριστικό κριτήριο μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας είναι το πολιτικό εποικοδόμημα και αυτό είναι λάθος και από φιλοσοφική και από πολιτική άποψη. Αν οι υποστηρικτές της άποψης του Πουλαντζά κατηγορούν για οικονομισμό όσους υποστηρίζουν τη σοσιαλιστική φύση της Σοβιετικής Ένωσης, τότε κι αυτοί πράττουν το ίδιο λάθος από την ανάποδη. Γίνονται «εποικοδομιστές», για να χρησιμοποιήσουμε έναν αδόκιμο όρο χρησιμοποιώντας μάλιστα ως καθοριστικό κριτήριο το δευτερεύον στοιχείο του διπόλου βάση-εποικοδόμημα.
Πέρα, όμως, από το ζήτημα του εποικοδομήματος δεν υπάρχει κανένας προβληματισμός από τον ΚΔ για την οικονομική πορεία της Σοβιετικής Ένωσης. Μετά την επανάσταση είχαμε την περίοδο του Πολεμικού Κομμουνισμού, της Νέας Οικονομικής Πολιτικής, της κολεκτιβοποίησης. Μετά τον πόλεμο και, συγκεκριμένα, τη δεκαετία του 1960 είχαμε τις μεταρρυθμίσεις Κοσίγκιν με την πολιτική της ιδιοσυντήρησης των επιχειρήσεων, την ανατροπή στην αναλογία των υποδιαιρέσεων Ι και ΙΙ. Επρόκειτο για στοιχεία μιας πολιτικής που εισήγαγαν εκτεταμένα και θεωρητικοποίησαν τον νόμο της αξίας στον σοσιαλισμό. Αυτά τα τελευταία αποτέλεσαν μερικούς εκ των καθοριστικών παραγόντων που οδήγησαν εν τέλει στην καταστροφική πολιτική της περεστρόικα και στην ανατροπή του σοσιαλισμού. Επομένως, δεν μπορούμε μονοσήμαντα να στεκόμαστε στο ζήτημα μόνο της δημοκρατίας. Ο ΚΔ φαίνεται πως τα συγκριμένα ζητήματα τα θέτει εκτός προβληματικής.
Β. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ, ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ
Αν, λοιπόν, για κάποιους δεν ήταν σοσιαλιστική η Σοβιετική Ένωση, τότε πώς χαρακτηρίζουν το καθεστώς αυτό; Ο ΚΔ παραθέτει την άποψη περί κρατικού καπιταλισμού, την οποία απορρίπτει και τελικά προτείνει τον όρο «σταλινισμό» που θεωρεί πως είναι επαρκής για να περιγράψει την περίοδο και μετά τον θάνατο του Στάλιν. Γράφει χαρακτηριστικά: «Είναι ο όρος που σηματοδοτεί, στην ιστορική του ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα, ένα κοινωνικό-πολιτικό σύστημα που “ξέπλενε” τον ακραίο αυταρχισμό του στο όνομα του σοσιαλισμού και του μαρξισμού».
Ασφαλώς ο ΚΔ δεν προτείνει κάτι πρωτότυπο αφού ο όρος του σταλινισμού έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον. Αφ’ ης στιγμής εισάγεται ένας όρος, ο όποιος εισηγητής υποχρεούται να δώσει έναν αυστηρό επιστημονικό ορισμό. Ο ορισμός του ΚΔ, αν και συνεπής με τη γενικότερη θεώρησή του, είναι μάλλον πολύ πρόχειρος. Η οικονομία εξοβελίζεται και κυριαρχεί όχι απλώς το πολιτικό εποικοδόμημα, αλλά ένα εξωτερικό του χαρακτηριστικό (αυταρχισμός). Μία πιο συγκροτημένη απόπειρα προέρχεται από την Ντραγκίνια Άρσιτς όπου ο σταλινισμός περιγράφεται ως η καθολική κρατική σχεδιοποίηση, ως υπερκρατική συγκεντρωτική δομή, ως μία αυτονομημένη και ιεραρχική πυραμίδα εξουσίας, ως ταύτιση αυτής της δομής με τον σοσιαλισμό, αλλά κατά τη γνώμη μας ούτε αυτή η προσέγγιση είναι πειστική.
Το ερώτημα σε κάθε περίπτωση είναι αν όλα αυτά συνιστούν ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο πολιτικό και οικονομικό φαινόμενο. Η περίοδος Στάλιν είναι μία περίοδος όπου έγιναν λάθη και κυρίως λάθη που αφορούν το πολιτικό εποικοδόμημα. Η εποχή ωραιοποίησης και δικαιολόγησης των πάντων έχει παρέλθει. Αν, όμως, αυτό είναι αρκετό για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο σταλινισμό, τότε οδηγούμαστε σε ένα θεωρητικό χάος. Διότι, τότε πρέπει να μιλήσουμε για χρουτσοφισμό, για μπρεζνιεφισμό, για αντροποφισμό, για γκεβαρισμό, για καστρισμό και πάει λέγοντας. «Και γιατί όχι:», θα ρωτήσει κάποιος. Διότι, τότε θα απολέσουμε τον συνδετικό ιστό όλων αυτών των κοινωνιών και των ιστορικών περιόδων. Διότι χάνουμε το κύριο και επικεντρώνουμε στις προσωπικότητες. Διότι θα παραβλέψουμε πως σε όλες αυτές τις κοινωνίες η καπιταλιστική εκμετάλλευση δεν υπήρχε, όπως δεν υπήρχε αστική τάξη, δεν υπήρχε υπεραξία, δεν υπήρχε εξουσία της αστικής τάξης.
Ο ΚΔ προχωρά προτείνοντας κι έναν αναλυτικότερο ορισμό: τον κρατικό αντικαπιταλισμό. Γιατί κρατικός αντικαπιταλισμός; Διότι, αν και δεν ήταν σοσιαλισμός, κατά τον ΚΔ, υπήρχε αντιπαράθεση με το αντίπαλο δέος. Δηλαδή, η αντιπαράθεση των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης κι εν γένει της Δύσης και της Ανατολής, επαρκεί ώστε να προσδώσουμε στη Σοβιετική Ένωση και τις συν αυτώ χώρες τον όρο κρατικός αντικαπιταλισμός. Μήπως, τότε, με την ίδια λογική κρατικός αντικαπιταλισμός ήταν και τα καθεστώτα του Μουαμάρ Καντάφι και του Σαντάμ Χουσείν ή και σήμερα του Άσαντ; Ή μήπως πάλι κρατικό αντικαπιταλισμό έχουμε και στην Κίνα, η οποία κατά τη γνώμη μας είναι καπιταλιστική, παρουσιάζοντας μάλιστα και κάποια ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά, μόνο και μόνο επειδή βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ; Η πολιτική αντιπαράθεση είναι ικανός και αναγκαίος όρος για τον πολιτικό χαρακτηρισμό μιας χώρας; Προφανώς και τα παραπάνω ερωτήματα είναι ρητορικά και ως στόχο έχουν να αποδείξουν την ελαφρότητα του επιχειρήματος του ΚΔ. Το πρώτο συνθετικό «αντί-» δεν προσδιορίζει αλλά ετεροπροσδιορίζει και ο ετεροπροσδιορισμός δεν είναι επιστημονικός ορισμός.
Τελικά, η απόρριψη του χαρακτηρισμού του κρατικού καπιταλισμού δεν γίνεται για τους σωστούς λόγους. Η κριτική σε αυτό το θεωρητικό σχήμα έχει γίνει τόσο από Σοβιετικούς (Ν. Β. Γιάκουσεβ) όσο και από τροτσκιστές (Έρνεστ Μαντέλ, Γουόλτερ Νταλ), αν και πρόκειται για σχήμα που έχει παραχθεί από εκπροσώπους του τροτσκισμού (Τόνι Κλιφ, Μ. Κίντρον, Άλεξ Καλλίνικος). Η θεωρία του κρατικού καπιταλισμού υποστήριζε πως το σοβιετικό κράτος ήταν ένας ενιαίος καπιταλιστής και η εργατική δύναμη εμπόρευμα και ότι υφίστατο παραγωγή υπεραξίας την οποία καρπωνόταν η ανώτερη κομματική γραφειοκρατία. Ο ΚΔ δεν αναφέρεται στα λάθη αυτής της θεώρησης, αλλά απορρίπτει το σχήμα του κρατικού καπιταλισμού για να υιοθετήσει μιαν άλλη αυθαιρεσία: τον νεφελώδη κρατικό αντικαπιταλισμό.
Γ. Η ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΗΤΑΝ Η ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ!
Ο ΚΔ βλέπει πως η μόνη (!) προσφορά της Σοβιετικής Ένωσης υπήρξε η ισορροπία τρόμου με τους πυρηνικούς εξοπλισμούς. Μόνο έκπληκτοι μπορούμε να μείνουμε από αυτή τη σχεδόν μικρόψυχη διαπίστωση.
Όταν κερδίζει η επανάσταση το 1917, ο μέσος όρος ζωής των εργατών ήταν κάτω από 40 έτη. Το 75% των Ρώσων δεν ήξερε γραφή και ανάγνωση. Οι συνθήκες διαβίωσης εργατών και αγροτών ήταν άθλιες. Όλα αυτά εξαλείφθηκαν. Χρειάστηκαν μόλις δεκατρία χρόνια για να εξαφανιστεί η ανεργία.
Ο ναζισμός τσακίστηκε στη σοβιετική Ρωσία. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα ήταν η μοίρα της Ευρώπης στην περίπτωση που τα ναζιστικά στρατεύματα κέρδιζαν τον πόλεμο με τη Σοβιετική Ένωση. Αυτό και μόνο ήταν μία τεράστια προσφορά σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Το τέρας του ναζισμού, αυτό το τεράστιο κοινωνικό πισωγύρισμα, συντρίφτηκε με την ηρωική αντίσταση του σοβιετικού λαού.
Η Σοβιετική Ένωση ενέπνευσε εργατικά και λαϊκά κινήματα. Ο καπιταλισμός αναγκάστηκε να υιοθετήσει μεταπολεμικά μία πλειάδα κοινωνικών παροχών φοβούμενος την ακτινοβολία του σοβιετικού παραδείγματος. Σε μεγάλο βαθμό ο κεϋνσιανισμός υπήρξε προϊόν της ύπαρξης της Σοβιετικής Ένωσης. Παιδεία, υγεία, κοινωνική ασφάλιση ήταν εξασφαλισμένα στη Σοβιετική Ένωση κι έτσι η λέξη άγχος ήταν απούσα.
Στη Σοβιετική Ένωση δόθηκε πολύ μεγάλη βαρύτητα στον μαζικό αθλητισμό, στον πολιτισμό, στη μόρφωση των παιδιών και των νέων. Οι γυναίκες απέκτησαν δικαιώματα και σε μεγάλο βαθμό απελευθερώθηκαν από τις προηγούμενες πατριαρχικές δομές. Το πρόβλημα της στέγης λύθηκε όταν στην προεπαναστατική Ρωσία το 80% των κατοικιών ήταν παράγκες και από τα σπίτια μόνο το 9% είχε εγκατάσταση νερού και 5% ηλεκτρικό ρεύμα.
Η Σοβιετική Ένωση βοήθησε οικονομικά, στρατιωτικά, πολιτικά και διπλωματικά πολλές χώρες και λαούς που προσπαθούσαν να αποτινάξουν τον ιμπεριαλιστικό ζυγό.
Μάλιστα, η ισορροπία τρόμου των πυρηνικών όπλων παρουσιάζεται από τον ΚΔ ως συνευθύνη των υπερδυνάμεων, ενώ είναι τοις πάση γνωστό ότι το κυνήγι των πυρηνικών εξοπλισμών το ξεκίνησαν οι ΗΠΑ με την εγκληματική ρίψη των βομβών στο Ναγκασάκι και τη Χιροσίμα, ενώ αποτέλεσε, όπως γράψαμε στο πρώτο μέρος, έναν από τους κεντρικούς άξονες της πολιτικής των ΗΠΑ προκειμένου να πιεστεί και να διαλυθεί οικονομικά η Σοβιετική Ένωση.
* * * *
Ο ΚΔ τελειώνει το άρθρο του γράφοντας: Σκέφτομαι σατανικούς εγκεφάλους του θριαμβεύοντος νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού να λένε μεταξύ τους: «Αν δεν υπήρχε ο “υπαρκτός σοσιαλισμός”, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε».
Είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι πως αυτοί οι σατανικοί εγκέφαλοι σκέφτονται εντελώς διαφορετικά: «Σκοπός μας είναι να εξαλείψουμε ή να στρεβλώσουμε κάθε μνήμη από αυτή τη δυσάρεστη για εμάς ιστορική περίοδο. Την περίοδο ύπαρξης της Σοβιετικής Ένωσης».